Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к государственного

79 
 
УДК 665.335.82 
 
А. У. Шингисов
1
, У. Н. Сейлханова
1
, А. К. Мустафаева
2 
Южно­Казахстанский Государственный Университет имени М.Ауэзова
1 
Государственный университет имени Шакарима города Семей
2
 
 
ИССЛЕДОВАНИЯ   ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКИХ  ПОКАЗАТЕЛЕЙ  ВИНОГРАДНЫХ 
КОСТОЧЕК   
 
Аннотация: В статье приведены результаты исследования физико-химических показателей 
виноградных  косточек.  Виноградные  семена  –  один  из  побочных  продуктов  переработки  ягод 
винограда при производстве вин, соков, напитков. Для извлечения  комплекса полезных  веществ из  
виноградной косточки использована низкочастотная вакуумная ультразвуковая технология. 
 
Ключевые слова: Виноград, семена,  виноградные косточки, экстракты. 
                      
В настоящее время актуальной проблемой пищевой промышленности является  производство 
высококачественных  натуральных  продуктов.    Одним  из  направлений  эффективного  производства 
является  более  полное  использование  сырьевой  базы,  в  том  числе  вторичных  продуктов  пищевой 
промышленности [1].   Для пищевой промышленности перспективным представляется производство 
натурального  антиоксиданта,  сырьем,  для  производства  которого  могут  служить  семена  винограда 
[2].  Тем более, что интерес к ним сильно возрос в последние годы из-за необходимости заменить или 
уменьшить  использование  синтетических  антиоксидантов,  имеющих  нежелательный  эффект  на 
здоровье человека. 
Виноградные  семена  –  один  из  побочных  продуктов  переработки  ягод  винограда  при 
производстве вин, соков, напитков.  Интерес к этому виду сырья обусловлен следующими аспектами:  
-    в  состав  виноградных  косточек  входят  очень  сильные  растительные  антиоксиданты  – 
вещества, способные предотвращать сердечно-сосудистые заболевания, тормозить процесс 
старения,  нейтрализовать  агрессивное  воздействие  внешней  среды.  Антиоксиданты 
виноградных косточек действуют на организм во много раз сильнее, чем витамины Е и С, 
также являющиеся антиоксидантами [3];  
-   потенциальные объемы производства виноградных семян позволяют классифицировать их 
как промышленное сырье [4]; 
-    объемы  виноградных  выжимок,  ежегодно  образующиеся  при  переработке  винограда, 
представляют серьезную угрозу для окружающей среды [5].  
Семена винограда имеют форму сплюснутой колбы с коротким стержнем. Длина 4,5-7,0 мм, 
ширина 3,0-5,0 мм, толщина 2,0-3,5 мм. Абсолютная масса семян  20-21 г., насыпная плотность 500-
520 кг/м3. Семена состоят из ядра и оболочки, составляющих (25-30) % и (60-75)% от массы семени 
соответственно [6].  
Известно, что химический состав и качество виноградных семян зависят от сорта винограда,  
агротехники возделывания и способов выделения из выжимки, при этом повышенным содержанием 
масла  отличаются  семена  белых  сортов  винограда  (до  19,5  %),  а  наименьшим  –  семена  красных 
сортов (11,2%) [7].  
Для того, чтобы извлечь из косточек полезные вещества необходимо разработать технологию 
экстракции  антиоксидантных  веществ.  Для  этого  существуют  различные  методики:  получение 
экстракта виноградных косточек, настойки виноградных косточек.  
Целью  нашей  работы  является  исследования  физико-химических  показателей  виноградных 
косточек. 
Характерной  особенностью  виноградных  семян  является  большое  содержание  фенольных 
веществ (до 8%). Химический состав виноградных семян представлен в таблице 1.  
Таблица 1 -  Химический состав виноградных семян [8] 
 
 
 
 
 
 

80 
 
Компонент 
Массовая доля, % 
масло  
углеводы, в том числе:  
сахара  
пентозаны  
клетчатка  
белки  
дубильные вещества, в том числе:  
танин  
кофеин и теобромин  
безазотистые экстрактивные вещества  
зола  
10-20  
50-60  
9-12  
8-9  
35-45  
10-14  
2-8  
1-4  
1-7  
9-11  
1,0-3,5  
 
 
Для извлечения  комплекса полезных  веществ из  виноградной косточки нами использована 
низкочастотная вакуумная ультразвуковая технология.  
 Как  известно,  при  экстракции  растительного  сырья    одним  из  основных  параметров 
характеризующие  полноты  извлечения    полезных  веществ  является  выход  сухих  веществ,  а  также 
следующие параметры: плотность, значения рН и  активность воды (a
w) 
.  В связи с этим на первом 
этапе при создании данной технологии необходимо было выяснить, при каком соотношении сырья и 
экстрагента  будет  наибольший  выход  сухих  веществ.    Для  этой  цели  перед  экспериментом 
предварительно  очищенные  от  примесей    виноградные  косточки,  измельчали  в  мельнице  до 
гранулометрического  состава  1,5÷2.0  мм    при  скорости  вращения  ножа  17000  об/мин    с 
продолжительностью  6-8  минут.  Далее  с  целью  изучения      закономерности    выхода  сухих  веществ 
при  экстракции  виноградных  косточек,    приготовлены  три  варианта  образцов    со  следующим 
процентным содержанием их в экстрагенте:  вариант 1- 5%;  вариант 2 – 10% и   вариант 3 – 15%  от 
массы экстрагента. В этом методе в качестве экстрагента  был выбран наиболее часто используемый  
в пищевой промышленности 40% водно-спиртовой раствор.  
В  предлагаемом  нами  методе  измельченное  растительное  сырье  настаивали  в  40%  водно-
спиртовом растворе в течение 6 часов.  Затем настоенное сырье при температуре  38-40°С подвергли 
низкочастотной ультрозвуковой обработке в вакууме.  Полученный экстракт  процедили через сито. 
Оставшееся  сырье  отжали.  Далее  в    экстракте  определили  содержание  сухих  веществ,  плотность, 
значения рН и активности воды (a
w
). 
 
Результаты исследования физико-химических показателей приведены  на рисунках 1,2,3,4. 
    
    
 
 
Рисунок 1                                              Рисунок 2 
10
10,5
11
11,5
12
12,5
5
7,5
10
12,5
15
С
 у
 х
 и 
е 
   
в 
е 
щ
 е
 с
 т
 в
 а
  м
г/л
Содержание виноградной косточки в экстракте, %
965
967
969
971
973
5
7,5
10
12,5
15
П
лот
нос
ть
, к
г/м3
Содержание виноградной косточки в экстракте, %

81 
 
 
   
     
 
Рисунок 3                                              Рисунок 4 
 
Анализы    данных  показывают,  что  с  увеличением    процентного  содержания    виноградных 
косточек    в  экстракте  такие  параметры  как  плотность    рН  и  a
w
  снижаются,  а  содержание  сухих 
веществ  возрастает.  Например,  если  в  экстракте  рН  снижается  от  4,74  до    4,620,  т.е.  на  1,02%,  то 
плотность  экстракта виноградных косточек падает  от 972 до 967 кг/м
3
, т.е. на 1,03%.  С увеличением  
процентного содержания   увеличивается содержание сухих веществ экстракта от 10,4 до 12%, т.е. на 
1,40 %. 
Таким  образом,  на  основании  проведенных    исследований  по  изучению  гигроскопические 
характеристики  экстракта  виноградной  косточки  можно  сделать  вывод  о  том,  что  оптимальным 
процентным  содержанием    при  экстракции  для  виноградной  косточки    является  10  %    от  массы  
экстрагента.  
 
Литература 
 
1  Синявская  Л.В.  Разработка  высокоэффективной  технологии  получения  рафинированных 
виноградных  масел  функционального  назначения,  устойчивых  к  окислению  /  Автореферат 
кандидатской диссертации. Краснодар, 2003.  
2  Еркебаева  С.У.,  Шингисов  А.У.,  Нурсеитова  З.Т.,  Садырбаева  И.,  Иманалиев  Е.Е. 
Получение антиоксидантных веществ из отходов переработки винограда. // 2013 
3  Дудкин М.С. Физико-механическая и технологическая характеристика виноградных семян 
и  жмыхов  виноградных  семян.-  Одесса:  Одесский  технологический  институт  пищевой 
промышленности, 2002. – С.  10-56 
4 
 
Растригин  П.В.  Безотходная  технология  переработки  винограда  //Пищевая 
промышленность - 2011. - №7.–С.10-11.  
5  Дудкин  М.  Вторичные  ресурсы  переработки  винограда  и  их  использование.- 
АгроНИИТЭПП. – 2002.- С. 6-35  
6    Сагиндыкова  Б.А.,  Анарбаева  P.M.  Технология  получения  сухого  экстракта  виноградных 
косточек //  Южно-Казахстанская государственная медицинская академия, г. Шымкент. - 2011.   
7  Агибов  Ю.  Производство  винограда  в  условиях  рыночных  отношений.  Виноград  и  вино 
России. -2007. - С.2-4.  
8 Коваленко Е.С. Изучение свойств семян томатов и винограда.- Москва: Масложировая 
промышленность. – 2007.- С.11-12. 
Электронный ресурс: 
9 Кодрян В.С. Структура ягоды винограда [Электрон. ресурс]. – 1976. – URL: http://sigla.rsl.ru/ 
(дата обращения: 07.11.2014 г). 
10 Чебукин П.А. Биологические особенности винограда амурского коллекции ВИР [Электрон. 
ресурс]. – 1997. – URL: http://sigla.rsl.ru/ (дата обращения: 07.11.2014 г). 
 
0,92
0,94
0,96
0,98
1
5
7,5
10
12,5
15
А
кт
ив
нос
ть
 в
од
ы
Содержание виноградной косточки в экстракте, %
4,6
4,65
4,7
4,75
5
7,5
10
12,5
15
Значе
ние
 рН
Содержание виноградной косточки в экстракте, %

82 
 
 
ЖҮЗІМ ДӘНЕКТЕРІНІҢ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ЗЕРТТЕУ 
А. У. Шингисов, У. Н. Сейлханова, А. К. Мустафаева
 
 
Бұл мақалада жүзім дәнектерінің  физико-химиялық көрсеткіштері арқылы зерттеу 
нәтижелері көрсетілген. Жүзім дәнектері – шарап, шырын өндіру үшін қолданылатын негізгі 
өнімнің бірі. Жүзім сүйектерінен пайдалы заттар кешенін алу мақсатында төменгі жиіліктегі  
вакуумды ультрадыбысты технология пайдаланылды. 
 
TUDY OF PHYSICAL AND CHEMICAL INDICATORS OF GRAPE SEED OIL 
A.Shingisov, U.Seylhanova, A.Mustafayevа  
 
  The researches of physical and chemical indicators of grape stones is considered in this article. 
Grape seed is one of the by-products of the processing of grapes in the production of wines, juices and 
beverages. For extraction of useful substances from the grape seeds used low-frequency vacuum 
ultrasonic technology. 
 
 
ӘОЖ 641.001.2:504.06 
 
Л.С. Бакирова, Г.Т. Жуманова 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы  мемлекеттік университеті 
 
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ТЕХНОГЕНДІ ЖӘНЕ АНТРОПОГЕНДІ ЛАСТАНУЫНЫҢ 
АЗЫҚ – ТҮЛІК ӨНІМДЕРІНІҢ САПАСЫНА ӘСЕРІ 
 
Аннотация: Мақалада адамзат тұтынатын азық-түлік өнімдерінің антропогенді ластану 
мәселесі және адам ағзасына әсері қарастырылады.  
 
Түйін сөздер: азық – түлік қауіпсіздігі, антропогенді ластану, ауыр металдар.  
  
Азық-түлік өнімдерінің сапасы тағам құндылығын, органолептикалық және физика-химиялық 
көрсеткіштерін,  тұтыну  қауіпсіздігін  айқындайтын  қасиеттерінің  жиынтығымен  анықталады.  Тағам 
өнімдері  құрамында  ауыр  металл  қосындылары,  антибиотиктер,  гормонды  дәрі-дәрмектер, 
пестицидтер, микотоксиндер және т.б. сияқты оған тән емес химиялық заттектер болмауы тиіс. 
Мысалы, сүт өңдеуші кәсіпорындарға келіп түскенге дейін токсиканттармен ластанады. Оның 
ластану деңгейі малдың тіршілік ортасы мен өндірістің технологиялық факторларымен анықталады. 
Кеңінен  таралған  токсиканттар  (ауыр  металдар,  пестицидтер  мен  микотоксиндер)  сүтке  негізінен 
топырақтан, судан, ауадан, жемнен келіп түседі. Сонымен қатар бүгінгі таңда малды азықтандыруда 
500–ден  аса  әр  алуан  рациондар  мен  азықты  қоспалар  пайдаланылады.  Оған  азық  өндірісінің 
қалдықтары,  микробиологиялық  синтез  өнімдері,  микроэлементтер,  дәрумендік  препараттар, 
ферменттер,  аминқышқылдар,  антибиотиктер,  транквилизаторлар,  сорбенттер,  антиоксиданттар, 
дәмдік  препараттар,  ақуызсыз  азотты  заттектер,  гормондар,  сульфаниламидтер,  нитрофурандар, 
химиялық консерванттар және т.б. енеді.  
Сапалы  және  санитарлы  қауіпсіз  азық-түлік  өнімдерін  өндіру  процесінде  топырақтың  күйі 
маңызды  роль  атқарады.  Топырақ  өзінің  ішкі  атмосферасымен,  өзіндік  су  құрылымымен,  нақты 
фауна  және  флорасымен,  сонымен  қатар  минералды  элементтер  құрамымен  маңызды  экологиялық 
жүйе болып табылады.  
Академик  В.И.Вернадскийдің  биогеохимиялық  теориясына  сәйкес,  онда  топырақтан  ауыз 
суы,  азық-түлік  пен  ауа  арқылыадам  мен  мал  ағзасына  келіп  түсетін,  барлық  экзогенді  химиялық 
заттектердің алмасуы және миграция жүзеге асады.  
Химиялық  заттар  ағзада  биохимиялық  процеске  араласады,  бұл  ретте  қышқылдармен, 
азотпен,  ферменттермен,  аминқышқылдармен,  ақуыздармен,  нуклеин  қышқылдарымен  және  т.б.  5-
тен 10 млн. дейінгі әр алуан кешенді қосындылар түзеді.  
Адам  ағзасында  ұлпа  ақуызының  жартысы  ыдырайды  және  80  тәулік  ішінде  қайтадан 
жаңарады. Бауыр ақуызы мен қан сарысуы әр 10 тәулік сайын, ал бауырдың жеке ферменттері – әр 2-

83 
 
4 сағат сайын жаңарады. Бұл процестерге қоршаған ортаның әр алуан факторлары белгілі бір әсерін 
тигізеді. 

1

. 
Адамның өмір сүру ортасында 10 мыңнан астам химиялық қоспалар таралғандығы және бір 
тәулік ішінде олар адам ағзасына әр алуан жолдар арқылы енетіндігі белгілі. Адамның топырақтың 
ластануларымен байланысы экологиялық тізбек арқылы жүзеге асады: 

 
топырақ – су – адам; топырақ – ауа – адам; 

 
топырақ – өсімдік – адам; 

 
топырақ – өсімдік – жануар – адам. 
Бұған  топырақ  қышқылдығының  өзгеруі,  қарашірік  құрамының  төмендеуі,  механикалық 
құрамының  өзгеруі  әсер  етеді.  Топырақтың  мұндай  күйі  ауыр  металдардың  жылжуын  арттырады, 
осының  нәтижесінде  сусіңгіш,  жер  асты  және  жер  үсті  сулары  ластануы  мүмкін.  Қышқылдылық 
төмендеген кезде және топыраққа гумус қосқан кезде ауыр металдар қозмалмайтын күйге енеді де, 
топырақ бөлшектерімен бекітіледі.  
Ауыр  металдар  тіпті  оларды  аз  мөлшерде  пайдаланған  кездің  өзінде,  адам  және  жануарлар 
ағзасында  аса  маңызды  функцияларға  кері  әсер  ете  отырып,  жиналуы  мүмкін.  Мұндай  металдар 
тізіміне,  ең  алдымен,    сынап,  кадмий,  қорғасын,  қалайы,  мыс  және  мырыш  жатады.  Бейметалл 
заттектер тобынан күшән аса қауіпті болып келеді.  
Сынап  пен  оның  қосындыларының  қоршаған  ортада  биоалмасу  мен  таралу  мүмкіндігі 
жоғары.  Сынап  қосындылары  қоректенудің  сулы  және  жер  тізбегі  бойынша  жылжиды  және 
жинақталады,  ақыр  соңында  адам  ағзасына  еніп,  ұйғарынды  концентрациясынан  көп  мөлшерде 
жиналған  кезде,  иммунитеттің  бұзылуына,  бауыр,  бүйрек,  жыныс  мүшелерінің  зақымдануына  алып 
келеді.  Топырақ  құрамында  сынаптың  жоғары  мөлшерде  болуы  жүйке  және  эндокринді  жүйе 
ауруларының артуына әсерін тигізеді.  
Сынаптың органикалық қосындылары айтарлықтай белсенді. Онда көмірсутекті радикалдың 
болуы  жасуша  мембраналары  арқылы  біркелкі  жедел  ауысуын  және  барлық  ағзалар  мен  ұлпаларда 
жиналуын  қамтамасыз  етеді.  Қышқыл  және  гумусы  жетіспейтін,  механикалық  құрамы  жеңіл 
топырақта  сынаптың  алмасу  процесі  күшейеді.  Мұндай  топырақтарда,  сонымен  қатар,  ұшпалылық 
қасиеті бар, сынаптың органикалық қосындыларының булану процесі де байқалуы мүмкін.  
Топырақта  кадмийдің  жиналуы  адам  денсаулығы  үшін  аса  қауіпті.  Кадмий  адамға 
микромөлшерде қажет. Алайда кадмий кез келген күйде концентрациясы жоғары болса, төтенше улы 
болып  келеді.  Уландыру  үшін  кадмийдің  шамалы  ғана  мөлшері  жеткілікті,  өйткені  металл 
органикалық  қышқылдарда  жақсы  ериді  және  азық-түлік  өнімдеріне  жеңіл  ауады.  Бұл  металлдың 
ағзаға үздіксіз түсіп отыруы бүйректе, сүйекте ауыр қайтымсыз өзгерістерге және жүрек-қан тамыр 
ауруларына алып келуі мүмкін.  
Қорғасын  топырақта  элементті  қорғасын  түрінде,  сульфат  және  карбонат  түрінде  болуы 
мүмкін. Тетраэтилқорғасын айтарлықтай улы қоспа болып табылады, оны жанармайға детонацияны 
басу үшін қосады. 1 л жанармай жанғанда ауаға 200-400 мг қорғасын түседі. Жылына бір автокөлік 
шамамен 1 кг қорғасын шығарады. 

1

. 
Көптеген  зерттеулер  нәтижесінде  автожолға  жақын  топырақ  пен  өсімдіктерде  кадмий, 
қорғасын,  мырыш  пен  мыс  құрамының  жоғары  екендігі  анықталған.  Аталған  металдардың  ішінде 
қорғасын  құрамы  айтарлықтай  жоғары.  Мысалы,  тәулігіне  20-30  мың  автокөлік  жүретін  қарқынды 
қозғалысы бар автожолдардан 100 м аумақтағы шабылған шөпте қорғасынның жиналуы ұйғарынды 
мөлшерден бірнеше есе жоғары болуы мүмкін. Қолмен шабылған шөппен салыстырғанда, машиналы 
тәсілмен  шабылған  шөп  құрамында  ауыр  металл  екі  есе  көп  болады.  Бұл  машиналы  тәсілмен  кесу 
кезінде топырақтың шаң мен бөлшеутерді көп мөлшерде игеруімен түсіндіріледі.  
Қорғасынның  топырақта жиналуы  және  оның  ағзаға  келіп  түсуі ішкі  секреция  мүшелерінің, 
иммунды,  репродуктивті  жүйенің  патологиялық  өзгерістеріне  және  аллергиялық  аурулардың 
туындауына  алып  келеді.  Қорғасын  болған  жағдайда  канцерогенді  көмірсутектердің  агрессиялығы 
бірнеше  есеге  артатындығы  жөнінде  мәліметтер  бар.  Қорғасының  ағзада,  әсіресе  сүйек  ұлпасында 
шоғырлану қасиеті бар.  
Қорғасынмен улану кезінде қан құрамындағы өзгерістерден басқа, орталық жүйке және жүйке 
тамырларының  шеткі  жүйесінің  зақымдалуы  жүруі  мүмкін.  Қорғасын  балалардың  психологиялық 
ақыл-ойы күйіне тікелей әсер етеді.  
Хром  оның  валенттілігіне  тікелей  тәуелді  канцерогенді  қасиетке  ие.  Алтывалентті  хром  аса 
қауіпті. 

84 
 
Никель өсімдік, топырақ микроағзалары мен адам үшін улы. Топырақты ластайтын никельмен 
шизофрения ауруын тығыз байланыстырады.  
Мыс  пен  мырыштың  уыттылғы  басқа  ауыр  металдармен  салыстырғанда  төменірек.  Алайда 
олар  да  ауыл  шаруашылықта  мыс  трихлорфенолят,  тотияйын,  мыс  хлортотығы,  цинеб,  цирам, 
мырыш фосфиді
 
сияқты фунгицидтерді пайдаланғаннан, ағзада жиналуы мүмкін.  
Ауыр  металдар  өзара  әрекеттескен  кезде  олардың  уыттылығы  жедел  артатындығын  атап 
өткен жөн.  
Топырақтың  ауыр  металдармен  техногенді  ластануымен  қатар  олардың  фоновое  /реңкті/ 
құрамының  маңызы  да  жоғары.  Ластанбаған  топырақ  арасында  кенді  заттар  қабатына  жақын 
жерлерде пайда болған түрлері ерекше маңызға ие. Оның құрамында ауыр металдар мөлшері жоғары. 

2

. 
Геохимиялық  жалпы  нормадан  ауытқыған  және  техногенді  ластанған  топырақтар  арасында 
құрамындағы  ауыр  металдар  күйіндегі  ерекшеліктер  байқалады.  Бірінші  жағдайда  гумусты  қабатта 
олардың  аз  мөлшерде  жиналуы  топырақты-геологиялық  профильді  тереңдікте  құрамының  артуы
 
байқалады, ал техногенді ластану кезінде олар жоғарғы беткі қабатына шоғырланады.  
Сонымен  қатар  топырақтағы  ауыр  металдардың  анықталу  формасы  да  әркелкі.  Техногенді 
ластану кезінде топырақта тотыққан және металды түрлері басымырақ жиналады.  
Геохимиялық  қор  фосфор,  стронций,  уран,  иттрий,  фторды  құрайды.  Қоңыр  көмір 
шөгінділерінде  стронций,  барий,  сынап,  торий,  иттрий  және  күшән  кездеседі.  Осы  геохимиялық 
қордан аталған қосындылар жер асты суына, топыраққа өтуі мүмкін. 
Әр  алуан  өндіріс  қалдықтарымен ластану  арқылы,  сонымен  қатар ауылшаруашылық  қызмет 
нәтижесінде қоршаған ортаға келіп түсетін токсиканттар әр алуан жолдар арқылы топырақтан, судан 
және атмосферадан өсімдікке және одан ары ауылшаруашылық өндіріс өнімдеріне ауысады. Мысалы, 
ірімшік  өндіру  кезінде  қорғасын,  кадмий  және  мырыш  ірімшіктің  ақуызды  кешеніне,  ал  сүт  тарту 
кезінде – майы алынған сүтке шоғырланады.  
Ауыр  металл  тұздарынан  басқа  өңезденген  саңырауқұлақтар  бөлетін  микотоксиндер  де  аса 
қауіпті  болып  келеді.  Уыттылығы  бойынша  олар  кейбір  уландырғыш  заттектерден  басым  түседі. 
Микотоксиндер  арасында  Aspergillus  flavus  и  Aspergillus  parasiticum  бөлетін  афлотоксиндер  күшті 
гепатоканцероген болып табылады. Табиғи жағдайда бұл өңезденген саңырауқұлақтар жержаңғақта, 
жүгеріде, дәнді дақылдарда, какао бұршағында және басқа да азық-түлік өнімдерінде, сонымен қатар 
ауыл шаруашылық малдардың жемдерінде көбейеді.  
Афлатоксиндермен ластану өсімдік текті ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру кезінде күрделі 
мәселе  болып  табылады.  Афлатоксиндер  шөпті,  сүр  шөпті  және  астықты  дұрыс  сақтамаған  кезде, 
мысалы, астықтың өздігінен жануы кезінде жиналады.  
Табиғи  жағдайларда  афлатоксиннің  В
1
,  В
2
  және  С
1
,  С
2
  түрлері  кездеседі.  Осының  ішінде  В
1
 
афлатоксині жоғары уыттылық қасиетімен және айтарлықтай кеңінен таралуымен ерекшеленеді.  
В
1
,  В
2 
афлатоксиндерімен  ластанған,  жем  жейтін  малдың  сүтінен  М
1
,  М
2 
  афлотоксиндер 
түріндегі  қабылданған  афлатоксиндердің  3%-на  дейін  бөлінуі  мүмкін.  Бүгінгі  таңда  азық-түлік 
өнімдеріндегі афлатоксиндер деңгейі мен бауырдың бастапқы обырының жиілігі арасындағы тікелей 
корреляцияға меңзейтін нақты эпидемиологиялық мәліметтер бар.  
Ластағыштар  арасында  пестицидтердің  маңызы  төменірек.  Алайда  бұл  заттектер  жоғары 
биологиялық  белсенділік  әсерінен  қауіпті  болып  келеді.  Бүгінгі  таңда  әлемдік  ассортимент  1000 
жуық  химиялық  қосындылар  негізіндегі  жүз  мыңнан  артық  препараттарды  ұсынуда. 
Хлорорганикалық қосындыларды кеңінен пайдалану олардың топырақта, суда, су түбіндегі қабатта, 
жер үсті және су ағзаларында жиналуына алып келді. Олар ағзада және ұлпада шоғырлану қасиетіне 
ие, тұрақты май еріткіш заттек болып келеді.  
Фосфорорганикалық  заттектер  сыртқы  ортада  тұрақсыздау  және  шоғырлану  қасиеті  әлсіз. 
Алайда  өңдеу  технологиясында  ауытқушылығы  бар  оларды  кеңінен  пайдалану  олармен  жемдік 
шөптердің,  ашық  су  қоймалары  мен  топырақтың  ластануына  алып  келеді.  Дұрыс  пайдаланбау 
нәтижесінен  бүгінгі  таңда  мал  ауруын  тартатушы  және  ауыл  шаруашылық  дәнді  дақылдар 
зиянкестерінің пестицидтерге төзімді 200 –ден аса түрі есепке алынған.  
Ұйғарынды  мөлшерден  артатын.  азық-түлік  өнімдерінде  пестицид  қалдықтарының  болуы 
мутагенді, тератогенді және канцерогенді көріністердің пайда болу қаупін туындатады.  
Азық-түлік өнімдерінде сонымен қатар мал ауруының алдын алу үшін, жемнің сақталуы мен 
сапасын  жақсарту  мақсатында  қолданылатын  антибиотик  қалдықтары  да  кездесуі  мүмкін.  Сақталу 
мерзімін арттыру үшін сүтке антибиотиктерді әдейі енгізген оқиғалар да бар.  

85 
 
Азық-түлік  өнімдерінде  антибиотик  қалдықтарының  болуы  емдік  мақсатта  антибиотиктерді 
қолдану тиімділігін төмендетеді. Сонымен қоса, сүттің құрамында антибиотиктердің кездесуі ірімшік 
және қышқыл сүт өнімдерін өндіруде кері әсерін тигізеді.  
Ең  алдымен,  балалардың  тамақтануына  арналған  азық-түлік  өнімдерінде  гормон  деңгейінің 
құрамына бақылау жүргізу маңызға ие. Бірқатар гормондардың адам ағзасына белгілі бір мөлшерде 
енуі күрделі ауруға алып келуі мүмкін екендігі дәлелденген. 

3

. 
Гормондардың сүтке енуінің негізгі үш көзі бар: 
1
 
 Сүтте  табиғи  эндогенді  гормондардың  жиналуы.  Оның  сүттегі  мөлшері  мерзімге, 
тамақтану күйі мен құрамына тәуелді.  
2
 
Өндіру
 
функциясының  бұзылуы  кезінде  гормоналды  препараттарды  сауылатын  сиыр 
ағзасыга жаппай енгізу. Сүт құрамында гормондардың жоғары деңгейде болуы, сонымен 
қатар  белгіленген  талаптардың  орындалмай,  бірқатар  мал  дәрегерлік  препараттар  мен 
биологиялық белсенді заттардың қолданылуынан болуы мүмкін.  
3
 
Мал  өнімділігін ынталандыру  мақсатында  гормондар  пайдалану.  Бұл  ретте  мал  қанында 
және сүтінде гормон құрамының жоғарылағаны байқалады.  
Осылайша,  адамзаттың  қоршаған  ортаға  араласуы  азық-түлік  шикізаттары  мен  тағам 
өнімдерінің  улы  заттармен  ластануына  негіз  болды.  Бұл  заттардың  көпшілігі  азық-түлік  тізбегі 
бойынша ауысуы мүмкін. Егер олар ыдыратылмаса және ағзадан шығарылмаса, азық-түлік тізбектің 
жеке буындарында токсиканттардың артқандығы байқалуы мүмкін. Осыған байланысты сапалы және 
санитарлы-қауіпсіз  азық-түлік  өнімдерін  өндіруді    қамтамасыз  ету  үшін  экологиялық  мониторинг 
жүйесін құру және енгізу қажеттілігі туындайды. Ол малдың тіршілік ортасына алдын ала бақылау 
жүргізуге,  геохимиялық ауытқушылықты,  техногендіжәне  антропогенді  ластану  аумағын  анықтауға 
бағытталады.  Бұл  жүйені  енгізу  азық-түлік  өнімдерін  өндіру  үшін  экологиялық  таза  шикізат  алуға, 
сертификаттауға  кететін  шығынды  азайтуға  және  ішкі  және  сыртқы  нарықтағы  бәсекелестікті 
арттыруға мүмкіндік береді.  
 

жүктеу/скачать 6,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: