Государственного педагогического

 
67 
ПЕДАГОГИКА 
 
Ә.Айдосова 
 
12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУГЕ КӚШУ ЖАҒДАЙЫНДА БАСТАУЫШ  
СЫНЫПТА ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІН  ҦЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ 
 
ӘОЖ 37.01 
 
Казіргі  таңда  нарықтық  қатынастарға  қосылу,  саясаттағы  жариялылық  азаматтық  қоғам  орнату 
талаптары тҧрғысынан қарап, ӛзгермелі қоғамда полимәдениетті, кӛп  ҧлтты әрі поликонфессионалды 
кеңістікке араласуға дайын, кез келген жағдаятта ӛз орнын таба білетін. рухани қҧндылыктары жетілген. 
кабілетті тҧлғанын дамуына бағытталған тәрбие мазмҧнын камтамасыз етуді кӛздеп отыр. 
Еліміздің  12  жылдық  білім  беру  жҥйесіне  кӛшуі  -  ҧлттық  білім  беру  жҥйесін  жаңаша  сипатта, 
дҥниежҥзілік  білім  беру  орталықтарының  озық  тәжірибелерін  пайдалана  отырып.  білім  сапасын 
арттыру және білікті, саналы, шығармашылық ҧрпақ тәрбиелеуді кӛздеген заман талабы. Бҧл жӛнінде ҚР 
конституциясында  «...ӛзінің  және  басқа  азаматтардың  кҧқығы  мен  еркін  кҧрметтеуші,  қоғамдық 
топтардағы,  діни.  этникалық,  ҧлт,  әртҥрлі  нәсілдердің,  халықтардың,  адамдардың  арасында 
ынтымақтастыққа  және  ӛзара  тҥсінушілікке  қабілетті  жеке  тҧлғаны  қалыптастыру"  делінген  .  Бҧдан 
шығатын қорытынды жаңа ҥлгідегі мектептер қҧру мәселесі бҥгінгі таңда кҥн тәртібінен тҥспейтін ең ӛзекті 
тақырып  болып  отырғаны  сӛзсіз.  Білім  беру  жҥйесінің  басты  бағыттары  мен  жаңа  ҧлттык  ҥлгідегі 
мектепттер  кҧру  мәселелері  кӛптеген  тҧғырнамалық  қҧжаттарда  айкындалып,  білім  беру  мен  тәрбие 
саласындағы мемлекеттік саясаттың басты принциптері кӛрсетілген. Атап айтқанда: 
 
ЖАҢА ҦЛТТЫҚ ҤЛГІДЕГІ МЕКТЕПТЕР ҚҦРУ
МӘСЕЛЕЛЕРІ ҚАМТЫЛҒАН ТҦҒЫРНАМАЛЫҚ
ҚҦЖАТТАР:
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы
ҚР орта білімнің тәлім-тәрбие тҧжырымдамасы
ҚР-нын 2005-2011 жылға дейінгі кешенді тәлім-тәрбие бағдарламасы
Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептердің даму
тҧжырымдамасы
Қазақстан Республикасындағы гуманитарлық білім беру тҧжырымдамасы
Қазақстан Республикасындағы этномәдени білім беру тҧжырымдамасы
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы
 
 
Тәрбие мәселесі білім беру ісімен сабақтастықта жҥзеге асатыны белгілі, сондықтан да 12 жылдық 
орта  білімге  кӛшуге  байланысты  талқылынып  жатқан  «12  жылдык  орта  білім  берудің  мемлекеттік 
стандарты»  мәтінінде  де  тәрбие  мазмҧны  мен  оған  қойылатын  талаптар  пән  мазмҧндарымен  қоса 
ӛріле отырып қарастырылады. 12 жылдық орта білімге кӛшудің мемлекетгік стандартының жобасы 2004 
жылы  бекітілсе,  2008  жылы  кайта  каралып,  ӛнделіп  Ы.Алтынсарин  атындағы  ҧлттык  білім  беру 
Академиясында бекітілді. 
Мемлекеттік  білім  стандартының  қҧрылымында  жастар  тәрбиесі  жалпы  адамзаттық 
қҧндылық,  әлеуметтендіру,  толерантгылық,  салауатты  ӛмір  салты,  нарықтық  экономика 
жағдайындағы  экономикалык,  экологиялық,  қазақстандық  патриотизм,  азаматтық  патриоттық, 

 
68 
кҧкықтык,  рухани  адамгершілік,  этно-мәдениет,  бастапқы  кәсіби  бағдар,  кӛркемдік-эстетикалық  және 
жыныстық  тәрбие  бағыттары  бойынша  камтылған.  Осылардың  бәрінің  нәтижесінде  орта  білім  алып 
шыққан  оқушы  зияткерлік,  ақпараттық,  қарым-қатынастық,  әлеуметтік,  технологиялық 
қҧзыреттіліктерге ие болады. 
Қазақстан жағдайында 12 жылдық жалпы орта білім беру тӛмендегідей ҥш сатыдан тҧрады деп 
жоспарланған: 
 
Қазақстан жағдайындағы 12 жылдық жалпы орта білім беру сатылары
Бірінші саты
бастауышта білім
берудің негізгі
міндеті баланың
бастапқы
тҧлғалық дамуын
қамтамасыз ету, 
оның кабілеттерін
айқындау және
дамыту мақсаттары
қойылады
Екінші саты
оқушының жеке
тҧлғасының рухани
ӛзегі адамгершілік
қҧндылықтарды
қалыптастыру
кӛзеледі
Үшінші саты білім
берудің маңызды
компоненті кәсіби
білім алуға
даярлық жасалады
 
 
Осылайша баланы мектептің табалдырығын алғаш рет аттағаннан бастап бірте-бірте тәрбиелей 
отырып,  пән  мазмҧндарының  ерекшеліктеріне  байланысты  тәрбие  тҥрлерін  де  ӛзгешелендіріп, 
нәтижесінде  жалпы  білім  алған  оқушы  тәрбиенің  барлық  тҥрін  бойына  дарытып,  жаңа  қоғамда 
жаңаша қарым-қатынасқа тҥсетін тҧлға ретінде дайындалады. 
Осы жерде айта кететін жайт, мектептің оқу жоспарының қҧрылымы да жаңаша білім беру 
мен тәрбие процесіне байланысты едәуір дәрежеде ӛзгеріске тҥседі, онда инварианттық және 
вариативтік  бӛліктер  кӛрініс  табады.  Оқу  жоспарының  инварианттық  бөлігі  (ұйтқысы) 
жалпымәдени  және  ҧлттык  мәні  бар  қҧндылыктарды  (мҧраларды)  меңгеруді,  солардын  базалық 
мәдениетін  қалыптастыруды  камтамасыз  етсе,  оқу  жоспарының  вариативтік  бөлігінде 
оқушылардың  жеке  ерекшеліктері,  мҥдделері  мен  кызығушылықтары,  бейімділіктері  және 
жергілікті  аймақтық  ерекшеліктер  ескеріле  отырып,  тәрбие  жҧмысының  мақсаты  мен  мазмҧны 
тҥрленеді. 12 жылдык білім беруде аталған талаптарға сай тәрбие жҧмысын жҥзеге асырудағы 
басты  тҧлға-мҧғалімге  жҥктеледі.  Сондықтан  12  жылдық  орта  білім  беру  тҧрғысынан  алғанда  
келешекке  парасатты, әр  іске  қҧзырлы  ҧрпақ  дайындау  мәселесі  теориялық  білім беру  барысында  да. 
практикалык  жҧмыстар  орындау  кезінде  де,  мектептердің  ата  -анамен  байланысы  арқылы  да  және 
арнаулы тәрбиелік іс-шараларды ҧйымдастыруда да жҥзеге асырылуы қажет. Ал 12 жылдық білім беруге 
кӛшу жағдайындағы мҧғалім бойынан тӛмендегідей қҧзыреттіліктер табылуы тиіс: 
 
Мҧғалім
бойынан
табылуға тиіс
қҧзыреттіліктер
Ҧйымдастырушыл
ық қҧзыреттілік
Ақпараттық
қҧзыреттілік
Танымдық
кҧзыреттілік
Коммуникативті
қҧзыреттілік
Орындаушы-
лық
қҧзыреттілік
 
 

 
69 
Бҧл жерде: 
 1.  Танымдық  кҧзыреттілік  -  танымдық  іс-әрекеттерінің  белсенділігі.  Елдің  әлеуметтік 
ӛміріне,  республика  жаңалықтарын,.  балаларды  оқыту  және  тәрбиелеу  мәселелерін  талдауға,  ӛзін 
қоршаған ӛмірді жақсартуға, қоғамдық кҧбылыстарға қызығушылығының болуы. 
 2.  Ҥйымдастырушылық  қҧзыреттілік  –  тәрбие  жҧмысын  ҧйымдастыра  білуі,  оқушылар 
арасында міндеттерді бӛлу, бақылау жҧмыстарын жҥргізу. Тәрбие жҧмысының нәтижесін диогностикалау. 
ата-анамен,  мектептен  тыс  ҧйымдармен  бірлесіп  жҧмыс  істеу,  тәрбиенің  инновациялық  технологияларын 
таңдай біліп, орынды, тиімді қолдану, тәрбие бірлестіктерін қҧруда белсенділік кӛрсету. 
 3.  Коммуникативті  қҧзыреттілік  -  іскерлік  қарым-қатынастарды  орнықтыру,  оларды  орнымен 
бағалау,  ӛзгелердің  пікірлерімен  санасу,  қарым-қатынас  этикасын  меңгеру,  ӛзге  ҧлттың  салт-дәстҥрін, 
әдет-ғҧрпын  сыйлау,  қҧрметпен  қарау,  ҥш  тҧғырлы  тілді  меңгеру,  жеке  тҧлғаның  қабілеттерін  бағалау, 
тиісті  жерінде  акылшы,  кеңесші  бола  білу,  сӛйлеу  мәдениетін  меңгеру,  ӛз  пікірін  сауатты  қҧра  білу, 
анайы сӛздерді қолданбау, сӛйлеу қарқынын орынды қоюы. 
 4.  Акпараттық  қҧзыреттілік  -  тәрбие  жҧмысын  мемлекеттік  қҧжаттарға  негіздей  жҥргізу 
жолдарын, ақпарат кӛздерімен (интернет желісі, әдебиеттер, бҧқаралық ақпарат қҧралдары т.б.) жҧмыс істеу 
тәсілдерін, тәрбие мақсатына байланысты ақпаратты іріктеп, қажетіне қарай пайдалану, қоғамдық оқиғалардан 
ҥнемі  хабардар  болу,  қызықты  ақпараттарды  керекті  жерінде  қолдану,  білімнің  ӛмірлік  маңызын  ҥнемі 
насихаттау,  электрондық  қҧралдар  арқылы  берілетін  ақпараттарды  жеткізе  білуі  (интерактивтік  тақта, 
проектор т.б.). 
5.  Орындаушылық  қҧзыреттілік  -  педагогикалық  дағдыларды  игеру,  тәрбие  жҧмысының 
жеке  жоспар-графигін  қҧру,  тәрбие  жҧмысының  мақсатын,  міндетін  анықтау,  керекті 
материалдарды  іріктеу,  тәрбие  нәтижесіне  болжам  жасау,  тәрбие  жҧмысының  формасы  мен 
қҧрылымын  анықтау,  оның  жоспарларын  жасай  білу.  Осындай  қасиеттерге  ие  кез  келген  мҧғалім 
жаңа мектептің кез келген мәселесін шешуге, кез келген жҧмысын атқаруда белсенділік танытары 
сӛзсіз. 
Бҧл  қҧзыреттіліктерге  жетуді  қамтамасыз  ету  мақсатында  қазіргі  тандағы  жҥргізіліп 
отырған жҧмыстармен қатар бірнеше ҧсыныстар жасауға тура келеді: 
-  мектептегі  оқу  және  тәрбие  жҧмысы  бойынша  мектептің  тәжірибелі  мҧғалімдері 
тарапынан жас мамандарға семинар-тренингтер ҧйымдастыру және оның озық ҥлгілерін оқу 
және тәрбие процесіне енгізуді заңдастыру. 
-  12  жылдық  орта  білімге  кӛшуге  орай,  тәрбие  жҧмыстарының  жеке  бағыттары  бойынша 
ғылыми-зерттеу жҧмыстарын жазуды қолға алу. 
-  тәрбие  жҧмысын  ҧйымдастыру  тҧрғысынан  әлемдік  және  Отандық  іс-тәжірибелердің 
озық бағыттары бойынша бағдарламалар, әдістемелік қҧралдарды дайындауды ҥрдіске айналдыру. 
-  мектептегі  айналым қҧжаттарын  реттеу, тәртіпке келтіру  мәселесі бойынша қаладағы мектептермен 
тәжірибе алмасу жҧмыстарын жҥргізу. 
Білім  беру  салалары  мен  оқу  курстарының  функционалдық  толық  жиыны  ҥйлесімді 
дамыған  тҧлға  жӛніндегі  белгілі  идеяны  алға  тартады.  Бірақ  тҧлға  оқу  процесінде  дамиды. 
Сондықтан  білім  мазмҧнының  қҧралдары  арқылы  мектеп  тҧлғаның  жан-жақты  дамуына  жағдай 
жасауға тиісті. Ал мҧндай кажеттілік мектепте айналадағы ӛмір шындығын зерделеуте ден қоюды 
және  адамның  ӛмірдің  барлық  салаларымен  байланысын  орнықтыратын  іс-әрекет  тәсілдерін 
меңгеруді талап етеді. 
Қазақстан  Республикасының  "Білім  беру"  Заңында:  "қоғам  мен  мемлекеттің  рҥхани, 
әлеуметтік,  экономикалық,  мәдени  дамуы  ретінде  алынып,  оның  негізгі  мақсаты  –  мемлекет, 
коғам,  жанҧя  алдында  жауапкершілікті  сезінетін,  адамгершілігі,  мәдениеті  жоғары,  еркін.  ерікті, 
жалпы білім беретін мектептің негізгі міндеттеріне мыналар жатады: 
-
 
жергілікті  халықгың  ҧлттық-мәдени  талап-тілектерін  қанағаттандыру,  дене  және 
моральдық дені сау ҧрпак етіп тәрбиелеу; 
-
 
окушылардың  коғамдық  және  ӛндірістік  талап-тілектеріне  сай  білім  меңгеруін  қамтамасыз 
ету; 
-  ғылыми  дҥние  танымын,  саяси,  экологиялық,  кҧқықтық  мәдениеті,  адамгершілік 
қҧндылықтары  және  идеалдарын,  шығармашылық  ойлауын,  ӛз  бетінше  білімін  кӛтеруін 
қалыптастыру; 
-  жастарды  ӛзінің  іс-әрекетіне  деген  жауапкершілікке,  демократиялық  ӛзіндік  басқаруға, 
азаматтық бет-бейнесі, адамгершілігі бар, отансҥйгіштікке тәрбиелеу»,- деп атап кӛрсетілген. 

 
70 
Осы міндеттердің бәрі мемлекеттік білім беру стандартында, оқу бағдарламаларында, 
білім  беруте  арналған  кешендер  мазмҧнында  және  казіргі  таңда  жарық  кӛріп  отырған  тәрбиенің 
әдістемелік кҧралдарында кӛрініс тауып отыр. 
Егемен елімізде табандылыкпен жҥзеге асырылып жатқан ілгерілеу саясаты қоғам ӛмірінің 
барлық  саласында  тҥбегейлі  ӛзгерістер  енгізуде.  Кҥн  тәртібінде  қойылып  отырған  кҥрделі 
мәселелердің  ішінде  жас  ұрпаққа  білім  беруді  әлемдік  деңгейге  жеткізу  ҥлкен  орын  алады. 
Қоғамдағы  тҥрлі  бағытгағы  ӛзгерістерге  сәйкес  білім  берудің  кызметіне  жаңаша  қарау  әлемдік 
жинақталған тәжірибеге және қол жеткен табыстарға сын кӛзбен саралай отырып бағалау, ҧлттык 
ерекшеліктерді  ескере  отырып,  оқыту  мен  тәрбиелеу  мәселесінде  жаңа  тиімді  жолдарын  табу-12 
жылдық  білім  беру  мәселесі.  Бҥгінде  осы  бағыттағы  білім  беру  ең  негізгі  міндеттердің  бірі  болып 
саналады. 
Ендеше, Еуропа Кеңесінің Декларациясына сәйкес дҥниежҥзілік практикада 12 жылдық жалпы 
орта  білім  беру  басым,  оны  әлемнің  216  елі  мойындайтыны  белгілі.  Осыған  орай  әлемдік  білім 
кеңістігіне енуді жылдамдататын тетіктердің бірі-осы жаңа бағдарлама бойынша мектеп жағдайында 
оқыту  болып  табылады.  Қазақстандағы  білім  беру  жҥйесіне  тҥбегейлі  реформалар  жасауға  себеп 
болған  да  осы  жаңа  білім  беру  бағдарламасына  кӛшу  идеясы  еді.  Бҥған  бір  дәлел  Қазақстан 
Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2015  жылға  дейінгі  Тҧжырымдамасының  ӛмірге  келуі. 
Қазакстан  Республикасының  білім  және  ғылым  қызметкерлерінің  III  съезінде  сӛйлеген  сӛзінде 
Н.Ә.Назарбаев: «Бҥгінде 12 жылдық моделі анықталды, алайда оған кӛшу білім сапасының артуын 
ӛздігінен қамтамасыз етпейді, білім берудің мазмҧнын елеулі тҥрде кайта қарау талап етіледі және 
мҧны  бҥгіннің  ӛзінде  жасу  кажет»,  -деп  атап  кӛрсетгі.  Мҧның  ӛзі  білім  беру  ҧйымдары,  дербес 
жағдайда жалпы білім беретін мектептер  алдында ҥлкен  міндеттер тҧрғандығын білдіреді. Оның 
ішінде  бірінші  кезекте  атқарылатын  шаруалардың  бірі  12  жылдық  оқыту  моделін  сынақтан  ӛткізу 
бойынша эксперименттерді тиімді ҧйымдастыру және жҥзеге асыру болып табылады. 
Осы бағытта бастауыш сынып оқушыларына білім беру процесін ҧйымдастыруда тӛмендегідей 
әдістер басшылыққа алынуы қажет секілді: 
1.
 
 Әрбір  оқушының  ерекшелігі  мен  мҥмкіндігіне  қарай,  оның  кабілеті  мен  эрудициясын 
қалыптастырып,  олардың  ӛздігінен  білім  алуға,  алған  білімдерін  салыстыруға,  қорытындылауға  және 
тиісті жерінде қолдануға дайындығын дамыту. 
2.
 
 Оқушының оқу мақсатын тҥсіну, оны орындау жолдарын анықтау, ӛзін-ӛзі бақылау т.б оқу 
әрекеттерінің негізгі компоненттерін меңгеру мәдениетін кӛтеру. 
3.
 
 Оқушының тҧлғалық сапасы мен шығармашылығын дамыту. 
4.
 
Оқушының  рухани  байығын  қалыптастырып  адамгершілікке,отаншылдыққа  тәрбиелеу. 
Оқу  ҥрдісінің  осы  мақсаттарға  бағытталуы-оқушылардың  рухани,  психологиялық  тҧрғыдан  сапалы 
дамуын камтамасыз ететін факторлар болатыны шындыққа сәйкес келеді.  
  Бастауыш  сыныпта  рухани  адамгершілік  қасиеттерді  пайдалана  отырып,  баланың  жас 
ерекшеліктері  мен  жеке  мҥмкіншіліктеріне  сәйкес  оған  тҧлға  ретінде  ҥйлесімді  білім  беру  мен 
тәрбиелеу жолдары келесі кестеде кӛрініс тапқан:  
 
Рухани адамгершілік қаситеттерді пайдалана отырып, баланың жас
ерекшеліктері мен жеке мҥмкіндіктеріне сәйкес оған тҧлға ретінде ҥйлесімді
білім беру мен тәрбиелеу
Инте
грация
принци
птері
Пәнара-
лық
байла-
ныстар
принци
птері
Баланың
жас
ерекшелік-
тері
ғылыми
тҧрғыда
есепке алу
принцип-
тері
Бала
тҧлғасын
дербес
дамытуда
оқыту мен
тәрбиелеу-
дің
деңгейлік
тапсырма
Оқытуда
ана
тіліне
сҥйену
принципі
Нәтижелі
шығармаш
ылық
принцип-
тері
Ҧқсас пәндерді
ықпалдастыру, 
балалардың
шаршамауына
мҥмкіндік беру
Оқу пәнінің
мазмҧнын
баяндауда
әртҥрлі
пәндерді
ӛзара
байланыс-
тыру
Әдістемелік
жҥйені таңдау, 
оқушылардың
психологиялық
мҥмкіндіктерін
е байланысты
дамуының жас
ерекшеліктерін
ескеру
Дара жаттығулар
жҥйесін жҥзеге
асыру негізінде
тҥрлі деңгейлік
және қарапайым
тапсырмаларды
шығармашылықп
ен шешу
Оқушылар
дың
танымдық
белсенділігін
кҥшейту, ана
тілге
қабілеттілі-
гін арттыру
Білімді
қалыптастыр
у процесінде
баланың
тапқырлық
қабілетін
дамыту
 
 

 
71 
Бастауыш  сынып  білім  алушыларының  ата-аналарымен  жҥмысжасау  кезінде  алдын  ала 
дайындалған  жэне  нақты  ҧйымдастырылган  байланыс  жҥйесі  ҥлкен  орын  алады.  Дайындықсыз, 
нашар ҧйымдастырылған ата-аналар жиналысы мен отбасы кездесулері ата-ана тарапынан мҥғалімге 
деген сенімсіздік пен аландатушылықтан басқа ештене тудырмайды. 
Сондықтан  да  мҥғалімнің  -ата-ананы  тәрбие  жҧмысына  белсене  араласуын  талап  етуі  қажет.  Кӛп 
ретте ҧстаздар оларды тиісті бір шараларды ӛткізуге оқта-текте ғана қатыстырып отырады. Мәселен, 
олар  ертеңгіліктерді,  жиындарды  әзірлеуге  қатысады,  балаларды  экскурсияға,  театр  мен  мҥражайға 
алып  барады.  Мҧғалім  ата-аналарга  не  істеу  керек  .  екенін  қайталап  айта  беруге,  оларды  мейлінше 
кең  тараған  бір  қателіктен  сақтандыруға  тиіс.  Кӛп  жағдайда  ата-аналар  жай  кӛмектесудің  орнына, 
бәрін  де  ӛздері  істеп  береді.  Мысалға  айтсақ,  сыныптағы  барлық  балалардың  кітаптарын  тыстау, 
қабырға  газетін  ӛздері  шығару,  ҥй  тапсырмаларын  орындап  беру  сияқты  әрекеттерінен  байқалады. 
Сынып  ӛміріне  араласқан  ата-аналар  балаларға  кӛмек  дегеніміз  жаңа  істі  қалай  істеу  керектігін 
кӛрсету, бағыттау, ҥйрету, тҥсіндіру, олардың қызметін бақылап отыру екенІн тҥсінуге тиіс. 
Мҧғалім  ата-аналарды  балалармен  жҥргізілетін  тәрбие  жҧмысына  қатыстырып  отырып,  бҧл 
жҧмыстың  негізгі  мазмҧнын  анықтайды.  Педагог  ата-аналардың  балалармен  жҥмыс  әдістері  мен 
жолдарын  игеруіне  кӛмектеседі,  жҧмыс  барысына  бақылау  жасап  отырады.  Мектептегі  тәрбие 
жҥмысына  ата-аналардың  бәрі  бірдей  тікелей  қатыса  бермейтіні  сӛзсіз.  Бірақ  кез  келген  мектеп  те 
мектеппен  бірлесіп  жҥмыс  істеуге  қуана  кірісетін  ата-аналар  баршылық.  Мҧғалімнің  міндеті 
солардың мектеп ӛміріне белсене қатысуға тарту болып табылады. 
Осы  жоғарыда  айтылған  барлық  мәселелер  нәтижеге  бағытталған  білім  беру  моделінде 
бастауыш  сынып  жасындагы  балалар  ҧжымын  тәрбиелеу  ісіне  ата-аналарды  қатыстыру  жҧмысын 
жетілдіруге мҥмкіндіктердің бірі. 
Жалпы  білім  беретін  мектептерге  және  оқушылар  болашақта  жақсы  маман,  білімді  азамат 
болуына ең басты жауапты адам – мҧгалім. ¥стаз еңбегі оқушы білімімен  ӛлшенеді. Қазіргі заманның 
ҧстазы,  ескінің  кӛзіндей,  жаңаның  ӛзіндей  болып  тӛл  мәдениетін  қастерлейтін,  сыйлайтын,  оны 
ӛзгеге  таныта,  сыйлата  алатын,  дҥниежҥзілік  мәдениетті  танитын,  рухани  дҥниесі  бай, 
интеллектуалдық  деңгейі  жоғары,  білімді,  білікті  болуы  керек.  ¥стаздың  оқу-  тәрбие  ісі  жастардың 
жҥрегін тебірентіп, ой сезіміне әсер ету ҥшін: 
Біріншіден, саяси сауатты, жан-жақты білімді болуы; 
Екіншіден,  ӛз  бойындағы  білімді  оқушы  жҥрегіне  еркін,  шеберлікпен  жеткізе  білетіндей 
әдіскерлік икемділігі; 
Ҥшіншіден, оқушының психологиялық ой-ӛрісін бақылай алатын  сезімтал психолог, ӛз ісіне, 
шәкіртіне деген сҥйіспеншілігі қажет. Сонда ғана ол - нағыз ҧстаз. 
Сондықтан мҧғалімге мынадай талаптар қойылуы қажет деп есептеймін: 
1.  Біліктілігін ҥнемі кӛтеруі (курстар,семинарлар, конференциялар). 
2.  Кәсіптік табыстары рейтингісінің жылдар бойынша ӛсуі. 
3.  Әдістемелік жҥмыстары. 
4.  Кәсіптік жаңашылдық қызметі. 
5.  Кәсіптік тҧлғасы: негізгі мәселені анықтай алуы, жобалар қҧра білуі, ӛз  қызметі бойынша 
есептер,  мақалалар  жаза  алуы,  тӛзімділігі,  адамның  рухани,  психологиялық  сапалары,  қарым-
қатынас шеберлігі. 
6. 
Пән бойынша сыныптан тыс жҥмыстары. 
7. 
Қоғамдык педагогикалық қызметі. 
Қазіргі  қоғамның  ӛзекті  мәселелерінің  бірі  –  12  жылдық  білім  беруге  кӛшу  болса,  ондағы 
оқытудағы  басты  мақсат-  қарқындап  дамып  келе  жатқан  ортада  ӛмір  сҥруге  қабілетті,  ӛзін-ӛзі 
дамытуға, ӛз ойын еркін айта білуге, ӛз қалауы мен қоғам талабына сай ӛзін-ӛзі кӛрсете білуге бейім, 
жоғары білімді, шығармашыл тҧлғаны қалаптастырудың бастапқы сыныптардағы тҧғырын дайындау 
бойынша қысқаша ойларым осындай. 
Білім беру мазмҧнын жаңартудың маңыздылығы жалпы орта білім беру мектебінің бастауыш сынып 
мҧғалімінің  алдында  тҧрған  басты  мақсат  болып  табылады.  Бастауыш  мектеп  тек  «дағды  мектебі» 
ғана  емес,  ол  баланың  білім  алу  кезеңіндегі  ең  алғашқы  тәжірибе  алаңы,  ӛз  кҥшін  сынап  кӛру 
кеңістігі мен есею және жеке қабілетін ашу мектебі болуы керек. 
________________________ 
1.
 
ҚР Білім беруді дамытудың 2005-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.  – Астана, 

 
72 
2004 ж. 
2.
 
Жҧмабаев М. Педагогика. – Алматы, 1992 ж. 
3.
 
Жарқынбеков С.Д., Сманқҧлова Ж.Е. ХХІ ғасыр мҧғалімі. – Алматы, 2006 ж. 
4.
 
Жексенбаева И. 12 жылдық білім беру-қазақ  мектебінің болашағы/Педагогика мәселелері-2006, 
№1-2. 
 
Аннотация.  Статья  посвящена  проблеме  организаций  учебно-воспитательной  работы  в  начальных 
классах в условиях перехода на 12 летнее образование. 
Annotation.
The article deals with organization of educational work at the elementary grades in the 
transition to 12 year education. 
 
 
 
С.С. Джамансариева  
 
БЕЙНЕЛЕУ ӚНЕРІ САБАҒЫНДАҒЫ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ РӚЛІ  
 
ӘОЖ 37.3 
 Д 37 
 
Білім беру жҥйесін дҥние жҥзілік кеңістігімен байланыстыру, бҥкіл оқу - әдістемелік бағыттарға 
жаңа  талап  қояды.  Сондықтан  білім  берудегі  барлық  оңды  ӛзгерістер  оқытушының  жаңаша  ойлау 
тәсілімен,  жаңа  шығармашылық  іс-әрекеттерімен,  жаңа  педагогикалық  байланысты  керек  етеді. 
Негізінен  оқу  -  әдістемелік  жҥйенің  салаларына  тҥзетулер  енгізіп,  оқу  ҥрдісін  қайта  қҧруды, 
қалыптасқан  әдістер  мен  технологияларды  оның  жаңа  ӛмір  талабына  сай  ӛзгертілген  жолдарымен 
ҧштастыру  әрекеттері  қаралуда.  Жаңа  педагогикалық  технологиялардың  қарқынды  дамуы  мен 
қолдануы,  дҥниежҥзілік  білім  беру  тәжірибелері  мен  тенденциялаларының  ескерілуі  сияқты 
инновациялық іс - әрекеттер ӛзекті болып саналады.  
Ҧстаз  –  педагог  білім  беру  іс  -  әрекетінің  субъектісі  ретінде  оқытудың  жаңаша  тҥрлерін, 
формаларын жҥзеге асырушы басты тҧлға. Ол ҥшін бірінші кезекте компьютерлік технологияларды 
жоғары  дәрежеде  меңгерген  оқытушылармен  қамтамасыз  ету  жағы  қарастырылған.  Алға  қойылған 
талапты  жҥзеге  асыру  білім  саласындағы  педагогикалық  ҥрдістер  сапасын  арттыруға,  маманды 
қалыптастыруға,  оқытушы  мен  білімгер  арасында  ізденіс  пен  шығармашылық  байланыс  оң  ықпал 
етеді. 
Испанияның  бір  деревнясы  Альтамир  маңында  тайпалық  дәуірдегі  адамның  ҥңгір  –  ҥйі 
сақталынған  екен.  Жартастың  қабырғасында  тегіс  жерлерлерінде  сызықтармен  сызылып,  бояумен 
сырланған.  Бҧл  әрекет  бизондардың  салған  суреті.  Біреу  шӛп  жесе,  екіншісі  жатыр,  ҥшіншісі 
аңшының жебесінен қҧлау ҥстінде. 
Бҧл  графиканың  алғашқы  формалары,  кейінгі  ҧрпаққа  қоршаған  орта  туралы  ақпарат  берудің 
алғашқы ҧмтылысы болып табылады. Олар ӛзіндік бір ӛмірдің тіршілік кезеңі. 
Адамдар  ерте  заманнан,  ҥңгірлерде  тҧрғанда,  отты  ҥйкеу  арқылы  алатын  кезде,  аңға  тас 
балтамен шығатын кезде – ақ сурет салуды бастаған, яғни жазуды білмей тҧрып айналысқан.Сібірде 
Кузнецк  Алатауында  ӛткен  уақытысына  34  мың  жыл  болған  сурет  табылған.  Жартастағы  жазбалар 
топырақ  бояулармен  (қызыл,  сары,  және  қоңыр  сарғыш,  кӛгілдір)  қара  кҥйе  және  бӛлшектенген 
тақтайшаларға, ағаштардың кҥйесімен тері және қарапайым саусақтар кӛмегімен орындалған. 
Содан бері бірінше мың жыл ӛтті, жазу және кітап басу дҥниеге келді. Адам атом ядросының 
энергиясын  игерді  және  ғарыш  кеңістігіне  ҧшты,  ал  сурет  салу  техникасында    не  ӛзгерді.  Бояу, 
қаламсап  жақсарды,  қарандаш,  перо,  фломастер  шығарылды,  бірақ  іс  жҥзінде  барлығы  сол  кҥйі 
қалды: дәл сол байланыс, кӛз – қол, қҧрал – бейне, суретшінің қабілетіне қойылатын талаптар да сол 
кҥйінде. 
Дегенмен  есептеу  техникасы  дҥниеге  келді.  Ӛмірде  автоматтандыру  қажеттілігімен 
туындаған,сыйымдылығы  кӛп  матеатикалық  есептерді  шешуге  арналған  электронды  есептеу 
машинасы ҥлкен калькулатордан бі рмезетте интелектуальды қҧралға айналды, оны пайдалану аясы 
қарқындап ӛсу ҥстінде. 1960 жылдардың басында есептеу техникасының жаңа саласы  – интерактив 
машиналық    графикасы  дҥниеге  келді,  онда  комьпютер  сандарды  ӛңдеу  ҥшін  емес,  графикалық 
ақпаратпен жҧмыс істеу ҥшін қолданылады. 
Интерактивті машиналық  графика – бҧл, турасын айтқанда, интеллектуалды қол, яғни біліммен 
жарақталған  қол.  Осыған  байланысты  графикалық  ақпарат  жасаудың  тәртібімен  орындалатын  істі 

 
73 
оындауы  тҥбегейлі  ӛзгерді.  Қолдың  механикалық  қозғалысын  қайталайтын,  ол  адамның  ес 
қабілетімен басқарылатын қҧралға айналды. Сонымен қатар жинақталған білім есебінен машиналық 
графика,  рҧқсат  етілетін  облысты  фантазия  аймағынан  шектейді.  Машиналық  графика  әжептеуір 
деңгейге,  жобалау  мен  ӛндіріс  сферасына  автоматтандырылған  жҥйелерді  енгізу  тиімділігін 
анықтайды. 
Компьпютерлерді  техникалық    және  бағдарламалық  жҥйемен  қамтамасыз  ету,  адам 
комьпютерге емес, керісінше комьпютер адамға ыңғайланатын деңгейге жетті. Машиналық графика 
пайдаланушының  ЭЕМ-ң  араласу  тәртібімен  орындалатын  істі  орындауын    қысқартып,  есептеу 
техникасының  мейлінше    «гуманизациялығын»    кӛтерді,  адамның  шығармашылық    мҥмкіндіктерін 
барынша толық ашып, ақпараттың кӛрнекі кӛрінуін қамтамасыз етеді. 
Шешу нәтижелерін графикалық қорытындысыз елестеу мҥмкін еместік себептері бар, мысалы 
апаттық жағдайларда автокӛлік жҥруі, аэродромдағы ҧшақтың кӛрініс, молекула қҧрылымы және т.б. 
Алғашқы космос планеталарына ҧшырылған аппараттарға пайдаланылған комьпютерді графика 
саласында  сурет  қҧралы  екенін  зерттеу  мақсатында  жҥргізіледі.  Компьютер  кӛмегімен  салыған 
суреттерінен  кӛрме  ҧйымдастырды.  Бҧл  негізінен  кӛпшілік  суретшілердің  берген  ӛте  жоғары 
деңгейдегі  бағасы,    алғашқы  «комьпютерлік  графика»  деген  ат  беріліп,  кӛркем  сурет  саласының 
дамуына жол ашты.  
Шет  мемлекеттерде      комьпютерлік графиканың кең  қанат жайып, дамуына  ірі  компаниялары 
комьпютер  технолгиясын  енгізе  отырып  адамдарға  кӛмектесу  мақсатымен  суретшілерге, 
музыканттарға  және  тағы  да  басқа  ӛнер  саласына  икемделіп  жасалған  бірнеше  бағдарламалар 
ҧсынылды.  Осы  бағдарламалардың  ішінде  айта  кететіні  видео  –  технологиясының  кӛмегімен 
комьпютер ӛнерінде жаңа мультимедия жанры кеңінен тарала бастады. 
Кӛптеген 
компанияның 
графикалық 
бағдарламасында 
дизайнерлерін, 
графикалық 
редакторлардың  және  фотоны  ӛңдеуге,  ӛзгертуге,  тҥс  беруге  т.б.  кӛптеген  мҥмкіндіктерін  шешу 
бағытталады. 
Графиканың барлық саласымен жҧмыс жасай алатын бағдарламалары: жай карандаштан майлы 
және акварель бояуына дейін пайдалану мҥмкіндіктерін орындауға болады. 
 Жапондық  ғалымдар  графикалық  бағдарламаларға  байланысты  сурет  салуға  арналған 
планшетті  ойлап  шығарды.  Планшетке  карандашпен  салынған  суретті  монитордан  кӛруге  болады. 
Қазіргі кезде бҧл планшетті пайдалану техника мен ӛнер салаларына ҥлкен сҧранысқа ие. 
Комьпютерлік ӛнердің ҥлкен жетістіктерінінің бірі ол мультимедия саласы ӛзіне тән атқаратын 
қызметтері болады. Мысалы комьпютер мен адамның арасындағы байланысты арттырды, ҥн шығару, 
тҥрлі  бейне  кӛріністер    шығару,  сурет,  кестелер  жасау,  видео  кӛрсету,  тесті  жазып  алу  және 
анимациялық  т.б.  жҧмыстары.  Оқу  ҥрдісі  бойынша  электронды  оқулықтар,  оқу  қҧралдары 
бағдарламалармен  оқу  және  тренажерлар  жҧмыстарын  іске  асырып  пайдалануға  мҥмкіндіктер  бар. 
Олай  болса  мультимедия  тәсілін  білім  беру  саласында  пайдалануға  керекті  қҧралдардың  біріне 
айналып отыр. Комьпютерді ҥнемі пайдаланудың кӛптеген тҥрлерінің ішінен, бізге бірінші кезекте – 
сызғыш, конструктор,  суретші,  режиссердің қҧралы  ретінде  оның  пайдаланатыны  қызықтырады,  ол 
ӛз  кезегінде  осы  кәсіптің  аамдарын  кӛп  уақыт  алатын  қара  жҧмыстан  босатады.  Кейіптік  яғни 
образды ақпаратпен жҧмыс істеуге жалпы осы тӛрт кәсіптік болып табылады. Есептеу  машинасы – 
ҥнемі  алға  басаын  электронды  технологиямен  туындаған,  жаңа  информатикалық  технологияның 
қҧралы.  
Жапонның  мектеп  бағдарламасында  сағаттың  басым  бӛлігі  сурет  салуға  бӛлінеді,  себебі 
иероглифтерді  жазу  ӛте  ҥлкен  ӛнерді  қажет  етеді.  Алфавит  әліппе  принципі,  әрине  мәтіндік  текст 
ақпараттық  тҥсінігін  әлдеқайда  жеңілдетеді.  Бірақ,  энергияның  сақталу  заңына  сәйкес,  мҧндай 
қателікке  қарсылық  тәсіліне  сӛз  мағынасын  біркелкі  еместігімен  және  мазмҧнының  сылбыр 
дамуымен қарымта беруге тура келеді. 
«Мен  сӛзбен  жеткізе  алмайтын  жайттарды  сызбалық  жолдармен  анықталуы  ӛте  тиімді  деп 
ойлаймын»  және  «Математиканың  басқа  тарауларынан,  және  бҥкіл  ғылымда,  геометрияның 
ӛзгешелігі,  кӛзбен  байқаудың  қатаң  логикамен  ҥздіксіз,  органикалық  бір-бірі  толықтыруы.  Ӛзінің 
тҧрғысында және негізінде геометрия, қатаң логикамен ҧйымдасып еетін кеңістіктегі кӛрініс. Онда, 
барлық  уақытта  осы  екі  тҧтас  байланысқан  элемент  болады:  кӛрнекті  картина  тән  дәл  тҥсініктеме, 
қатаң  логикалық  қорытынды.  Осы  екі  ҧғымның  біреуі  болмаса,  шын  геометрия  да  жоқ»  деген  екі 
мағыналы  сӛз  қатары  келтірірілген.  Бҧл  тҧрғыда  кейіптік  ақпарат,  мәтіндіктен  қолайлылығымен 
ерекшеленеді. 
Сызба  геометриясы  мен  проекциялық  сызуды  игеру  қажеттілігі,  сызуды  игеру  қажеттілігі, 
сызушының  ауыр  және  қиын  еңбегін  орындау  кӛптеген  адамдардың    ӛз  ҧстанымын  кӛрсетуге 

 
74 
қызығушылық  ынтасын  тӛмендетеді.  Ал  компьютер  геометриялық  –  логикалық  туғызу  процесін 
автоматтандыруды жеңіл атқарады, яғни мидың сол жақтағы жарты шардың функциясын ӛзіне алады 
ғалымдар айтады, абстракты – логикалық ойлануға адамның бейімділігі, бастағы мидың сол жақтағы 
жарты шарының ӛте қатты дамуымен анықталады. 
Заман  талабының  ӛзгеруіне  байланысты  компьютер  технологиясының  осыдан  ары  қарай  даму 
бағытының  кҥннен  –  кҥнге  ӛркендеуін  кӛруге  болады.  Кҥнделікті  компьютермен  атқарылатын 
жҧмыстарды  адам  іскерлігінің  саласында  қолданылатына  кӛз  жеткіздік.  Жаңа  ақпараттық 
технолгогияларды білім саласында қолдануға болатындығын шешу және дербес компьютерді жан  –
жақты меңгерген оқытушы кӛрсете алады. 
Бҥгінгі  кҥннің  мақсаты  –  білім  беру  жҥйесін  компьтерлік  технологияларды  ендірудің  жаңа 
талап  кезеңі  тҧрғанын  кӛрсетеді.Мәселен  білім  беру  саласының  ақпааттық  технологиясының 
меңгерілуі,  электрондық  тәсілі  қолдануы,  интернет  жҥйесімен  жҧмс  жасауы,  оқу  орыдарында 
(дистанционное)  арақашықтықпен  білім  беруді  қолдануға  және  т.б  жаңалықтардың  енуінің  ӛзі  алға 
ілгерілеу  мен  ӛзгеруін  айтуға  болады.Қорыта  айтқанда,  бейнелеу  ӛнері  және  сызу  мамандығының 
ерекшеліктеріне  қрай  компьтерлік  технологиясымен  жабдықтау  мақсатыда  арнайы  кластар  ашумен 
қатар маман – педагогтар керек. 
__________________________       
 1.Аександров В.В. Шнейдеров В.С. Рисунок, чертеж, картина на ЭВМ. Ленинград.1988. 
 

жүктеу/скачать 2,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: