Хабаршы вестник

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(40), 2013 г. 
199 
тұлғалық  құзыреттілікті  дамытуға  бағдарлануы  қажет  екендігі  жайында  айтылады.  Сонымен  қатар, 
кәсіби-тұлғалық  даму  тұжырымдамалырына,  аталған  мәселе  бойынша  психология-педагогикалық 
әдебиеттерге жасалған талдаулар ұсынылады.  
 
Annotation 
In this article the system of modern students preparation is considered. Future experts have to be focused, first 
of  all,  on  the  personal  and  professional  competences  development.  Besides,  the  analysis  of  concepts  on  the 
personal  and  professional  development  is  given.  The  analysis  of  psychological-pedagogical  literature  on  this 
problem is provided as well. 
  
Сегодня  казахстанское  образование  на  этапе  поиска  новых  моделей  организации  учебно-
воспитательного  процесса,  призванных  обеспечить  подготовку  компетентной  личности,  способной 
жить  в  условиях  демократического  государства  с  динамично  развивающейся  экономикой  и 
информационными  технологиями.  В  связи  с  этим  одной  из  главных  задач  современной  казахстанской 
высшей  школы  является  подготовка  компетентного,  гибкого,  конкурентоспособного  специалиста, 
способного самостоятельно и творчески решать профессиональные задачи.  
Современное  профессиональное  образование  в  результате  интенсивного  развития  науки,  внедрения 
информационных  технологий  все  больше  ориентировано  на  выполнение  социального  заказа,  то  есть  на 
подготовку  специалистов,  хорошо  знающих  свои  должностные  обязанности  и  права,  уверенно 
ориентирующихся в технологиях профессиональной деятельности. Однако при таком подходе не всегда 
учитывается  компонент  профессионального  образования,  который  отвечает  за  формирование  личности 
специалиста,  обладающего  упорядоченной  системой  ценностей,  служащих  основой  для  становления 
профессиональных ориентаций. 
Системы  образования  всех  стран  сегодня  решают  важный  вопрос:  «Как  описать 
профессиональную деятельность с позиции компетенций и как подготовить специалистов к работе 
с ориентацией на требуемые компетенции?». В современной практике для этого часто используется 
метод моделирования - моделирования компетенций [1]. Существует два доминирующих подхода к 
моделированию  компетенций:  модели  компетенций  сфокусированы  либо  на  способностях 
выполнять работу (ability-centered  models), либо на ее результате (outcome-centered  models). Таким 
образом, выделяются модели компетенций двух видов:  
1)  личностная  -  показывает,  какими  личными  качествами  должны  обладать  сотрудники  для 
успешного достижения целей профессиональной деятельности;  
2)  профессиональная  -  перечисляет  те  функции,  которые  необходимо  выполнять  сотрудникам 
для того, чтобы успешно достигать целей профессиональной деятельности. 
В соответствии с Государственной программой развития образования в Республике Казахстан до 2020 
года  целью  профессионального  образования  является  подготовка  квалифицированного  работника 
соответствующего  уровня  и  профиля,  конкурентоспособного  на  рынке  труда,  компетентного, 
ответственного,  свободно  владеющего  своей  профессией  и  ориентированного  в  смежных  областях 
деятельности,  способного  к  эффективной  работе  на  уровне  мировых  стандартов  [2].  Следовательно, 
система  подготовки  специалиста  должна  быть  ориентирована,  прежде  всего,  на  формирование 
личностно-профессиональной  компетентности,  личности  обладающей  высокой  компетентностью, 
мобильностью и профессионализмом, что позволит ей реализовать себя как субъекта собственной жизни 
и  профессиональной  деятельности.  При  этом  под  компетентностью  обычно  понимается  некая 
интегральная способность решать возникающие в различных сферах жизни конкретные проблемы. 
Развитие  личностно-профессиональной  компетенции  трактуют  как  количественное,  качественное 
изменение психологических характеристик личности, связанных с выполнением ею различных действий 
в  процессе  профессиональной  деятельности.  Проблема  личностно-профессионального  развития  активно 
разрабатывается  в  рамках  акмеологического  подхода,  в  основе  которого  лежат  идеи  целостности, 
единства  личностного  и  профессионального  развития  человека,  а  его  суть  заключается  в  выявлении 
условий  мобилизации  у  человека  установки  на  свои  наивысшие  достижения,  на  наиболее  полную 
самореализацию  личности  [3],  что,  на  наш  взгляд,  совпадает  с  требованиями  к  педагогу  в  условиях 
модернизации современного образования.  
Анализ  концепций  личностно-профессионального  развития  Н.В.  Кузьминой,  Л.М.  Митиной,  А.К. 
Марковой, Е. И. Рогова показывает, что личностно-профессиональное развитие педагога в существенной 
мере  обеспечивается  инициативой  как  новым  авторским  действием  субъекта  профессиональной 
деятельности, как способом осуществления саморазвития [1,4,5]. С одной стороны, подлинное  развитие 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(40), 2013 г. 
200 
профессионализма  немыслимо  вне  личностного  развития; с другой стороны, отмечается  устойчивая 
связь между личностным и профессиональным развитием: как особенности личности оказывают влияние 
на процесс и результаты профессиональной деятельности, так и саморазвитие личности совершается под 
влиянием специфики профессиональной деятельности педагога.  
В ходе личностно-профессионального развития происходит становление профессионализма, который 
в  рамках  акмеологического  подхода  рассматривается  как  единство  профессионализма  деятельности  и 
профессионализма личности [3].  
Проведенный  анализ  психолого-педагогической  литературы  показал  большой  разброс  мнений  по 
вопросу  о  признаках  компетентности  специалиста  сферы  образования.  С  учётом  особой  роли  личности 
педагога  в  осуществляемой  профессиональной  деятельности  (Е.А.Крюкова,  Л.М.Митина,  А.А.Орлов, 
Н.К.Сергеев  и  др.)  [6,7]  критерием  качества  его  подготовки  необходимо  рассматривать  личностно-
профессиональную  компетентность  как  сложное  взаимодействие  профессиональных  и  личностных 
характеристик. 
В  связи  с  этим  необходимо  создание  благоприятных  условий  для  формирования  личностно-
профессиональной  компетенции  будущего  учителя.  В  качестве  инвариантных  признаков  личностно-
профессиональной компетенции будущего учителя можно определить:  
способность  к  системному  видению  педагогической  реальности  и  системному  действию  в 
профессионально-педагогической ситуации; 
умение находить нестандартные решения профессионально-педагогических задач; 
мотивированное  стремление  к  непрерывному  личностно-профессиональному  самообразованию  и 
самосовершенствованию; 
владение системой профессионально-нравственных ценностей; 
способность к личностно-профессиональной рефлексии; 
формирование потребности в самообразовании и самосовершенствовании. 
Комплексное  решение  данных  задач  позволяет  добиться  положительного  результата  в  подготовке 
конкурентоспособного  специалиста,  квалифицированно  решающего  профессиональные  задачи  в  сфере 
образования. 
Будущие специалисты в своей работе должны руководствоваться следующими принципами:  
гуманизации и демократизации педагогических отношений; 
педагогики сотрудничества; 
органической связи индивидуальной и коллективной деятельности; 
личностно-деятельностного и рефлексивного подходов; 
субъектности; 
проблемности; 
целостности, единства личностного и профессионального развития человека. 
Развитие и формирование личности в соответствии с концепциями И.С. Якиманской, Л.С. Выготского, 
Л.В. Занкова, Д.Б. Эльконина [1,4,8]. возможно только через использование личностно-ориентированных 
технологий,  которые  позволяют  учить,  воспитывать  будущих  специалистов  с  учётом  индивидуальных 
особенностей студентов и развивать в них профессионализм. 
Основы  профессионализма  закладывает  в  молодого  человека  общество,  которое  постоянно  обучает 
его в течение всей жизни в разных формах профессионального образования. Но окончательно формирует 
и  шлифует  себя  как  профессионал  сам  человек,  вырабатывая  определенные  для  себя  индивидуальные 
эталоны  и  стратегии  профессионального  поведения  и  развития.  Профессионализм  –  это  не  только 
высший  уровень  знаний,  умений  и  результатов  труда  специалиста  в  данной  области,  а  определенная 
системная  организация  психики  человека  с  определенной  социальной  направленностью,  отношением  к 
внешнему миру, к людям, к себе, к представлению о своем месте в профессиональной общности. Широко 
используемое  сегодня  понятие  «компетентность»  [1]  означает  «соответствовать  и  быть  способным  к 
достижению чего-либо». В то время как термин «компетенция» подразумевает: а) круг проблем или сфер 
деятельности, в которой данный человек обладает знанием и опытом; б) совокупность полномочий, прав 
должностного лица. 
 
Почему  компетенции  различают  профессиональные  и  личностные?  Разве  компетенции  не 
находятся в единстве? Не всегда. И особенно это актуально для молодых специалистов. Дело в том, что в 
теории  считается,  что  для  успешной  работы  нужны  профессиональные  компетенции,  которые 
первоначально формируются в ВУЗе. Но как показывает практика, что личностные компетенции не менее 
важны, а иногда и основные в достижении карьеры. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(40), 2013 г. 
201 
Профессиональная компетенция – способность успешно действовать на основе практического опыта, 
умения и знаний при решении задач профессионального рода деятельности. 
Личностная  компетенция  (эффективность)  –  набор  психологических  качеств,  обеспечивающих 
эффективное  поведение  человека  в  определенной  деловой  ситуации  (например,  «лидерство», 
«стрессоустойчивость» и т.п.). 
В  общем  виде  личностная  компетенция  включает:  принятие  решений,  установление  контактов, 
коммуникативность, ориентация на результат, установка на обучение, уверенность в себе. 
Чего не хватает сегодняшнему молодому специалисту (выпускнику вуза) для успешной работы?  
Прежде  всего,  общеделовой  компетенции.  Имеется  в  виду  желание  трудиться,  внимательно  и 
добросовестно относиться к делу, стремиться достичь реального результата, при этом адекватно оценивая 
собственные способности и их стоимость на рынке труда. К сожалению, работодатели чаще сталкиваются 
с  обратным:  большие  амбиции  и  требования  высокой  оплаты  на  фоне  безответственности  и  отсутствия 
опыта.  
Реже  наблюдается  нехватка  и  совсем  общих  компетенций  -  воспитанности,  умения  себя  вести, 
доброжелательности в общении, умения подобрать адекватный внешний вид для различной обстановки.  
В  большом  дефиците  у  молодых  специалистов  находятся  навыки  целесообразной  самоорганизации: 
пунктуальность,  способность  правильно  распоряжаться  своим  временем  (тайм-менеджмент),  умение 
решать проблемы, умение ставить цели и достигать их. Здесь важно отметить, что ВУЗ играет огромную 
роль в формировании этого элемента личностной компетенции: умение вовремя мобилизоваться, учиться 
и переобучаться, адекватно воспринимать и анализировать информацию, выбрасывая из нее все ненужное 
и четко выделяя все необходимое.  
Таким образом, личностно-профессиональные компетенции являются предельно важным аспектом 
подготовки будущих специалистов. Данную ситуацию можно улучшить, если целенаправленно работать 
над  развитием  личных  и  профессиональных  компетенций  в  учебном  процессе.  В  настоящее  время 
существуют  и  широко  применяются  специальные  методики –  например,  тренинги.  Чтобы  формировать 
конкурентоспособных  специалистов,  в  вузовские  программы  необходимо  включить  курсы  по  развитию 
личных  компетенций,  аналогичные  курсам  по  самосовершенствованию  в  различных  психологических 
центрах (управление эмоциями, тайм-менеджмент, коммуникативные навыки и др.).  
Итак,  одна  из  главных  целей  процесса  профессиональной  подготовки  современного  специалиста 
состоит в развитии у студента заинтересованности и потребности в постоянном самоизменении, которое 
обусловливает  дальнейшее  становление  его  как  личности  и  профессионала,  способного  к 
проектированию и реализации, коррекции и развитию собственной деятельности.  
 
Список литературы: 
1. Рогов Е.И. Учитель как объект психологического исследования. М.: Владос, 1998. 496 с. 
2. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020гг.  
3.  Козлова  Н.В.  Личностно-профессиональное  становление  в  условиях  вузовского  образования: 
акмеориентированный подход: Дис. д-ра психол. наук. Томск, 2008.  
4.  Митина  Л.М.  Психология  профессионального  развития  учителя.  М.:  Флинта:  Московский 
психолого-социальный институт, 1998. 200 с. 
5. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Международный гуманитарный фонд «Знание», 
1996. – 312 с. 
6.  Орлов  А.  А.,  Исаев,  Е.  И.,  Федотенко,  И.  Л.,  Туревский,  И.  М.  Динамика  личностного  и 
профессионального роста студентов педвуза / А. А. Орлов, Е. И. Исаев и др. // Педагогика. 2004. - № 3. - 
С. 53-60. 
7. Buhler, Ch. Basic Theoretical Concepts of Humanistic Psychology / Ch. Buhler // American Psychologist. 
1971. - V. 26. - n. 4. - P. 378-386.  
8. Выготский Л. С. Психология развития человека / Л. С. Выготский. -М.: Смысл : Эксмо, 2003. 1135 с. 
- (Библиотека всемирной психологии). 
 
ОӘЖ: 375.008. 
ТҰЛҒАНЫҢ ЛИДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ  
 
Баймуханбетов Багдат Мухтарович - 
Абай атындағы ҚазҰПУ, Магистратура және PhD докторантура институтының 3 курс PhD докторанты 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(40), 2013 г. 
202 
 
Резюме 
В  своей  работе  мы  дифференцировали  понятия  личности,  индивидума,  лидерства  в  философии, 
социологии,  психологии,  педагогике  и  других  сферах  научной  исследовательской  литературы,  а  также 
теоретические  анализы  ученых,  посвятивших  свои  научные  труды  этой  теме.  Вместе  с  этим  мы 
остановились на концепциях сильнейших ученых, рассмотревших лидерские особенности личности. Мы 
попытались  обратить  внимание  на  то,  что  тема,  которая  была  избрана  целью  нашего  исследования, 
является одной из весьма актуальных, а также сложнейших проблем на сегодняшний день.  
Ключевые 
слова: 
личность, 
индивидум, 
лидерство, 
лидерские 
качества; 
 
Summary 
In  our  work  we  differentiated  the  notions  of  identity,  individual  leadership  in  philosophy,  sociology, 
psychology,  pedagogy  and  other  sides  of  scientific  research  literature  and  theoretical  analyses  of  scientists, 
dedicated the research in this theme. In  our theme,  we are considering  on the  concepts  of the  greatest scholars, 
leadership features of the person. We tried to attention to the fact, that the theme was elected the purpose of our 
study 
is 
one 
of 
the 
most 
pressing 
and 
complex 
problems 
of 
today.  
 
 Keywords: personality, individual, leadership, leadership qualities; 
 
 
Жұмысымызда  тұлға,  жеке  тұлға,  лидерлік  ұғымдарының  философиялық,  социологиялық, 
психологиялық,  педагогикалық  және  т.б.  ғылым  салаларындағы  әдебиеттерде  зерттелуі  жайымен  бірге 
осы ғылыми еңбектер жазған ғалымдардың теориялық талдауларын сараладық. Сонымен бірге лидердің 
тұлғалық  ерекшеліктерін  қарастырған  белді  ғалымдардың  ой  тұжырымдарына  тоқталдық.  Зерттеу 
тақырыбы бүгінгі таңда өте өзекті әрі күрделі проблемалардың бірі екендігіне назар аудартуға тырыстық. 
Кілтті сөздер: тұлға, жеке тұлға, лидерлік, лидерлік ерекшеліктер; 
 
Білім берудің жаңа парадигмасы әлеуметтік мәдени жеке тұлғалық бағдарланған кәсіптік мәні бар сапа 
ретінде  студенттердің  лидерлік  сапасын  қалыптастыру,  олардың  кәсіби  даярлығының  тиімділігін 
қарастыруға мүмкіндік жасайды. 
 Лидерліктің  көрінуі  саясатта,  экономикада,  басқару  ғылымында,  мәдениетте,  білім  беруде  және 
басқаларында  яғни  қоғамның  барынша  әр  түрлі  тіршілік  әрекеті  салаларында  олардың  қалыптасу  және 
қызмет  ету  заңдылықтары  негізінің  бірегейлігінде.  Лидерлік  және  тұлғалар  арасындағы  әсер  ету  үдерісі 
ретінде  топтардағы  жеке  адамдар  арасындағы  өзара  әрекеттестіктердің  жүйесінде  басым  болу  және 
бағынуға әсер ету және дәл орындаудың алдын ала қарастыратын көп қырлы үдеріс.  
Лидерліктің  табиғаты  қабілеті  бойынша  адамдар  арасында  барынша  абыройлы  бастық,  қоғамдық 
немесе  мемлекеттік  ұйымның,  партияның  басқарушысы  мемлекет  лидері  және  т.б.  ықпал  ету,  идеялар, 
мақсаттар,  белгілі  бір  бағдарламаларды,  адамдарды  жеке  тұлға  айналасына  біріктіруі  мен 
қорытындыланады.  Топтық  іс-әрекет  интеграциясы  механизмдерінің  бірі  ретінде  лидерліктің 
методологиялық проблемалары бәрінен бұрын «жеке тұлға» және «лидер» ұғымдарымен байланысты.  
Осыған байланысты қазіргі кездегі педагогиканың теориясы мен практикасында кеңінен қолданылып 
жүрген «Жеке тұлға » ұғымына орысша-қазақша түсіндірме сөздігінде жан-жақты берілген анықтамасына 
тоқталайық: 
Жеке  тұлға  –  а)  әлеуметтік  жағы,  адамның  бойындағы  әлеуметтік  сапалар;  б)  белгілі  бір  әлеуметтік 
қоғамның  өкілі  болатын,  (ұлты,  топ,  ұжым  т.б.)  белгілі  бір  іс-әрекет  түрімен  айналысатын,  қоршаған 
ортаға  деген  өзінің  қатынасын  мойындайтын  және  өзінің  дара  ерекшеліктері  бар  нақты  адам. Ұлттық 
психика  мен  жеке  адамның  психикасының арақатысы  диалектикалық  ұқсастықпен  жекеліктің 
айырмашылығымен  сәйкес  келеді.  Жалпылық  (ұлттық)  және  жекешелік  (өзіндік)  жеке  адамның 
психологиялық кейпінде бірлікте болады. Бірақ олардың ара қатынасы әр адамда әртүрлі. Жеке адамның 
қатынас кеңістігі неғұрлым кең болса, өмірдің барлық жағымен оның байланысы және қарым-қатынасы 
да  әртүрлі  болады  ішкі  дүниетанымы  да  бай  және  жеке  адамның  өз  ұлтына  тән  әлеуметтік  сапасы  да 
жоғары болады [1]. 
 Қоғамның эволюциялық даму барысында жеке тұлға жайлы философиялық қозқарастар нақтыланды. 
Ежелгі  дүние  ойшылдарының  өзі  елеулі  оқиғалар  негізінде  адамдардың  шешуші  сәтте  әсер  ету 
қабілеттеріне назар аударғаны тарихи уақиғалардан мәлім.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(40), 2013 г. 
203 
Платон,  жеке  тұлғалардың  қандай  түрлері  болмасын  адам  жанының  қасиетіне  тәуелді  болады  деп 
санады. Оның пікірі  бойынша, егер атаққұмарлық басым болса, онда билікке  тимократтар келеді, басты 
ерекшелік  белгісі  балаға  құмарлық  болса  билік  олигартардың  қолына  өтеді,  халықтың  наразылығы, 
толқуы  үдегенде  билікке  демократтар  келеді,  ал  шектен  тыс  еркіндік  және  озбырлық  мейрімсіз  қатал 
билеушіні талап етеді. Ал Аристотель өзінің табиғи қасиеттерінің күшімен билік құрған адам, сол мырза 
деп санаған [2]. 
Фома  Аквинский  және  Аврелий  Августин  сияқты  көптеген  ортағасырлық  ойшылдар  жеке 
тұлғалардың пайда болуын «құдай еркімен» байланыстырды.  
Платон,  Дж.Локк,  Т.Гоббс,  Ж.Ж.Руссо  және  басқа  философтар  ең  жақсы  қоғам  құру  контекстінде 
лидерлердің  іс-  әрекетін  қарастырды.  Осымен  байланысты  теориялшыл  класиктер  өздерінің  басты 
міндетін басқарушының бірегей жеке билігін шектейтін институттарды құру деп түсінді, ал лидерлікке аз 
көңіл бөлінді. 
 
Алайда  теорияшыл  класиктердің  арасында  тек  Н.Макиавели  [3]  лидерліктің  проблемасымен 
тікелей  қызығып  көңіл  бөлді.  Бұл  жайлы  оның  негізгі  жұмыстарының  бірі  «Тақсыр»  атты  жұмысы 
бойынша пікір айтуға болады. Оның басқа мына класикалық жұмыстарында да осы проблемаға соғады: 
«мемлекет», «мемлекетті басқару туралы екі трактат», «қоғамдық келісім», «саясат» және т.б.  
Тард  және  Лебондардың  пікірі  бойынша  адамзаттың  барлық  үздік  жетістіктері  көрнекті  жеке 
тұлғалардың  қызметтерінің  нәтижесі  болып  табылады;  олардың  ізін  қуалаушылардың  үлкен  саны  тек 
көрнекті адамдарға еліктейді, оларға ұқсас болуға асығады. Тардтың пікірі бойынша көрнекті жеке адам 
прогресс  атауы  үшін  тобырдың  аралымсыздығын,  қабілетсіздігімен  күресуі,  оларды  маңызды 
жаңалықтарға  қызықтыру.  Лебон  лидер  мен  тобырдың  өзара  әрекеттестік  шарттарын  біршама  басқаша 
түсіндіреді.  Ол,  тобыр  қоғамдық  өмірде  басты  рөл  ойнайды  және  лидерден  басым  болып,  оған  іс- 
әрекеттің  бағытын,  мақсаты  мен  міндеттеріне  ықпал  етеді.  Тобыр  лидерді  алмастырып,  барынша 
қызықтыратын қиялдағы идеяларға уәде  ететін жаңа лидерге  еруі мүмкін. Сондықтан лидер психология 
заңдылықтарын ұғынбай немесе саналы түрде аз билігін пайдаланып тобырға еруі тиіс [4]. 
Ф.Ницше билікке қол жеткізу және оған талаптанушы үміткерлер жағынан себептерін түсіндіреді. Ол 
биліктің  негізгі  себептерін  адамның  «шығармашылық  түйсігін»  көрсетілуінен  байқайды.  Ф.Ницшенің 
тұжырымдауы  бойынша,  шығармашылық  тіршілік  негізі.  Шығармашылық  күшті  жеке  тұлғалардың 
бойында  қалыптасады,  сондықтан  лидер  өздігінен  іске  асыру  үшін  моральды  өзгертуге  құқылы.  Оның 
пікірі бойынша, ескірген моральға әлсіздері тіркеледі [5]. 
Жеке  тұлға  проблемаларын  зерттеуде  шетелдік  ғалымдар  Б.Г.Ананьев,  К.А.Абульханова-Словская, 
Л.И.Божович,  Л.С.  Выготский,  А.И.Леонтьев,  В.Н.Мясичев,  Л.С.Рубинштейндермен  қоса  отандық 
ғалымдардың  ғылыми  зерттеулері  де  елеулі  үлес  қосты.  Олардың  көзқарастары  мен  пікірлері  бойынша 
жеке  өзіне  тән  жиынтық  сипатымен  өмір  бойы  қалыптасатын  тұлға  деп  түсіндіріледі.  Сол  сияқты  жеке 
тұлғаның тарихи мәні төмендегіше мойындалады: қоғам жеке тұлғаны өмірге әкеледі; сол себепті, қоғам 
үнемі дамиды және өзгерістерге ұшырайды, яғни адамда жеке тұлға оның әлеуметтік мәні міндетті түрде 
өзгереді және дамиды. 
 
Социологиялық, психологиялық және педагогикадағы әртүрлі ғалымдардың жеке тұлғаны зерттеу 
нәтижелері  «адам  бейнесі»  жайлы  бірегей  ұғымға  жинақталған  және  А.Г.Асмоловпен  сипатталған  [6]. 
Ғалым  педагогикалық  көзқарас  тұрғысынан  «адам  бейнесін»  тұлға  стратегиясындағы  бағдар  болып 
табылатын  төрт  түрге  бөлінеді:  «сезімтал  адам»  -  білім,  біліктілік,  дағдылар  жиынтығы  сияқты; 
«тұтынушы - адам» - мұқтаж адам; адам түйсіктер мен қажеттіліктер жүйесі ретінде; «бағдарламаланған 
адам»  -  мінезқұлық,  іс  әрекет  ғылымындағы  реакциялар  жүйесі  ретіндегі  адам;  адам  әлеуметтік 
ғылымдағы  әлеуметтік  рөлдер  репертуары  ретінде;  «әрекетшіл  адам»  -  таңдауын  іске  асыратын,  адам; 
мәнін және құндылықтарды айтушы ретіндегі адам [6, 427б].  
Әрекетшіл  амал  жеке  тұлғаны  зерттеуде  негіз  болып  табылады.  Лидердің  тұлғалық  ерекшеліктеріне: 
Өзін-өзі сезу мен білу, өзіне сенімділгі, лидерлікке талпыныс және белсенді өмірлік ұстанымы, моральдік 
нормативтілік, сенімділік, қылықтардағы бірізділік, дамыған лидерлік «Мен»-концепциясын жатқызамыз. 
Лидерге өзін өте жақсы білу, сезімдеріне, эмоцияларына, өз-өзіне құлақ салу қажет. Өзін-өзі адам деп, 
сезінушілік, өзі ұнататынын не ұнатпайтынын білу – «Мен»-концепциясының қалыптасуындағы маңызды 
элементтері  болып  табылады,  өмірлік  жолында  жөн  тауып,  басқа  адамдарды  түсінуге  тырысып  үнемі 
көмектеседі. Мұндай идеяны У.Беннис [7], өзінің мықты және осал жақтарын білу мен өз принциптеріне 
адалдық танытушылық лидердің аса маңызды ерекшеліктері болып табылады дей келе, дамытты.  
Лидерге  өзіне  деген  сенімділік  өз  мүмкіндіктерінің  шекараларын  ажыратуға  және  жаңа  тәжірибе 
жинақтауға  мүмкіндік  береді.  Осы  идеяны,  1981  жылы  лидерлік  жөнінде  он  жетекші  зерттемелерді 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(40), 2013 г. 
204 
талдап,  дәлелдеген,  Б.Баас  [8]  негіздеді  де,  лидердің  өзіне  деген  сенімділік  сезімі  мен  өзін-өзі  бағалау 
деңгейі басқа ізбасарлардан гөрі едәуір жоғары деген пікір айтады. 
Белсенді  өмірлік  ұстанымы  лидерге  оқиғалардың  ортасында  болуға  мүмкіндік  береді,  бұл 
жағдаяттардағы адекватты бағыт үшін аса қажет. Жетістіктерге және лидерлікке талпыныс лидердің өзін-
өзі  дамыту  мен  өзін-өзі  жетілдіру  үшін  қажетті  фактор  болып  табылады.  Бұл  идеяны  Стивен  Кови  [9] 
қолдайды. 
Лидер топтағы құндылықтар мен нормалардың қолдаушысы болып табылады, сондықтан оның мінез-
құлқы  мен  дүниетанымы  адамгершілік  рухани  моральді  нормалармен  –  әділеттілікпен,  адалдықпен, 
жауапкершілікпен,  сенімділікпен  және  қылықтарындағы  бірізділікпен  қисынды  келісімде  болуы  қажет. 
Лидердің мұндай сапаларын Б.Нанус [10] «жоғарғы адалдық және мінездің тұтастығы» деп атаған. 
Адамдармен  жылдам  қарым-қатынас  орнату,  ұжымда  өзіне  сенімді  сезіну  лидердің  маңызды  қасиеті 
болып  табылады  және  оның  ұйымдастырушы-басқарушылық  қызметінің  сәттілігін  қамтамасыз  етеді. 
Осыған ұқсас ерекшелікті Джон Гарднер [11] «адамдармен жұмыс жасау дағдысы» деп атаған. 
Лидер  ұжымдағы  қарым-қатынастардың  үйлестірушісі  болып  табылады,  осыған  орай  басқа 
адамдардың қылықтары мен әрекеттерін бағалауда шынайы және әділ болуы қажет. 
Лидер  топтың  өкілі,  сондықтан  ол  ішкі  жағдайларда  топтың  қызығушылығын  қорғап,  ұғыну 
қабілеттілігі,  топ  ішіндегі  қызмет  үшін  өзіне  жауапкершілікті  жүктей  алуы  оның  аса  маңызды 
ұйымдастырушылық сапасы болып табылады.  
Түрлі  зерттеушілердің  лидерлік  ерекшеліктердің  мақсатты  даму  мүмкіншілігіне  деген  көзқарастары 
бірмәнді  емес.  Бірқатар  авторлардың  пікіріне  сәйкес  бұл  мүмкіншіліктер  шектеулі.  Мысалы,  лидерлікті 
зерттеуде  ситуациялық  тәсілдерді  жақтаушылар  лидерлік  ерекшеліктердің  салыстырмалылығын 
көрсетеді  және  олардың  айтуынша,  әртүрлі  жағдайлар  әртүрлі  тұлғалық  сапаны  және  жеке  тұлғалық 
ерекшеліктерді талап етуі ықтимал, мұндай қасиеттерге ие болған индивид лидердің дәл өзі болып шыға 
келеді.  Басқаша  айтқанда,  топтағы  лидердің  қалыптасуы  оның  осы  топтағы  тұлғалық  және  іскерлік 
қасиеттері жиынтығының қажетті және көкейкесті болуымен тұрақталады.  
Оған  қоса  көптеген  зерттеушілер  лидерлікті,  адамға  табиғатпен  берілген  қабілеттіліктер  мен  жеке 
даралық  қасиеттердің  жиынтығына  келтіруге  болмайды,  керісінше  ол  субъектаралық  қатынастардың 
өзгеше  түрі  болып  табылады,  сондықтан  осыған  сәйкес  белгілі  бір  дәрежеде  лидерлік  сапаны  дамытуға 
да, лидерлікке үйретуге де болады деген позицияны ұстанады.  
 

жүктеу/скачать 4,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: