ҚАЗАҚ ФОЛЬКЛОРЫНДАҒЫ СӨЗ ҚАУЫЗЫН ЖАРҒАН

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
151 
жырауларымыздың  бейнелеуіндегі  тарихымыздың  шынайылығына, 
оны бейнелей білудің асқан шеберлігіне тәнті боласың.  
Қазақ  тарихын  образдаудың  жарқын  үлгісін  жасауға  дейін 
қазақтың қаҺармандық жырларын жөргегінен жаттап өскен, иісі қазақ 
оны  «Қобыландысы»  мен  «Ер  Тарғыны»  арқылы  білетін  Марабай 
жыршының  туған  әдебиетімізге  қалдырған  мұрагерлік  баяны  мен 
дәнекерлік  еңбектері  –  бүгінде  теңдесі  жоқ  ұлттық  байлығымызға 
айналды. 
ХХ  ғасырдың  қырқыншы  жылдары    Каспий  жағалауындағы  
Мұрын  Сеңгірбеков  арқылы  Қырымның  қырық  батырының  есімдері 
жаңғыртылып,  ерлік  істері  ел  жадына  оралса,  батысқазақстандық 
Марабай  жырау  арқылы  да  елім  деп  ентелеген  баһадүрлер  туралы 
қайталанбас жауһар жырлар бүгінгіге аман жетті. Қазіргі орта мектепте 
және  жоғары оқу  орындарында оқытылып  жүрген  «Қобыланды»,  «Ер 
Тарғын» жырлары Марабай нұсқасы бойынша бағдарламаға енгізілген. 
Себебі  бұл  нұсқалардың  көркемдік,  тарихи  өлшемі  жалпы  әдеби 
туындыға қойылатын талаптардың биігінен көрінеді. 
1852  жылы  Н.Ильминский  Марабайды  әдейілеп  шақыртып,  одан 
«Ер  Тарғын»  жырын  жазып  алып,  сол  нұсқаны  1862  жылы  Қазан 
қаласында  бастырып  шығарады  [1].  Ол  қазақ  халқының  жыр 
үлгілерінің шоқтығы биік, аса құнды мұра екендігіне таңданыс білдіре 
отырып,  кітабының  соңғы  жағына  өзінің  қазақ  жырына  деген  ерекше 
ілтипатын: «...Алыс жерден, жақын көңілден тәмам жұртқа көп сәлем 
деп, көп дауда тынышың бұзылмасын, дәулет құсы сайрап тұрсын деп 
тілеген соң, «Әкем өлсе өлсін, тек әкем айтқан сөз өлмесін» дегендей, 
«Ер  Тарғын»  толғауын  жылқы  жылы  Табын  еліндегі  атақты  Марабай 
ақыннан  жаздырып  алып,  бұл  арада  бастырғаным  -  жырды  өлмесін 
дегенім...»[2] - деген жолдармен білдіруіне қарағанда, зерттеушінің бұл 
жырды  Марабай  баянынан    жазып  алғандығында  күмән  жоқ.  Себебі 
1860  жылдары  оның  П.Савельевке  жазған  бір  хатында:  «...Егер  шын 
сырымды  айтсам,  ендігі  жерде  татарлардан  гөрі  бар  ынтамды 
қазақтарға  бұрам,  бұдан  былай  Қазанға  емес,  тікелей  Орал  өңіріне 
бағыт  аламын...»[3]  -  дейді    және  шынымен  де  Н.Ильминский  көп 
ұзамай  қызмет  бабымен  Батыс  Қазақстанда  жүрген  орыс 
интеллигенттерімен  жиі  араласатын  Ы.Алтынсаринмен  жалғасып, 
батысқазақстандық 
Марабай 
сынды 
ақын-жыршылардың 
жырлауындағы қазақ жырларын түгендей бастайды. 
Бұдан кейін де «Ер Тарғынның» көптеген нұсқарларымен оқтын-
оқтын  жарық  көргенімен,  бәрі  де  сол  Марабай  нұсқасымен  егіздес, 
мазмұндас,  көлемі  де  шамалас  болды.  Яғни  аталмыш  ежелгі  жырдың 
алғашқы жырлаушысы Марабай болғандығы күмән туғызбайды. 
Қазіргі  таңдағы  бұқараға  белгілі  Марабай  нұсқаларындағы 
жырлардың  қай-қайсысы  да  көлемділігін  айтпағанда,  бейнелеу 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
152 
шеберлігі  мен  көркемдік  тәсілдері  жағынан  ерекшелеу,  оқиғалары 
жүйелі,  композициялық  құрылымы  тартымды  болып  келеді.  Ішкі 
сюжеттік  желісінің  де  бірде  алға  шауып,  бірде  кенже  қалып  жататын 
тұстары  мен  көбіне  ежелгі  мұралардан  жиі  көрініс  табатын  аумалы-
төкпелі  хаостық  оралымдар  да  бұл  жырда  кездеспейді,  қысқасы, 
ауызекі  құндылықтың  ішкі  тінінен  көптеген  әдеби,  тарихи 
категорияларды да екшеуге болады.  
Марабай  ақын  арқылы  көзайым  болған  «Қобыланды  батыр» 
жырын да 1860 жылы Ы.Алтынсарин өз аузынан жазып алып, оның ең 
сүбелі  бөлігі  –  «Тайбурылдың  шабысын»  өзінің  «Киргизская 
хрестоматия»  деген  еңбегінде  1879  жылы  бастырғаны  белгілі. 
«Қобыланды батыр» жырының Марабай жырлаған ең көркем нұсқасын 
1922  жылы  Ә.Диваев  Ташкентте  шығарған  «Батырлар»  атты  жырлар 
топтамасында  жариялайды[4].  Бұл  нұсқаны  Ә.Диваевқа  Ақмешіттен 
Мұрат  Өскеұлы  жібергенімен,  Марабай  нұсқасымен  өте  ұқсас  әрі 
көлемі  де  бірдей  болады,  демек,  кеңес  дәуіріне  дейінгі  жырланған 
Марабай нұсқасы қазақ елінің көптеген жерлеріне тамыр жайғандығын 
байқатады. 
Қазақстанның батыс өлкесінің  бірнеше  аймағынан «Қарақыпшақ 
Қобыланды батыр» деген атаумен жыр үлгісін ел аузынан жазып алуда 
батысқазақстандық  жидашы  профессор  М.М.Тілеужановтың  да 
атқарған  еңбегі  аса  зор[5].  Ол  1954  жылы  А.С.Пушкин  атындағы 
педагогикалық институттың қазақ тілі мен әдебиеті бөлімінің жанынан 
өзі  ұйымдастырған  фольклорлық-этнографиялық  экспедициясының 
кезінде  Марабай  жырлап  кеткен  «Қобыландының»  азын-шоғын 
өзгертілген  нұсқасын  Нұрсейіт  Битілеуов  деген  айтқыштан  жазып 
алады  да,  ал  1958  жылы  Орынбор  облысына  барған  сапарында 
Сүйіншіәлі  Жаңбыршин  деген  термешіні  бірнеше  күн  жырлатып, 
Марабай  нұсқасының  ұзақ  та  әдемі  баянын  ауызба-ауыз  қағазға 
түсіреді.  Батысқазақстандық  немесе  оған  шектес  жатқан  Ресей 
аймағындағы  айтқыш  қазақтардың  қай-қайсысы  да  жырланған 
жырларының «Марабай жыраудан қалған естелік еді...» - деп ескертіп 
және  Марабайдың  айтқанындай  жеткізе  алмай  отырғандықтарына 
өкінген  түр  білдіреді  екен.  Мұны  жидашы  М.М.Тілеужанов 
студенттерге  жүргізген  фольклорлық  дәрістерінде  үнемі  үлгі  етіп 
айтып, қазақ айтқыштары мен тақтақтарының Марабайды ерекше ұстаз 
тұтып,  қазақтың  қиыр  өлкесіндегі  жыршылық  мектептің  бетке 
ұстарындай бағалайтынына риза болатын.  
Профессор  М.М.Тілеужанов  -  Марабай  нұсқаларын  жиып-теру 
барысында 
жинақталған 
көптеген 
түрлерін 
салыстырмалы-
типологиялық тұрғыда зерттеумен де айналысып  және  көп жыл бойы 
қазақтың  көпжанрлы  ауызекі  әдебиетінен  тірнектеген  бес  томдық 
халық мұрасын Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының М.О.Әуезов 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
153 
атындағы  Әдебиет  пен  өнер  институтының  қолжазба  бөліміне  өз 
қолымен апарып тапсырған  алғашқы батысқазақстандық  жидашы еді. 
Қазір 
М.Өтемісов 
атындағы 
Батыс 
Қазақстан 
мемлекеттік 
университетінде  профессор  М.М.Тілеужановтың    жарты  ғасырдан 
астам  уақыт  бойы  ел  кенішінен  жинаған  фольклорлық  мұралары 
арнайы  мұражайда  сақтаулы  тұрғанымен,  жүйелі  зерттелуін  күтетін  
шеті де кертілмеген мәселелері  ас та төк. Жидашы-ғалым өзінің көзі 
тірісінде  қазақ  жырларының  локальды  ерекшелігі,  көпсатылылығы, 
көпжанрлылығы,  көпнұсқалылығы,  тарихи  және  көркемдік  танымы 
секілді мәселелерін немесе халық фольклорына қатысты бұрын ешкім 
тіліне салмаған, қаперіне алмаған жағдаяттарын  қай ғылыми ортада да 
білгірлікпен батыл айтып, фольклоршы-мамандарға ой салып жүретін 
еді [6].  
Батысқазақстандықтардың  деректі  дәлелдемелерінің  нәтижесінде 
ХХ  ғасырдың  жетпісінші  жылдары  Москвада  шыққан  «Қобыланды 
батыр» жыры да Марабай нұсқасы екендігі анықталып, іле көркем жыр 
1977  жылы  жарық  көрген  «Ақсауыт»  атты  батырлар  жырының 
топтамасына  енгізілді.  Кейіннен  қазақ  әдебиетін  зерттеушілер: 
Ә.Марғұлан,  М.Ғабдуллин,  Ә.Тәжібаев,  М.Қаратаевтардың  азын-
шоғын  түзетуімен  Марабай  жырлаған  нұсқасынан  орынсыз  түсіп 
қалған  өлең  жолдары  қалпына  келтіріліп,  бүгінгі  жас  құлақтарға  да  
Марабайдың  осы  нұсқасы  ұсынылған  болатын.  Марабай  жырлаған 
нұсқалардың 
сюжеттік-композициялық 
құрылымы 
қырылып-
жонылғандай  жүйелі,  ішкі  семантикасы  бай,  шым-шытырық 
оқиғасының бәрі дерлік экспозициясынан шарықтау шешіміне дейін әу 
бастағы  халықтық  мақамнан  алшақ  кетпеген,  яғни  бұл  жырлардағы 
тарихтың  образдалуы  -  тарихи  фольклордың  заңдылықтарына  сай 
деген сөз. 
Ы.Алтынсариннің  «Қазақ  хрестоматиясында»  жарияланғаннан              
43  жыл  өткен  соң  Марабай  жырлауындағы  «Қобыландының»  толық 
нұсқасы 1922 жылы Ташкентте Ә.Диваев атымен жарық көргендіктен, 
көптеген    фольклор  зерттеушілерінің  еңбектерінде  бұл  жырларды 
Ә.Диваевпен, 
кейде 
В.Радловпен, 
Ы.Алтынсаринмен, 
Н.И.Ильминскиймен байланыстырады. Көбіне хат білетін көзі қарақты 
зерттеушілер Марабай, Күдері, Орынбай, Жанақ секілді жыраулардың 
жырларын  қағаз  бетіне  түсіргендерімен,  жыршы-жыраулардың  игілігі 
оны жинап, хатқа басып шығарушылардың құзырында кеткендері көп, 
бірақ «Қобыланды» жырын зерттеуге барлық саналы ғұмырын арнаған 
фольклоршы О.Нұрмағамбетова өзінің кандидаттық диссертациясында 
«Қобыландының»  ең  сауатты  әрі    көркем  нұсқасының  авторы  – 
батысқазақстандық Марабай жырау екендігі анық айтылады [7]. 
Тек  қана  жыршы-жыраулардың    толғау    өлеңдері  ғана  емес,  ел 
ішіндегі  «көнекөз  қарттар  айтыпты»  делінетін  шежіре-аңыздар  мен 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
154 
тарихи  фольклордың  дені  де  осылайша  өз  авторларынан  ажырап, 
жалпыхалықтық сипат алғандары да көп. Сол секілді  Марабай жырау 
да  халық  ауыз  әдебиеті  нұсқаларын  жырлаумен  шектелмеген,  ол  ел 
шежіресін де шебер қайыратын жадышыл адам болған. Өзінен 34 жас 
үлкендігі  бар  Шерниязды  ұстаз  тұтып,  23  жас  үлкен  Сегіз  серіге 
еліктеген, тіпті олармен кездесіп айтысқан деген пікірлер де бар[8]. 
Ел  аузындағы  Марабайдың  хатқа  түспеген  үзік-үзік  өлеңдерінен 
Исатай мен Махамбеттің Шернияз ақынмен үзеңгілестігінің қазіргілер 
біле  бермейтін  сырларына,  Махамбеттің  Сегіз  серімен  де  төс 
қағыстырған  дос  көңілі  мен  елдің  әр  қилы  жағдайында  тоғысқан 
қарым-қатынастары  секілді  жәйттерге,  одан  қалды,  қайсыбір 
зерттеушілердің  Сегіз  сері  жайлы    екі  ұшты  айтылған  ойларына  да 
Марабай  тілімен  жеткен  ауызекі  деректерден  оңды  дәлел  табуға 
болады.  Кейінгі  жорамалшыл  «білгіштерден»  гөрі  заманы  сол 
тарихпен  ұштасып  жатқан  көнекөз  айтқыштардың  айтқанына  кейде 
ден қою да керек секілді. 
Марабайдың  батыс  өлкесінің  ерлік  тарихын  көркем  сөзбен 
майырған  шежірелік  қабілетін  оның  Байбақты  батыр  жөнінде  айтқан 
деректерінен  де  байқаймыз.  Байбақты  батырдың  қазақ  тарихының 
«алтын 
ғасыры» 
аталатын 
кезеңдердегі 
оймауыттар 
мен 
торғауыттардан  еліміздің  батыс  өлкесін  айнадай  тазартып,  жаудың 
бетін  тойтарған  небәрі  жиырма  бес  жастағы  хас  батырдың  құрметіне 
халықтың  боз  бие  шалып,  қолын  қанға  малып,  ақ  киізге  салып,  ру 
атауын бергізген әңгімелердің түп төркіні де «Марабай айтқан...» деген 
ел аузындағы тарихнамалардан белгілі.  
  Батыс  Қазақстан  өңіріндегі  «қарттар  айтыпты»  деген  көптеген 
деректер  мен  Сырым  батыр  туралы  әңгімелердің  де  бір  ұшығы 
Марабайда  жатыр.  Бабасы  Байбақтының  торғауыттар  мен  оймауыт, 
хошауыттардан азат еткен жерлерді кейіннен Сырымның  өзі бас бола 
жүріп,  батыс  қазақтарына  бөліп  бергендігі  жөнінде  де  халық  ауыз 
әдебиетінде сақталған үзік-үзік мәліметтер бар. Сырымның қазақтарға 
жер  бөлгендегі  тапқырлығы,  жершіл  білімі,  пікірлестігі,  әділдігі  қоса 
өріледі.  Ешкімді  ренжітпей,  өз  қалауларынша  қоныстандыру  үшін 
Сырым  Батыс  өлкесінің  үш  жерінен  үш  құдық  қаздырып,  шыққан 
топырағын қайта көмдіріп, жердің ерекшелігін халықтың көз алдында 
көрсетіп, өз таңдауына берген деседі. Сырымның ерекше сыншылдығы 
осы  әрекетімен  де  көз  жеткізіледі.  Оның  Нарыннан  қаздырып,  қайта 
көмдірген  топырағы  құдыққа  сыймай  қалса  керек,  сонда  Сырым: 
«...Нарын  дәулеті  тасыған  бай  өлке  болады,  жылқы,  түйе  өсірем 
деушілер  осында  қалсын...»  десе,  төскейден  қаздырған  құдығының 
топырағы  бетімен  бірдей  болып,  оған:  «...бұл  өлкенің  шаруасы  бір 
қалыпты  болады,  не  істесеңдер  де  өнікті  болады...»  дейді,  ал  Жайық 
өзенінің  жар  қабағынан  қаздырған  құдығының  топырағы  орнына 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
155 
толмай  қалып:  «...Бұл  жердің  шаруасы  бірде  ортайып,  бірде  оңалып 
тұратындай тұрақсыздау болады екен, сондықтан кім қай жерге бейілді 
болса, сол жерді мекендесін...» деп батасын берген екен. Айтқанындай-
ақ,  Нарын  халқы  қай  кезде  де  ашығуды  білмепті,  малдың  күшімен 
талай зұлматтан құтылып, тіпті күні кешегідей өткен 1933 жылдардағы 
ашаршылықта да аймағын асырапты, ал Тасқала даласы әлі күнге дейін 
еліміздің  нанын  көтеріп,  егінін  өсіріп  отырса,  Жайық  бойының  бау-
бақша  өсіруші  халқы  табиғаттың  қасы-қабағына  бағынып,  шаруасы 
бірде  түлеп,  бірде  күйзеліп  отыратын  бағытынан  айнымай  келеді[9]. 
Бұл деректер қағаз бетіне түспесе де, айтқыштардың сөзімен кейінгіге 
аман  жеткен,  солардың  көшбасшысы  -  Марабай  сынды  жыраулар 
болса  керек.  Данагөй  Сырым  алыс-жақын  елдердің  қазақ  жеріне  көз 
алартуын  қоймаған  соң,  батыс  өлкедегі  халықтарды  ру-руға 
топтастырып,  бүгінгі  күнге  дейін  тату-тәтті  өмір  кешіп  отырған  Кіші 
жүздің  қазақы  географиясын  осылайша  қалыптастыруға  өз  үлесін  
қосқан екен деседі… 
 
Жетірудың  табынынан  шыққан  Марабай  ру  таңдамаған,  ер 
таңдаған  өршіл  ақын  болған.  Өзі  өмір  сүрген  аймақтағы  бірінен-бірі 
өткен  байбақты,  адай,  беріш,  шеркеш  секілді    тағы  да  басқа  «  жау 
қайда?»  деп  өре  тұрысатын  мықты  рулардың  батыр  ұлдарын  жырлап 
өтіпті,  көбісінің  ұрпақтарымен  араласып-құраласып,  аймағындағы 
қазақ  біткеннің  шежіресін  қайырып,  тарихи  өткелдерін  ізденіпті, 
тарихи 
тұлғаларын 
түгендепті. 
Естігенін 
елге 
жеткізіп, 
айтқыштығымен  жүректерден  жол  тауыпты,    батыс  өңірінде  ақын-
жыршылардың  өзіндік  мектебінің    қалыптасуына  ықпал  етіпті.  Тіпті 
Марабайдың  өзі  шыққан  табын  руының  шежіресінен  қалдырған  бір 
үзік  сырын  1976  жылдары  Ақтөбе  облысына  барған  студенттердің 
фольклорлық  экспедициясы  кездерінде  Байқошқар  есімді  айтқыштан 
жазылып  алынған  бір  жазбадағы:  «...жалпы  табындарда  еркек 
кіндіктердің  аз  болуы  немесе  болса  да  ынжықту  келетіндігі  –  ежелгі 
бір  жаугершілікте    ат  үстінен  түспеген  бұл  батыр  ұрпақ  отырып  ас 
ішіп, жантайып ұйқы көрмепті, ел шетін орай қорғап, оңынан келгенді 
оңдырмай,  солынан  келгеннің  сорын  қайнатқан  өжет  тайпа  болыпты. 
Ас-су ішуге мұршасы болмай, жауды ағызып қуып келе жатып, көшіп 
бара жатқан көштің нарларының өркешін тірілей кесіп, жолай асығыс 
іліп  жеп  бара  жатқанын  көрген  көш  бастаушы  аруанаға  адамша 
күңіренген тіл бітіп: «...атқа қонар еркек кіндігің құтаймасын, ұрпағың 
өлшеулі  болсын»  -  деп  қарғағаннан  табындарда  ұл  жағы  аздау, 
қыздары  көбірек  әрі  ерлерге  қарағанда  еттері  тірілеу  келетіні  осыдан 
болса  керек,  Марабай  да  бір  жиында  оның  айналасының  аздығын 
бетіне  шіркеу  еткендерге    батыр  бабаларының  басынан  өткен  осы 
аңызын  айтып  жеңген  екен...»  -  дейтін  шындығынан  қисыны  басым 
ауызекі баян Марабай атынан сақталып қалыпты. 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
156 
Сондай бір батыры мен ақыны, ел жақсысы жиылған бір алқалы 
ортада айтқан Марабайдың «Сөйле дедің біздерге» деген риторикалық  
толғауынан үзінді келтірсек: 
Қарағай басы қу болар, 
Жау белгісі ту болар, 
Ел ішінде жалғыздың, 
Көкірегі шер болар... 
Асыл туған жақсының, 
Ақыл-ойы кең болар 
Ел аузында сөз болар 
Сөйлеп  кеткен  жөн  болар...[10]-  деген    алпыс  алты  жолдық 
жалғыз  арнауы  өзінен  кейінгі  өкше  басқан  батысқазақстандық 
айтқыштардың  құнттауымен  кейінгіге  жетіп,  қағаз  бетіне  іліккенімен, 
ел  аузында  оның  Шерниязбен,  Жұмырбаймен,  Көкей  қызбен,  Базар 
жыраумен,  Қашағанмен,  Сүгірмен  айтысқандығы    М.Мағауиннің, 
Х.Сүйіншәлиевтің еңбектерінде аталып өтеді. Марабай айтыстарының 
көрнекті  нұсқаларының  М.О.Әуезов  атындағы  Әдебиет  және  өнер 
институтының қолжазба бөлімінде сақталғандары  да бар [11]. 
Еліміздің барлық аймағы өзінің төңірегін жиып, жергілікті тарихи 
тұлғаларының  шығармашылығын  жаңғыртып,  халықтың  ортақ 
игілігіне  айналдырып  жатқандарын  ескерсек,  батысқазақстандық 
Марабай жыраудың да өшкенін тірілтіп, туған әдебиетке қосқан үлесін 
дәріптеп, бүгінгі жас ұрпақтың зердесіне жеткізсек артық болмас еді.  
Ұлтымыздың  көпғасырлық  құндылықтарының  дәнекершісі 
болып,    өлмес  мұра  қалдырған  ақын,  арынды  жыршы,  халқымыздың 
эпостық  жырларының  ең  көркем  нұсқаларын  төгілте  жырлаған 
Марабай  жыраудың  туғанына  биылғы  жылдың  қараша  айында                    
170  жыл  толғалы  отыр.  Кезінде    көптеген  ақын-жыраулардың 
өлеңдерінің  «бірі-құрау,  бірі-жамауына»  көңілі  толмаған  Абайдың 
Марабай  шығармашылығына  деген  ілтипаты  ерекше  болыпты. 
Сондықтан талғампаз Абайдың сыншыл көзқарасынан мүдірмей өткен 
Марабай  сынды арқалы жыраудың туып-өсіп,  абыройлы  ізі мен  арда 
сүйегі  қалған  өлкесіндегі  әлі  күнге  дейін  орыс  атауларынан  арыла 
алмай  жатқан    елді-мекендерінің  біріне  есімі  беріліп  және  ол  тек 
жыраудың  ғана  емес,  жалпы  қазақ  жырына  қойылған  рухани 
ескерткішке айналуынан дәмеліміз. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Ақсауыт.  Батырлар  жыры.  Екі  томдық.  І  том.,  Алғысөз.  Алматы: 
Жазушы, 1977ж. 
2.  Сүйіншәлиев  Х.  Қазақ  әдебиетінің  қалыптасу  кезеңдері.Алматы, 
1967ж. 
3. Тілеужанов М.М. «Халық ауыз әдебиетін жинау сәттерімнен...» атты 
қолжазба материалдарынан. ІІ том, VІІ бөлім, Орал, 1958ж.  
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
157 
4. Бес ғасыр жырлайды. ІІ том. Алғысөз. Алматы: Жазушы, 1989ж. 
5.  Мұхамбетқалиева  Р.Қ.  Фольклордағы  тұрмыс-тіршіліктің  этникалық 
танымы. Орал, 2001ж. 
6. 
Мұхамбетқалиева 
Р.Қ. 
«Батыс 
Қазақстан 
фольклорлық 
экспедициясының  «Мәдени  мұра»  мемлекеттік  бағдарламасына  қосқан 
үлесі»  //  Халықаралық  ғылыми  конференция  материалдарынан.  Астана, 
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ университеті, 2009ж. 
7. Нурмагамбетова О. Казахский героический эпос «Кобыланды батыр».- 
Алматы: Наука, 1988, с.16-31. 
8. Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. Алматы: Арыс, 2002ж. 
9. Батыс Қазақстан фольклорлық қорынан. 18-дәптер. 1998ж. 
10. Бес ғасыр жырлайды. ІІ том, Алматы, 1989, 85-бет. 
11. Тілепов Ж.Ж. Елім деп еңіреген ерлер жыры. Алматы: Білім, 1995ж. 
*** 
В  статье  рассматривается  жизнь  и  деятельность  Марабая 
Кулжабайулы, являвшегося глашатаем ХІХ века - исторического времени 
и  пространства    западного  региона  Казахстана,  и  в  числе  первых 
воплотившего  образы  батыров  в  казахских  эпосах  «Кобланды»  и  «Ер 
Таргын». 
*** 
In  this  article  there  is  a  review  of  Marabai  Kulzhabaiulys  vital  activity, 
who was the herald of historical time and public crier west Kazakhstan region 
space in the 2nd half of 19 Century. He also was one of those who implemented 
the image of batyrs in Kazakh epics "Koblandy" and "Er Targyn". 
 
 
УДК 811.161.1,374.3 
Опря О.В.-  
 к.ф.н., доцент, ЗКГУ им. М. Утемисова 
 
КОНЦЕПТЫ ДОМ,  МУЖ, ЖЕНА 
В СЛОВАРЕ  В.И.ДАЛЯ 
 
До  сих  пор  в  науке  не  выработано  однозначного  определения 
слова  «концепт».  В  данное  время  активно  обсуждается  понимание 
этого  термина  в  связи  с  повышением  интереса  к  когнитивной 
лингвистике.  
Мы  исходим  из  мнения,  выраженного    Д.С.Лихачевым  в  статье  
«Концептосфера русского языка», который предлагает считать концепт 
«своего  рода  «алгебраическим  выражением  значения»[6].  Концепт 
возникает  не  столько  из  значения  слова,  считает  Лихачев,  сколько  
является  результатом  столкновения  словарного  значения  слова  с 
личным и народным опытом человека. Потенции концепта тем богаче 
и шире, чем шире и богаче культурный опыт человека. Опирается на 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
158 
мнение Лихачева  исследователь Е.Е.Стефанский: «Концепт же — это 
понятие,  погруженное  в  культуру»  [1].  Ученый  А.П.  Бабушкин 
утверждает,  что  концепт  –  это  не  что  иное,    как  «ментальная 
репрезентация,  которая  определяет,  как  вещи  связаны  между  собой» 
[3].  Важным  для  нашего  исследования  является  тот  указанный 
Лихачевым  факт,  что  концепты  возникают  «как  отклики  на 
предшествующий  языковой  опыт  человека  в  целом  –  поэтический, 
прозаический,  научный,  социальный,  исторический  и  т.д.». 
Расшифровка  концептов  бывает  различной:  «Каждый  концепт  в 
сущности  может  быть  по-разному  расшифрован  в  зависимости  от 
сиюминутного  контекста  и  культурного  опыта,  культурной 
индивидуальности концептоносителя».  
Мы 
опираемся 
также 
на 
определение 
исследователя 
О.К.Кальковой:  «…концептами  являются  слова,  культурно  значимые 
для  данного  общества,  включающие  собственный  опыт  народа,  его 
культуру, историю, его переживания; нечто, что отличает один народ 
от какого-либо другого» [5]. И на определение, данное исследователем 
А.П.  Бабушкиным:  «Мы  понимаем  концепт  как  дискретную  единицу 
коллективного  сознания,  которая  хранится  в  национальной  памяти 
носителей языка в вербально обозначенном виде».  
В  данной  статье  рассмотрены  концепты  Дом,  Жена,  Муж  в 
Словаре живого великорусского языка В.И.Даля.   
Рассмотрим  словарные  толкования  концепта    Дом[4].      «Дом  - 
строение для житья; в городе, жилое строенье; хоромы; в деревне, изба 
со  всеми  ухожами  и  хозяйством».  В  Словаре  Даля  репрезентированы 
разные виды домов:  
1.Крестьянский дом, изба; хата;  
2.княжеский и вообще большой, вельможеский, палаты, дворец;  
3.помещичий, в деревне, усадьба;  
4.маленький и плохонький, хижина, лачуга;  
5. врытый в землю, землянка.  
Со  словом  дом    связаны  различные  поверья:    Если  к  дому,  где 
больной  лежит,  бабы  проторят  дорогу,  то  ему  умереть.  Слово  дом 
употребляется  в  клятве:    Сгори  мой  дом!,  в  приметах:  У  кого  дом 
горит, того в жилой дом не пускать,  в загадках: Дом шумит, хозяева 
молчат, пришли люди, хозяев забрали, дом в окошки ушел? вода, рыба, 
невод. 
В  словарной  статье  Даль  приводит  поговорки    о  доме,  которые 
раскрывают важность концепта для сознания русского человека:  Дон,  
Дон,  Дон,  а  лучше  дом!  И  тесен  дом,  да  просторен  он.  В  гостях 
хороша  девка,    а  дома  лучше  того.  Будь,  как  у  себя  дома.  Богатому 
везде дом. 
 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
159 
Некоторые  пословицы  и  поговорки  возможно  объединить  в 
группу,  которую  условно  назовем  «трудности  ведения  домашнего 
хозяйства»: Открытый дом, хлебосольный (А.Н. Афанасьев отмечает, 
что  хлеб-соль  –  символ  русского  гостеприимства);  Что  в  поле  ни 
родится,  все  в  доме  пригодится;  Дом  невелик,  да  лежать  не  велит; 
Домом  жить,  обо  всем  тужить.  Дом  яма,  никогда  не  наполнишь. 
Домом жить, не разиня рот ходить. Дом вести, не лапти плести (не 
задом трясти, не плясать). Свой дом не чужой: из него не уйдешь.  
Понятие дома восходит  к библейским текстам. В  Книге Притчей 
Соломоновых  встречаем  такое  выражение:  Дом  беззаконных 
разорится,  а  жилище  праведных  процветет.  Притч.14:11    Даль 
приводит  русскую  пословицу,  источник  которой  заключен  в 
библейском  выражении:  Лучше  пребывать  в  дому  плача  праведных, 
нежели в дому радости беззаконных. 
Словарная статья поясняет значение слова «дом» как определение 
славянской  монархической  династии:  род,  поколенье,  говоря  о 
владетельных или высоких особах.  
В  паремиях,  связанных  с  концептом  дом,  просматриваются 
социальные мотивы, например, осуждение богатых: Мало тому, у кого 
много  всего  в  дому;  Дом  господский,  а  обиход  сиротский,  бедный; 
Богатому  везде  дом;  Хлеб  дома,  а  оброк  на  стороне.  Последняя 
пословица  связана  с  одной  из основных  форм  эксплуатации  крестьян 
помещиками  при  крепостном  праве,  в  результате  которой  помещик 
взимал с крестьянина натуральный или денежный сбор.  
Достаток в доме связывали с благополучной жизнью: Полон дом 
–  полон  и  рот.  По  ведению  домашнего  хозяйства  можно  было 
определить характер человека: Каков Дема, таково у него и дома (и в 
доме).  И,  наоборот,  дом  определял  душевное  состояние  человека: 
Каково на дому, таково и самому. В людях ангел, а дома черт.  
Как  известно,  славянин  был  по  преимуществу  человеком 
домовитым,  семейным.  В  кругу  родной  семьи  или  рода,  который 
представлялся тою же семьёю, только разросшеюся, проходила вся его 
жизнь,  со  всем  её  обиходом  и  со  всеми  торжествами;  в  семье 
сосредоточивались  самые  живые  его  интересы  и  хранились  самые 
заветные  предания  и  верования.  Оттого  изба,  в  которой  жило 
семейство славянина, имела для него великое значение. 
М.Фасмер указывает на родство старославянского «домъ» словам 
славянских народов: дом - род. п. дома, домовитый, укр. дiм, дом, род. 
п.  дому,  ст.-слав.  домъ  ,  (Супр.),  болг.  домът,  сербохорв.  дом,  род.  п. 
дома, словен. dom, чеш. dum, род. п. domu, слвц. dom, польск., в-луж., 
н-луж. dom.[9]  
А.Н.Афанасьев в статье «Религиозно-языческое значение русской 
избы»  (1851)  пишет:  «Славянин  глубоко  верил  в  силу  заповедного 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
160 
слова своей мольбы и не раз обращался к небесным божествам света с 
таким призывом: Месяц ты красный, сойди в мою клеть, солнышко ты 
привольное, взойти на мой двор -, или: Сойди, ты, месяц, сними мою 
скорбь и унеси ее под облака -. Отсюда родилось верование, что в избе 
может  таинственно  присутствовать  вся  боготворимая  сила  природы, 
или, по выражению старинной песни: 
Чудо в тереме показалося 
На небе солнце, в тереме солнце,  
На небе месяц, в тереме месяц,  
На небе звезды, в тереме звезды,  
На небе заря, в тереме заря. 
И вся красота поднебесная». [2] 
Слово  «дом»  становится  в  Словаре  Даля  центром  гнезда  новых 
слов:  домовой,  доможил,  домовный,  домашний,  домовитость, 
домилище,  домовище,  домовка,  домаха,  домоблюститель,  домострой, 
домовод,  домовладыка,  домоздание,  доможирец,  доморачительство, 
домотканина, домохозяин, домочадец.  
Первое  слово  в  этом  ряду  однокоренных  слов  –  домовой.  В 
Толковом  Словаре  Даль  объясняет  значение  этого  слова  так:  
«Домовой  м.  домовик,  дедушка,  постен,  постень,  лизун,  доможил, 
хозяин, жировик, нежить, другая половина олон., суседко, батанушка; 
дух-хранитель  и  обидчик  дома;  стучит  и  возится  по  ночам,  проказит, 
душит, ради шутки, сонного; гладит мохнатою рукою к добру и пр. Он 
особенно хозяйничает на конюшне, заплетает любимой лошади гриву в 
колтун,  а  нелюбую  вгоняет  в  мыло  и  иногда осаживает  ее,  разбивает 
параличом,  даже  протаскивает  в  подворотню.  Есть  домовой 
сараешник, конюшник, баенник и женский банный волосатка; все это 
нежить,  ни  человек,  ни  дух,  жильцы  стихийные,  куда  причисляют 
полевого, лешего, кикимору, русалок (шутовок, лопаст) в водяного; но 
последний всех злее, и его нередко зовут нечистым, сатаной. Домового 
можно увидать в ночи на Светлое Воскресенье в хлеву; он космат, но 
более  этой  приметы  нельзя  упомнить  ничего,  он  отшибает  память. 
Купил  дом  и  с  домовыми.  Домовой  не  полюбит  (скотину),  не  что 
возьмешь.  На  Иоанна  Лествичника  домовой  бесится,  30  марта.  На 
Ефрема  Сирина  домового  закармливают,  покидая  ему  каши  на 
загнетке,  28  января.  Увидать  домового,  к  беде,  к  смерти.  Домовой 
стучит, возится. Его домовой душит».  
А.Н.  Афанасьев  отмечает:  «Самое  название  домового  уже 
показывает, что это пенат - охранитель дома, каким в первоначальной 
форме являлся очаг»[2]. Так один концепт неразрывно связан с другим 
–  Очаг.  И  с  этим  словом  приводит  Даль  –  дом,  изба,  двор,  курево, 
семья или тягло. 
 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
161 
С домом связан и образ женщины – жены, хозяйки:  
1.Червь дерево тлит, а злая жена дом изводит. 
2. Скопила хозяйка домок - не надобен и замок, нечего запирать. 
3. В гостях хороша девка, а дома лучше того. 
Концепт  Дом  имеет  в  Словаре  синоним  –  Хоромы.  Значение 
слова  объясняется  следующим  образом:  «ж.  мн.  (храм)  жилые 
деревянные  строенья.  А  хором  на  том  дворе:  горница,  горенка  на 
мшанике  да  избушка  воротная.  Акты.  |  Связь,  большое  деревянное 
жилое строенье, просторный дом, домина».  
 В словарной статье к словам «хоромы», «хороминка»  приведены 
пословицы и поговорки, которые представляют следующие значения:  
1. Собственность -  Чей двор, того и хоромы. 
2. Век, жизнь – Бабьи хоромы недолго живут, или стоят. 
3.  Происхождение  –  Залетела  ворона  в  боярские  (высокие) 
хоромы.  Залетела  ворона  в  царские  хоромы:  почету  много,  а  полету 
нет. 
4.  Состояние  здоровья  –  Хотя  веселы  хоромы,  да  не  больно 
здоровы.  
5.  Надежность  –  Крытая  хоромина  не  каплет.  Непрочные 
хоромины – баня да овин.  
6. Достаток – В пустую хоромину вор не подламывается.    
Второй синоним к концепту Дом – Изба:  крестьянский дом, хата, 
жилой  деревянный  дом.  В  словарной  статье  концепт  представлен 
следующими  значениями,  которые  раскрываются    пословицами  и 
поговорками:  
Гостеприимство - Не красна изба углами, красна пирогами.  
Дорогое место - Всего дороже честь сытая, да изба крытая.  
Веселье  -  Ходи  изба,  ходи  печь,  хозяину  негде  лечь,  о  пляске. 
Пошла изба ходить, за собой сени (горницу) водить! прогулка.  
Загадками: Чего в избе не видно? тепла. В избу вороном, из избы 
лебедем? лутошка. Над бабушкиной избушкой висит хлеба краюшка? 
месяц. 
Магической  формулой  русских  народных  сказок:  Избушка, 
избушка на курьих ножках, повернись к лесу задом, ко мне передом. 
Приметами: В одной избе разными вениками не мети: разойдется 
по углам богатство. Кладут под угол деньги - для богатства, шерсть 
-  для  тепла;  ладан  -  для  святости.  Коли  дедушку  не  перезывать  с 
собою в новую избу, то станет прокудить.  
Как  верно  пишет  Лихачев,  «концепт  скрывает  за  собой  всю 
сложность  и  всё  обилие  словарного  смысла».  Концепт  Дом  связан  с  
символами  жизни,  продолжения  рода,  семьи,  а  производное 
однокоренное  слово  -  домовина  –  связано  со  смертью:  «Домовина  ж. 
домовище ср. домовье пск. гроб, особ. однодеревый, долбленый, какой 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
162 
любят крестьяне в новг. вологодск. костр. и пр. Дома нет, а домовище 
будет. Кто домовины не видывал, тому и корыто за диво. На чужбинке, 
словно в домовинке. Дом строй, а домовину ладь, т. е. помни. Возьми 
себе на домовину! говорят вору или обидчику».  
Концепт  Дом  связан  с  антонимичным  противопоставлением 
жизнь-смерть.      
Концепт Муж [4]предстает в  двух смыслах:  
1.человек вообще 
2.относительно к женщине, жене: супруг 
Концепт  связан  с  выражением  положительных  качеств,  свойств 
человеческих: - Великий муж, доблесть мужа, муж высокого рода и пр. 
Здесь муж выражает достоинство человека. 
Качества концепта таковы:  
Надежность:    Худ  мой  мужилка  -  а  завалюсь  за  него,  не  боюсь 
никого! 
Неразрывность  уз:    Где  муж,  там  и  жена.  Без  мужа  не  жена. 
Жена без мужа - вдовы хуже. Жена без мужа - всего хуже. 
Дом  и  хозяин,  забота  о  хозяйстве:  Жена  пряди  рубашки,  а  муж 
вей гуж. 
Концепт,  представленный  в  паремиях,  отражает  картину  мира, 
например,  горькую  жизнь  простого  человека,  его  бедность, 
зависимость:  
Видал  ли  мужик  напраслину!  Видел  мужик  во  сне  хомут  -  не 
видать ему лошадки до веку! Запарился мужик, так благо не замерз. 
Вороной  да  серый  мужику  не  ко  двору.  Правда  твоя,  мужичок  -  а 
полезай-ка  в  мешок!  Мужичок  не  грибок,  не  растет  под  дожжок.  И 
богат  мужик,  да  без  хлеба  не  крестьянин. Мужик  богатый,  как  бык 
рогатый.  
Этот  концепт  имеет  историческую  составляющую,  дает 
понимание силы крепостного гнета, веками царившего на Руси: Кому 
муж,  тому  и  жена  (по  крепостному  праву).  Мужик  напьется,  с 
барином  дерется;  проспится  -  свиньи  боится.    На  то  лесничему  лес 
дан, чтоб мужики голели. 
Осуждение богатства: Сыта свинья, а все жрет; богат мужик, а 
все  копит.  Мужик  не  прядет,  а  без  рубашки  не  ходит,  а  баба  и 
прядет, да не по две носит. Пословица о муже: Не скот в скоте коза, 
не  зверь  в  зверях  еж,  не  рыба  в  рыбах  рак,  не  птица  в  птицах 
нетопырь,  не  муж  в  мужах,  кем  жена  владеет  имеет  «зеркальное 
отражение» в словарной статье Жена в пословице: Худо мужу тому, у 
которого жена большая в дому.  
Концепт  в  Словаре  представлен  не  только  в  паремиях,  но  и  в 
сказках. Примечательна сказка, приведенная Далем:  Шел мужик, а ему 
навстречу три мужика: солнце, ветер, мороз. Мужик поклонился ветру; 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
163 
солнце сказало: я тебя сожгу: а ветер: я тебя не допущу; мороз молвил: 
я тебя заморожу; а ветер: я тебя отдую.  
А.Н.  Афанасьев  перепечатал  подобную  сказку  из  Сказаний 
русского народа И.П. Сахарова (СПб., 1841, т. I, с. 104). 
Концепт  Жена[4]  связан  прежде  всего  с  домашним  хозяйством:  
Девкою полна улица, женою полна печь, гулянье и хозяйство; пироги в 
печи, дети на печи. Пословица На чужемужню жену не заглядывайся 
имеет библейский источник: Не желай дома ближнего твоего; не желай 
жены  ближнего  твоего,  ни  раба  его,  ни  рабыни  его,  ни  вола  его,  ни 
осла  его,  ничего,  что  у  ближнего  твоего  (Исх.19:10-25).  Пословица 
Четки  не  спасут,  а  жена  рая  не  лишит  указывает  на  ветхозаветный 
сюжет  изгнания  Адама  и  Евы  из  Рая  за  то,  что  Ева  съела  яблоко  с 
дерева  познания  добра  и  зла  и  накормила  этим  яблоком  Адама 
(Быт.3:6).  
Концепт получает негативный смысл в определенных пословицах 
и поговорках: Хорошая невеста, худая жена.  Молода годами жена, да 
стара  норовом.    Хороша  жена,  да  завистлива.  Добрая  жена  дом 
сбережет, плохая рукавом растрясет. Счастлив игрой, да несчастлив 
женой. Не всякая жена мужу правду сказывает. И дура жена мужу 
правды  не  скажет.  Муж  не  знает,  где  жена  гуляет.  Жена  мужа 
любила,  в  тюрьме  место  купила!  Кто  жене  волю  дает,  сам  себя 
окрадывает  или  бьет.  Бог  волен  да  жена,  коли  волю  взяла!  Из  дому 
жена, из лесу змея выживают. Силен хмель, сильнее хмеля сон, сильнее 
сна  злая  жена,  и  спать  не  дает.  Злая  жена,  засада  спасению.  Злая 
жена сведет мужа с ума. Железо уваришь, а злой жены не уговоришь.  
И  даже  в    заговорах    От  пожара,  от  потопа,  от  злой  жены 
Боже охрани!  Не закладывайся за овин, за мерина да за жену! сгорит, 
убьет,  согрешит.  Не  верь  коню  в  поле  (холе),  а  жене  в  доме  (в  воле) 
звучат женоненавистнические мотивы.  
Мотивы  поучения  жены  через  битье  звучали  еще  в  Домострое 
(16в.). Даль приводит такие пословицы: Бей женку к обеду, а к ужину 
опять без боя за стол не сядь!  Бей жену до детей, а детей до людей.  
Концепт Жена связан и со смертью: Дважды жена мила бывает: 
как в избу введут, да как вон понесут! 
При анализе концептов Муж и Жена в Словаре Даля я учитываю 
мысль,  высказанную  Д.С.Лихачевым,  что  «между  концептами 
существует  связь»,  «одна  концептосфера  может  сочетаться  с 
другой»[6]. Два концепта связаны не только в жизни, но и в Словаре:  
Муж с женой, что мука с водой (сболтать сболтаешь, а разболтать 
не разболтаешь). 
Таким  образом,  рассмотренные  концепты  –  Дом,  Муж,  Жена  - 
занимают важное место в Словаре и в сознании русского народа.  
По  словам  Д.С.Лихачева,  русский  язык  «действительно  «жгуче 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
164 
знойный» по возбуждаемым им концептам» [6].  
Список использованной литературы: 
1.
 
 Агранович  С.З.,  Стефанский  Е.Е.  Концепты  Печь  и  Печаль  в  языках  и 
культурах славян. МНК Пермь, 2002.  
2.
 
 Афанасьев А.Н. Религиозно-языческое значение русской избы. М., 1851. 
//  www.kirsoft.com.ru 
3.
 
 Бабушкин А.П. Типы концептов в лексико-фразеологической семантике 
языка, их личностная и национальная специфика: диссертация ... доктора 
филологических наук: 10.02.19. - Воронеж, 1997.  
4.
 
 Даль  В.И.  Толковый  словарь  живого  великорусского  языка.  В  4Т.  М., 
1999. Т. I С. 465, С.532-533,  Т.II С.356-357.  
5.
 
 Калькова  О.К.  Концепт  Бог  в  русской  языковой  картине  мира 
(основные 
компоненты)  "Вестник  ЦМО  МГУ",  2009  г.,  №1. 
Лингвокультурология  
6.
 
 Лихачев Д.С. Концептосфера русского языка. Известия Академии наук 
СССР. Серия литературы и языка. - М., 1993. - Т. 52. № 1. - С. 3-9 
7.
 
 Методологические  проблемы  когнитивной  лингвистики.  Воронеж, 
2001. Сб.научных трудов.  
8.
 
 Михайлова  Ю.Н.  Об  эволюции  лексикографического  представления 
концепта//Известия 
уральского 
государственного 
университета. 
Гуманитарные науки. № 28. 2003. С. 181-191.  
9.
 
 Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. М., 1987.  
 
*** 
Бұл  мақалада  В.И.Даль  сөздігіндегі  концепт  ұғымы  кеңірек 
қарастырылып, мағыналары жан-жақты  ажыратылған. 
 
*** 
The article is devoted to the concepts in V. I. Dal's dictionary. 
 
 
ӘОЖ 82-3 
Сұлтанғалиева Р.Б. - ф.ғ.к., аға оқытушы, 
М. Өтемісов атындағы БҚМУ 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: