Жастарѓа музыкалыќ тєрбие беру арќылы  ±лттыќ

 

451 

т‰рлі  жанрларыда,  ±лттыќ  єдет-ѓ±рыптары  да,  халыќтыњ  ќолданбалы  µнеріде,  ±лттыќ 

ойындарыда  соныњ  айѓаѓы  болып  табылады.  /2,34б/  Халыќ  музыкасы,  фольклорѓа 

ќ±рметпен  ќарау,  оны  с‰ю,  ±лттыќ  салт  дєст‰рлерді  ќастерлеу  баланыњ  жас  кезінен 

басталу керек. Егер ±лттыќ нєрі бар д‰ние бала ж‰регінен орын алса жєне оны µмірдіњ 

мєні  деп  ќабылдаса,  сонда  ол  µз  халќыныњ,  туѓан  жерініњ  наѓыз  азаматы  болады  деп 

айтуѓа  болады.  Себебі  халыќ  музыкасы  арќылы  балалар  оныњ  єлемдік  музыкасымен 

байланысын  кµреді.  Жас  ±рпаќтыњ  тєрбиесін  ќазаќтыњ  халыќтыќ  педагогикасын 

пайдалану арќылы жања дењгейге кµтерудіњ бір тиімді жолы факультативтік курстардыњ 

ќызметін жандандыру. М±ндай факультативтік курстарды да ќазаќ ±лттыќ µнер саласына, 

мысалы:  айтыс,  єншілік,  шешендік,  жыр,  терме  жєне  т.б.  µнерлерден  ±йымдастырѓан 

д±рыс. 

Ќазаќ  орта  мектептерінде  балалармен  ж±мыс  істеу  барысында  ±лттыќ  музыка 

мєдениетімізге  басым  назар  аударѓанымыз  жµн.  Сондыќтан  ±лттыќ  музыка  ‰лгілерін 

молынан  енгізе  отырып  тєжірибелік  ж±мыс  ж‰ргізейік.  Олар:  орындау,  с‰йемелдеу 

жєне  шыѓарманыњ  кµркемдік  келбетін  аныќтау.  Б±л  баѓыттар  негізінен  бір-бірімен 

астарласып,  сабаќтасып  жатќан  ќ±былыстар.  Мысалы:  оќушылар  ―Елім-ай‖  єнін 

тыњдайды.  Кейін,  оќушылардыњ  алдына    халыќ  єнініњ    мазм±ны  мен  шыѓу  кезењін 

аныќтау  міндеті  ќойылады.  Оќушылар  алуан  т‰рлі  болжамдар  мен  ±сыныстар  айтып, 

б‰кіл  сынып  болып  осы  ой  жан-жаќты  талданады.  Содан  соњ  оќытушыныњ  кµмегімен 

Елім-ай  єні  орындалады.[1.16б]  Таѓы  бір  мысал,  оќушылар  ―Нар  идірген‖  ањызындаѓы 

к‰й  тартыстыњ  маѓынасын  аша  отырып,  µтірік  айтпауѓа,  ‰лкенді  сыйлауѓа,  адам  мен 

табиѓаттыњ байланысын ±ѓынады. Толѓаныс кезєнде µмірге ќалай пайдаланатынын ортаѓа 

салып,  µз  ойларын  айтады.Сол  сияќты,  ―Халыќ  єні  жєне  симфониялыќ  поэма‖ 

таќырыбында оќушылар халыќ єні ―Аќ Дариѓаны‖ ‰йреніп, келесі сабаќта К. Мусинніњ  

―Жайлауда‖ симфониялыќ поэмасынан ‰зінді тыњдайды. Музыка µздеріне таныс єнмен 

басталады да, єрі ќарай єуені м‰лде µзгеріп кетеді... 

Оќушылар  ―  Не  сезіндіњ?‖,  ―Ќандай  сурет  кµрдіњ?‖  ,  ―Не    байќадыњ?‖  секілді 

с±раќтар  арќылы  ―ат  шабысын‖,  ―алтыбаќан‖,  ―киіз  ‰й‖,  ―тау  етегіндегі  малды  кµрдім‖ 

деген жауаптарымен симфониялыќ поэмаѓа аныќтама береді. 

 Музыкалыќ  тєрбие  ±заќ,  к‰рделі,  єрі  санќырлы  процесс.  Ол  ењ  алдымен  балаларды 

мектепке  дейінгі  мекемелерінде  басталады.  Жыл  µткен  сайын      орта  жєне  жоѓарѓы 

сыныптарда  эстетикалыќ  цикл  пєндерін    оќыту  мазм±ны  мен  єдістерін  жетілдіре  т‰су 

ќажет.  Барлыќ  оќушыларѓа  міндетті  бейнелеу  µнері,  музыка  сабаќтары  балалардыњ  жас 

ерекшеліктерін  ескере  отырып,  саралап  ж‰ргізіледі.  [2.  35б]  Музыка  сабаѓында 

оќушылардыњ ±лттыќ санасыныњ ќалыптасуына ќазаќтыњ ауыз екі шыѓармашылыѓы да 

орасан зор ыќпал етеді. ¦рпаќтан ±рпаќќа мирас болѓан оныњ тањдаулы ‰лгілері µскелењ 

±рпаќты  тєрбиелеудіњ  таптырмас  ќ±ралына  айналды.  Музыкалыќ  шыѓармаларды 

таратушылардыњ  арасында  сал-серілер  аз  болмаѓан.  Олар  он  бес,  жиырма  адамнан 

топталып,  ауылдарды  аралап,  елге  µз  µнерлерін  танытты.  Музыкалыќ  шыѓармалардыњ 

тєрбие  маќсатында  кењінен  пайдаланылѓанын  атап  айту  керек.  Олар  балалар  мен 

жастардыњ  аќыл-ойы  мен  сезіміне  єсер  етіп,  танымдыќ  –  тєрбиелік  мањызѓа  ие  болѓан.  

Сондай – аќ музыкалыќ тєрбие жµніндегі сыныптан тыс шараларда сан ќилы. Музыка мен 

эстетика жµніндегі арнаулы сынып саѓаттарыныњ алуан т‰рлі таќырыптары оќушыларѓа 

жан  жаќты  музыкалыќ  тєрбие  беруге  кµмектеседі.  Сыныптан  тыс  ж±мыс  оќушылардыњ 

µз  ќалауымен,  олардыњ  бір  µнер  т‰ріне  бейімділігін  ескере  отырып  ж‰ргізіледі. 

Олардыњ ішінде оќушыларѓа тєрбие беруде кµркемµнерпаздар ‰йірмелері ерекше орын 

алады.  

―  Музыкалыќ  тєрбие  берудіњ  маќсаты  –  музыкант  тєрбиелеу  емес,  ењ  алдымен  адам 

тєрбиелеу‖ деп белгілі А.А. Сухомлинский айтќандай, мектептерде µткізілетін сыныптан 

тыс  ж±мыстардыњ,  соныњ  ішінде  лекция  концерттіњ  басты  міндеті  оќушыларѓа 

эстетикалыќ  тєрбие  беру  арќылы  сезімталдыќќа,  єдемілік  пен  с±лулыќты  кµре,  сезіне 

білуге,  иман  ж‰зділікке  баулу.  [3.53б]  Д±рыс  ±йымдастырылѓан  лекция-концерт  жан  - 

 

452 

жаќты  адамгершілік  ќасиеттерді  бойына  сіњірген,  µз  ±лттыќ  µнеріміз  µзге  ±лттардыњ, 

єлемдік  музыка  мєдениетініњ  ‰лгілерін  ќатар  игерген  білікті,  ойлы  азамат  тєрбиелеп 

шыѓаруѓа  септігін  тигізеді.  Халќымыздыњ    ±лы  перзенті  Абайдыњ:  Артыњызѓа  із 

ќалдырѓыњыз  келсе,  кейінгі  ±рпаќќа  адамгершілік  н±рын  сеуіп,  білімге  тєрбиелеу, 

болашаѓымызды  µз  ±лт  µнері  мен  мєдениетініњ  т±ныѓынан  сусындай,  тарихын  терењ 

т‰сінетін болсын‖ – деген µсиеті мен болашаќ ±рпаќты µнер, білім арќылы тєрбиелеудіњ 

ќажеттілігі  мен  мањыздылыњын  дєлелдейді.  Б‰гінгі  оќушы,  тєрбиеленуші,  ертењгі 

д‰ние т±тќасын ±стап, халыќ мєдениетін кµтеретін азамат. Мектептегі музыка м±ѓалімі 

µз сабаѓында білім беріп ќоюшы білікті маман ѓана емес, ол музыкалыќ – таѓылымдылыќ 

ж±мыстарды  ж‰ргізуші,  мерекелік  кештер  мен  концерттерді,  т‰рлі  ‰йірмелерді 

±йымдастырушы.  

Біз  сыныптан  тыс  ±йымдастырылатын  ж±мыстардыњ  ішінде    ењ  с‰белі  сала  – 

танымдыќ, таѓылымдыќ мєні зор лекция концерттер ±йымдастыру ж±мысына тоќталамыз.  

Лекция 

концерт 

оќушыларды 

µнердіњ 

сан 

ќилы 

салаларымен 

сазгер 

шыѓармашылыѓымен,  жеке    аспапта  орындаушы,  єнші  к‰йшілердіњ  µнер  жолдарымен 

таныстыруѓа  м‰мкіндік  береді,  сондай-  аќ  музыка  сабаѓынан  алѓан  маѓл±маттарымен 

тыњдаѓан музыкаларын єрі ќарай мењгеруге жаѓдай жасайды. 

Лекция  концерттіњ  ќ±рылысы,    мазм±ны,  µткізу  формасы  тыњдаушыларѓа,  олардыњ 

дайындыќ дењгейіне, ал жалпы білім беретін мектептерді алатын болсаќ, онда ол тікелей 

балалардыњ  жас  ерекшеліктерімен  байланысты  болуы  керек.  Мысалы:  1-2  кластар,  5-6 

кластар, 10-11 кластар,т.б. Лекция концертті µткізуге єр т‰рлі мазм±нды таќырыптарды 

алуѓа  болады.  Ол  таќырыптар  оќушыларѓа  немесе  жалпы  тыњдаушыларѓа  т‰сінікті 

болуы  керек.  К‰нделікті  балалардыњ  естіп  –  біліп  ж‰рген  композиторлары  мен  єнші 

к‰йшілерінен басќа, осы таныс есімдері µнерініњ басќа ќырынан кµрсететін балалардыњ 

ойын  µрістетіп,  ќиялына  ќанат  бітіретін  ќызыќты  да  таѓылымдылыќ  мєліметтерге 

ж‰гінген  жµн.  Одан  µзге  єр  аспаптыњ  шыѓу  тарихы,н  µзіне  тєн  ерекшелігі,  белгілі  бір 

музыкалыќ жанрдыњ дамуы; музыканыњ бейнелеу жєне мєнерлеу м‰мкіншілігі; музыка 

тілі; т.б. таќырыптарды алуѓа болады. 

Концертті єњгімелесу, пікір алысу т‰рінде ж‰ргізу, аудиторияны сезіну.[1.37б] 

Мысалы:  Лекция-  концертті  композитор,  к‰йші  Ќ±рманѓазы  Саѓырбаев  туралы 

µткіземіз.  

Лекция-концертіњ µту барысы. 

1. Ќ. Саѓырбаевтыњ  µмірі мен творчестволыќ ќызметін таныстыра  отырып, єндері 

орындалады. 

2. Ќ. Саѓырбаевтыњ к‰йі ―Сарыарќа‖мен танысамыз.Адай, Серпер, Аман бол шешем, 

аман бол‖к‰йлерін орындалады. 

3. Лекция-концерт соњында Тµрем±рат батырмен кездесуінде, батырѓа арналѓан Аќсаќ 

киік, Тµрем±рат к‰йлерінен ‰зінді тыњдаймыз. 

Жеткіншек ±рпаќќа музыкалыќ тєрбие беру арќылы ±лттыќ сананы ќалыптастыруда 

мектептен тыс тєрбие орасан зор роль атќарады. 

Барлыќ  мектептен тыс мекемелердіњ маќсаты  - балаларды єсемдік єлеміне, мєдениет 

жетістіктеріне тарту, т±тас алѓанда творчестволыќ ќабілетін дамыту, жан-жаќты дамыѓан, 

жеке  адамды  тєрбиелеуге  кµмектесу.  Ал  м±ныњ  µзі  ‰йірме  ж±мысыныњ  алуан  т‰рлі 

формалары:    вокальдыќ  би,  аспаптыќ  ансамбльдер,  хорлар,  оркестрлер,  музыкалыќ  – 

драмалыќ  ‰йірмелер    арќылы  ж‰зеге  асырылады.  Айналадаѓы  табиѓат,  к‰нделікті 

ењбек,  ќазаќ  халќыныњ  материалдыќ  мєдениеті,  халыќтыњ  ауыз  екі  єдеби  жєне 

музыкалыќ  шыѓармашылыѓы  ±лттыќ  єдет  –  ѓ±рыптар,  б±лардыњ  бєрі  жеткінші  ±рпаќќа 

музыкалыќ-эстетикалыќ  тєрбие  берудіњ  ќ±ралы.  Єнмен  к‰й,  ертегі  мен  эпос,  маќал-

мєтелдер,  халыќтыњ  ќолданбалы  µнерініњ  тањдаулы  ‰лгілері  –  ±лттыќ  сананыњ 

ќалыптасуыныњ айнымас серігі. 

 

Ҽдебиеттер 

 

453 

1. Раева Б.Р. Аспаптық музыка мҽселелері., Алматы., 2002.-98 б. 

2. П.Момынұлы, Музыкалық-эстетикалық тҽрбие., Алматы., Қазақпарат., 2000.-270 б. 

3. Н.А.Ветлугина., Музыкалық тҽлім беру ҽдістемесі., Алматы., Мектеп., 1981.-279 б. 

 

ҼОЖ 37.035.6 

Мектеп оқушыларының патриоттық сезімін қалыптастыруда қазақ халық 

музыкасының атқаратын рӛлі 

Ибрагим Қ.Ҽ., М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент қ. 

 

Патриоттық  тҽрбие  гумандық,  демократиялық  қоғам  мүшесінің  азаматтық 

тҽрбиесінің  ҿзегі,  білім  беру  ұйымдарындағы  оқушы-жастардың  үздіксіз  тҽрбиесінің 

маңызды  бҿлігі  болып  табылады.  Отанға,  туған  жерге  шексіз  сүйіспеншілік,  оның 

ҿркендеуіне ҿзіндік үлес қосып, жетістіктеріне қуану, Отанды қорғауға  ҽрқашанда дайын 

болу,  оның  тарихын  қастерлеу  секілді  сезімдерді  жас  ұрпақтың  бойында  тҽрбиелеу 

міндеті ҽрқашанда кҿкейкесті болып келген. 

Қазақ елі  ел болғалы сан ғасырлар бойы елдігін сақтау үшін қаншама күрес, ұрыс-

соғыс,  жорық-майдан  жолдарынан  ҿтті,  қаншама  дҽуірлерді,  қасіретті,  қайғылы 

жағдайларды,  қысылтаяң  кезеңдерді  бастан  кешірді.  Қаншама  ержүрек,  батыр  ата-

бабаларымыз  сол  жолда  мерт  болды.  Сондағы  алыстан  бұлыңғырлана,  бұлдырай  елес 

болып кҿрінген, асыл арманымыздай болған ең басты, ең түпкілікті мақсатымыз  – еліміз 

бен жерімізді аман сақтап, бостандық, еркіндікке қол жеткізіп, тҽуелсіздік туын тігу еді.  

Қазақ  халқы  –  рухани  зор  байлықтың  мұрагері.  Ежелгі  ата-бабаларымыздың 

күмбірлеген  күміс  күйі,  сыбызғы-сырнайының  үні,  асқақтата  салған  ҽсем  ҽні,  ғашықтық 

жырлары,  шешендік  сҿз,  айтыс  ҿлеңдері  мен  бостандық  үшін  жері  мен  елін  қорғаған 

батыр  бабаларымыз  туралы  тарихи  жырлары,  дастандары  ғасырлар  бойы  ҿз  ұрпағын 

ҿнегелі  де,  ҿнерлі,  адамгершілік  ар-ожданы  жоғары  намысқой  азамат  етіп  тҽрбиелеп 

келгені  тарихи  шындық.  Қазақ  музыка  шығармашылығы  арқылы  оқушыларды 

патриоттыққа  қалыптастыру  үлкен  тҽрбиелік    мҽнге  ие.    Олай  болса,  тҽуелсіздік  туы 

желбіреген  егеменді  еліміздің  болашақ  патриот  ұрпағын  тҽрбиелеуде  оқушылардың 

бойына  ізеттілік,  қайырымдылық,  кішіпейілділік,  ҽдептілік,  елін,  жерін,  Отанын  сүю 

секілді ең асыл қасиеттерді қаны мен жанына сіңіруде осы ата-бабамыздың салт-дҽстүрін 

негізге ұстансақ, ҿте ұғымды болар еді. 

Еліміздің  тҽуелсіздігі  қазақ  халқы  жҽне  отанымыздың  басқа  да  барлық  халық 

ҿкілдері  үшін  патриоттық  сезімдерін  жаңа  сапалық  деңгейге  кҿтеріп,  ҿзгеше  мазмұнмен 

байытады. Қазақстан азаматтары ҿз тағдырын  ҿзі шешетін елдің азаматтарына айналып, 

«Мен -  қазақстандықпын!» деген сҿзді мақтаныш сезімімен айта алатын болды. 

Қазақстан Республикасының  «Білім туралы»  Заңында білім беру жүйесінің басым 

міндеттерінің  қатарында  жеке  тұлғаны  «азаматтық  пен  елжандылыққа,  ҿз  Отаны  – 

Қазақстан  Республикасына  деген  сүйіспеншілікке,  мемлекеттік  рҽміздерді  құрметтеуге, 

халық  дҽстүрлерін  қастерлеуге,  Конституцияға  қайшы  жҽне  қоғамға  қарсы  кез-келген 

кҿріністерге тҿзбеуге тҽрбиелеу», - деп атап кҿрсетілген [1]. 

Сондықтан,  оқушылардың  бойында  патриоттық  қасиетті  тҽрбиелеу  жалпы  білім 

беретін  мектептерде  тҽрбие  жұмысын  ұйымдастырудың  негізгі  бағыттары  қатарынан 

орын  алады.  Отанымыздың  ҽлеуметтік  –  мҽдени  жҽне  экономикалық  дамуының  жаңа 

кезеңі жастарды патриоттыққа тҽрбиелеу мҽселесін тағы да кҿкейкестендіреді. Қазақстан 

Республикасының  Президенті  Н.Ҽ.Назарбаевтың    «Жаңа  ҽлемдегі  жаңа  Қазақстан»  атты 

Жолдауында  қазақстандық  патриотизм  мен  саяси  ерік-жігер  жаңа  Қазақстанды  құрудың 

аса  маңызды  факторлары  ретінде  қарастырылады.  «Жаңа  жалпы  қазақстандық 

патриотизмнің  іргетасын  қалап,  біздің  Отанымыздың,  біздің  барша  кҿп  ұлтты  жҽне 

кҿпконфессиялы  қоғамымыздың,  біздің  балаларымыздың  тамаша  келешегі  бар  екеніне 

негізді мақтаныш пен сенімділікті туындатады», - дейді Елбасы ҿз Жолдауында [2]. 

 

454 

Қазақстандық патриотизмге тҽрбиелеудің тарихы ежелгі дҽуірлерге барып тоғысады, 

оны қазақ халқының тарихи жадысы сақтап келеді. Қазақстандық патриотизмнің бастауы 

қазақ жерінде алғашқы мемлекеттік қатынастардың пайда болуына сҽйкес келеді. 

Жастарды  патриоттыққа  тҽрбиелеудің  маңыздылығына  аса  құнды  мұралар  арнаған 

ғұламалар  Ҽл-Фараби,  Ахмет  Ясауи,  Қорқыт-ата,  сонау  Орхон-Енисей  жазба 

ескерткіштерінен  бастап,  ерте  орта  ғасырлардағы  түркі  тілдес  халықтардың  ойшылдары 

Ж.Баласағұни,  М.Қашғари,  А.Иүгүнеки,  М.Х.  Дулати  шығармаларының  елжандық 

тҽрбиесінде алатын орны ерекше. 

Қазақтың  ақын-жыраулары    Асан  қайғы,  Шалкиіз,  Ақтамберді  жырау,  Бұқар  жырау, 

Шал  ақын,  Дулат  Бабатайұлы,  Махамбет  Ҿтемісұлы  патриоттық  қасиеттерді  жас 

ұрпақтың бойында тҽрбиелеу туралы кҿзқарастарын терме-жырлар арқылы толғаған. 

Ҿз  еліне,  халқына,  оның  тарихына,  салт-дҽстүріне,  мҽдениетіне,  тіліне  деген 

сүйіспеншілік,  Отандық  сезімнің  нағыз  үлгісін  оларды  жастардың  бойында  тҽрбиелеу 

мҽселелерін  қазақтың  белгілі  ағартушы-педагогтары  Ш.Уҽлиханов,  Ы.Алтынсарин, 

А.Құнанбаев, 

Ш.Құдайбердиев, 

А.Байтұрсынов, 

Х.Досмұхамедов, 

М.Жұмабаев, 

Ж.Аймауытов  жҽне  т.б.  ҿзіндік  ҿмірлік-шығармашылық  қызметінде  кҿрсеткен 

еңбектерінде  аса  кҿп  кҿңіл  бҿлген.  Халық  қаһарманы,  белгілі  жазушы,  қоғам  қайраткері 

Б.Момышұлының шығармаларында патриоттық тҽрбие мҽселелері кеңінен кҿрініс тапқан. 

Қазақ халық музыкасы - ҿнер тілі, жан азығы. Жалпы білім беретін мектептердегі 

мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруда ғасырлардан-ғасырға келе жатқан қазақ халық 

музыка  шығармашылығы  негізіндегі  патриоттық  бағыттағы  білім  беру  мен  тҽрбиелеудің 

маңызы  зор.  Қазақ  халық  музыка  шығармашылығы  оқушыларды  патриоттыққа 

қалыптастыруда үлкен тҽрбиелік  мҽнге ие екені сҿзсіз. Ата-бабамыз бізге баға жетпес мол 

мұра  -  бесік  жырынан  бастау  алған  түрлі  аңыздар,  ҽңгімелер,  жырлар,  термелер,  ҽн-

күйлерін қалдырды.  

Қазақ  халық  музыка  шығармашылығының  негізгі  жанрларында  –  халық  ҽндері  мен 

күйлерінде, термелері мен толғауларында, жырларында халық ҿмірінің мазмұны – тарихи 

оқиғалар,  батырлардың  ерлігі,  табиғаттың  сұлулығы,  күнделікті  ҿмірдің  тыныс-тіршілігі 

бейнеленген.  

Халық  ҽндері  арқылы  туған  еліне,  ҿз  халқының  салт-дҽстүріне  құрметпен, 

сүйіспеншілікпен  қарауға  тҽрбиелеу,  халық  музыкасын  тыңдау  жҽне  орындау  арқылы 

қоршаған  ортадағы  сұлулықты,  табиғаттағы  ҽсемдік  пен  адамдар  арасындағы  қарым-

қатынасты  сезіп,  түсінуге  тҽрбиелеу  болып  табылады.  Жалпы  білім  беретін  мектептегі 

оқушыларға патриоттық тҽрбие беруде халық ҽндерінің ерекше үлкен мҽні бар екенін атап 

ҿту қажет. Мысалы: «Елім - ай» ҽнін білмейтін, оны орындағанда тебіреніп, қатыгездіктің 

құрбаны  болған  боздақтарын  еске  түсіріп,  бүгінге  дейін  кҿзіне  жас  алмайтын  қазақтың 

кҽрі-жасы  кемде-кем.  Ауыздан  -  ауызға,  ұрпақтан-ұрпаққа  жетіп,  халықтың  ҿткен 

тарихын,  ой-қиялын,  арманын  бейнелейтін  халық  ҽні  ерлікке,  мейірімділікке  үйретеді. 

Осындай  шығарманы    тыңдау,  орындау  арқылы  оқушылар  қоршаған  ортаны  таниды. 

Оқушыларға  ата  -бабаларымыздан  келе  жатқан  патриоттық  сезімге  тҽрбиелеуде  мҽдени 

мұрамызды,    байлығымызды  игертуге,  ақыл-парасат  күшін  ұғындыруға  атсалысуымыз 

керек.  Сол  себепті  халық  ҽндерін  репертуарға  кіргізу  керек  екендігін,  оның  кҿркемдік 

тҽрбиелі  жағы бағалы екендігін атап кетуге болады. Оқушылардың халықтық музыканы 

үйренуінде,  қабылдауында    жас  ұрпақтың  халық  музыка  шығармашылығына  деген 

қызығушылығын оята білуіміз қажет.  

Қазақ  халық  музыка  шығармашылығының  құнды  саласы  –  эпостық  жырлар. 

Эпостық жырлар батырлар жыры жҽне лиро – эпостық жырлыр болып бҿлінеді. Батырлар 

жыры  («Ер  Тарғын»,  «Алпамасы  батыр»,  «Қобыланды  батыр»,  «Қамбар  батыр», 

«Кҿрұғлы»  жҽне  т.б.).  ерлікке,  ҽділдікке,  ҿз  халқына  деген  сүйіспеншілігін  жырлайды. 

Оқушылар  батырлар  жырын  тыңдағанда  қазақ  батырларының  ерліктерін  мақтан  тұтуы 

тиіс.  

 

455 

Қазақ  халық  музыка  шығармашылығының  кез-келген  жанрының  қазіргі  жастарда 

отансүйгіштік  қасиеттерді  қалыптастырудағы  педагогикалық  мүмкіндіктерінің  аса  мол 

екендігін байқауға болады.  Сол себепті  жалпы білім беретін мектептегі  музыка мұғалімі 

тек  теориялық  білім  беріп  ғана  қоймай,  қазақ  музыка  шығармашылығы  арқылы 

оқушылардың патриоттық сезімін қалыптастыруы қажет. 

Осылайша  қазақ  музыка  шығармашылығының  білімдерін  қалыптастырудағы 

патриоттыққа тҽрбиелеу дүниеге деген кҿзқарас қатынасының қалыптасуына, патриоттық 

сезімдерін  дамытуда,  ұлттық  мҽдениетпен  мұраны  меңгеруде,  берік  ҽрі  тҿзімді  негізі 

іспеттес.  Бұл  жҿнінде  оқушыларды  патриотизмге    тҽрбиелеуде  қазақ  халық  музыка 

шығармашылығын  қолдану  жайлы  мҽселелерге  арналған  кҿптеген  зерттеулердің 

нҽтижелері дҽлел болды.  

Қазақ  баласын  бесігінен  тҽрбиелеп,  бесік  жырының  сазды  ҽуені    арқылы  ұйқыға 

кетірген. Талпына келе ана ақ сүтімен бала бойына ана тілі арқылы дүниені, ҿмірді танып, 

сонымен  қатар  қазақ  халық  музыка  шығармашылығы  тұсау  кесер  жыры,  тұрмыс  салт 

ҽндері,  халық  ҽндері,  жырлар,  термелер,  айтыстар,  толғаулар  жҽне  ұлттық  музыкалық 

аспапатарында орындалатын күйлерді тыңдау, орындау арқылы жас ұрпақтың бойында ҿз 

халқына, еліне, ұлттық музыкасына деген сүйіспеншілігі артады.  

Оқушыларға 

патриоттық 

тҽрбиенің 

қалыптасуына 

қазақ 

музыка 

шығармашылығының  ҽсер  ететіндігіне  ерекше  кҿңіл  бҿлінеді.  Сонымен  қатар 

оқушылардың  музыкалық  білімінің,  талғамының,  қызығушылығы  мен  қажеттілігінің 

ҿңделуіне  деген  ықпалы.  Ұлттық  ҿнер  жеке  тұлғаның  меңгеретін  ортасы  бола  отырып, 

оқушыларда    ұлттық  сезімдерді  –  Отанға  деген  сүйіспеншілік  сезімі,  туған  тіліне,  ҿз 

халқының  мҽдениетіне,  тарихына  т.б.  патриоттық,  сезімдерді  тудырады.  Қазақ  халық 

музыка  шығармашылығы  оқушының  туған  жерінің  табиғатын,  ұлттық  тұрмысын,  салт-

дҽстүрін,  ҽдет-ғұрпын,  мҽдени  құндылықтарын,    қызығушылықтарын  жалпы  қоғамдық 

идеалдарды  жҽне  басқа  құбылыстарды  санада  бейнелеу  нҽтижесінде  алынған  ҽсерлер, 

бағалар,  сенімдер  жиынтығынан  тұратын  оқушы  санасының  қалыптасуына  себебін 

тигізеді.  Ұлттық  музыка  шығармашылығы  ҽр  халықта  ҿзінше  кҿрінетін  ұлттық  мінезді 

ҿңдейді. 

Оқушыларды  патриоттыққа  тҽрбиелеуде  қазақ  халық  музыка  шығармашылығын 

пайдалану  тек  мынадай  жағдайларда  ғана  жемісті  болады.    Егер  мектептегі  оқу-тҽрбие 

процесінде  қазіргі  кездегі  алдыңғы  қатардағы  музыкалық  білім  беру  тҽжірибиесін  жҽне 

жаңа  педагогикалық  технологияларды  жоғары  түрде  тҽрбиелік  мүмкіндіктеріне  сай 

кҿптеп  қолдануға  мақсатталған  болса,  халық  музыка  шығармашылығымен  жҽне 

патриоттық бағыттағы тҽрбие жұмысын ұйымдастыру ҽрі басқару мұғалімнің міндеті.  

Қорыта  келгенде,    қазақ  музыка  шығармашылығы  арқылы  мектеп  оқушыларын 

патриотизмге  тҽрбиелеу  барысында  Отанға  деген  сүйіспеншілік,  тҽуелсіз  ҿмір  сүріп 

жатқан  елдерге  ынтымақтастық,  ел  тағдырының  болашағы  үшін  жауапкершілік, 

экономикалық  даму  қарқынын  тездетуге  үлес  қосуға  ниеттестік,  ғылыми,  саяси-

моральдық  жҽне  туған  жерін  қорғау  мақсатындағы  ҽскери  ҽзірлік,  Отанын  саяси, 

идеологиялық  қауіптерден  сақтауға  бағыттылық,  арам  ниеттегі  ішкі  жҽне  сыртқы 

жауларға  тҿзбеушілік  тҽрізді  мінез-құлқы  қалыптасады,  дамиды.  Сонда  даму  ҿрісінің 

басты  тірегі  -  патриоттық  тҽрбие  дей  отырып,  дамудың  ҿзі  патриотизмсіз  жүзеге 

аспайтынын мойындаған жҿн деп есептейміз. 

 

Ҽдебиеттер 

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңнама., Заң актілерінің жиынтығы. –   

    Алматы., Юрист., 2004. 

2. Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан., Қазақстан Республикасының Президенті  

    Н.Ҽ.Назарбаевтың., Қазақстан халқына Жолдауы., - Астана., 2007, 28 ақпан. 

 

ҼОЖ 792.53 

 

456 

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: