Хабаршы вестник

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
120 
Ключевое  слова:  Мировая  литература,  поэты-шаиры,  традиция  назира,  поэма-кисса,  восточные  сюжеты, 
мусульманско-просветительская идея. 
Abstract:The article discusses interrelation between Kazakh lexical culture and Eastern classical literature. Author of the 
article  focuses  on  the  history  of  adeeranse  the  tradition  nazira  in  Kazakh  literature  and  defines  the  particular  main  literary 
tradition, which was borrowed from Orential literature and the history of Islam and inherited by Kazakh poets. The role of 
development in the tradition nazira national cultural heritage is shown there.  
 Keywords:world literature, poets-Shair, tradition nazira, poem-kissa, orential stories, Muslim-educational idea. 
 
Қазақ  әдебиетіндегі  кең  қанат  жайған  шығармашылық  дәстүрлердің  бірі  –  назирагөйлік.  Шығыс 
халықтары сөз өнерінде назира дәстүрінің ролі ерекше. Ортағасырлық шығыс классиктері бұл дәстүрді 
тек назира (жауап) түрінде ғана емес, сонымен бірге: тарик (мәнерінде) тарз (рухында), ранг (үлгісінде), 
тавр (стилінде), т.б. түрінде хамса,ғазал, рубаи жанрларында да дамытты. Шығыс поэзиясындағы назира 
дәстүрінің өзіндік ерекшеліктері шығыстанушы ғалымдар Е. Э. Бертельс, И. К. Конрад, И.С. Брагинский, 
А.М.  Мирзоев,  А.Афсахзод,  А.  Ш.  Шамухамедов,  М.Д.  Кязимовеңбектерінде  қарастырылады.  Қазақ 
ақындарының  әлемдік  әдеби-мәдени  мұралардан  мол  хабардар  болғанын  танытатын  бұл  құбылыс, 
ақындық  ортаның  шығармашылық  дүниетаным  кеңістігінің  гуманистік,  жалпы  адамзаттық  мұраттарға 
үндесетін  табиғатын  байқатады.  Қазақ  топырағына  осы  дәстүрді  сауатты  ақын-шайырлар  әкелді. 
Назирагөйлік  дәстүрдегі  ақындардың  қисса-дастандары  тақырып  мазмұнына,  көркемдігіне  қарай  түрлі 
деңгейде  жырланады.  Ежелгі  аңыз,  әңгімелермен  жақсы  таныс  қазақтың  ақын-шырайлары  шығыс 
әдебиетінің рухани дүниелерін өзге елдікі деп бөлген жоқ, дәстүр мен жаңашылдықтың негізінде әдеби 
байланысты  дамыта  түсті.  Назирагөйлік  дәстүрге  барған  шайырлар  түпнұсқа  шығарманы  оқып, 
шабыттанып  барып,  соның  ізінде  жазып  отырады.  Аудармада  түпнұсқа  басқа  тілде  қайта  жаңғырса, 
назира дәстүрінде түпнұсқаға жақын жаңа шығармалар жазылады. Ақын-шайырлар өзіне дейін жазылған 
шығыс нұсқаларымен терең танысып шығады, дегенмен де олар өз халқының сөз өнерінің жетістіктеріне 
сүйеніп  барып,  жазады.  Зерттеуші  А.  Қыраубайқызы:  «ХІХ  ғасыр  мен  ХХ  ғасырдың  бас  кезінде  қазақ 
тарихындағы  бодандық  бұлты  қоюланған  тұста  рухани  тәуелділікке  қарай  бірыңғай  бет  бұрған  кездегі 
ұлттық оянушылықтың бір көрінісі ретінде назира дәстүрі қайтадан жедел дами бастайды» /1,137-138/,-
деп,  назирагөйлік  дәстүрдің  әдебиет  тарихындағы  орнына  ерекше  мән  береді.  Жалпы  алғанда  әлем 
әдебиеттерінің  қалыптасу,  даму  тарихында  бұрын  ауызша  айтылған  немесе  белгілі  бір  шығармасында 
баяндалған  сюжеттерді  қайталап  жырлау  дәстүрі  болған.  Ислам  мәдениеті  кең  тараған  елдердегі 
әдебиеттерде осы дәстүрдің кең өрістегені байқалады.  
Әлемдік  әдебиеттің  тарихында  Әбілқасым  Фердоуси,  Әбу  Мұхаммед  Ильяс  ибн  Юсуф  Гянджеви 
Низами, Әлішер Науаи, Әбдірахман Жәми, Мұхаммед Сүлейменоглы Физули қалыптастырған бұл дәстүр 
–  ақындық  өнер  өрісінің  көркемдік  дәстүрлерін  байытқан,  жетілдірген  жол.  Әлем  халықтары 
әдебиеттерінің  ежелгі,  орта  және  XVII-XX  ғасырлардағы  көркемдік  кеңістігін  ұлғайтқан  назира 
дәстүрінің ұлттық рухани мәдениетті дамытуға зор ықпалы болды.  
Мұхтар  Әуезов  әлем  әдебиеттерінің  өзара  байланыстарындағы  елеулі  құбылысқа  айналған  назира 
дәстүрінің  ерешелігін  былай  атап  көрсетеді:  «Олар  біреуінің  тақырыбын  біреуі  алуды  заңды  жол  екен. 
Тек  алдыңғының  өлеңін  алмай  және  көбінше  алдағы  айтқан  оқиғалардың  негізінде  пайдаланса  да,  көп 
жерде  өз  еркімен  өзгертіп  отырып,  тыңнан  жырлап  шығаратын  болады.  Бұлайша  бір  тақырыптың  әр 
ақында қайталануы еш уақытта аударма деп танылу керек емес. Ол өзінше бір тақырыпты қайта жырлау, 
тыңнан  толғау  немесе  ақындық  шабыт-шалым  сынасып,  жырмен  жарысу  есепті  бір  салт  еді.  Шығыс 
поэзиясы бұл салтты заңды деп біліп, осы дәстүрге «назира», «назирагөйлік» деп атау да берген» /2, 193-
194/. 
Қазақтың  ХІХ-ХХ  ғасырлардағы  ақындардың  шығармашылық  мұраларындағы  нәзира  дәстүрімен 
жырланған шығармаларды сюжеттік ерешеліктеріне қарай былайша саралауға болады: біріншісі – Құран 
кітабы  сүрелеріндегі  Адам  ата  мен  Хауа  Анадан  басталған  адамзат  тарихындағы  пайғамбарлар  мен 
сахабалардың,  періштелердің  имандылық-адамгершілік  тәрбиесі  жолындағы  іс-әрекеттері  туралы 
оқиғаларды жырлау; екіншісі – Шығыс халықтарына кең тараған «Мың бір түн», «Тотынама», «Кәлила 
мен  Димнә»  сынды  кітаптардағы  сюжеттерді,  фольклорлық  ертегілерді,  аңыздарды  жырлау;  үшіншісі–
еуропалық  әдебиет  алыптары  жазған,  жырлаған  сюжеттерді  де  қазақ  тұрмысына  бейімдей,  өзінің 
авторлық шешім, көзқарас тұрғысынан жырлау. Бұл – Абай қалыптастырған шығармашылық дәстүр. ХІХ 
ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ поэзиясының әлем әдебиеттері үлгілерін 
қазақ  тілінде  сөйлеткен  ақын-шайырлардың  шығармашылығынан  көркем  аударма  және  нәзира  әдісі 
қатарлас,  тіпті  кейде  аралас  қолданылғаны  көрінеді.  Абай  қалыптастырған  көркем  аударма  мен  назира 
үлгілерін жарыстыра қолдану жолы қазақ поэзиясына  біртіндеп шығармашылық ықпал жасай бастады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
121 
Абайдың  шығыс  сюжеттерінің  ізіндегі  «Ескендір»,  «Әзім  әңгімесі»,  «Масғұт»  дастандарында 
қолданылған  назиралық  көркемдік  шешімін  А.С.  Пушкиннің  «Евгений  Онегин»  поэмасы  желісімен 
«Татьяна  мен  Онегин»  хаттары  бойынша  өзіндік  жаңаша  нұсқа  жырлағанын  ғалым  Н.  Ғабдуллин 
ғылыми-теориялық тұрғыда саралап, талдай келе бұл өнерге жаңаша тұжырымдар жасайды: «Назира екі 
шайырдың  бәсекесі  емес,  өнерге  өнермен  қайтарылған  жауап.  Назирада  алдыңғы  ақын  суреттеген 
оқиғалар  мазмұны  қайталанғанымен,  кейінгі  ақынның  сол  оқиғаларды  сипаттап  айтуында, 
қаһармандардың бейнелеуінде осы шайырдың өзіндік сарынын танытатын ерекшелігі болады» /3, 67/. Бұл 
арада  біз  назирашыл  ақындардың  Құран  кітабы  сүрелеріндегі  исламдық  қағидаларды  осы  екі  салаға 
қатысты  дастандарында  да,  лирикалық  өлеңдерінде  де  тұрақты  қолданатынын  байқаймыз.  Назиралық 
шығармалардағы  мұсылмандық-ағартушылық  идеяларының  мол  болуы  –  әдебиет  өкілдерінің  айрықша 
идеялық  дүниетанымының  белгісі.  Зерттеуші  Ә.  Қоңыратбаевтың  осыған  байланысты  айтқан  пікірі 
дәлелді: «Назира ақындары (шайырлар) қазақ эпосының тілін сақтай тұрса да, фольклордағы халықтың 
ескі  (мәжусилік)  нанымдарын  азайтып  ислам  діні  нормаларын  қосыңқырап  жіберген.  Қайда  барсаң 
алдыңнан «мұсылман», «кәпір», «ақ сәлделі әулие» шығады. Геройлар мінәжатшіл» /4, 229/. 
Назирашылық  дәстүрдің  ХІХ-ХХ  ғасыр  ақындарында  кең  қанат  жайып  өрістегені  көрінеді. 
Назирашыл  ақындардың  Құран  кітабы  сүрелеріндегі  сюжеттерді  қатарласа,  жарыса  жазуы  –  халықтың 
ықыласын  сезінген  ақындық  шабыттың  азаматтық  ойға  жалғасуының  көрінісі.  Басым  жырлануымен 
ерекшеленетін  тақырып  –  пайғамбарлар  тарихы.  Арабтанушы-зерттеуші  Ә.  Дербісәлиев  былай  дейді: 
«Жалпы  ислам  оқуы  бойынша  адамзат  тарихында  Адам,  Нұх,  Ибраһим,  Мұса,  Иса,  Мұхеммед  секілді 
алты  пайғамбар  болған.  Ал,  енді  осы  пайғамбарлардың  оқуы  мен  ісін  жалғастырушы  екінші  кезектегі 
пайғамбарлар қатарында Мұхаммед, Библияның кейіпкерлері Лут, Айуб, һарун, Дәуіт, Сүлеймен, Ильяс, 
Исхақ, Якуб, Иунис, Идрис, Иусуф,Закариа, Иахиа, Марияны жатқызған. Өзін ұлы пайғамбардың кішісі 
әрі  соңғысы  деп  жариялаған»  /5,  42/.  Назирашыл  ақындар,  оның  ішінде  ұлы  Абайдың  «Ескендір 
дастаны», Омар Шораяқұлының «Мұхаммед», «Мағауия», «һақ Сүлеймен», «Әбу Шаһма» Тұрмағамбет 
Ізтілеуұлы «Лұқпан Хәкім», «Ата мен бала», «Сүлеймен мен кірпік шешен». Ерімбет Көлдейбекұлының 
«Әбу  Шашыма»,  «Хазрет  Ғали  мен  Дариха  қыз»,  «Сәдуақас  Сақи»,  «Ақтам  Сақаба»,  «Бап  Раушан» 
дастандары–  ислам  тарихына  байланысты  оқиғалардың  қазақ  топырағындағы  ұлттық-таным  түсінік 
аясында  жырланған  шығармалар.  Әдеби  ортаның  өзара  шығармашылық  үндесуі  бәріне  ортақ 
ағартушылық  бастаулардан  өнеге  алуға  негізделеді.  Аталған  ақындардың  дастандарында  мұсылман 
дінінің  пайда  болуы,  қалыптасуы,  дамуы  тарихындағы  мәлім  оқиғалар  мен  тұлғаларға  байланысты 
айтылған шындық деректері жырланады. 
Назиралық  дәстүрді  тұтынған  ақындардың  көпшілігі  «Мың  бір  түн»,  «Тотынама»,  «Кәлилә  мен 
Димнә»  кітаптарындағы  сюжеттерді  жырлайды.  ХІХ-ХХ  ғасырлардағы  қазақ  поэзиясындағы  бұл 
дәстүрдің  классикалық  үлгілері  –  ұлы  Абайдың  «Масғұт»,  «Әзімнің  әңгімесі»  дастандары,  Абайдың 
«Мың  бір  түн»  оқиғаларын  өзіндік  шешіммен  қайталап  жырлаған  осы  игі  дәстүрін  мұсылмандық-
ағартушылық  әдеби  ағым  өкілдері  кеңейте  жалғастырды.  Мысалы:  Базар  Оңдасұлының  «Әмина  қыз», 
«Айна-тарақ»  дастандары;  Шәді  Жәңгірұлының:  «Төрт  дәруіш»,  «Хикаят  Хамарзаман»,  «Назым  Сияр 
Шәріп»,  «Хатымтайдың  хикаясы»,  «Хикаят  –  Орқа-Күлше»,  «Хикаят  Халифа  һарон-ар-Рәшид» 
дастандары;  Нысанбайұлы  Нұралының  «Шәкір-Шәкірәт»,  «Мұңлы  Сейіл»,  «Кербаланың  шөлінде», 
«Зайтұлы»,  «Құлқаныс-Зеберше»  дастандары;  Шайхисламұлы  Жүсіпбектің  «Мың  бір  түн»,  «Тотының 
тоқсан тарауы», «Кер баланың шөлі», «Дариға қыз» дастандары; Омар Шораяқұлының «һақ Сүлеймен», 
«Жарлы  тәліп»,  «Кәлимулла»,  Т.Ізтілеуовтың  «Шаһнама»,  «Тұтқын  қыз»,  «Рауабану»,  «Әшкәбүс», 
Мансұр  Бекежанұлының  «Сұлтан  Махмұт  Ғазнауми»,  «Әмір  Темір  көреген»,  «Мұңды  қыз»,  «Алтын 
балық»,  Ешниязұлы  Жүсіптің  «Шаһзада»,  «Зейпін  қыз»,  «Мекер  қатын»  дастандары;  Қадірбергенұлы 
Жүсіптің  «Мағпура  қыз»,  «Жүкті  қыз»,  «Мәрлі  салық»  дастандары;  Баймағамбетов  Қуаныштың 
«Қаңғыбас Сандыбадтың жеті сапары», «Үш жігіттің ертегісі» дастандары» /6/. 
Қазақ  поэзиясының  жанрлық,  көркемдік  сипатына  тұстас  әдеби  дәстүр  болып  енген  назирагөйлік 
әлемдік әдеби байланыстардың шығармашылық дәнекері, ықпалы қозғаушы тәсілі. Ол –ортақ сарындағы 
эстетикалық мұраттардың жүзеге асуы болып табылады. Абайдың ақындық айналасындағы Ақылбайдың 
«Дағыстанды»,  «Зұлысты»,  Мағауияның  «Медғат-Қасымды»,  Шәкәрімнің  «Ләйлә-Мәжнүнді», 
«Дубровский  әңгімесін»,  «Боранды»  дастан  етіп  жазуы  да  әлем  әдебиеттеріндегі  сюжеттерді  қазақ 
ортасында қайталап жырлаудың көркемдік үлгілері еді. Бұл дәстүр қанатын кең жая келе,Қазақстанның 
барлық  аймақтарындағы  ақындық  өнер  иелерінің  шығармашылығындағы  көркемдік  ізденістерінің  бір 
түрі ретінде де қалыптасты. 
Бұл  орайда  ақындар  шығармаларының  ұқсастық  белгілері  ортақ  сюжеттерді  жырлауынан  көрінеді. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
122 
Сюжеттерді  назиралық  жолмен  жырлағанда,  әрине,  сюжеттік  фабула  желісінің  кейбір  бөліктері 
сақталады,  бірақ  әрбір  ақынның  өзіндік  қолтаңбасын,  стилін  айқындайтын  көркемдік  шешімдер,  ой-
тұжырымдар, өлшем, өрім-өрнектері даралана байқалады. 
Қазіргі  әдебиеттану  ғылымында  әдеби  мұраларымыздың  қалыптасу,  даму  тарихын  жеке 
шығармашылық тұлғалар мен әдеби процесті тығыз байланыстылық жағдайында тану, уақыт тынысына 
орай  бағалау  күн  тәртібінде  қарастырылып  келеді.  Бұл  орайда  «Көркемдік  қиял»,  «Көркемдік  мұра», 
«Көркемдік  ойлау»,  «Көркемдік  уақыт»  және  т.б.  әдеби  шығармашылық  табиғатынан  туындайтын 
ғылыми-теориялық бағалаулардың жүйесі қалыптасқан. 
Ақын-шайырлардың  дастандарына  арқау,  тақырыптық-идеялық  желілерге  негіз  болған  халықтар 
тарихының  шындық  деректері  еді.  Назира  дәстүрінде  ислам  тарихындағы  оқиғалар,  басты  тұлғалар, 
көркем образдар көркемдік уақыт кеңістігіндегі тарихи шындық деректері аясында жырланады. Ақындар 
тарихи  оқиғаларды  ой  елегінен  өткізе  отырып,  көркемдік  шешім  тұрғысынан  жинақтайды.  Назира 
дәстүріндегі  қазақ  ақындары  ислам  діні  кең  тараған  халықтар  тарихының  өзара  араласу,  байланысу 
жолдарының нақты деректілік жүйесімен қазақ тұрмысының реалистік шындық болмысынбайланыстыра 
жырлайды.  АкадемикЗ.  Ахметов  «Әдебиет  шығармасындағы  уақыттың  суреттелуі  зейінге  алыну, 
қабылдануының  өзгеше  сипат  ерекшеліктерін  түсіну  үшін  уақыт  деген  ұғым  бірте-бірте  қалыптасып 
келеді»,-дейді  /7,  118/.  Назирагөйлік  дастандарда  ІХ-ХІІ  ғасырлар  арасындағы  ислам  дінінің  таралу 
тарихындағы  жеке  оқиғаларды,  тұлғаларды  қамтығанмен,  оқиғалардың  жырлану  кеңістігі  адамзат 
тарихының әлдеқайда алыс географиялық әлемін қамтиды. Қазақтың қисса-дастандарында жеке оқиғалар 
бір ғана деректің аясында шектелмей, мол уақыттық кеңістіктегі үндес, ұқсас оқиғаларды, тағдырларды 
қамтуымен ерекшеленеді. 
Ал жинақтау – әдебиеттің оның ішінде, эпикалық шығарманың басты ерекшелігі. Көркем шындықтың 
деректілікке  негізделе  отырып,  жинақтаушылық  мән  алатыны  –  табиғи  заңдылық.  Ақын-шайырлардың 
ислам  тарихындағы  батырларды,  жомарт-сақиларды  дерек  негізінде  жырлауынан  шындық  пен  қиялды 
ұштастыра келе жинақтаушылық ойларын, бейнелеулерін жасағанын көреміз. 
Ақынның  дастандарын  Шығыстың  әдеби  мұралармен  байланыстыра  қарағанда,  тарихи  деректілік, 
уақыт шындығы,көркемдік жинақтау, дәстүр жалғастығы сынды өзекті мәселелерді қамти түсінуге жол 
ашылады. 
Ұлттық  сөз  өнеріміздің  басқа  халықтар  әдебиетімен  тікелей  байланысы  ХІХ  ғасырда  мұсылманша 
сауатты  ақындар  шығармашылығынан  басталады  десек  те  болады.  Қыпшақ  даласына  классикалық 
Шығыс поэзиясының таралуы ислам дінінің енуімен байланысты екені белгілі. Зерттеуші С. Талжанов: 
«Сарыарқадағы  көшпелі  қазақтарға  ислам  діні  екі  жақтан  келді:  біреуі  Хорезм,  Бұқара,  Отырар,  Тараз, 
Түркістан болса, екіншісі – Қазан, Уфа болды» /8, 46/ - деп, ислам дінінің арасына келуіне дұрыс назар 
аудартады.  Еліміздің  оңтүстігіндегі  халықтарға  басқа  территорияға  қарағанда  ислам  дінін 
таратушылардың  ықпалы  күштірек  болды.  Ауыл  молдаларынан  сауат  ашқан,  Хиуа,  Хорезм,  Қоқан, 
Бұқара  сынды  мәдени  орталықтардағы  діни  медреселерде  білім  алған  ақын-шырайлар  қазақ  әдебиетіне 
шығыс дәстүрін алғаш әкелгендер еді. Қазақ тыңдаушысы енді қазақ тіліне арабша, парсыша, шағатайша, 
сөз  араласқан,  кітап  болып  шыққан  шығыстық  дастандармен,  қисса-хикаялармен  таныса  алатын 
оқырманға айналды. 
Ұлттық әдебиетіміздің шығыспен байланысын зерттеуші ғалым Ө. Күмісбаев сөзімен сабақтасақ: «Бұл 
жағдайдың халықтың ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан ауыз әдебиетіне басқа көршілес орта Азия 
халықтарының фольклоріндей Шығыс тарапынан келген аңыз, дастан, хикаялармен толысып, тарамдала 
түсті.  Шығыстық  әсерлер,  суреттер,  ауыз  әдебиетінің  арнасын  кеңейтіп,  кемелдендірді.  Екіншіден,  сол 
Шығыстың кітаби ақындар алып тартқан діни уағыздарға толы фантастикалық элементтері мол қиссалар 
да  келді»  /9,  194-202/.  Демек,  Шығыстық  әсер  ең  алдымен  қисса-дастандар  жанрынан  көрінбек.  Қазақ 
әдебиеті  тарихындағы  қисса-дастандар  ең  алдымен  халық  ауыз  әдебиетінің  негізінде  Шығыс  поэзиясы 
мен философиясының әсер етуімен қалыптасып дамыды. 
Қазақ  топырағында  Шығыс  әдебиетінің  классикалық  үлгілерін  назирагөйлік  дәстүрде  жырлау  Сыр 
бойы және Қаратау атырабындағы мұсылманша сауатты ақын-шайырлар шығармашылығында жалғасын 
тапты.  Ұлы  Абай,  Әсет  Найманбаев,  Базар  Оңдасұлы,  Мәшһүр  Жүсіп  Көпеев,  Тұрмағамбет  Ізтілеуов, 
Шәді  Жәңгірұлы  т.б.  жыр  дүлдүлдерінің  шығыс  сюжеттері  негізінде  жазған  шығармалары  қисса-
дастандардың  тақырыптық,  көркемдік  жағынан  түрліше  екенін  танытады.  Осы  орайда  назирагөйлік 
дәстүрдегі ақындардың шығармашылық үндестіктерімен қатар, әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері де 
болатынын байқаймыз. Профессор Н.Ғабдуллин осыған байланысты былай дейді: «Низамидың  «Ләйлі-

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
123 
Мәжнүн»  дастанында  парсы  және  түрік  тілдерінде  жүзден  аса,  ал  «Қысырау-Шырын»  дастанына 
қырықтан аса назира жазылған. Солардың бәрінің негізгі сюжет желісі бірдей болғанымен әр назирада әр 
ақынның сазы мен сарыны айқын сезіліп отырады. Ал, бұл өзіндік әуен сол ақындардың әрқайсысы өмір 
сүрген заманның, уақыттың тілегінен туындайды» /3, 67/.  
Назира  дәстүріндегі  туындылардың  тағылымдық  мәні  де  зор.  Ақын-шайырлар  шығармашылығында 
адами қасиеттер мен имандылық дәріптеледі.  
 
 
1 Қыраубайқызы А. Шығыстық қисса-дастандар.–Алматы: Рауан, 1997.– 140б. 
2 Әуезов М. Жиырма томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Жазушы, 1985. – Т. 20. 496б. 
3 Ғабдуллин Н. Абайдың назиралық үлгісі//Абай және қазіргі заман. –Алматы: Ғылым, 1994.– Б. 50-72. 
4  Қоңыратбаев Ә. Қазақ эпосы және түркология. –Алматы: Ғылым, 1987.– 368б. 
5  Дербісәлиев Ә. Араб әдебиеті. Классикалық дәуір.–Алматы: Мектеп, 1982.– 208б. 
6  Ақын-жыраулар –Алматы: Ғылым, 1997.– 184б. 
7 Әдебиеттану  терминдерінің сөздігі / Құраст. З.  Ахметов, Т. Шаңбаев.–Алматы: Ана тілі, 1996.– 
240. 
8 Талжанов С. Аударма және қазақ әдебиетінің мәселелері. –Алматы: Ғылым, 1975.– 216б. 
9 Күмісбаев Ө. Абай және Шығыс.. –Алматы: ҚазМУ, 1995.– 144б. 
 
 
УДК 82-9 
 
ЖАНР, ЖАНРОВАЯ ФОРМА ПРОИЗВЕДЕНИЯ 
«НОЧНОЙ ДЕЖУРНЫЙ» Ю. НАГИБИНА 
 
А.А. Джунисова, Б.М.Тлеубердиев  
к.ф.н., доцент; д.ф.н., профессор ЮКГУ им. М.О. Ауэзова 
 
Аннотация:  В  статье  впервые  рассматривается  жанр  и  жанровая  форма  произведения  Ю.  Нагибина  «Ночной 
дежурный»  в  плане  методологии  и  методики  комплексного  изучения  четырехуровневой  системы  содержания  и 
формы художественного произведения. По жанру «Ночной дежурный» Ю. Нагибина – рассказ, по жанровой форме 
– малый с приметами средней и большой. 
Ключевые слова:  жанр рассказа,  жанровые формы,  малая  жанровая форма, средняя  жанровая форма,  большая 
жанровая форма, «порядок», «хаос». 
Аңдатпа: Мақалада тұңғыш рет Ю. Нагибиннің «Ночной дежурный» атты шығармасының жанр және жанрлық 
пішіні көркем шығарманың мазмұны мен формасын төртдеңгейлі кешенді зерттеу методикасы мен методологиясы 
тұрғысынан қарастырылған.  
Ю.  Нагибиннің  «Ночной  дежурный»  шығармасы  жанр  жағынан  –  әңгіме,  жанрлық  пішіні  бойынша  –  шағын 
пішін орта және үлкен белгілерімен. 
Тірек сөздер:  әңгіме  жанры, жанрлық пішін, кіші жанрлық  пішін, орта жанрлық пішін, үлкен  жанрлық пішін, 
«тәртіп» пен «хаос». 
Abstract:The articleis  first examinedthe  genre  andgenre  formproduct  Yu.Nagibin"Nightduty" in terms of  methodology 
and  methodsof  studyingcomplexfour-level  systemof  content  and  formof  art.By  genre"NightDuty"  YuNagibin-
storybygenreform-with signssmallmedium and large. 
Key words: genre of story, genre form, short genre form, middle genre form, long genre form, "chaos" and "order". 
 
Изучаемое  нами  произведение  Ю.  Нагибина  «Ночной  дежурный»  [1,132-141]еще  не  стало  объектов 
исследования.  Оно  впервые  рассматривается  в  свете  методологии  и  методики  комплексного  изучения 
четырехуровневой системы содержания и формы [2]. 
I этап. Анализ названия «Ночной дежурный» производим с целью выявления в нем доминирующих 
уровней  содержания  и  формы  для  формирования  знакового  смысла  (ЗС).  Он  показатель  синтеза 
содержания  и  формы,  где  первая  часть  от  такой  постоянной  доминанты  формы  в  названии,  как  ЗУ 
(уровня  художественной  речи),  а  смысл  –  компонент  –  ИТУ  (уровня  содержания).  Формируется  на 
первом этапе и фабула (содержание), а также характер изображения и жанровая разновидность (форма). 
Опираясь на словарное значение названия («Ночной дежурный»  - тот, кто дежурит у входа и выхода в 
ночное  время)  [3,  965],  раскрываем  его  знаковый  смысл.  Он  -  в  чувстве  беспокойства,  антоним  - 
спокойствие,  что  определяет  конфликт  фабулы.  Через  смысловой  антоним  к  названию  («Ночной 
дежурный»  -  «я» /А.Д.  - отдыхающий в лице повествователя/) раскрываем  нереалистический характер 
изображения.  Смысл  названия  произведения  выявится  после  знакомства  с  конфликтом,  сюжетом, 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
124 
композицией,  системой  образов  текста  «Ночной  дежурный»,  что  указывает  на  доминирование  другого 
формального  уровня  -  сюжетно-композиционного  (СКУ).  Внимание  на  индивидуальности  человека  в 
связи с его родом деятельности обусловливает психологическую разновидность. 
Функция II этапа - раскрыть признаки содержания и формы в пределах верхней границы хронотопа 
настоящего  времени  произведения  Ю.  Нагибина  «Ночной  дежурный»,  т.е.  завязки.  Она  начинается  с 
предложения  («Эта  сцена  приоткрыла  мне  характер  дежурного»)  и  соотносится  со  вторым  из  восьми 
критериев  (с  последними  событиями  или  переживаниями  в  жизни  героя,  близкими  по  времени  к  нам, 
читателям) [2, 12-13]. А нижняя граница хронотопа настоящего времени совпадает с последним абзацем. 
В  произведении  объектная  тема  (ОТ)  отражает  конфликт  личности:  через  восприятие  повествователя 
раскрывается  образ  ночного  дежурного  в  его  взаимоотношениях  с  отдыхающими,  что  вызывает  все 
нарастающее  негативное  чувство  в  нем.  ОТ  системно  подтверждается  психологической  жанровой 
разновидностью и нереалистическим характером изображения. Так как завязка не совпадает с началом 
текста, то речь идет об экспозиции – приметы малой жанровой формы. 
III этап.Нижней границей хронотопа настоящего времени являются последние 4 абзаца текста. Темой 
развязки  (или  активного  центра  -  АЦ)  является  чувство  облегчения.  Доминирует  эпический  род, 
поскольку  повествуется  о  рассуждениях  повествователя,  что  означало  «ты»  (доверие  или 
пренебрежение), на которое незаметно перешли вместе с дежурным; о нарастающем дурном ощущении и 
видении героя. Драматический род выражается прямой речью героя и «событием самого рассказывания». 
Признаки лирического рода проявляются через экспрессивную лексику, передавая переживания героев. 
Малая  жанровая  форма  АЦ  обусловлена  4  абзацами  из  20  предложений,  2  ситуациями,  в  которых 
изображены  2  героя  (повествователь,  Егор  Петрович).  Тип  начальной  синтагмы  (ТНС)  АЦ  («Я  не 
заметил…»)  -  психологический.  Потенциальный  смысл  (ПС)  -  в  чувстве  облегчения,  антоним  - 
беспокойство.  Последнее  предложение  («Но  я  справился,  так  что  ночной  дежурный  даже  не  заметил 
моей  слабости,  и  стал  набирать  телефон  редактора»)  не  содержит  реальных  деталей  и  знаков.  В 
смысловой  части  есть  пара  авторских  знаков  («возникло»  -  «погасло»,  «доверие»  -  «пренебрежение», 
«боролся»  -  «справился»),  первая  пара  из  которых  является  ключевой.  Первичное  читательское 
восприятие складывается из понимания читателем и писателем противоречивых чувств повествователя. 
Таковы  тип  и  содержание  ОТ.  «Порядок»  [4,  55]  в  развязке  указывает  на  жанр  рассказа  при  малой 
эпической  форме.  Неуверенность,  внутренние  колебания  («Я  не  заметил,  когда  мы  с  ним  перешли  на 
«ты».И  что  означало  это  «ты»  -  доверие  или  пренебрежение?»)  повествователя  в  его  попытке  понять 
взаимоотношение  с  дежурным  через  неоднозначное  восприятие  им  данной  ситуации  -  есть  приметы 
доминирующего  постмодернизма.  Другая  его  ипостась  -  ирония  («Этот  моралист  был  проспиртован 
насквозь,  закусывал  же  он  чем-то  тухлым  и  луком»).  Экспрессионизм  обусловлен  экспрессивной 
лексикой  («усмешка»,  «мне  стало  дурно…»,  «Господи  милосердный»,  «дурнота»),  функциональной 
паузой, повтором вопросительного знака и приемом повтора («…»  - 13, «?» - 5, «за»  - 5, «Италия» - 3, 
«снова» - 2, «тряпка» - 2, «вода» - 2, «шмякал» - 2, «мраморный» - 2, «ты» - 2), где преобладают цифры 2, 
5  -  символ  беспокойства:  дурное  «видение»  есть  подсознательное  проявление  внутренних  переживаний 
героя.  Естественность  реакции  повествователя  на  поведение  и  состояние  дежурного  –  реалистический 
момент.  
IV  этап  -  внимание  к  изоморфным  связям  содержания  и  формы  АЦ  и  смысловых  частей  текста  в 
обратном  движении  от  развязки.  1  микрофокус  (МФ)  тематически  отделяется  от  последующей 
смысловой части. В нем рассказчик повествует о том, что история, которую хочет поведать, произошла за 
год  до  начала  экономических  трудностей  в  жизни  общества,  когда  «трезвость  стала  нормой  жизни»;  о 
доме  отдыха  санаторного  типа.  Лирический  род  отражает  отношение  повествователя  к  окружающим, 
выражаясь  экспрессивной  лексикой  («трезвость  стало  нормой  нашей  жизни»,  «озорная  любовь», 
«спевание песен», «тучная счетоводша»). Драматический род связан с «событием самого рассказывания». 
4  предложения,  2  ситуации,  2  героя  (повествователь  и  тучная  счетоводша)  свидетельствуют  о  малой 
жанровой форме. ТНС («Это случилось…») - психологический. ПП 1МФ («Все остальное было от дома 
отдыха: разгул, озорная любовь в близлежащем лесочке, спевание песен – украинских по преимуществу, 
– каждый день кого-то провожали») не имеет реальных авторских деталей и знаков («хаос»). ПС - ирония, 
антоним - сочувствие. В СЧ авторская установка отсутствует. Следы ОТ (облегчение - беспокойство) и 
постмодернистского изображения отразились в выявленном нами противоречии: беспокойство связано 
с предперестроечным кризисом, нарушившим привычный ритм жизни. Уже не будет и той беззаботной 
жизни  в  санаториях.  В  этом  суть  авторской  иронии.  Рассказ  повествователя  о  санатории  «окрашен» 
разными  тонами:  сочувствие  («трезвость  стала  нормой  нашей  жизни»)  сменяется  авторской  иронией 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
125 
(«тучная  счетоводша,  якобы  освоившая  профессию  массажистки»,  «разгул,  озорная  любовь  в 
близлежащем лесочке, спевание песен - украинских по преимуществу»). Функция экспрессионистского 
метода,  выраженного  эпитетами  («бесконечные  очереди»,  «огромный  и  шумный  караван-сарае», 
«озорная  любовь»)  и  приемом  повтора  («магазин»  -  2,  «санатория»  -  2,  «дом  отдыха»  -  2)  -  раскрыть 
неоднозначные переживания повествователя. Упоминание автора о кризисном времени - реалистический 
момент.2 МФ отражает тему удивления. В этой СЧ повествуется об описании «невзрачного вахтера»; о 
его  работе  ночным  дежурным.  «Событие  самого  рассказывания»  -  примета  драматического  рода. 
Функция  экспрессивной  лексики  («недооценивал»,  «эка  невидаль!»,  «чепуховая  ваша  просьба») 
заключается в раскрытии внутреннего состояния повествователя и является признаком лирического рода. 
О  малой  жанровой  форме  свидетельствуют  2  абзаца  из  7  предложений,  2  ситуации,  два  героя 
(повествователь и ночной дежурный). Жанровая разновидность («Этого человека…») - психологическая. 
В  ПП  («Надо  было  сойтись  с  ним  нос  к  носу,  чтобы  не  давило  мраморно-пластиковое  великолепие 
чудовищных  сеней,  увидеть  вблизи  его  холодно-цепкие  глаза,  упрятанные  в  тень  от  лакированного 
козырька низко надвинутой фуражки, недвижное серое лицо с ножевым разрезом безгубого рта, и надо, 
чтобы чепуховая ваша просьба расплющилась о сознательную глухоту, чтобы почувствовать странную 
силу  этого  человека»)  нет  антонимов,  ПС  которого  вчувствеудивления,  антоним  -  безразличие.  В 
содержании  2  МФ  есть  пара  авторских  антонимов  («Геракл»  –  «вахтер»).  Образ  вахтера  представлен 
через  восприятие  повествователя  неоднозначно,  вызывая  у  него,  с  одной  стороны,  при  первом 
впечатлении  безразличие  («Этого  человека  я  долго  недооценивал.Точнее,  не  придавал  значения…»),  с 
другой  -  удивление  («странная  сила»).  В  этой  связи  проясняется  картина  соотношения  дежурного  с 
главным  вестибюлем  дома  отдыха:  небольшого  с  громадным  великолепием.  Следующая  за  этим 
характеристика  дежурного  «обнажает»  его  ничтожную  суть  («сознательная  глухота»).  Смесь  разных 
чувств  героя  раскрывается  через  экспрессивную  лексику,  восклицательный  знак  и  прием  повтора 
(«человек»  -  3,  «вестибюле»  -  2,  «дом  отдыха»  -  2,  «нос»  -  2,  «мрамор»  -  2,  «фуражка»  -  2)  с 
доминированием  символики  цифры  -  2.  Описание  вестибюля  и  портретная  характеристика  вахтера  - 
реалистический  план.  Тема  3  МФ  -  смирение. В  нем  речь  идет  о  необходимости  звонка  к  редактору 
телевидения; о случае вахтера с отдыхающими; об опоздавшем парне во время отбоя и реакции на это 
дежурного Егора Петровича. Отражение переживаний героев через экспрессивную лексику («смущенной 
улыбкой»,  «дергающейся  улыбкой»,  «запинаясь»,  «путаясь»,  «поправляясь»,  «вопросительно  глянул», 
«наставительно произнес», «расстроился», «понурился», «в растерянности», «недовольно») - лирический 
план. Диалог и «событие самого рассказывания» - формы драматического рода. Малая жанровая форма с 
чертами  среднего  продиктована  3  ситуациями,  4  героями  (главными  -  повествователь,  Егор  Петрович, 
второстепенными  -  парень,  отдыхающие)  и  68  предложениями.  Жанровая  разновидность  («Я  должен 
был…»)  -  психологическая.  В  ПП  («Сделаем!  –  жалко  повеселел  парень  и  рысцой  устремился  к  себе  в 
номер») нет антонимов. ПС - в смирении, антоним - настойчивость. В содержании 3МФ первые две пары 
антонимов («Егор Петрович» - «парень», «беспомощно возразил» - «наставительно произнес», «подъем» - 
«отход ко сну», «путаясь» - «поправляясь», «вопросительно глянул» - «дочитал весь длинный перечень», 
«в  номере  -  хоть  залейся»  -  «наружу  ни  шага»,  «молодой  и  крепкий»  -  «недомерок»)  подтверждают 
психологический  конфликт  между  смирением  и  настойчивостью.  Вся  ситуация  изображает  конфликт 
между  опоздавшим  парнем  и  вахтером,  раскрывая  их  внутреннее  состояние.  Так,  вахтер  в  силу 
непонятных причин, пропуская одних опоздавших  в номера, не пропускает других. А молодой парень, 
беспомощно  возражая («Они вон  – хуже моего опоздали»),  вынужден смириться и выполнить  условие 
(соблюдать  распорядок  дня),  поставленное  вахтером.  Так  раскрывается  во  всей  своей  полноте  натура 
вахтера  -  «администратишки»,  «строгого  блюстителя  порядка».  Наряду  с  этим  проявляются  и  черты 
экспрессионистского  изображения:  экспрессивная  речь,  вопросительные  и  восклицательные  знаки, 
многоточия  и  прием  повтора  («Егор  Петрович»  -  10,  «парень»  -  10,  «я»  -  8,  «ноль»  -  4,  «санках»  -  4, 
«нарушение» - 4, «распорядок» - 4, «волос» - 4, «опоздал» - 3, «должен» - 3, «длинных» - 3, «кивнул» - 3, 
«хуже, похуже» - 3, «позвонить» - 2, «редактор» - 2, «улыбкой» - 2, «переживай» - 2, «подлежишь» - 2, «в 
рот  не  брал»  -  2,  «дня»  -  2,  «мундштук»  -  2,  «глаза»  -  2,  «синий»  -  2,  «нарушитель»  -  2,  «дверь»  -  2, 
«фуражка» - 2, «то-то» - 2, «номер» - 2, «поправился, поправляясь» - 2, «дергал, дергаешь» - 2), выражая 
разноплановость переживаний героев.Реализм – в общепринятом распорядке дня в домах отдыха. Этот 
МФ  предваряет  верхнюю  границу  хронотопа  настоящего  времени,  потому  его  ПС  будет 
прогностическим.  К  содержательным  признакам  прогностического  ПС  относятся:  а)  ПС,  выявляющий 
замысел,  предмет  последующего  изображения.  Он  -  в  чувстве  смирения;  б)  при  сопоставлении 
прогностического потенциального смысла МФ (смирение) и знакового смысла названия (беспокойство) 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филология», №1(47), 2014 г. 
126 
не  наблюдаем  противоречия.  Это  подтверждает  отсутствие  подтекста,  что  системно  обусловлено  и 
«порядком»  в  АЦ,  подтверждая  жанр  рассказа;  в)  чувство  смирение  -  рассудочное  (просветительский 
принцип),  которому  закономерно  противостоит  естественное  (антропологический  принцип).  В  этом 
выражение  романтического  содержания  эстетического  идеала  Ю.  Нагибина.  Формальные  признаки: 
а)верность  раскрытия  предмета  последующего  изображения  подтверждает  верность  определения  нами 
критерияверхней  границы  хронотопа  НВ;  б)  отсутствие  авторских  антонимов  в  первом  МФ;в)  нами 
раскрыты  методы  изображения  -  постмодернистского,  экспрессионистского,  символистского, 
реалистического.  Тема  4  МФ  –  чувство  удовлетворения.  Доминирует  эпический  род:  повествуется  о 
рассуждении рассказчика о Егоре Петровиче, которого нужно расположить к себе; о попытке рассказчика 
объяснить  вахтеру  причину  использования  телефона  без  его  ведома,  «сделав  его  соучастником 
государственной  заботы»;  о  важности  передачи,  которая  должна  выйти  в  эфир  и  «санкционирована 
сверху».  Признак  лирического  рода  -  внимание  на  внутренних  переживаниях  персонажей  через 
экспрессивную  лексику  («избалован»,  «чепуха»,  «униженный»,  «глубокая  презрения»,  «лихорадочно», 
«дерзость»,  «неодобрительное  молчание»).  Черты  драматического  рода  -  диалог  и  «событие  самого 
рассказывания».  Налицо  главенство  малой  формы  с  чертами  среднего:  3  ситуации,  2  героя 
(повествователь,  Егор  Петрович)  с  упоминанием  парня,  39  предложений.  ТНС  («Эта  сцена…»)  - 
психологический.  В  ПП  («Сбитый  с  толку  его  неодобрительным  молчанием  и  окончательно 
запутавшийся, я прибег к безошибочному ходу: передача санкционирована сверху - и воздел очи горе») 
обнаруживаем  авторскую  установку  («сбитый  с  толку,  окончательно  запутавшийся»  -  «безошибочный 
ход»).  Его  ПС  -  в  чувстве  удовлетворения,  антоним  -  неудовлетворенность.  В  содержании  СЧ  первая 
пара антонимов («непреклонный»  -  «должен расположить»,  «моральный»  -  «материальный»,  «грешные 
обитатели» - «парень», «ночной дежурный» - «уборщицы», «буквальный» - «символический», «крепкая 
фигура» - «растерянные глаза», «затряс» - «открывать», «пошел» - «кинулся», «государственная забота» - 
«передача») наиболее ярко передает суть конфликта. На первый взгляд, как может показаться, ситуация 
повествователя с вахтером «копирует» предыдущую (вахтер и парень). Однако при вдумчивом прочтении 
обнаруживаем тонкую грань различия: если парень смиренно принял условие вахтера, то повествователь 
после  неоднократных  попыток  сумел  повлиять  на  него.  Вместе  с  тем  интерес  представляет  сам  образ 
повествователя в смене его чувств. В целях сближения с вахтером он вынужден прибегнуть к уловке  - 
«принести в жертву кого-то третьего». Однако это перерастает в «чувство глубокого презрения к себе», 
которое  после  «третьей  попытки»  («безошибочного  хода»)  находчивого  повествователя  сменяется 
чувством удовлетворения. Так мы раскрыли приметы постмодернистского метода изображения. Чувство 
страха  героя  быть  уличенным  («опережая  выговор  за  свою  дерзость»,  «лихорадочно  набрал  номер»)  -
экзистенциалистский  штрих.  Экспрессионистский  метод  выражается  через  экспрессивную  лексику, 
прием повтора («Егор Петрович» - 7, «редактор» - 4, «Стравинский» - 4, «парень» - 3, «необходимо» - 3, 
«непреклонный» - 3, «глаза» - 3, «передача» - 3, «дежурный» - 2, «того» - 2, «фуражка» - 2, «телефон» - 2, 
«Москва» - 2, «Игорь» - 2, «композитор» - 2, «вахтер» - 2, «позвонить» - 2, «расположить» - 2, «чувство» - 
2),  где  преобладает  цифра  2  (символ  беспокойства),  раскрывая  поиски  путей  выхода  из  сложившейся 
ситуации повествователем. Реализм - в изображении психологии вахтера и повествователя.  
Фокус,  или  проблема  (кульминация)  связан  с  темой  заносчивости.  Автор  повествует  об  Егоре 
Петровиче,  который  «всю  жизнь  работал  с  людьми»;  об  отдыхающем  механизаторе  и  его  друге;  о 
неприятной  беседе  ночного  дежурного  с  поздно  вернувшимся  и  напившимся  механизатором. 
Экспрессивная  лексика  («смотреть  противно»,  «Да  мне  то  что?»,  «стеснялся»,  «заткнулся», 
«обрадовался»,  «обиделся»,  «спокойно»,  «разволновался»,  «баловство»,  «задохнулся»,  «не  кричи», 
«Никуда  я  не  пойду!...  Нечего  командовать!»,  «А  ты  кто  такой?»,  «Ах,  господи!»,  «Плевать  я  на  него 
хотел!»,  «Ишь  какой  богач!»,  «Иначе  поссоримся»)  как  черта  лирического  рода  призвана  передать 
«переливы»  настроения  героев.  Диалог  и  «событие  самого  рассказывания»  -  примета  драматического 
рода.  Наблюдаем  синтез  малой  (3  ситуации,  2  героя  /повествователь  и  Егор  Петрович/  с  упоминанием 
механизатора  и  парня)  и  большой  (163  предложения)  жанровой  формы  при  доминировании  малой. 
Жанровая  разновидность  («Егор  Петрович…»)  -  психологическая.  ПС  -  в  заносчивости,  антоним  - 
понимание. Последнее предложение («Иди, звони и - по местам!») не содержит авторской установки. В 
СЧ  («разрешения  звонить  все  же  не  дал»  -  «позволял  мне  поступить  по  собственному  усмотрению», 
«отдыхающий обрадовался» - «тот застеснялся», «сокол» - «орел», «механизатор» - «ночной дежурный», 
«деревня» - «Москва») есть пара антонимов, первая пара среди которых является ключевой. Отображение 
неоднозначных  чувств  повествователя,  оказавшегося  в  затруднительном  положении  и  вахтера: 
озадаченность  и  беспокойство  героя  («разрешение  звонить  все  же  не  дал»)  сменяется  надеждой 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №1(47), 2014 ж. 
127 
(«обнадеживало,  что  он  не  гнал  меня  в  номер,  терпел  мое  незаконное  пребывание  в  вестибюле»). 
Повествователь не может понять причину поведения вахтера, который при всей своей непоколебимости 
не прогоняет его. В этом суть постмодернистского изображения. Функция экспрессионистского метода, 
проявившегося  через  экспрессивную  лексику,  восклицательный  знак  и  прием  повтора  («Костюм»  -  11, 
«люди» - 8, «номер» - 7, «я всю жизнь с людьми работал» - 4, «папаша» - 3, «парень» - 3, «ах, господи!» - 
3, «артист» - 3, «механизатор» - 3, «ведро» - 3, «ночь» - 3, «тряпка» - 3, «Егор Петрович» - 2, «Москва» - 2, 
«дом  отдыха»  -  2,  «финский»  -  2,  «рубашка»  -  2,  «галстук»  -  2,  «обязан»  -  2,  «деревня»  -  2,  «сто 
восемьдесят»  -  2,  «вестибюль»  -  2,  «буфет»  -  2,  «жизнь»  -  2,  «уборщица»  -  2,  «не  подходил»  -  2, 
«лестница» - 2, «польза» - 2, «вода» - 2, «лацкан» - 2, «вымыл» - 2, «земляк» - 2, «путевка» - 2, «сроду» - 2, 
«тереть»  -  2),  где  доминируют  цифры  2,8,11  -  передать  состояние  повествователя,  озадаченного 
догадками.Реалистично изображено поведение пьяного механизатора. 

жүктеу/скачать 2,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: