Аннотация. Мақала қазіргі заманға сай жоғары оқу орнында студенттердің ӛздік жҧмысын
ҧйымдастыру ерекшеліктерін талдауға арналған.
Annotation. This article is devoted to the peculiarities of organization of individual works as the new form
of teaching students in higher educational institution
.
С.С. Амандосова, Л.С. Нурабаева
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ РЕГИОНАЛЬНОЙ НАПРАВЛЕННОСТИ
ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ И ВОСПИТАНИЯ СТУДЕНТОВ
УДК 327.146(258) 629
Обострение экологических проблем и разрозненное состояние поисков путей экологического
образования обуславливает необходимость совершенствования экологического образования в
современной высшей школе. Решение этих проблем мы видим в разработке соответствующих
педагогических условий, создании, функционировании и динамическом развитии системы
непрерывного экологического образования студентов. Педагогическая практика показывает, что
именно выявление специальных педагогических условий дает необходимую теоретико-
методологическую основу для успешной реализации регионального компонента экологического
образования будущих педагогов.
Необходимость выявления и обоснования педагогических условий формирования
экологических знаний и умений студентов связана с углублением противоречий в образовательной
среде, основанных на потребности общества в экологической подготовке студентов, на потребности
личности в экологическом образовании, на потребности образовательной практики в инновационных
преобразованиях. В связи с этим, для успешной реализации регионального компонента
экологического образования студентов на основе теоретического анализа и практического опыта
были определены педагогические условия реализации регионального компонента экологического
образования будущих учителей:
121
выявление и использование возможностей естественнонаучных дисциплин в экологическом
образовании студентов;
экологизация содержания учебных дисциплин на основе регионального компонента;
разработка и реализация системы формирования экологических знаний и умений,
способствующих реализации регионального компонента экологического образования студентов.
Только в целостности, взаимосвязанности названных элементов мы можем говорить о наличии
системы педагогических условий, ориентированных на реализацию регионального компонента
экологического образования будущих учителей.
Результативность целостной системы взаимосвязанных педагогических условий должна
отразиться в овладении студентами экологическими знаниями и умениями, сформированности
отношений к проблемам экологии и психологической готовности к их решению. Следовательно,
значительно возрастет ее эффективность, т.к. при этом реализуется потребность будущих учителей в
региональном компоненте экологического образования.
На наш взгляд, основу составляет опытно-экспериментальная работа, которая направлена, с
одной стороны, на реализацию в вузовской практике регионального компонента, а с другой стороны,
на научное обоснование педагогических идей и технологий выявления педагогических условий.
Вследствие этого исходным путем нашего исследования явилась оценка роли и места
регионального компонента в экологическом образовании студентов. При этом принималось во
внимание, что экологическое образование студентов включает в себя реализацию регионального
компонента (потенциал регионализации) с учетом педагогических условий, а также создание
спецкурса, выполняющего интегрирующую функцию.
Интегративный характер экологического знания создает уникальную возможность для
возникновения целостного, разностороннего и всеобъемлющего мировоззрения, основанного на
гуманистических началах. Принимая во внимание, что в содержании и преподавании экологии
необходимо учитывать региональную и этнокультурную специфику, а также специфические интересы
определенных социальных, профессиональных и возрастных групп, возможно на единой
общеметодической основе прийти к определенному результату.
С учетом тщательного анализа психолого-педагогической литературы по проблеме реализации
регионального компонента, недостаточного акцентирования его в контексте профессиональной
подготовки будущих педагогов в вузе нами была раскрыта структура экологической направленности
личности с учетом регионального компонента, основой для которой явились научные труды по
экологическому образованию и воспитанию М.Н. Сарыбекова [1, 21c.]. В основу разработки данной
структуры были взяты: мотивационный компонент, ориентационный компонент, гностический
компонент, действенно-практический компонент, волевой компонент, рефлексивный компонент. В
соответствии с рисунком 1 выделив данные компоненты в структурной модели экологической
направленности личности с учетом регионального компонента, можно сделать заключение, что
экологическое образование и воспитание носит многоаспектный характер: взаимоотношения
человека с окружающей средой в системе «человек-общество-природа» должны проходить по
принципу «Мыслить глобально, действовать локально» (Хотунцева) и требуют от личности
следующие качества: волевые усилия, направленные на творческий, активный, сознательный подход
в решении экологических проблем региона, добровольное следование требованиям морали и права;
следование побуждающему стимулу деятельности по предупреждению и предотвращению
экологических проблем в регионе; наличие единства рациональных знаний, умений и навыков по
экологическим проблемам родного края, а также необходимость учета этнических особенностей [2,
57c.].
Рисунок 1 – Структура экологической направленности личности с учетом регионального
компонента
122
Интегративный характер содержания экологического образования обуславливает сложный
состав знаний, имеющих мировоззренческий характер. Это предполагает разработку гибких форм
экологизации образования на междисциплинарной основе. Кроме того, необходимо учитывать
глобальный, национально-культурный и региональный уровень общеобразовательной системы. Из
этого следует вариативность формы включения экологического материала в учебные планы и
программы.
Изученные в работе педагогические условия реализации регионального компонента
экологического образования будущих учителей позволили определить особенности развития
экологической культуры личности, проблемы ее формирования, что дало возможность установить
четкое соответствие педагогического процесса экологического образования процессу формирования
экологической культуры. Это послужило теоретической базой для реализации поставленных задач
исследования [3, 182 c].
В педагогической литературе имеются два различных термина: «экологическое образование» и
«экологическое воспитание». Первое невозможно без второго, и поэтому образование должно
развиваться в совокупности с воспитанием, тем более что сами по себе знания еще не определяют
отношение человека к природе.
Анализ литературных источников позволил сформулировать понятие экологического
образования и воспитания как процесса овладения студентами системой научных знаний, умений,
навыков о взаимоотношениях общества и природы, ее охране, улучшении и формировании
всесторонне развитой личности, которая имеет научно-обоснованное и рациональное отношение к
окружающей среде на локальном, региональном и глобальном уровне.
При разработке представленной модели педагогической системы формирования экологических
знаний и умений студентов с использованием регионального компонента было учтено понятие, что
модель – это система, которая мысленно представляется или материально реализуется, отображает и
воспроизводит объект исследования и дает нам информацию об этом объекте. В связи с этим были
определены цели и задачи экологического образования и в соответствии с ними определены их
принципы. Кроме того, проанализировав различные подходы ученых к вузовскому экологическому
образованию, мы сочли необходимым развивать экологическое образование студентов по трем
направлениям:
1) путем насыщения традиционных вузовских дисциплин материалами регионального
характера;
2) на основе введения самостоятельных интегрированных спецкурсов на старших курсах
(поэтапно);
3) через организацию исследовательской деятельности, дипломные проекты, курсовые работы,
экологические курсы, производственные практики (с выходом на производство), летние
спецпрактикумы и научно-исследовательские экспедиции.
В соответствии достижение поставленных целей возможно посредством построения поэтапного
экологического образования в вузе:
I этап - изучение общих фундаментальных вопросов экологии; экологизация традиционных
общеобразовательных дисциплин;
II этап - изучение экологических вопросов, непосредственно связанных с будущей
специальностью; экологизация специализированных курсов;
III этап - дальнейшее расширение и углубление экологических знаний студентов в рамках
выбранной специальности.
Данная модель экологического образования предусматривает создание единой системы
преподаваемых общих экологических дисциплин, изучение которых необходимо вводить не позднее
1 семестра, и экологических спецкурсов. В этом случае студенты смогут использовать полученные
экологические знания при подготовке рефератов, выполнении индивидуальных творческих заданий,
выпускных и дипломных проектов, в учебно-научно-исследовательской деятельности [4, 47c].
Методологической основой отбора содержания экологического образования и воспитания является
единство социальной сущности человека и его биологической природы в процессе становления
личности.
123
Рисунок 2 – Модель педагогической системы формирования экологических знаний и умений
студентов с использованием регионального компонента
Основываясь на работах ряда ученых, занимающихся вопросами экологического образования,
предлагаемые этапы можно охарактеризовать следующим образом:
• научно-теоретический, содействующий усвоению информации по проблемам взаимодействия
в системе «человек - общество - природа» или так называемый этап базовых знаний,
обеспечивающий основные экологические знания, достаточные для принятия ответственных
решений и уважительного отношения к окружающей среде (I этап);
• научно-практический, формирующий экологический стиль мышления будущего
специалиста, обеспечивающий развитие экологических знаний и умений, необходимых для
изучения конкретных экологических проблем и принятия ответственных решений. Этот этап
вырабатывает способность принимать как коллективные решения по тем или иным проблемам, так и
способность проявлять собственную ценностную позицию (II этап);
• творческий, или этап практических умений, способствующий преобразованию экологических
знаний и умений в практическую деятельность специалиста, позволяет принимать собственные
решения по отдельным вопросам (III этап).
124
_________________________
1. Сарыбеков М.Н. Методика работы с младшими школьниками по воспитанию у них бережного
отношения к природе. Автореферат на соиск. к.п.н. – Москва: 1984.
2. Сарыбеков М.Н. Моделирование прфессионально-педагогической деятельности учителя 12-летней
школы // Научно-педагогический журнал «Высшая школа Казахстана» №6, 2009.
3. Бҧзаубақова К.Ж. Мҧғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру. Алматы, Жазушы, 2006.
4. Кларин М.В. Инновационные модели обучения в зарубежных педагогических поисках. Москва.
Арена 1994.
5. Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: инновационная деятельность. Москва, Магистр 1997.
Аннотация. Мақалада болашақ мҧғалімдерді экологиялық тҧрғыда даярлауда аймақтық компонентті
есепке алу қажеттілігі, сондай-ақ аймақтық компонентпен толықтырылған экологиялық білім
мазмҧны жҥйесінің педагогика мамандығы бойынша жаратылыстану бағдарындағы студенттерге
экологиялық білім берудегі аймақтық компонентті жҥзеге асырудың педагогикалық шарттары
қарастырылған.
Annotation. The article future teachers on one hand and absence of the developed system on filling the
maintenance and realizing the regional component in students‘ ecological education on the other hand brings
us to understanding the problem of research: what pedagogical conditions of realization the regional
component in natural-science pedagogical special students‘ ecological education.
Н.Ӛ. Асылбекова
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ МАЗМҦНЫН ДҦРЫС ҤЙЛЕСТІРУ –
НӘТИЖЕЛІ БІЛІМ БЕРУ КЕПІЛІ
ӘОЖ 81.2 (923)
А 86
Қоғам дамуының әр кезеңіндегі талабына қарай білім берудің сипаты да ӛзгеріп отыратыны
белгілі. Қазақстан – еуропалық білім беру кеңістігінде толық, тең қҧқықты мҥшесі болып
мойындалған бірінші Орта Азиялық мемлекет. Қазақстанның Білім және ғылым министрлігі
Республиканың жоғары оқу орындарында (ЖОО) ӛздерінің оқу жоспарларын халықаралық
стандартқа бағыттап, Болон ҥрдісі принциптерін жҥзеге асыруда білім беру мазмҧнын жаңарту
мәселелері бойынша айтарлықтай жҧмыстар жҥргізіп жатыр. Қазақстанның Болондық ҥрдіске мҥше
болып енуі еліміздің білімі мен ғылымының одан әрі дамуына жол ашпақ.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев «Егемен Қазақстан» газетіне берген «Ел межесі – елулік» атты
сҧхбатында былай деген болатын: «... Ең алдымен ел байлығына сену керек. Ел байлығы деген не?
Ол – білім, ол – жаңа технология, ол – осы заманғы инфрақҧрылым, ол – бәрінен бҧрын,
отаншылдық сезім, қазақстандық патриотизм. Осындай байлығы бар елдер, ӛздері аралда орналасқан,
жерінің қойнауынан бір тҥйір қазба байлық шықпайтын Жапония, Оңтҥстік Корея жаңа білімнің,
технологияның, отаншылдық сезімінің арқасында ӛсіп, ӛркендеп, ӛзгелерге ӛнеге болып отыр.
Сондықтан да, біз индустриалдық-инновациялық бағдарламаға кӛп сенім артудамыз» [1].
Дҧрысында, оқу ҥрдісінің мақсаты – жеке тҧлғаға білім жиынтығын беріп қана қоймай,
сонымен бірге жан-жақты жетілген, моральдық тҧрғыдан орнықты, ҧлтжанды, отаншыл тҧлға
қалыптастыру. Білім беруде оқыту да, тәрбиелеу де бірінен бірі ажырағысыз, қатар жҥретін ҥрдістер.
Балаға заманға сай білім, ҧлтына жағатын тәрбие берудің ӛзі де алынатын білімнің мазмҧнына тығыз
байланысты. Мазмҧн – нені оқытамыз деген сҧраққа жауап берсе, қалай оқытудың жолын
қазіргі заманғы оқыту технологияларынан іздеуіміз керек. Кейбіреулер технологияны
әдістемемен шатастырып, екеуінің ара жігін ажырата алмай жатады. Әдістеме материалды балаға
қалай ҧғынықты жеткізіудің жолын кӛрсеткенімен, технология сияқты соңғы нәтижеге кепілдік
бермейді. Сондай-ақ, технологияда білімді әрі қарай тереңдетпей тҧрып баланың тап қазіргі деңгейін
анықтап алу – басты мәселе. Технологияның да ең кҥрделі бӛлігі осы жерден басталады. Бҥгінде
білім мазмҧны мен оның сапасына, нәтижелеріне мән беру – жоғары оқу орындарында оқу ҥдерісінің
басты мақсаты. Қазіргі кезде «инновация» терминін анықтаудың екі әдісі бар. Біріншісі –
сипаттамалы әдіс, оның негізінде объектілердің, пәндік салалардың инновация қатарына кіру тҥсінігі
жатса, екіншісі – инновация терминінің негізгі тҥсінігінің мәнін, оның барлық категориялары мен
тҥсініктерін анықтаумен байланысты функциональды әдісі. Жаңа жҥйені меңгеру – бҧл жаңа
125
қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекет, оның негізінде жаңа технологиялар мен
комбинацияларға кіретін жаңа білімді қолдану. Қалыптасқан дәстҥрге ӛзгерістер енгізетін
инновацияның пайда болуы ҥшін шығармашылық қызмет қажет. Ал, осы инновацияның жетекшісі
болып табылатын тҧлғаға шығармашылық, қҧзыреттілік, мақсаттылық, ӛзін-ӛзі жетілдіруге бағыттау
сияқты қасиеттер тән болу керек.
Осыған байланысты мемлекеттік қҧжатта маман даярлығы жӛнінде: «Білім берудің мазмҧнын
жаңарту және балаларды оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы дамытудың қазіргі
заманғы әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің озық
тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жӛнінде шаралар қолдануды қажет етеді» деген тҧжырым
жасалған [2].
Бҧл, ӛз кезегінде жоғары білімнің қазақстандық жҥйесі мен оның әлемдік кеңістіктегі жҥйесі
арасындағы кедергілер мен айырмашылықтарды анықтап және оларды бір-бірімен ҥйлестіру
мәселелерін шешуді қажет етеді. Қазіргі таңда білім берудің негізі – кредиттік технология бойынша
оқыту мәселесі. Бҧл технологияның ерекшелігі – студент ӛзін-ӛзі дамыту, ӛз бетімен білім алу сияқты
қабілеттерге дағдыланады. Жоғары оқу орындарында студенттердің таным-білімінің белсенділігін
арттыру, олардың шығармашылық қабілетін дамыту ҥшін оқытушылар тарапынан игі іс – шаралар
жҥзеге асырылады. Кҥнделікті ӛмірге жаңа ақпараттық технология жҥйелерін енгізу. Студент алған
білімін ӛз тәжірибесінде ғана қолданып қоймай, оны ғылыми негізде жҥзеге асыруы тиіс.
Оқытушы ӛтілген тақырып бойынша «проблемалы ситуация» туғызып, студенттердің
ойлануына, ақпарат жҥйесіне арнайы тақырыптық бағдарлама арқылы жағдай жасайды.
Сонымен бірге студенттерді бос уақыттарын тиімді пайдалануларына дағдыландыру қажет.
Студенттердің ӛз бетімен істейтін жҧмыстарын тыңғылықты, мақсат қоя ҧйымдастыруға, онда
берілетін білім мен мазмҧн сапасына басты назар аударылады. Ӛз бетінше жҥзеге асырылатын жҧмыс
жоспары негізінде студент сабақ барысында толық қамтылмай кеткен мәселелер бойынша тереңірек
ізденіп, берілген әдебиеттермен жҧмыс істейді. Сӛйтіп, материалды тҥрлі жаңа технологиялық
әдістер арқылы, яғни ӛз бетімен істейтін жҧмыс тҥрлері арқылы жан-жақты игереді.
Жоғары оқу орындарында студенттердің білімділік белсенділігін арттырудың қазіргі кҥн
міндеттеріне ҥйлесімдірек келетін жолы – дистанциялық білім беруді ақпараттық технология арқылы
жҥзеге асыру.
«Дистанциялық жолмен оқыту» дегеніміз – негізгі қызметтен қол ҥзбей және ӛз орнында
отырып, жоғары оқу орнымен ақпараттық технологияның байланысы арқылы оқу деген ҧғымды
білдіреді.
Қашықтан оқыту– жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технология мен техникалық
қҧралдарды кең тҧрғыда қолдануда, студенттерге стандартқа сәйкес білім алатын пәндерді еркін
таңдауына жағдай жасайтын жан – жақты оқытудың тҥрі болып табылады. Мҧндай жағдайда оқыту
процесі студенттердің бос уақыттарымен санаспайды.
Қазақстанда қашықтан оқыту ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастау алатындығын сол кездегі
ғалымдардың мақалаларынан байқауымызға болады. Мҧнда профессор Қ. Жҧбановтың «Еңбекші
қазақ» газетінде жарияланған «Аулақтан оқыту» атты мақаласын айта кетуіміз керек.
Қашықтан оқыту жҥйесін жасауда тӛмендегідей техникалық қамтамасыз ету жҧмыстарын
қарастыру қажет:
-
студенттердің оқу-әдістемелік жадиғаттарды компьютер сеті арқылы қолдана алуын
ҧйымдастыру;
-
студенттердің кітапхананың библиографиялық – анықтама бӛліміне шыға алуын қамтамасыз
ету;
-
компьютерде сақталатын барлық оқу - әдістемелік жадиғаттарды дайындау.
Интернет - әлемдегі ең ҥлкен және ең қуатты компьютер тарабы болып табылады. Жыл сайын
жоғары оқу орындарының, мектептердің, компаниялардың интернет тарабына қосылуы кӛптеп ӛсіп
келеді. Сонымен қатар, интернет – қашықтан оқытуда жаңа технологияны жабдықтаушы.
Кӛптеген университеттер, институттар, колледждер және оқу орталықтары сырттай оқытудың
тҥрін Интернет арқылы енгізуде. Кӛптеген пәндер бойынша интернет арқылы бағдарламалар
жасалған.
Нарықтық қарым-қатынас жҥйесі инновациялық технологияның дамуының қажеттілігі, білім
беру жҥйесіндегі қоғам және жеке жетілген қажеттілікті шешуде қабілетін икемдеуде, ҧтқырлыққа
алып келеді. Жаңа оқу орындарының пайда болуы және жҧмыс істеу шартында жаңа ақпараттық
технологияны оқытуды енгізуде оқу сапасын қадағалаудағы жаңа енгізулерді басқару себеп болып
отыр.
126
Жаңа технологиялық оқыту тәсілімен қолданылатын оқу орындары сапалы білімді
қадағалаудағы жаңа тәсілді нығайтуға негізделген. Сондықтан, біздің мемлекетіміздегі жоғары оқу
орындарындағы жағдайлардың ӛзгеруін есепке ала отырып, болашақ мамандарды сапалы дайындау
мәселесін шешетін білім берудің кӛп деңгейлі қҧрылымы қабылданған [3, 339].
Жоғары оқу орындарындағы студенттердің ӛз бетімен жҥргізілетін жҧмысын ҧйымдастыруда,
оны бақылауда оқу - тәрбие процесінің қҧрамдас бір бӛлігі ретінде қарастыруымыз керек. Қазіргі
таңда студент белсенділігін кӛтеру теориясы ҥлкен ҥміт кҥттіретін мәселе болып отыр.
Бҧл ҥшін оқытушы материалдың ғылыми жҥйелілігін сақтап, студенттерді ғылымның жаңа
табыстарымен, зерттеулерімен, қызықты ақпараттық технологиялық эксперимент – тәжірибелер
қорытындыларымен тыныстырып, проблемалық сипатын дҧрыс жеткізгенде ғана олардың оқуға
деген белсенділігін арттырып, дербес жҧмыс ісеуге жетелей алады. Жаңа ақпараттық
технологияларды талдау – студенттерді ӛз беттерімен ізденуге дағдыландыруды және болашақ
мамандықтарына деген қызығушылығын арттырады.
Жас ҧрпақты дайындаудағы білім беруде студенттердің білімі мен біліктілігінің қалыптасуына
аса кӛңіл бӛліп, жоғары білім беру барысында жаңа ақпараттық технологияны ҥйлестіре пайдалануды
ескергеніміз жӛн.
Білімдегі компьютерлік технология және жаңа ақпараттық технология қҧралы ретінде мына
тӛмендегідей бағыттарды енгізуге болады:
- компьютерлік техниканы сабақ ӛткізу барысында оның сапасы мен тиімділігін арттыруда,
оқытудың қҧралы ретінде пайдалану;
- қазіргі заманғы ақпараттық технология қҧралдарымен оқытып – ҥйретуді қарастыру;
- жаңа ақпараттық технологияның мазмҧнын ҥйлесімді пайдалануды ҧйымдастыру т.б.
Қазіргі уақытта техникалық қҧралдармен жҧмыс істеуге дағдылану басқа ақпаратпен жҧмыс
істеуде де жҥйелі қызмет кӛрсете білуді қажет етеді.
Инновациялық технологияның мазмҧнын жоғары оқу орындарында дҧрыс пайдаланудың
мақсат – мҥддесі жаңа ақпараттық қоғамда студенттердің интеллектуалды мҥмкіндіктерін кҥшейту
болып табылады.
_________________________
1. Назарбаев Н.Ә. Ел межесі – елулік. // Егемен Қазақстан, 21 наурыз, 2006 ж.
2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік
Бағдарламасы. // Егемен Қазақстан, 16 қазан, 2004 ж.
3. Роберт. И.В. Теоретические основы создания и использования информатизации образования: М.
1994. – 339 с.
Достарыңызбен бөлісу: |