Хабаршы жаратылыстану-география

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
115 
2)  Күкіртті   қышқылдың  құрамындағы  күкірттің  массалық  үлесін  табамыз: 
      82 г  
3
2
H SO
  ----------   100 % 
      32 г              ----------    х % 
 
           х  = 
39 % (S) 
 
3) 
Пропорция құрамыз: 
Егер  100 т  
3
2
H SO
  --------  39%  S   бар болса 
Онда  х т     
3
2
H SO
  --------  1.68%  S  болады 
 
           х = 
4,3 т    (         
) 
 
Жауабы: Жылу  электростанциясы  тəулік  жұмысы  нəтижесінде  жаңбырмен  бірге  4,3 т  
3
2
H SO
 
түседі. 
№ 2 есеп 
  Ашық Акционерлік Ақтөбе спирт  зауытында  тəулігіне  ағаш  үгінділерінен  25 т  92%  этил  спирті  
алынады.  Атмосфераға  бөлінген  көмірқышқыл  газының  көлемін  есептеңіздер. 
 Берілгені: 
 m (
OH
С
5
2
H
) = 25т 
 
ω
%(
OH
С
5
2
H
) = 92%    
        
М (
OH
С
5
2
H
) = 46 г/моль 
 
к.ж
V
(
2
O
С
) = 22.4 л/моль 
_______________________ 
V
(
2
O
С
) = ? 
Шығарылу жолы: 
1) Реакция  теңдеуін  жазамыз: 
    
2
5
2
2
5
10
6
2
2
C
CO
OH
H
C
O
H
O
H
+
→
+
 
2) Тəулігіне  алынатын  этил  спиртінің  массасын  табамыз: 
     m = 
т
23
%
92
,
0
т
25
=
⋅
 (
OH
С
5
2
H
) 
3)  Пропорция  құрамыз: 
23 т  
OH
С
5
2
H
  --------  х л 
2
O
С
 
46 т  
OH
С
5
2
H
  --------  22,4 л 
2
O
С
 
  х = 
=
⋅
46т
22,4л
т
23
11,2 л  (
2
O
С
) 
Жауабы: атмосфераға  11,2 л  
2
O
С
 бөлінген. 
№ 3 есеп 
Көмір    тұрмыстық    қажеттіліктің    бірі    болып  келеді.  Табиғи    көмірдің ( оның    құрамындағы  
көміртектің    орташа    массалық    үлесі  80% ) жыл    сайын    дүние    жүзі    бойынша    оның    тұтынылуы  
4,62
9
10
⋅
т құрайды.  Осы  көмірді  жағу  есебінен  əрбір  минутта  Жер  атмосферасында  қанша  көлем  ( 
қ.ж )  
2
O
С
бөлінеді? 
Берілгені: 
ω
%(C) = 80%          
m(көмір) = 4,62
9
10
⋅
т  
 
=
⋅
г
82
%
100
г
32
=
⋅
39%
1,68%
т
100
3
2
H SO

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
116 
моль
л
СО
моль
г
С
М
/
4
,
22
)
(
V
/
12
)
(
2
(к.ж)
=
=
 
______________________________ 
V(
2
O
С
) = ? 
Шығарылу  жолы: 
4,62
9
10
⋅
т  --------  100 % 
m(C)         --------   80 % 
 
          m(C) = 
=
⋅
⋅
%
100
%
80
т
10
4,62
9
3,69
9
10
⋅
 т 
 
Бір  жылдағы  минут  саны:  
  t = 
60
24
365
⋅
⋅
= 525600 
Пропорция  құрамыз: 
  Егер  525600  минутта ---------  3,69
9
10
⋅
 т көміртек  жанатын  болса, 
  Онда  1 минутта           ---------  m т  көміртек  жанады. 
Бұдан: 
         m = 
9
10
69
,
3
1
⋅
⋅
/
5
10
256
,
5
⋅
= 0.70
4
10
⋅
т = 7
3
10
⋅
 т = 7
9
10
⋅
г (С) 
Енді  химиялық  реакция  теңдеуі  бойынша  пропорция  құрып,  осынша  көміртек  жанғанда  қанша  
2
O
С
 түзілетінін  есептейміз: 
2
2
O
C
CO
=
+
 
7
9
10
⋅
г  (С)  жанғанда  ---------  V л  
2
O
С
 түзіледі 
12 г  (С)  жанғанда           ---------  22,4 л 
2
O
С
 түзіледі 
 
  V=
=
⋅
⋅
12г
22,4л
г
10
7
9
13,06
9
10
⋅
=13,06
6
10
⋅
3
м
 
2
O
С
  
 
Жауабы:  көмірді    жағу    есебінен    əрбір    минутта    Жер    атмосферасында  13,06
6
10
⋅
3
м
 
2
O
С
 
бөлінеді. 
№ 4 есеп 
     Ақтөбе  теңіз  суының  1 л-де  25,6 г  натрий  хлориді,  0,9 г  калий  хлориді,  2,1 г  магний  хлориді,  
3,2 г  магний  сульфаты,  1,5 г  кальций  сульфаты  бар.  Ақтөбе  облысында  Ақтөбе  хром  қосылыстары  
зауыты,  Ақтөбе  ферроқорытпа  зауыты  жəне  т.б.  зауыт-фабрикалардың  əсерінен  жаңбыр  суының  
қышқылданатыны  белгілі.  Егер  1 л  теңіз  суын  буландырғаннан  кейін  түзілген  қалдықты  күкірт  
қышқылымен  өңдесе,  хлорсутектің  қанша  массасын  алуға  болады? 
Берілгені: 
m (
NaCl
) =25,6 г 
m (
KCl
) = 0,9 г 
m (
2
MgCl
) = 2,1 г 
m (
4
MgSO
) = 3,2 г 
m (
4
CaSO
) = 1,5 г 
М (
NaCl
) = 58,45 г/моль 
М (
KCl
) = 74,45 г/моль 
М (
2
MgCl
) = 94,9 г/моль 
М (
HCl
) = 36,45 г/моль 
_________________________________ 
m (
HCl
) = ? 
Шығарылу  жолы: 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
117 
Химиялық  реакция  теңдеуі  бойынша  есептеулер  жүргіземіз: 
      
г
6
,
25
                                   
хг
 
1)  
HCl
SO
Na
SO
2
H
NaCl
2
4
2
4
2
+
→
+
 
      
г
9
,
116
                                
г
9
,
72
 
   Пропорция  құрамыз: 
   
г
6
,
25
 
NaCl
 ---------  
хг
 
HCl
 
   
г
9
,
116
NaCl
 --------   
г
9
,
72
 
HCl
 
 
                х =
=
⋅
116,9г
72,9г
г
6
,
25
 15,96 г  
      
г
9
.
0
                                  
уг
 
 
2)  
HCl
SO
K
SO
2
H
KCl
2
4
2
4
2
+
→
+
 
      
г
9
,
148
                             
г
9
,
72
 
  Пропорция  құрамыз: 
  
г
9
.
0
 
KCl
 ----------
уг
 
HCl
 
 
г
9
,
148
KCl
 ---------  
г
9
,
72
HCl
 
 
            
г
у
44
,
0
148,9г
72,9г
0,9г
=
⋅
=
 
      
г
1
.
2
                                    
zг
 
 
3)  
HCl
MgSO
SO
2
H
MgCl
4
4
2
2
+
→
+
 
      
г
9
,
94
                                 
г
9
,
72
  
  Пропорция  құрамыз: 
  
г
1
.
2
 
2
MgCl
 ----------  
zг HCl
 
  
г
9
,
94
2
MgCl
---------- 
г
9
,
72
HCl
 
 
            
г
61
.
1
94,9г
72,9г
2,1г
z
=
⋅
=
 
 
Қалған  екі  реакция  жүрмейді.  Барлық  қышқылдың  массасы: 
 
∑
=
+
+
=
18,01г
1,61г
0,44г
15.96г
m(HCl)
 
 
Жауабы:  1  л    теңіз    суын    буландырғаннан    кейін    түзілген    қалдықты    күкірт    қышқылымен  
өңдегенде,  хлорсутектің 18,01 г  алуға  болады. 
Химиялық  білімді  экологияландыру  талаптарында  экологиялық  мазмұндағы  есептер 
құрастырылды.  Химия  сабақтарында  xимия-экологиялық  мазмұндaғы    есептерді  шығарy  туған 
өлкеміздің  байлықтарын  танып-білуге  бағыттайды,  экологиялық  мəселелердің  мəнін  түсінуге, 
гуманитарлық  тəрбиеге  жол  ашады  жəне  қазіргі  əлемдегі  жаһандық  мəселелер  туралы  толық  мəлімет 
алуға мүмкіндік береді. 
 
1.  Иманғалиева Б.С. Биогеохимиялық экология ұғымдарын оқыту. - Ақтөбе, 2002. – 130б. 
2.  Бекішев Қ., Мұқанова А., Нұрахметов Н. Шығарылған химия есептері. 10-сынып. – Алматы, 
2009. – 92 б. 
3.  Нұғыманұлы И., Шоқыбаев Ж.Ə., Өнербаева З.О. Химияны оқыту   əдістемесі. - Алматы, 2005. 
– 335 б. 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
118 
Резюме 
В статье рассматриваются задачи с химико-экологическим содержанием на уроках химии.  
В  современных  условиях  в  школе,  с  точки  зрения  дидактики  экологическое  образование 
интегрируется в содержание химического образования и считается актуальной проблемой. С этой целью 
составлены несколько задач с химико-экологическим содержанием и указаны пути решения этих задач. 
 
Summary 
In this article about chemical-ecological contents of chemical lesson is gwen by the author. In this 
condition is considered with didactical ecological educational contents and actual problems. The whole tasks are 
showed the way of decision of tasks and chemical ecological contents. 
 
 
ƏӨЖ 373.015.31: 573.2 (574) 
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ 
МҮМКІНДІКТЕРІ 
 
Р.Ж. Джунусова -  
Абай атындағы ҚазҰПУ, ботаника жəне зоология кафедрасының ізденушісі 
 
Қазіргі  заманғы  ғылыми  техникалық  прогрестің  өте  шапшаң  қарқынмен  демуы  жəне  ақпарат 
көлемінің  жылдам  өсіп  отыруы,  əсіресе  ой  еңбегін  жəне  оқыту  үрдісін  айрықша  сапалық  түрде 
жетілдіруді талап етіп отыр. 
Мұндай  дүниежүзілік  күрделі  проблеманы  шешудің  бір  жолы,  жастарға  үздіксіз  білім  берудің 
жаңа түрлері мен əдіс-тəсілдерін тауып, олардың өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады. 
Ондай жаңа оқыту тəсілдерінің бірі ретінде жобалау технологиясын айтуға болады. 
Жобаны ғалымдар пəндік-мазмұндық белгілеріне қарай, үйлестіру сипатына қарай, əрекет түріне 
қарай, жобаға қатысатын адамдар санына қарай, жобаның жүру мерзіміне қарай бірнеше түрлерге бөледі. 
Пəндік-мазмұндық белгілеріне қарай шағын жобалар жəне пəнаралық жобалар деп, үйлестіру сипатына 
қарай  ашық  жəне  жабық  деп,  əрекет  түріне  қарай  ізденушілік  жоба,  шығармашылық  жоба,  ақпараттық 
жоба, рөлдік ойындар түріндегі  жобалар, тəжірибеге арналған жобалар деп бөлінеді. Атап айтқанда, бір 
жобаның аясында студенттер ізденушілік те, шығармашылық та, ақпараттық та жұмыстар жүргізеді.[1]  
Зерттеушілік  жобалар.  Мұндай  жобалар  барлық  қатысушылыр  үшін  жоба  құрылымы  дұрыс 
ойластырылған,  мақсаты  белгіленген,  зерттеу  пəнінің  мəні  ашылған,  ақпарат  пен  əдістер  көздері, 
нəтижелері  белгіленген  болуды  талап  етеді.  Олар  шағын  зерттеу  логикасына  толығымен  тəуелді  жəне 
ғылыми зерттеу жұмысына жақын немесе онымен сəйкес келетін құрылымға ие (зерттеу үшін алынған 
тақырып  маңыздылығын  дəлеледеу;  зерттеу  проблемасын,  оның  пəні  мен  нысанын  анықтау;  зерттеу 
есептерін  белгілеу;  зерттеу  əдістері  мен  ақпарат  көздерін  анықтау;  белгіленген  проблема  шешімінің 
болжамдарын ұсыну; алынған нəтижелерді талдау; оларды безендіру; зерттеу үдерісінің əрі қарай дамуы 
үшін маңызды жаңа проблемаларды белгілеу). Айтылғандардың барлығы студенттердің оқытудың нақты 
сатысындағы біліміне сай келеді. Шығармашылық жобалар нəтижелердің лайықты безендірілуін талап 
етеді.  Олардың  білім  алушылардың  іс-əрекетінің  айқын  құрылған  құрылымы  ұсынылмайды.  Ол  тек 
алдын ала белгіленіп, əрі қарай білім алушылардың қызығушылығына байланысты дамытылады. Белгілі 
бір  жағдайда  жоспарланған  нəтижелер  мен  оларды  бейнелеу  формасы  (сайт  құру,  альманах  шығару, 
баяндама  жасау  т.б)  туралы  келісіп  алу  керек.  Бұл  қандай  да  бір  шығарманың,  фильмнің,  өмірлік 
жағдайдың  мазмұнына  байланысты  мəселе  немесе  фантастика  да  болуы  мүмкін.  Жоба  нəтижесін 
безендіру  бейнефильм  сценариі,  газет,  альбом.  Альманах  дизайны  сияқты  айқын  түрде  ойластырылған 
құрылымды  талап  етеді.  Рөлді-ойындық  жобалар.  Бұндай  жобаларда  да  құрылымы  белгіленіп,  соңына 
дейін  ашық  қалады,  жобаға  қатысушылар  жоба  мазмұнымен  жəне  сипатымен,  шешілетін  проблема 
ерекшелігімен  айқындалған  белгілер  бір  рольдерді  ойнайды.  Олар  əдебиет  кейіпкері  немесе  ойдан 
шығарылған, əлеуметтік қатынастарды бейнелейтін кейіпкерлер болуы мүмкін. мұндағы шығармашылық 
деңгейі  өте  жоғары,  бірақ  негізгі  əрекет  түрі  рольді  ойындық  болып  табылады.  Ақпараттық  жобалар 
типі  алғашқыда  қандай  да  бір  құбылыс,  нысана  туралы  ақпарат  жинауға,  қатысушыларды  осы 
ақпаратпен  таныстыруға,  оған  талдау  жасап,  фактілерді  жалпылауға  бағытталады.  Мұндай  жобалар, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
119 
зерттеушілік  жобалар  сияқты,  құрылымы  жақсы  ойластырылған  болуы  керек,  жəне  де  сол  жобамен 
жұмыс  жасау  барысында  жүйелі  түрде  өзгерту  мүмкіндігін  қарастыру  талап  етіледі.  Осындай 
жобалардың  құрылымы  мысалы,  былай  белгіленуі  мүмкін:  жоба  мақсаты  ақпараттық  ізденушілік  пəні, 
ақпарат  көздері  (ЖАК  құралдары,  мəліметтер  қоры,  соның  ішінде  электрондық;  интервью  т.с.с.); 
ақпаратты  өңдеу  тəсілдері  (анализ,  жалпылау,  белгілі  бір  фактілермен  сəйкестендіру,  аргументтелген 
қорытындылар  жасау);  ақпараттық  ізденушілік  нəтижесі  (статья,  аннотация,  мəнжазба,  баяндама, 
бейнефильм жəне т.с.с.); презентация (публикация, соның ішінде интернет жүйесінде де, талқылау жəне 
т.с.с). [3] 
Жоба əдісін қолдануда білім алушылар өз бетімен қажетті хабарды  жинауға дағдыланып, өздік 
шығармашылық  қабілеттерін  артырады.  Жоба  əдісінің  басты  мақсаты – тəжірибе  жүзінде  орындауға 
бағытталған  белгілі  бір  міндеттерді  немесе  əр  сала  бойынша  білімдерін  толықтыруды  талап  ететін 
маңызды тапсырмаларды орындау барысында білім алушының өздігінен білім алуына жағдай жасау.  
Жаңа кезеңде жобалау технологиясын жалпы биология пəнінде сапалы əрі тиімді оқыту жүйесі 
ретінде    таңдап  алудың  бірнеше  себептері  бар.  Біріншіден,  бұл  технология – кредиттік  оқу  жүйесін 
жүзеге  асыруға    мүмкіндігі  мол  технология.  Кредиттік  оқу  жүйесінде  білім  алушының  өз  бетімен 
орындайтын  жұмысына  басымдылық  беріледі.  Ол  оқытушының  басшылығымен  жəне  өз  бетімен 
орындайтын  жұмыс  деп  бөлінеді.  Осы  тұрғыдан  қарағанда,  жобалау  технологиясы  мен  кредиттік  оқу 
жүйесінің  өзара  бірлігі  айқын  байқалады.  Екіншіден,  жобалау  технологиясының  философиялық, 
гуманистік,  психологиялық  мүмкіндіктері  білім  алушылардың  жеке  тұлғасын  дамытуға  бағытталады. 
Үшіншіден,  бұл  технологияның  артықшылығы–  жоба  жұмысын  орындау  арқылы  білім  алушылар 
өздігінен  шешім  жасауға  үйренеді,  жобаның  орындау  логикасын  анықтайды.  Білім  алушылар    пəнді 
меңгеруде   негізгі əрі белсенді субъектісіне айналады. Төртіншіден, бұл технология білім алушылардың 
білім  деңгейін  дамытуға  көмектеседі,  себебі  ол  өз  бетінше  əрекетке  түсіп,  ізденеді.  Бесіншіден,  бұл 
технология бойынша білім алушылар тақырыпты өзі таңдауына мүмкіндік алады. Алтыншыдан, жобалау 
аясында  ынтымақтастықта,  бірлікте  жұмыс  істеу  идеясы  бар.  Жетіншіден,  жобалау    технологиясы 
шығармашылық  белсенділікті  тудырады.  Сегізіншіден,  жобалау  технологиясы  сабақта  қолданылғанда 
оқытушыға  да,   білім  алушыларға  жауапкершілік  жүктейді  əрі  өзіне  деген  сенімділігін  арттырады. 
Тоғызыншыдан,  жобалау  жұмыстары  өзара  жарысты,  талас-пікірді,  ең  бастысы,  белсенділікті  талап 
етеді.  Оныншыдан,  жобалау  технологиясы  оқытушыға  да,  білім  алушыға  да    жұмысына,  ғылыми 
дəлелдемелеріне қанағаттану сезімін жəне сенімін  ұялатады. [4] 
Жобалап  оқыту  технологиясына    негізделген  шығармашылық  жұмыстардың  тиімділігін 
төмендегідей саралауға болады: 
-  шығармашылық  бағыттағы  тапсырмалар  білім  алушының  білім  деңгейін    алгоритмдік,  одан 
эвристикалық, одан шығармашылық деңгейге дейін көтеруге жол ашады; 
-  пəнаралық  байланы  арқылы  берілетін  білім  тереңдетіледі,  дағды,  іскерлік  жетіледі,  тілдері 
дамиды; 
-  білімді олардың өз іс-əрекетімен алу жүзеге асады.Білім деңгейлері анализ-синтез, баға беру 
деңгейіне көтеріледі, өнімді білім (продуктивті) беру үрдісі жүреді; 
-  жұмысты білім алушылардың таңдап алуларына, қалауларына ерік беріледі; 
-  білім  алушылардың  ізденімпаздыққа,  ситуацияны  өз  беттерімен  шешуге  дағдыландырады, 
дүниетанымын кеңейтеді, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастырады; 
-  дарынын, қабілетін, шығармашылық ізденімпаздығын дамытады; 
-  ерік-қайраты, жігері, еске ұстау, ойлау дағдылар, эмоциясы дамиды; 
-  берілетін білімнің ең негізгі түйінді бөлігін ала білуге жаттығады; 
-  салыстыру,  қорытынды  жасау,  өз  беттерімен  бір  нəтижеге  жету,  фактілер  мен  ұғымдарды 
жүйелі түрде саралап білуге үйренеді; 
-  модель, жоба жасау, болжамдар ұсыну, оны қорғау, дəлелдеуге дағдыланады; 
-  алдында  тұрған  қиындықты  жеңу,  өз  пікірін  дəлелдей  білу,  сайыстар  мен  пікір  таластарға 
қатысу, ой шеберлігімен көзге түсу қасиеттері дамиды. [2] 
Ғалымдар  пікірін  сараптай  келе  жобалау  технологиясының  тиімділігі,  маңызын  төмендегідей 
түсіндіруге болады: 
-  алған  білімі  өмірмен  байланыстырса  білім  алушылардың  тиянақты,  тыңғылықты,  терең 
білімін қамтамасыз етеді; 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Естественно-географические науки», № 1 (27), 2011 г. 
 
120 
-  жобалау технологиясы білім алушылардың ойлау үрдісі, танымын арттыруға, белсенді түрде 
бір-бірімен қарым-қатынасқа түсуіне жағдай туғызады; 
-  жобалау  технологиясы білім алушылардың  сөйлеу мəнерін дамытуға ықпал жасайды; 
-  жобалау технологиясы білім алушылардың  қабілеті, дарынын дамытуға ықпал етеді; 
-  жобалау технологиясы бүгінгі білім берудің басты мақсаты жан-жақты дамыған жеке тұлғаны 
қалыптастыруға да игі əсерін тигізеді; 
-  жобалау  технологиясы – білім  алушылардың  белгілі  деңгейін  шығармашылық  деңгейге 
көтерудің тиімді тəсілі. 
 
 
1. Колесникова И.А., Горчакова-Сибирская М.П. «Педагогическое проектирование» -М., 2005. 
2.  Ахатаева  К. «Жоғары  сынып  оқушыларының  шығармашылық    жұмыстарын  өздігінше 
орындау біліктілігін қалыптастыру» пед. ғыл.  кандидаты атағын алу үшін дайын. дисс. - Алматы 2007. 
3. Полат Е.С. «Новые педагогические и информационные технологии в системе образования» 
- М., 2005.  
4. Русских Г. «Технология проектного обучения» жур. Биология в школе. – М., 2003. 
 
 
Резюме 
В  данной  статье  рассматривается  применение  проектных  технологий  в  системе  общего 
образования.  Приводяться  такие  основные  виды  проектных  технологий  как  исследовательские, 
информационные,  экспериментальные,  поисковые,  коммуникационные  и  др.  Которые  развивают 
творческую способность обучающихся.  
 
 
Summary 
In this article application of project technologies is examined in the system of universal education. 
Privodyatsya such basic types of project technologies as research, experimental, searching, communication and 
other which develop creative ability of people. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №1 (27), 2011ж. 
 
121 
ТУРИЗМ 
УДК  91(091) 
ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ 
 
О.Б. Мазбаев - г.ғ.д., Абай атындағы ҚазҰПУ профессоры, 

жүктеу/скачать 3,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: