Государственного педагогического

 
92 
Седьмая неделя: к 9 усвоенным упражнениям добавляется 10-е. 
10. 
И.П. 
– 
«сутулая» 
стойка, 
руками 
держаться за стул. 
1.
 
Подняться  
высоко 
на 
пятки, 
прогнуться. 
2.
 
И.П. 
8–10 раз 
 
Сильно  напрягаясь,  выпрямить  спину,  выгибая 
позвоночник  и  высоко  поднять  ступни,  пятки 
вместе. Чувствовать напряженные икроножные 
мышцы  и  бедра.  Дыхание:  подъем  ступней  – 
вдох, опускание – выдох. 
Восьмая неделя: к 10 усвоенным упражнениям добавляется 11-е. 
11. 
И.П.  –  стойка  ноги 
врозь, руки вниз, кисти 
сжаты в кулак. 
1. 
Согнуть  правую 
руку. 
2.  Выпрямляя  правую, 
согнуть левую руку. 
 
8–10 раз 
 
 Локти неподвижны, прижаты к туловищу. При 
сгибании  руки  –  чувствуйте,  что  сильно 
притягиваете 
руку, 
ладонь 
вверх; 
при 
разгибании – отжимаете, отталкиваете вниз.  
Девятая неделя: к 11 усвоенным упражнениям добавляется 12-е. 
12. 
И.П.  –  стойка  ноги 
врозь,  руки  вверх  в 
замок. 
1.
 
Поворот  
вправо 
2.
 
Наклон  
вправо. 
3.
 
Руки вниз. 
4.
 
И.П. 
5– 8. То же влево.  
5–6 раз 
 
 
 Ноги  не  сгибать.  Все  время  сильно  напрягать 
мышцы  и  крепко  сжимать  руки.  Дыхание: 
наклон – вдох, выпрямление – выдох. 
Десятая неделя: к 12 усвоенным упражнениям добавляется 13-е. 
13.  
И.П.  –  стойка  ноги 
вместе, 
пятки 
разведены,  держаться 
за стул. 
1.
 
Подняться  
на носки. И.П. 
10–12 раз 
 
 Поднимаясь  на  носки,  не  сгибать  колени  – 
вдох, опускание – выдох. 
 Одиннадцатая неделя: к 13 усвоенным упражнениям добавляется 14-е. 
14. 
И.П.  –  полусогнутая 
стойка 
ноги  врозь, 
руки вниз. 
1.
 
Наклон головы  
вперед,  руки  согнуть  в 
локтях. 
2.
 
Держать. 
3.
 
Руки назад. 
4.
 
И.П. 
5–7 раз 
 
 
 Руки  выпрямить  возможно  дальше  назад, 
напрячь  спину  и  трицепсы,  На  2-й  счет 
напрягайте живот и бицепсы, на 4-й – поясницу 
и грудь. Дыхание: на первые три счета  – вдох, 
на 4 – выдох. 
Двенадцатая неделя: к 14 усвоенным упражнениям добавляется 15-е. 
15.  
И.П.  –стойка,  руки  к 
плечам. 
1.  Выпрямить  правую 
руку вверх. 
2.  Смена  положений 
рук. 
10–12 раз 
 
С напряжением поочередно меняйте положение 
рук.  Поднимая  руку  вверх  –  напрягайте 
трицепс,  опуская  руку  к  плечу  –  бицепс  и 
широчайшие 
мышцы 
спины. 
Дыхание 
равномерное. 
 

 
93 
Следует  отметить,  что  система  Анохина  имеет  свои  плюсы  и  минусы.  Назвать  эту  систему 
универсальной нельзя, но в свое время она была одной из лучших.  
К недостаткам «волевой» гимнастики можно отнести отсутствие упражнений, обеспечивающих 
хорошую  подвижность  в  суставах.  Следовательно,  желающие  использовать  гимнастику  Анохина 
могут  достичь  хороших  результатов,  дополняя  ее  другими  средствами  гимнастики,  направленными 
на устранение указанного недостатка. С этой целью  можно предложить приобретающую в последние 
годы широкое распространение гимнастику «Стретчинг». 
Стретчинг  (от  англ.  «stretching»  -  растягивание)  –  это  комплекс  упражнений  и  поз  для 
растягивания  определенных  мышц,  связок  и  сухожилий  туловища  и  конечностей.  Стретчинг 
оказывает положительный эффект на весь организм в целом,  улучшает самочувствие. Поэтому этот 
вид тренировки широко используется в составе оздоровительных тренировочных комплексов или в 
качестве  самостоятельного  занятия.  Повышение  гибкости  –  основной  эффект  стретчинга  и 
улучшением этой физической способности человека чаще всего оценивают его эффективность. 
По  достижении  зрелого  возраста  диапазон  движения  снижается,  что  обусловлено  процессом 
старения  и  сокращения  уровня  двигательной  активности.  Поддержание  достаточного  уровня 
гибкости  необходимо  для  обеспечения  эффективных  движений  тела,  снижается  вероятность  травм 
мышц, появления болезненных ощущений в области поясницы.  
Долгосрочные эффекты стретчинга:  
Главный эффект – расслабление. Многие люди страдают от излишнего напряжения мышц, что 
имеет массу отрицательных последствий. Напряженные мышцы хуже снабжаются кислородом, в них 
наблюдается  повышенное  содержание  продуктов  обмена  веществ.  Расслабленные,  эластичные 
мышцы меньше подвержены травматизму, в них реже возникают боли.  
Стретчинг снижает интенсивность болевых ощущений или даже ликвидирует мышечные боли. 
Положительный эффект наблюдается только после пассивного статического стретчинга.  
Стретчинг  является  обязательной  составной  частью  тренировок,  направленных  на  снижение 
болезненности менструаций.  
Улучшает  гибкость:  позволяет  выполнять  движения  с  большей  амплитудой,  улучшает  осанку, 
координацию  (пластичность,  грациозность),  позволяет  избежать  излишней  рельефности  мышц, 
способствует ощущению психологического комфорта.  
Стретчинг  является  профилактикой  гипокинезии  и  остеопороза  (преждевременное  «старение» 
суставов и декальцинизация костей).  
Можно выделить четыре вида стретчинга:  
Баллистический  –  метод,  основанный  на  силе  и  весе  тела.  Скорость  и  сила  используются,  чтобы 
эффект  растяжения  и  сокращения  мышцы  наступал  быстро.  Травмоопасен.  Не  используется  при 
групповых занятиях.  
Медленный – растяжение мышцы на максимальную длину. Выполняется в очень медленном темпе. 
Этот вид стретчинга хорошо использовать в разминке, его также называют ритмической гибкостью.  
Статический – выполняется от 10 секунд до нескольких минут с задержкой каждой позиции. Самый 
безопасный метод; используется в йоге.  
PNF – метод состоит из нескольких этапов и предполагает использование партнера:  
- растяните мышцу  
- сократите мышцу без движения в суставе  
- задержите на 6-10 сек  
- сократите противоположную группу мышц, партнер при этом добавляет силу  
- повторить 3-4 раза  
При тренировке на гибкость помните:  
1.
 
необходимо использовать безопасную позицию тела;  
2.
 
следите за правильной техникой выполнения упражнения;  
3.
 
растягивать  мышцу  до  появления  чувства  растяжения  мышцы,  не  допуская  чувства 
дискомфорта и боли;  
4.
 
дышать медленно и ритмично, растяжение мышцы выполняется на выдохе;  
5.
 
выполнять стретчинг после разогрева мышц. 
Рассмотренные  виды  гимнастики  не  требуют  использования  специального  инвентаря  и 
дорогостоящего  оборудования,-  это  может  представлять  практический  интерес  в  деле  регулярного 
использования    данных  упражнений  лицами,  заинтересованными  в  улучшении  своего  здоровья  и 
повышения работоспособности.  
 

 
94 
__________________________
 
 1.  Государственная  Программа  развития  образования  Республики  Казахстан  на  2011-2020  годы  / 
Утверрждена Указом Президента  Республики Казахстан от 7 декадря 2010 года № 1118 /в газете  
«Казахстанская правда от 14 декабря 2010 года/ 
2.  Менхин  Ю.В.,  Менхин  А.В.  Оздоровительная  гимнастика:  теория  и  методика.  –  Ростов  н./Д: 
Феникс, 2002.  
3. Лукьянов В.А., Ермолаев О.Ю., Сергиенко В.Н. Тренируем дыхание /Знание. Серия: Физкультура 
и спорт. – 1987. – 1/6./ 
4. Мазурков Г.Н., Балашов Н.Н., Чернышев М.А. Теория и основные принципы плавных движений 
«Тайзицюань». – М., 1988. 
5. Маслов А. Феномен древней системы //Спортивная жизнь России. –1988. – № 4.  
6. Программа по физическому воспитанию учащихся  общеобразовательных школ. Астана, Академия 
им.  Ы.Алтынсарина, 2010. 
 
Аннотация.  Мақалада  кейбір  дәстҥрлі  емес  гимнастика  тҥрлерінің  мазмҧны  ашылып  кӛрсетілген. 
Олар  оқушы  жастарды  сауықтыру  мақсатында  және  мҥдделестірілген  халық  топтарының  ӛз 
денсаулығын  нығайтуында  әртҥрлі  кҥш-қуат  жаттығулар  қалыптарын  тәжірибелік  енгізу  ісінде 
қолдануға мҥмкіндік береді.  
Annotation. The different ways of  untraditional  gymnastics  that are  a great practical interest in the ways 
of  developing of different types of physical training with the aim of   making  the  health of the young 
people  and those  adults which are interesting in their health  are looked  upon in this article.   
 
 
Б.А. Торекеев 
 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДАҒЫ «ОҚУ МЕН ЖАЗУ  
АРҚЫЛЫ СЫН ТҦРҒЫСЫНАН ОЙЛАУДЫ» ДАМЫТУ МЕН ДҦРЫС  
ҚОЛДАНУДАҒЫ ТИІМДІ ШАРТТАР 
 
ӘОЖ 37.3 
          Т60 
 
Уақыт  ӛте  келе,  қоғам  да  ӛзгереді.  Сондықтан  қоғам  талаптарының  ӛзгеруі  оқушыларды 
тәрбиелеп, оқытатын мҧғалімдерге де жаңаша міндеттер жҥктеуде. 
Қазіргі  кездегі  еліміздегі  білім  беру  саласының  алдына  12  жылдық  білім  беру  жҥйесіне  кӛшу 
басты  талап  болып  отыр.  Әрине,  ол  ҥшін  білім  берудің  сапасын  жақсарту,  оны  халықаралық 
стандарттарға  жеткізу  және  дҧрыс  қолдана  білуіміз  керек.  Еліміздегі  жҥргізіліп  ӛткен  кӛп  жылғы 
тәжірибеден оқушылардан білім сапасы ескі тәсілдерінің айналасынан артпайтындығы белгілі болды. 
Сол ҥшін біз білім беруде неғҧрлым жоғары нәтижелерге жету ҥшін, оқытудың ескі әдіс-тәсілдерінің 
тиімділігін жоғары жаңа технологиялармен алмастыруымыз керек. Қазіргі уақытта Қазақстанда  білім 
берудің  ӛзіндік  ҧлттық  ҥлгісі  қалыптасуда.  Бҧл  процесс  білім  парадигмасының  ӛзгеруімен  қатар 
жҥреді. Білім берудегі ескі мазмҧнның орнына жаңасы келуде.  
          Я.А  Коменскийдің,  И.  Гербарттың  дәстҥрлі  объект-субъектісі  педагогиканың  орнын  басқасы 
басты, ол балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде, ӛзін-ӛзі ӛзектілендіруге, ӛзін танытуға және ӛзін-
ӛзі  жҥзеге  асыруға  ҧмтылатын  дамушы  ретінде  бағытталған.  Мҧндай  жағдайда  педагогикалық 
процестің  маңызы,  қҧрамы  оқу  ішіндегі  субъектілер-оқытушы  мен  оқушы  тҧлғалық  бағытталған 
ӛзара әрекеті болып табылады. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға  баланың білімін, білігі мен 
дағдысын емес, оның тҧлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.  
        Қазақстан 
Республикасының  «Білім  туралы»  заңында  оқыту  нормасын,  әдістерін, 
технологияларын  таңдауда  кӛп  нҧсқалық  қағидасы  бекітілген,  бҧл  білім  мекемелерінің 
мҧғалімдеріне, педагогтарына ӛзіне оңтайлы, лайық нҧсқаны қолдануға, педагогикалық  процесті кез-
келген ҥлгімен тіпті авторлық ҥлгісімен қҧруға мҥмкіндік береді. Жаңа технологиялардың саны сан 
алуан.  Тек  оны  дҧрыс  және  тиімді  қолдана  білу  керек.  Себебі,  жаңа  технологиялар  озық,  тиімді 
идеяларға,  мазмҧндамалардың  кӛпшілігі  оқушының  оқу  ҥрдісінде  дамуына  негізделген.  Қазіргі 
кӛптеген кӛзқарастар бойынша, мҧғалім оқушыны оқытпау керек, ал оқушы ӛзі оқуы тиіс. Мҧғалім 
оқушының оқуын ақыл-ой дамуын ҧйымдастырып, оны басшылыққа алу керек. Біз сонда ғана білім 
сапасын кӛтеріп, қоғамымыздың лайықты азаматын, тҧлғасын тәрбиелеп шығарамыз. Білім сапасын 

 
95 
жақсартуда  жаңа  технологияларды  қолданып,  оны  енгізу  ешқашан  кеш  болмайды.  Біз  әрқашанда 
оқушылардың  білімі  жаңа  технологияларды  ендіруге  жарамайды  деген  сияқты  кҥдікті  ойларды 
ысырып  қойып,  оқыту  жҧмысын  жаңа  технологиялардың  бірі  бойынша  бастауымыз  керек.  Ал  егер 
оны  мойындамай  жҥрген  оқытушылардың  еңбектерінің  нәтижесі  тӛмен  болуы  мҥмкін.  Бҧл  жағдай 
кейін оқушының жҧмыс нәтижесін есепке алғанда кері әсері тиюі мҥмкін. Сондықтан оқушылар ӛз 
жҧмыстарын  жаңа  технологияларға  сҥйеніп  жҥргізулері  керек.  Жалпы  технологияның  мазмҧнына 
тоқталайық. 
      «Технология»  дегеніміз  [2]  -  әдістемелік  жҥйесімен  дидактикалық  процестер  кешенінің 
тәжірибеде жҥзеге асырылатын жобасы немесе ӛндірістік процесті жҥргізудің әдістері мен тәсілдері 
жайлы білім жиынтығы. 
Технология  –  оқушы  мен  ҧстазға  бірдей  қолайлы  жағдай  тудырушы,  оқу  процесін 
ҧйымдастыру,  бірлескен  педагогикалық  әрекетті  жобалаудың  жан-жақты  ойластырылған  ҥлгісі 
болып  келеді.  Ал  «Педагогикалық  технология»  [6]  –  практикада  іске  асырылатын  педагогикалық  
жҥйенің жобасы.  Оқыту технологиясы  – бҧл  оқу  ақпаратын ӛңдеу, ӛзгерту, кӛрсету және талап ету 
әдістері  мен  қҧралдарының  жиынтығы  болса,  бір  жағынан  қарағанда,  қажетті  техникалық  немесе 
ақпараттық қҧралдарды оқу ҥрдісінде пайдалана отырып, оқушыларға мҧғалімнің әсер ету тәсілдері 
жайлы ғылым жҥйесі болып келеді. Педагогикалық технология терминінің анықтамаларын кӛптеген 
авторлар ӛз тҥсінігі мен ӛз санасында қалыптасқан кӛзқарастарын қалыптастырған: [9] 
-
 
«Технология» - қалыпты ӛзгерту, ӛңдеу әдістері, ӛнері, шеберлігі, іскерлігі жӛніндегі ғылым 
жиынтығы. (В.М.Шепель) 
-
 
«Педагогикалық  технология»  -  оқыту,  тәрбиелеу  қҧралдары  тҥрлерін,  әдістері,  тәсілдерін 
ҥйлестіретін, әрі анықтайтын арнайы жинақ, психологиялық – педагогикалық ҧстанымдар жиынтығы; 
(Б.Т.Лихачев) 
-
 
«Педагогикалық  технология»  -  оқу  ҥрдісін  жҥзеге  асырудың  мазмҧндық  техникасы 
(В.П.Беспалько) 
-
 
«Оқыту технологиясы» - дидактикалық жҥйенің қҧрамды процессуалды бӛлігі (М.Чошанов) 
-
 
«Педагогикалық  технология»  -  жоспарланған  оқыту  нәтижелеріне  жету  процесін  сипаттау 
болып табылады. (И.П.Волков)  
-
 
«Педагогикалық 
технология» 
- 
барлық 
алдыңғы 
қатарлы 
авторлардың 
бҥкіл 
анықтамаларының  мағыналарының  мәндерін  ӛзіне  сыйдыратын  мазмҧндық  жалпылау  жиынтығы 
(Г.К.Селевко) 
Педагогикалық технология 3 аспектіде болуы мҥмкін: 
1) ғылым;  2) процессуалды сипаттама;   3) процессуалды-әрекеттік; 
Міне,  педагогикалық  технология  осылайша  оқыту  жҥйесінің кӛптеген  тиімді жолдарын іздестіретін 
ғылым  ретінде,  оқытуда  қолданылатын  тәсілдер,  реттегіштік  жҥйе  ретінде  де,  нақты  оқыту  ҥрдісі 
ретінде  де  қызмет  атқарады.  Қазіргі  кезде  кӛптеген  педагогикалық  технологиялар  қандай  да  бір 
оқыту  процессі  ретінде  философиялық  тҧғырға  негізделеді.  Себебі,  білім  беру  технологияларының 
қызметтік, әдістемелік, әрекеттік жағынан қамтамасыз ету қҧрамына енетін философиялық ережелер 
қызмет етеді. Келесі себебі: философиялық позициялар білім мазмҧнында, жеке пәндер мазмҧнында 
да анығырақ кӛрінеді. 
         Педагогикалық  әлеуметтік  ғылымдардың  жетістіктері,  психология,  алдыңғы  қатарлы 
педагогикалық тәжірибелер, философия, этнопедагогика, шетелдік педагогиканың озық тәжірибелері 
және т.б. Жалпы жинақтала келіп педагогикалық технологиялардың қайнар кӛздері болып табылады. 
Педагогикалық  технологиялардың  даму  сатыларын  жан-жақты  қарастырып  зерттеген  ресейлік 
ғалымдар  –  Ф.А.Фрадкин,  Е.Ю.  Рогачева,  Л.И.Богомолова,  С.И.  Мезенцева,  Г.Н.Осухова, 
Л.А.Кирсанова және де т.б. 
Педагогикалық  технология  -    педагогикалық  мақсатқа  жету  ҥшін  пайдаланатын  барлық  дара 
инструменталдық  және  методологиялық  қҧралдардың  қолдану  ретімен  жиынтық  жҥйесін  білдіреді. 
Педагогикалық  технология  әр  тҥрлі  кӛзқарастардың  жиынтығына  сҥйенсек,  ол  3  деңгейде  болуы 
мҥмкін:  [6]  1)  Жалпы  педагогикалық  деңгейдегі  іс-әрекеттер;  2)  Салалық  технология  –  бір  пән 
шеңберінде  қолданылатын  әдістер  мен  қҧралдар  жиынтығы;    3)  Локальдік  технология  –  жаңа 
материалды  меңгерту  технологиясы,  қайталау  мен  бақылауды  ҧйымдастыру  технологиясы,  жеке 
жҧмысты ҧйымдастыру технологиясы т.б – сияқты жеке әртҥрлі әрекеттерді орындау; 
Және де педагогикалық технологияның процессуалді бӛліктері болады. Олар: 
1.
 
Оқыту процесін ҧйымдастыру; 
2.
 
Оқушының оқу әрекетінің әдістері мен тҥрлері; 
3.
 
Мҧғалімнің оқыту процесін басқару әрекеті; 

 
96 
4.
 
Оқу процесін диагностикалау болып келеді; 
Педагогикалық технологияның тиімділігі:  
1.
 
Оқушы ӛздігінен жҧмыс істеуге мҥмкіндік алады, соған дағдыланады; 
2.
 
Оқушының жеке қабілеті анықталады; 
3.
 
Іштей бір-бірінен қалмауға тырысып, талпынады; 
4.
 
Тапсырмалық кҥрделену деңгейіне сәйкес оқушының ойлау, орындау қабілеті артады. 
5.
 
Ӛзін-ӛзі тексеруге дағдыланады. 
6.
 
Мҧғалім жекелеген оқушыларға кӛмектесуге мҥмкіндік алады. 
7.
 
Орындау қабілетіне қарай бағаланады. 
Педагогикалық технологиялардың тҥрлері әртҥрлі бағыттар мен ҥлгілерден қҧралған. 
1.
 
Педагогикалық қарым-қатынасты демократия және ізгілік негізінде қҧру бағытында; 
2.
 
Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта ӛңдеу негізінде қҧрылған технологиялар; 
3.
 
Оқушылар әрекетін жандандыру және жетілдіру негізінде; 
4.
 
Оқу процесін тиімді ҧйымдастыру және басқару негізінде; 
5.
 
Табиғатты сҥю және ҧлттық педагогика әдістерін пайдалануға негізделген технологиялар. 
Жаңа технологияларға қойылатын талаптар: 
-
 
Педагогикалық технологиялық ғылыми тҧжырымдамасы болуы керек; 
-
 
Педагогикалық  технология  белгілі  бір  жҥйе  болып  қҧрылуы  тиіс.  Жҥйенің  барлық  бӛліктері 
логикалық байланыста болуы. 
-
 
Диагностикалық тексеру, болжам жасауға ыңғайлы болуы тиіс. Әдіс-тәсілдері, ӛзгерту мҥмкіндігі 
болуы керек. 
-
 
Ӛзінің  алдындағы  әдіс-тәсілдерге  қарағанда  тиімді,  пайдалы  әсер  коэффиценті  кӛбірек  болуға 
тиіс. Білім беру стандартын қанағаттандыруы тиіс.  
-
 
Барлық ҧжымдарда қолдана беруге жарамды болуы тиіс. 
Жалпы жаңа технологиямен жҧмыс істеуге тӛмендегі алғы шарттар қажет: 
-
 
Оқу ҥрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу; 
-
 
Оқушылардың  сабақтастылығын  болдырмау  шараларын  кешенді  тҥрде  қалыптастыру.  Оның 
ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік ҧйымдастырушылық себептеріне ҥнемі талдау жасап, назарда 
ҧстау; 
-
 
Жаңа  буын  оқулықтарының  мазмҧнын  зерттеп  білу,  пәндік  білім  стандартымен  жеке  танысу, 
білімді  деңгейлеп  беру  технологиясын  игеру  арқылы  оқушыларға  білімді  мемлекеттік  стандарт 
деңгейде игеруге қол жеткізу; 
-
 
Оқыту ҥрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды ҥнемі басшылыққа алу; 
-
 
Инновациялық білім деңгейінің кӛтерілуіне жағдай туғызу; 
В.М.  Монаков  «Педагогикалық  технология  –  оқыту  ҥрдісін  жобалау,  ҧйымдастыру  және  ӛткізудің 
ойластырылған  моделі»  -  деген  анықтама  берген  болатын.  Біз  осы  анықтамаға  сҥйене  отырып 
педагогикалық  жҧмыста  белгілі  бір  нәтижеге  жетудің  кӛздеген  әрбір  ҧстаз  жаңа  технологиялардың 
біреуін  басшылыққа  алып  ӛз  жҧмысын  сол  технологияға  сҥйеніп  қҧрғанын  жӛн  кӛріп  отырмыз. 
Себебі,  қазіргі  білім  сапасын  дамытуда  заман  талабы  осындай екендігі  әр ҧстаз  оқу  технологиясын 
таңдауда келесі іс-әрекеттерді ескергені жӛн болады: 
Біріншіден,  мҧғалімнің  оқыту  әдістерін  таңдауы:  ақпараттық  дамыту,  проблемалық  іздестіру, 
репродуктивтік, шығармашылық және зерттеушілік жолдарымен таңданады; 
Екіншіден,  оқушының  оқу  материалын  қабылдауы:  жалпы  сыныптық,  топтық,  жеке,  даралай, 
ӛзіндік жҧмыс, дербес білім алу арқылы қабылданады.  
Жалпы  алғанда, жаңа  технологиялардың  40-астам  тҥрлері  бар.  Осы  орайда  біз  «оқу  мен  жазу 
арқылы сын тҧрғысынан ойлау» технологиясының тиімділігімен оны дҧрыс қолданудағы шарттарына 
тоқталғымыз  келіп  отыр.  Себебі,  бҧл  оқыту  технологиясының  жҥргізілу  тәсілдері  басқа  оқыту 
технологияларына қарағанда ерекше және қолдануға қарапайым тиімді болып келеді. 
     «Сын  тҧрғыдан  ойлау»  дегенде  біз  оны  қалай  тҥсінеміз?  Ол  нені  білдіреді?  Деген  сҧрақтар 
мазалайды.  Себебі,  бҧл  терминге  барлық  қолданыстағы  әдебиеттерде  әр  тҥрлі  анықтама  берілген 
және сол анықтамалардың бәрі бір-біріне сәйкес келмейді. Бҧл сҧрақтарды талдап, оған жауап іздеген 
АҚШ  профессоры  Дэвид  Клустер  болатын.  Осы  терминнің  анықтамасына  тоқталмас  бҧрын,  сын 
тҧрғыдан  ойлауға  жатпайтын  ой  әрекетінің  бірнеше  тҥрлерін  қарастырып  ӛтейік.  Мысал  келтіре 
келсек, жай ғана есте сақтау сын ойлауға жатпайды. Бірақ, бір жағынан қарасаң, есте сақтау маңызды 
ойлау  операциясы  болып  келеді, бірақ  бәрі бірде оның  сыни  ойлаудан  ӛзіндік айырмашылығы  бар. 
Тағы  да  мысал  ретінде  кҥрделі  идеяларды  тҥсінуде  сыни  ойлауға  жатпайды.  Себебі,  ол  кӛркем 
шығармаларды тҥсінуге талпынады. Әрине мҧнда оның басында кҥрделі процесс жҥріп жатады, бірақ 

 
97 
сыни ойлауға жатпайды. Сонымен, сын тҧрғыдан ойлауды қалай анықтауға болады деген сҧраққа Д. 
Клустер  тӛмендегі  пунктерді  қарастыруды  ҧсынған.  Бҧл  пунктер  сын  тҧрғыдан  ойлауды  толық 
анықтауға дҧрыс бағдарлар мен шарттар береді. 
         Біріншіден,    сын  ойлау  –  дербес  ойлау.  Сыни  тҧрғыдан  ойлау  ӛзіндік  және  жеке  ойлау  болып 
табылады.  Осы  оқыту  процесі  кезінде,  сабақ  сын  ойлау  қағидаларына  сҥйенгенде,  әр  оқушы  ӛз 
ҧсынысын, бағасын, сенімін басқа оқушылардан бӛлек, дербес тҥрінде қарастырады. Себебі, біз оны 
ӛзіміз  ғана  жасаймыз.  Ешкім  де  біз  ҥшін  сыни  ойлай  алмайды.  Сонымен,  бҧл  жерде  келетін 
тҧжырымдама  ойлау,  тек  индивидуалды  сипат  алғанда  ғана  сыни  болып  табылады.  Оқушы  ӛзі 
ойланып, ӛзі жҧмыс істеп, ең қиын деген мәселелерді де ӛзі шеше алуы мҥмкін оған жеткілікті тҥрде 
бостандық  беру  керек.  Пауло  Фрейренің  айтуы  бойынша,  оқушы  экономикалық,  қоғамдық,  саяси 
мәселелерді    ӛзінің  жеке    ӛмір  тәжірибесіне  негіздей  отырып  қҧрып,  ал  кейін  оны  мектептегі  бар 
мҥмкіндіктің  кӛмегімен  шешетін  болса,  ол  табысқа  қол  жеткізеді.  Және  де  П.  Фрейренің  білім 
қағидасы  осы  тҧлғаға  сәйкес  «Бостандық  қағидасы»  деп  аталады.  Бірақтан  кейбір  қӛзқарастардың 
қалыптасуында  сын  ойлауға  идеяның  ерекше  болуы  міндетті  емес  және  сыни  тҧрғыдан  ойлайтын 
адам  басқаның  кӛзқарасымен  жиі  келісе  бермейді.  Алайда,  бізге  басқалардың  пікірімен  келісу 
ҧнайды, себебі, бҧл біздің ойлауымыздың достығын дәлелдейтін сияқты. Сыни ойлайтын адам басқа 
біреудің пікіріне жиі қосылады. Сӛйтіп дербестік сын ойлаудың ең маңызды сипаты болып келеді. 
         Екіншіден, ақпарат сыни  ойлаудың  ақтық  емес,  бастапқы  нҥктесі болып  табылады.  Білім  ақыл 
тудырады, ол онсыз адам баласы сын ойлай алмайды. Біз оны «бас істемесе, екі аяқтың соры» немесе 
«Басында тҥк жоқ болса ойлау қиын болады» деп те айтамыз. Себебі, терең ойлау ҥшін фактілер мен 
идеялар,  мәтіндер  мен  теориялар,  мәліметтер  мен  концепциялар  секілді  кӛптеген  «шикізаттарды» 
ӛңдеу  керек  болады.  Оқытушының  жҧмысы  тек  сын  тҧрғыдан  ойлауға  ҥйретумен  шектеліп 
қоймайды.  Ол  оқушылардың  ең  қиын  деген  тҥсініктерін  қабылдап,  әр  тҥрлі  мәліметті  естерінде 
сақтауға  дағдыландыландырады.  Сыни  тҧрғыдан  ойлауға  ҥйрету  –  бҧл  мҧғалімнің  кӛп  жақты 
жҧмысының бір бӛлігі ғана. Кез-келген жаста  сыни тҧрғыдан ойлауға болады. Әрине оқу барысында 
ойлау қабілеттері жетіле тҥседі және бӛбектер де ӛз беттерімен сыни ойлай алады. 
        Ҥшіншіден,  сын  ойлау  сҧрақ  қоюдан  басталып,  шешімді  қажет  ететін  проблемаларды 
айқындаудан  басталады.  Жалпы  алғанда,  адам  баласы  тумасынан  білімге,  оны  жетік  меңгеруге, 
білуге қҧмар болып келеді. Себебі, адамзат баласына бейтаныс жаңа бір нәрсені кӛрсетсек, олар оны 
білуге,  зерттеуге  де  қҧштарлық  танытады.  Сол  бір  нәрсенің  ерекшелігі,  ішкі  қҧрылысымен 
танысқысы  келіп  тҧрады.  Нағыз  танымдық  процесс  ӛзінің  әр  кезеңінде  танушының  ӛз  мҥддесі  мен 
мҧқтажына  туындайтын  проблемаларды  шешетін  және  сҧрақтарға  жауап  беретін  ҧмтылысымен 
сипатталады.  Демек,  бір  жағынан  сын  ойлауға  ҥйретудің  қиыншылығы  оқушыларға  бізді  қоршаған 
проблемалардың  сан  алуандылығын  танып  білуге  кӛмектесуде  жатыр.  Сын  тҧрғыдан  ойлауды 
сҧрақтар  қойып,  шешімін  табуды  қажет  етететін    проблемаларды  айдындауда  әр  ғалым  әр  тҥрлі 
анықтама  береді.  Атап  айта  кетсек,  Д.  Дьюи:  «нақты  бір  мәселені  қарастырып,  қиын  жағдайдан 
шығудың  жолын  ӛзіндік  іздеу  арқылы  оқушы  шын  мәнінде  ойланады».  Ал  Канадалық  профессор, 
ғалым Р. Джонсон: «Адамзаттың ӛзіне ҧсынылған кӛзқарас пен тәртіп ҥлгілеріне жақсы қорытынды 
жасауға мҥмкіндік беретін ақыл-ой әрекетінің ерекше тҥрі», деп анықтама береді. 
       Тӛртіншіден,  сын  ойлау  кӛңілге  қонымды,  қызықты,  дәйекті  дәлелдемелерге  ҧмтылады.  Сын 
тҧрғыдан  ойлайтын  адам,  қандай  да  бір  мәселені  шешудің  жолын  ӛзі  іздеп  табады  да  және  сол 
шешімдерді  кӛптеген  саналы  дәлелдермен  нақтылап,  қорытындылай  тҥседі.  Тағы  да  ол  сонымен 
бірге, сол мәселені шешудің басқа да жолдары бар екенін мойындайды және ӛзі таңдап алған жолдың 
басқаларға қарағанда ақылға қонымды, тҥсінікті екендігін дәлелдеуге тырысады. 
        Бесіншіден, сын тҧрғыдан ойлау, әлеуметтік ойлау болып табылады. Себебі, әлеуметтік ойлауда 
барлық ойлар ортаға салынып, топтық және жҧптық жҧмыстың кӛптеген тҥрлерін қолданады. Және 
де  кез-келген  сын  тҧрғысынан  ойлаушы  белгілі  бір  бірлестікте  жҧмыс  істеп,  кӛптеген  маңызды 
мәселелерді шешеді. Сондықтан да сын тҧрғысынан ойлаушы оқытушы міндеті тҥрде пікір алмасуға 
қажетті  іс-әрекеттерді:  шыдамдылықты,  сабырлықты,  басқаны  тыңдай  білуді,  ӛз  кӛзқарасына  деген 
жауапкершілікті ӛңдеуге ерекше назар аударуы керек. Тура осылай оқытушылар оқу процесін сынып 
бӛлмесі сыртында ӛтіп жатқан шынайы ӛмірге жақындата алады. 
        Дэвид  Каустердің  сын  ойлау  анықтамасының  келтірілген  5  бабы  білім  алудың  әртҥрлі 
әрекеттерімен жҥзеге асырылады, алайда, оның ойынша мҧғалімге де, оқушыға да ең тиімдісі жазба 
жҧмыстары  болып  саналады.  Себебі,  жазу  кезінде  ойлау  ҥрдісі  мҧғалім  ҥшін  кӛрнекті  болады. 
Жазушы  сол  кезде  барлық  жағынан  ойланып,  ӛз  білімін  толық  қолданады.  Тағы  да    ол  ӛз  ойын 
жеткізу ҥшін кӛптеген дәлел-дәйектер қҧрастырады. 

 
98 
        Оқытушы  жазба  жҧмысы  кезінде  ӛз  оқушыларына  жазу  ережелерін  тҥсіндіріп,  оның  қиын 
мәселелерін    шешуге  кӛмектеседі.  Оқушылар  әрқашанда  ӛз  ойларымен  бӛліскенді  дҧрыс  санайды. 
Міне, осы себептерге сәйкес Д. Клустер жазу – сын ойлауға ҥйретудің ең қолданымды, тиімді тәсілі 
деп тҧжырымдайды. 
        Ал,  енді  «сын  тҧрғысынан  ойлау»  бағдарламасының  кіріспе  тҥсінігі  мен  тҥрлеріне  тоқталсақ. 
Әлемнің  кӛптеген  елдерінен  жиналған  білім  берушілердің  бірлескен  еңбегі  –  сын  тҧрғысынан 
ойлауды  дамыту  бағдарламасы.  Бағдарламаны  тәжірибе  жҥйесіне  келтірілгендер:  Дженни  Л.  Стил, 
Чарльз Темпа, Куртис С. Мередит. 
Ал, жобасының негізін Л.С.Выготкий, Ж. Пиаже теорияларын басшылыққа алады. 

жүктеу/скачать 2,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: