Г.Ә. Омарбекова тіл және жаһандану
жүктеу/скачать 1,32 Mb. Pdf көрінісі
|
| І ТАРАУ. ТІЛ ЖӘНЕ ҚОҒАМ
І ТАРАУ. ТІЛ ЖӘНЕ ҚОҒАМ Тарау қарастыратын ұғымдар мен терминдер: Тілдік қауымдастық – бұл ортақ әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени байланыстармен және күнделікті өмірде бір-бірімен ортақ бір тілді немесе әртүрлі тілдерді қолдана- тын әлеуметтік институттармен тікелей және жанама байла- ныстар жасайтын адамдардың қоғамы. Бір-бірімен функционалды толықтыру қатынастарында бола- тын белгілі бір тілдік қауымдастықтағы кодтар мен қосалқы кодтардың жиынтығы осы қауымдастықтың әлеуметтік-ком- муникативті жүйесі деп аталады. Тілдік қарым-қатынастағы код дегеніміз – коммуника- тивтік актіге қатысушы адамдардың өзара сөйлесетін тілі, диалект, сленг, стиль сияқты сол тілдің келесі бір нұсқасы, вербальды қарым-қатынаста қолданылатын жүйе. Екітілді сөйлеушінің сөйлеуі кезінде пайда болатын тіл нор- маларынан ауытқу жағдайлары оның бірнеше тілдерді білуі, яғни тілдік байланыстар нәтижесінде пайда болады, бұл интерференция деп аталады. Тілдік экспанция дегеніміз – ата-бабалардың жеріндегі автохонды тілдердің өзінің төл аумағынан ығыстырылуы және бөтен «импортталған» тілдің үстемдік құрып, таралуы. Екі немесе одан да көп тілдердің өзара байланысуының нәти- жесінде олардың біреуі немесе екеуі де өзгеріске ұшырауы мүмкін, бұл тілдердің бір-біріне әсер етуінен пайда болады, оны тілдік контакт (байланыс) деп атайды, бұл – екі немесе одан да көп тілдердің өзара әсері нәтижесінде көп не қостілді қоғамда жүзеге асатын әлеуметтік үдеріс. Интерференциялық ықпалдың нәтижесінде өзара тығыз бай- ланыстағы тілдік жүйелердің арасында ұқсастық көбірек пай- да болады, тілдер бір-біріне жақындай түседі – бұны конвер- генция деп атайды. |