Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары актуальные проблемы формирования культуры

146 

 

3. Sorin Valcea, Maria Riaz Hamdani, M. Ronald Buckley, Milorad M. Novicevic, 

2011. The Leadership Quarterly. International Journal of Project

 Management

, 22(3): 

604-615.  

4.  Mane,  L.  Miville, 

etc.

,  2009.  Integrating  practice  guidelines  into  professional 

training. Journal of  Counseling Psychologist, 37: 519-563. 

5.  Gomez-Mejia,  Luis  R.;  David  B.  Balkin  and  Robert  L.  Cardy,  2008. 

Management:  People,  Performance,  Change.  New  York  USA:  McGraw-Hill,  3: 19-20. 

ISBN 978-0-07-302743-2.  

6. Sakenov, D.Zh. etc, 2012. Preparation of students of higher education institution 

for  professional  activity  in  the  course  of  studying  of  pedagogical  disciplines.  World 

Applied Sciences Journal, 19(10): 1431-1436.  

7. Ash,  D.,  Levitt,  K.,  2003.  Working  within  the  zone  of  proximal  development: 

formative  assessment  as  professional  development.  Journal  of  Science  Teacher 

Education, 1(14): 23-48.  

8.  Manfred,  F.  R.,  Kets de Vries,  2003.   The  Dark Side  of  Leadership.    Business 

Strategy Review, 14(3): 26. 

9. Yarulina, L.P., 2010. Formation of basic management skills of students of higher 

education. Modern High School: An innovative aspect, 4: 11-18. 

10.  Pozdnyakov,  A.P.,  2007.  Project  activities  as  a  means  of  formation  of 

administrative culture in the university. Vestnik Tambov University, 

 

 

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМДІ ЖАҢАРТУДЫҢ  

БАСЫМ БАҒЫТТАРЫ 

 

К.Н. Сариева  

ББЖКБАРИ, Алматы қ. 

 

Қазақстандағы  орта  білімді  жаңартудың  басым  бағыттары,  немесе 

«асан» емес «үсенді» тәрбилеу. 

Орта  білімді  бер  жүйесін  жетілдіру  –  үзілмейтін  үрдіс  және  оның 

өткені,бүгіні  және  болашағы  бар.  Қазақстандағы  білім  беру  саласының 

дамуы  Кеңес  одағы  тарихымен  тығыз  байланысты.  Сол  заманға  көз 

жүгіртетін  болсақ,білім  мазмұнын  анықтаудың  жүйелі  және  ғылыми 

негіздемесін  1920  жылы  С.И.  Гессен  жасаған.  Ол  білім  мазмұнының 

алты  түрін  белгілеген:  тәрбиелік,  ғылыми,  көркемдік,  құқылық,  діни, 

шаруашылық.  1970-1980-ші  жылдары  Ресей  ғалымдары  И.Я.  Лернер  и 

И.С. Леднев  осы  бағыттағы  жұмыстарын  жалғастырады.  С.И.  Гессен  и 

В.С.  Леднев  те  білім  мазмұнын  алты  түрін  атайды:  ғылыми  (ақыл-ой), 

рухани-тәрбиелік,  көркемдік  (эстетикалық);  құқылық,  діни  және 

шаруашылық  (С.И.  Гессен);  коммуникативтік,  еңбек  и  дене  шынықтыру 

(В.С.  Леднев).  Осы  зерттеулерді  В.В.  Фирсов  бастаған  ғалымдар  Ресей 

педагогикалық ғылым академиясының Оқытудың мазмұны және әдістемесі 

ғылыми-зерттеу  институтында  в  1988  жылы  жалғастырған.  Тәуелсіздік 

алғанға  дейін  Ы. Алтынсарин  атындағы  педагогика  ғылымдары  институты 

Ресей ғалымдарымен тығыз байланыста болып, бірге жұмыс жасаған. 

147 

 

Осы  зерттеулер  негізінде  1990  жылы  Ы.  Алтынсарин  атындағы 

білім  беру  проблемалары  институтында  білім  мазмұнының  алты  түрі 

анықталған: 

1. Әлемді  және  адамды  тану  (химия,  география,  биология, 

астрономия, физика). 

2. Қоғамды және адамды тану (адам,қоғам,тарих). 

3. Ана тілін және басқа тілдерді білу және үйрену. 

4. Математиканы тану (математика, информатика). 

5. Өнертану (көркем сурет, музыка, әдебиет). 

6. Тіршілік жасау және өзін-өзі тану (еңбек, дене шынықтыру). 

2012,  2015  жылдардағы  Бастауыш,  негізгі  және  жалпы  білім  беру 

Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  стандартында  жеті  білім  салалары 

белгіленген,бірақ осылар білім беру салалары ма, пәндер ме?  

«Тіл  және  әдебиет»,  «Математика  және  информатика»,  «Жараты-

лыстану», «Адам және қоғам», «Өнер», «Технология», «Дене шынықтыру». 

Біздің  ойымызша,Жартылыстану  (химия  –  заттың  қасиеті,  физика-

заттың болмысы, география, биология) және «Өнер»(сурет, музыка) сала, 

ал басқалары пәндер. 

Осы  стандарттағы  үлкен  жаңалық  –  ол  құзыреттілік,  немесе 

біліктілік.  Бұл  түсінік  бізге  тансық  емес,себебі  А.Байтұрсынов 

жазғандай:  «  Білім  –біліктілікке  жеткізер  баспалдақ,ал  біліктілік  –  сол 

білімді іске асыра білу дағдысы». 

Оқушы  мектепте  алған  білімін  неге  және  қалай  жұмсайды?  -  деген 

басым идея стандартта өз орнын таба алған,бірақ мұны  іске асыру үшін 

бар  болғаны  сабақ  құрылымын  өзгерту  керек,  себебі  сабақ  өзгерсе, 

жетілсе,  құрылымы  нақты  болса,  онда  сол  арқылы  барлық  реформалар, 

жаңалықтар  мектепке  енеді.  Күнделікті  өзгертілген  сабақ  саны  білім 

сапасасына әсері тиеді де күтілетін нәтижеге жеткізеді. 

Стандарттағы  пәндік,  түйінді,  негізгі  құзыреттіліктер  іске  асыру 

арқылы  оқушы  әлеуметтенеді.  Мемлекеттік  стандарттағы    екі  тиек 

сөздерде тоқталайық: 

1. Тұлғаны  әулементендіру  –  жеке  адамның  қоғамның  толық 

құқылы мүшесі ретінде өмір сүруіне қажет белгілі ілімдер, ережелер мен 

байлықтарды меңгеру.Олар әр пән мазмұнында берілген. 

Әлеуметтендіру жеті жасқа дейін отбасы немесе бақшада өтсе, 7-18-

ге  дейін  мектепте,  жоғарғы  оқу  орны,  жұмыс  орны,  қоғамдық  орындар 

арқылы  жалғасады.  Ал  ең  басты  талап  –  отбасын  құру,  ұрпақ  жалғастыру, 

қоғамның  ең  кіші  бөлшегі-жанұя  арқылы  ең  үлкен  құрылымы  – 

мемлекетке еңбек ету. 

2. Құзыр – араб сөзі – қатысу, қатынасу, көру, көріну. 

Компетенция – 1. міндет, қызмет бабы? 2. Біліктілік. 

Компетентный – білікті, жетік, терең білетін, құзырлы. 

Компетентность – құзыреттілік, біліктілік. 

148 

 

Құзыреттілік,  біліктілік  үлгісін  Ы. Алтынсарин  «Асан  мен  Үсен» 

әңгімесінде  көрсете  білді.  Заманауи  оқушы  Үсен  сияқты  алдында 

кездескен  тығырықтан  шыға  білу  және  кез-келген  мәселені  шеше  білу 

қабылеті қалыптасқан тұлға болу керек. Өзгермелі өмірде өз орнын таба 

алу, әлеуметтену. Амонашвили сөзімен айтатын болсақ: «в ось питание», 

қазақша «орам ал», себебі айнала үн, белгі, ұғымдар мен үлгілер. 

Білім  –  қазақша  түсінікте  ҚОРҚҰТ(Қор  және  Құт).  Өлмейтін, 

өшпейтін  нәрсе.  Ж.  Баласагуни  айтқандай  Өзөлмес,  Өзгермес.  Тек  оны 

көре  білу  және  насихаттау  керек.  Оқушы  сол  Қордан  рухани  нәр  алу 

керек, сонда ғана ол Қор оған Құт болып дариды. 

Оқушы білімді ала білу керек, мектеп бере білу керек. Алған білім, 

білік, дағдыны окушы өмірде пайдалана білсе, оны құзыретті деп айтуға 

болады.  Сондықтан  араб  сөзінен  бастау  алатын  құзыреттілікттің 

қазақшасы – біліктілік.  Оқушы үшін білім алу мақсаты  – өмірге керекті 

білім, білік, дағдыларды игеру. 

Адамның  қоршаған  әлеуметтік  ортасы  құрауыштары:  табиғат, 

руханиет (мәдениет), ғылым, тарихат (саясат). 

2006 жылы 11 қаңтарда Елбасы Н.А. Назарбаев былай деді: «Келесі 

онжылдықта  біз  бәсекеге  қабілетті  50  ел  қатарына  қосыламыз.  Ол  үшін 

экономикасы,саясаты,әлеуметі,мәдениеті  дамыған  мемлекет  болуымыз 

кажет».  Соңғы  Жолдауларында  30  ел  қатарына  қосылу  керектігін  айтып 

келеді. 

Осы  ойды  іске  асыру  үшін  мектептің  де  берері  мол  емес  бе? 

Сондықтан  біздің  ұсынып  отырған  модель  –  үлгімізде  пәндер  төрт  сала 

бойынша топтастырылған.Орта мектепте төрт бағыт болуы тиіс: ғылыми – 

жаратылыстану, көркемдік – гуманитарлық, саяси – қоғамдық, әлеуметтік – 

экономиқалық. 

Білім  беру  мақсаты:  Экономикалық,  саяси,  ғылыми  және  мәдени 

бағыттар арқылы оқушыны әлеуметтендіру. 

Міндеттері: 

Математика,  технология  арқылы  экономикалық  білім  қалыптастырып, 

нарық  жағыдайында  шаруашылыққа  икемді  болу  көзделеді  (қамқоршы 

отбасы және бәсекеге қабілеттілік-жеке кәсіп ашу; үй салу). 

Тарихтан  білім  алып,  өз  отбасы  шежіресін  қалыптастырып,  Отан, 

әлем  құбылыстары  мәліметі  арқылы  өз  құқын  білетін  және  өзін  қорғай 

алатын, елін сүйетін азамат болу (жауапты және өз құқын қорғай алатын 

азамат – ұл, қыз өсіру; ұл – ұлт негізі, ұлтжандылық ). 

Тіл,  әдебиет,  өнерді  танып  білген,  өз  елінің  және  әлем  халықтары-

ның  ұлттық  құндылықтарын  игерген,  әдемілікке  құштар,  эстетикалық 

талғамы  биік  мәдениетті  тұлға  қалыптастыру  (шығармашыл  және 

рухани бай тұлға – мәдени Қорды игеру; үйінің төріне домбыра ілу). 

Биология,  химия,  физика  арқылы  ғылым  жетістіктерін  игеріп,  өз 

елінің  және  әлем  ғалымдарының  өркениетке  қосқан  үлесін  бағалай 

білетін,  табиғатты  аялайтын  азамат  қалыптастыру  (денсаулығы  мықты 

және экологиялық  адам – үйінің айналысына бақ өсіру). 

149 

 

Оқушының ең басты қасиеті-тектілік. 

Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру  стандартының  (2010.01.09) 

мазмұны  тұлғаны  әлеуметтендіру,  орта  білім  беруде  білім,  білік, 

дағдыдан құзыреттілікке, нәтижелілікке, оқушылардың алған білімдерін 

күнделікті  өмірге  пайдалануға  үйретуге  бағытталған.  Бұл  құжатта 

базалық  (мейірімді  адам,  бауырмал  отбасы,шығармашыл  тұлға,  жауап-

кершілікті  азамат,  салауатты  тұлға),  бұған  қосымша:  тектілік,  отбасына 

қамқорлық,  эстетикалық  талғампаздық,  өз  құқығын  қорғау,экологиялық 

қасиеттер  оқушыны  әлеуметтендірудің  басым  бағыттары  ретінде 

қарастырылып; 

– пәндік ( пән бойынша білім, білік, дағды; 

– пәнаралық байланыс, жүйелілік, көзқарас қалыптастыру; 

– түйінді  (ақпараттық,  коммуникативтік,  проблемаларды  шешу) 

құзыреттеріне сипаттама беріледі. 

Бұл тұжырымдарды үлгі-модель арқылы да көрсетуге болады: 

 

Құзыреттіліктің  орнына  қазір  «функционалдық  сауаттылық»  терминін 

жиі қолданады. Байқасаңыз, аты басқа болған мен мазмұны бір ұғымдар. 

Салыстырыңыз, 

құзыреттіліктер 

– 

функционалдық 

сауаттылық 

құрауыштары. 

Білім 

салалары 

Мақсаты 

Пәндер 

Кәсіби бағдарлау 

Негізгі 

құзыреттілікте

р 

1. Саясат 

Тарихи 

таным 

және 

құқылық 

мәдениет 

Қоғамдық бағыт. 

Шежіре,  халық, 

ел тарихы. 

Тарихшы, 

философ, заңгер 

Жауапты 

және 

өз 

құқығын 

қорғай 

алатын 

азамат  

2. Мәдениет 

Эстетикал

ық 

мәдениетті 

қалыптаст

ыру 

Гуманитарлық 

бағыт. 

Тіл, 

әдебиет, 

өнер. 

Этика,  эстетика, 

этномәдениет. 

Мәдениеттанушы, 

психолог, 

журналист, 

дизайнер, филолог, 

өнертанушы 

Шығармашыл 

және эстет тұлға  

3. Ғылым  

Ғылыми 

көзқарас 

және 

экология-

лық 

мәдениетті 

дамыту 

Жаратылыстану 

бағыты. 

Биология, 

география, 

физика, 

химия,  

дене 

шынықтыру 

Ғалым, 

мұғалім, 

дәрігер, т.б. 

Денсаулығы 

мықты 

және 

эколог тұлға 

4. Экономика 

Шаруашыл

ықты 

жоспарлап,    

жүргізе 

білу 

Есеп-қисап 

бағыты. 

Математика, 

алгебра, 

геометрия, 

технология, 

сызу. 

Бизнесмен, 

кәсіпкер,  инженер, 

шопан, 

фермер, 

құрылысшы. 

Қамқоршы 

отбасы 

және 

бәсекеге 

қабылетті адам  

150 

 

«Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі 

2012-2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспары»  7  негізгі 

құзыреттіліктерге саяды: 

1. Басқарушылық (проблеманы шешу қабілеті). 

2.  Ақпараттық  (өзіндік  танымдық  қызметке  қабілеті  немесе  өмір 

бойы білім ала білу). 

3. Коммуникативтік  (қазақ  орыс,ағылшын  (шет)  тілдерінде  ауызша, 

жазбаша қарым-қатынас жаау қабілеті). 

4. Әлеуметтік (өзара іс-қимыл жасау қабілеті). 

5. Тұлғалық  (өзін-өзі  жетілдіру,өмірлік  және  кәсіби  өзін-өзі 

анықтау,төзімді болу қабілеті). 

6. Азаматтық  (қазақстандық  сана-сезім  мен  мәдени  ұқсастық 

негізінде отаны үшін жауапкершілікті сезу қабілеті). 

7. Технологиялық  (ғылыми,  сандық  технологияларды  пайдалану 

қабілеті). 

Орта  білімді  жаңартудың  басым  бағыттарының  теориялық  негіздерін 

тәжірибеге  еңгізу  үшін  педагогтардың  кәсіби  деңгейін  арттыру  жүйесін 

жаңарту керек. 

Ол  үшін  педагогтардың  құзыреттіліктерін  дамытудың  үлгісі-

моделін ұсынылады. 

Педагогикалық құзыреттіліктің құрауыштары: 

– Білім мазмұнын жаңартудың заманауи басым бағыттарын білу. 

– Оқу-тәрбие үрдісіне осы бағыттарды енгізу жолдарын игеру. 

– Оқу-тәрбие  жұмысын  ұйымдастыруды  іске  асыру  (басқару, 

жоспарлау, қалыптастыру). 

1. Орта білімді жаңартудың басым бағыттары: 

– Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі 

2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. 

– Базалық, пәндік, түйінді құзыреттіліктердің мазмұны. 

– Соңғы нәтижеге бағытталған оқыту түрлері. 

– Инновациялық педагогикалық технологиялар түрлері. 

2. Оқу және тәрбие үдерісін жетілдірудің негізгі біліктері: 

– Сабақ жоспарының жаңа түрлерін ұсыну және эксперимент жүргізу. 

– Күтілетін  нәтижеге  жету  үшін  инновациялық  технологияларды 

оқыту үдерісінде кеңінен қолдану.  

– Құзыретті тапсырмалар құрастыру дағдысын қалыптастыру. 

– Әр  сабақ  сайын  жақын  және  соңғы  кіріктірілген  мақсатқа  жетуді 

жоспарлау. 

– Жаңашыл мұғалімдердің тәжірибесін  зерттеу,насихаттау және оқу 

үдерісіне енгізу. 

3. Оқу және тәрбиелеу үдерісін ұйымдастырудың біліктіліктері: 

– Базалық,  пәндік,  түйін  құзыреттіліктерді  қалыптастыру  әдістерін 

анықтау. 

– Базалық,  пәндік,  түйінді  құзыреттіліктерді  жақын  және  соңғы 

кіріктірілген нәтижеге бағыттау. 

151 

 

Заманауи білім беру саласындағы ең басты мәселе – соңғы жасалған 

Мемлекеттік  стандарттың  негізгі  талаптарын  оқу  –  тәрбие  үдерісіне 

еңгізе  беру,  бірақ  бұл  жұмыс  көптеген  қиыншылықтарға  келіп  тіреледі. 

Сондықтан  өткізіліп  жатқан  курс  барысында  жоғарыда  аталған 

мемлекеттік  құжаттар  мазмұны  теория  ретінде  қарастырылып  қана 

қоймай,  базалық,  пәндік,  түйінді  қызыреттіліктер  тәжірибеде  іске  асу 

барысы  талқыланып,  сабақ  кезінде  дәстүрлі  сабақ  пен    жаңа  сабақтар 

құрылымы  мен  мазмұны  сараланады,  себебі  білім  жүйесінің  өзгеруі, 

жетілдіруі  –  сабақ  үлгісінің  өзгеруімен  тығыз  байланысты.  Теңіздің 

құрамын  білу  үшін  бір  тамшыны  зерттеу  керек,сол  сияқты  білім 

саласындағы  реформалар  мектеп  тәжірибесіне  ену  үшін  сабақ 

құрылымы өзгертілуі керек. 

Оқулықтарымен  жұмыс  істеу  барысында  білім,  білік,  дағдыдан 

құзыреттілікке  дейін  жету  амалдары,  нәтижеге  бағытталған  сабақ 

үлгілерін  құрастыру  әдістемесі,  дәстүрлі  сабақ  пен  жаңашыл  сабақ 

үлгілері  беріледі.  Егерде  дәстүрлі  сабақта  үш  мақсат:  білімділік, 

дамытушылық, тәрбиелік қойылса, қазіргі талаптар бойынша бір мақсат 

(ол күтілетін нәтиже ретінде сабақтың соңында ескерілуі тиіс), содан соң 

білім,  білік,  дағды  жоспарланып  –  осы  үшеуінін  қолжетімділігі  ретінде 

құзыретті тапсырма құрастырылады. 

Мемлекеттік  стандарт  талаптарын  орындау  және  жоспарлау  үшін 

жаңа сабақ стандарты ұсынылады. 

Жаңа  сабақ  үлгісінің  ерекшелігі  –  сабақтың  мақсаты  мен  нәтижесі 

арасындағы байланыс қарастылады. Сабақта үш мақсат емес (білімділік, 

дамытушылық,  тәрбиелік),  бір  мақсат  (ол  сұрақ  түрінде  берілуі 

тиіс,сонда  ғана  ол    тақырыптың  проблемасын,өмірлік  мәселені  шешуге 

ықпал  етеді),  үш  міндет:  білім,  білік,  дағды  және  нәтиже  ретінде 

құзыреттілік жоспарланады. 

Мысалы:  М.  Әуезовтың  «Көксерек»  әңгімесі  бойынша  мынандай 

мәселе қоюға болады: Көксерек кінәлі ме? Оқушылар адвокат, прокурор, 

айыпкер,  күәгер  рөлдеріне  бөлініп  мәтінмен  жұмыс  жасайды.  Күтілетін 

нәтиже:Табиғаттың,қоғамның  өз  заңдылықтары  бар,  өмірде  соған  орай 

әрекет етуді түсіну. Құзыреттілік: Жабайы аңды үйде өсіруге болмайды. 

Немесе:  М.  Әуезовтың  «Қорғансыздың  күні»  әңгімесі  бойынша 

қойылатын  мәселе:  Тығырыққа  тірелген  қыздардың  бәрі  өз-өзіне  қол 

жұмсауы дұрыс па? 

Білім  саласындағы  жаңа  идеялар  сабақтың  құрылымымен  тығыз 

байланысты,  егер  сабақ  өзгерсе,  онда  білім  мазмұнын  игеру  процессі-

үдерісі өзгереді, сол арқылы оқушы да өзгереді. 

Аталған  идеялар базалық мектептер тәжірибесінде    іске асырылып, 

қысқа  мерзімді  курс  кезінде  тыңдаушылармен  талқыланады.  Базалық 

мектептерде  өтетін  сабақтарда  құзыретті  тапсырмалар  құрастыру 

әдістемелерін,  нәтижеге  бағыттап  оқыту  технологияларын  игеру 

көзделеді.  Инновациялар  практикаға  ену  үшін  базалық  мектептерде 

152 

 

эксперимент  жұмыстары  жүйелі  жүріп,  коучинг  қызметіне  сүйенеді. 

Коучер – «қара», «қосыл», «өзің жаса» деген үш кезеңде өтетін сабақтар 

жүйесін  іске  асырады.Бұл  жерде  Lesson  study  тәсілін  де  пайдалану 

тиімді.  Біздің  тәжірибемізде  ашық  сабақты  талқылауда  мақтаулар 

көбірек  орын  алады,  ал  осы  тәсілді  ойлап  тапқан  жапондықтар  білім 

сапасын  жақсарту  үшін  мұғалімдердің  пайдаланатын  әдіс-амалдарын 

бірлесіп  талқылау,  жүйелеу,  зерделеу,  зерттеуді  қолға  алған.  Сондықтан 

бұл  тәсілдің  қазақшасы  «сабақты  зерттеу»  емес,  «сабақтағы  зерттеу» 

деген дұрыс деп есептейді отандық ғалымдар. 

Пәндерді  кіріктіріп  оқытуда    сыни  тұрғысынан  ойлау  стратегиялар 

мазмұны  ашылады.  Олар:  Инсерт,  Кластер,  Синквейн,  Венн  диаграммасы, 

Екі  жақты  күнделік,  Мига  шабуыл,  Блум  таксономиясы.  Оларға 

қосымша  жобалау  технологиясы,  деңгейлік  оқыту,  жеке  және  топтық 

жұмыс, рольдік ойын, т.б. 

Сыни  тұрғысынан  ойлау  –  мәтінмен,мәлімет,ақпаратпен  жұмыс 

істеу технологиясы. 

Осы  жерде  пайдаланып  жүрген  терминдерді  нақтылап  алу  керек 

(kritik  (анг.)  –  талдай  білу  өнері;  екі  мағынасы  бар:  1.  анықтау,  талдау, 

бағалау;  2.  сынау).  Ағылшындар  бұл  технологияны  «сынау»  емес 

«талдау»,  анализ  деп  түсінеді.  Сондықтан,  дұрысы:  Талдау  технологиясы. 

Технология – навык, дағды. «Бір-біріңізді түсіну үшін терминдерді, кілт 

сөздерді анықтап алыңыз», – деген Сократ. 

«Оқылық, оқылық. оқығанды көңілге ықыласпен тоқылық!» – дейді 

ұлы  Ы.  Алтынсарин.  Білімді  «тоқуға»  заманауи  оқулықтар,басқа  да 

ақпарат  ресурстары  –  қорлары,  әдістемелер  және  инновациялық 

технологиялардың мәні мен ықпалы зор. 

Мәлімет,  ақпаратты  оқушы  оқып,  талдап,  тоқып  алса  ғана  «усен» 

болады.  Ал  мұғалім  «асандар»  «үсен»  болу  үшін  оқу  –  тәрбие  үрдісін 

ұйымдастырушы. 

 

 

THE FORMATION OF REFLEXIVE-DEVELOPING COMPETENCE 

OF FUTURE TEACHERS 

 

У.Н. Сатылганова  

Казахский университет международных отношений и 

мировых языков имени Абылай хана, г. Аматы  

 

In the process of renovation of modern society education is increasingly 

focused  on  the  personal  statement  of  the  active  principle  in  man,  i.e.  to  a 

person who not only has a certain amount of knowledge and prepared for the 

competent  performance  of  professional  activity,  but  also  capable  of  further 

self-improvement, self-development and self-realization in it. Thus, education 

has a number of basic functions for the individual, society and the state. This 

153 

 

demonstrates  its  universal  character.  Pedagogical  high  school  students  – 

future  teachers  –  get  professional  education.  Trend  of  personal  priority,  the 

active principle, involves the orientation of students in the field of knowledge 

about themselves, their educational needs, capacities and abilities, knowledge 

of  their  individual  potential  and  possible  routes  of  its  implementation  and 

development  in  vocational  education.  Preparing  for  the  implementation  of 

professional  pedagogical  activity  also  involves  the  formation  of  skills  and 

relates  their  professional  activities  with  the  capacity  and  the  individual 

characteristics  of  students  to  predict  the  consequences  of  their  actions  in  the 

practical  teaching  activities.  At  the  same  time  students,  as  future  teachers 

must master the acceptance of the actualization of personal knowledge in their 

students.  Therefore,  the  question  arises  about  the  formation  of  a  reflexive-

developing competence in students of pedagogical university. 

S. Stepanov defines that reflective competence – is a professional quality 

of  a  person,  makes  the  most  efficient  and  adequately  perform  reflexive 

processes, implementation of  reflexive abilities that ensures the development 

and  self-development,  promotes  creativity  in  professional  activities,  achieve 

its maximum efficiency and effectiveness [1 ]. I. Sleptcova identifies the main 

components  of  readiness  of  the  teacher  to  professional  work,  based  on 

personality-oriented  interaction  with  students  [2].  One  of  the  most  important 

components  of  readiness  for  professional  work,  in  her  view,  is  a 

professionally-reflexive, which  includes the pursuit of professional  growth, a 

high  level  of  autonomy  of  teachers,  their  ability  to  justify  the  decision  of 

pedagogical  problems,  development  of  reflective  skills  to  adequately  assess 

their own behavior and actions students. 

As a regulator of  important professional and educational components of  

pedagogical  reflection  serves  an  integral  part  of  such  pedagogical  skills  as  a 

gnostic,  communication,  organizational,  design,  is  a  necessary  component  in 

solving strategic, tactical and operative tasks, allows us to find a constructive 

way out in situations of pedagogical conflicts, promotes adequate assessment 

of  social  roles  depending  on  the  situation  of  social  interaction,  helps  to 

overcome personal stereotypes. 

Reflexive  competence  of  teachers,  ensuring  the  effectiveness  of  his 

teaching  activities,  is  an  integral  component  of  professional  competence  and 

can be regarded as the quality of the person that makes the most efficient and 

appropriate  to  carry  out  a  reflection  that  contributes  to  the  development  and 

self-development,  creativity  in  educational  and  professional  activities. 

Therefore,  the  reflexive  competence  is  an  important  component  of  readiness 

of the future teachers to the profession. 

The  need  for  orientation  of  the  educational  process  in  pedagogical  high 

school on the development of reflexive and developmental competence due to 

the  new  paradigm  of  education,  based  on  the  implementation  of  the 

competency  approach  to  training  future  specialists.  However,  as  the  analysis 

of numerous scientific studies have shown that the majority of future teachers, 

the main components of reflective-developmental competence poorly formed: 

154 

 

Students  do  not  consider  reflexivity  as  professionally  significant 

personal  qualities  of  the  teacher,  emphasizing  a  communicative  teaching 

activities, organizational skills, empathy, creativity, etc .; 

Future teachers is not a clear picture and understanding of the essence of 

reflective  competence,  reflection  as  a  process  of  learning  and  analyzing  the 

phenomena of self-consciousness and self-activity; 

Students  poorly  formed  or  lack  the  skills  of  self-analysis  and  self-

assessment  results  of  their  own  educational  and  professional  activities  and 

characteristics of their personality; 

Many  students  do  not  possess  the  skills  of  self-development  and  self-

improvement or impeded in their rational use. 

Often,  the  teachers  themselves  do  not  own  methods  of  formation  of 

reflection  in  students  missing  a  unique  opportunity  for  the  sensitive  process 

adolescence. 

Agreeing  with  S.P.  Budnikova  believe  that  reflection  of  future  teachers 

should be taught specifically [3]. Make it possible by demonstrating reflective 

analysis  by  teachers  and  stimulate  dialogue  and  discussion,  requiring 

understanding,  acceptance  and  criticism  and  evaluation.  Understanding  that 

show participants in the discussion, helps analyzed to see yourself through the 

eyes  of  another,  from  the  side.  Stay  in  it  through  communication  identifies 

problems  caused  by  the  need  to  address  them,  transforming  activities, 

cooperation  with  fellow  students  and  teachers,  to  help  and  demonstrate 

examples  of  productive  reflective  activity.  Student  Activities  aimed  at 

mastering  samples  reflective  analysis,  requiring  comprehension  and 

understanding  of  the  other,  stimulates  its  own  self-awareness,  self-

development and  self improvement. 

To carry out all of these skills you need to know the nature and purpose 

of reflection in professional activities, which consists in self-knowledge, goal-

setting,  the  analysis  of  their  own  experience,  planning,  implementing 

adjustments of their own actions, self-improvement. 

Furthermore,  the  implementation  of  student-centered  approach  to 

learning  involves the ability to organize student subject activity, to create for 

this  special  conditions  apply  to  the  analysis  and  evaluation  of  methods  to 

encourage  the  student  to  realize  not  only  the  result  but  also  the  process  of 

academic work. In this regard, it is necessary to own techniques that stimulate 

reflection of students and methods of obtaining feedback from students. Work 

under  the  student-centered  approach  involves  an  appeal  to  the  subjective 

experience  of  students,  which,  in  turn,  implies  not  just  the  presentation  of 

teacher’s subject, and an analysis of the content available to the students [4]. 

The category of «experience», which includes knowledge «what and how» is 

a key. In this case, refers to the appropriation of knowledge and skills, which 

means having the principles of value and personal meaning. 

Ability  to  plan,  design  and  implement  a  holistic  pedagogical  process 

presupposes the ability to set goals and objectives to determine their activities 

155 

 

relate  goals  and  results  of  operations,  be  aware  of  the  reasons  for  their 

successes  and  failures,  which  involves  a  high  level  of  self-knowledge, 

knowledge  of  their  own  individual  characteristics.  Self-knowledge  includes 

knowledge  of  his  character,  habits,  and  will,  needs,  motives  and  emotions. 

Referring  to  M.Orlova,  self-  awareness  is  due  to  the  expansion  of  his  own 

consciousness.  The  author  argues  that  self-knowledge  is  carried  out  not  for 

the search «pure» truth, but for certain purposes, in particular for the self, that 

is the formation of themselves in accordance with their intentions. [5] 

To  cut  long  story  short,  the  reflection  is  a  backbone  component  in 

professional  educator.  Consequently,  the  formation  of  professional 

competence  of  the  student,  as  a  future  teacher,  is  impossible  without  the 

formation  of  reflection,  and  thus  the  formation  of  the  reflexive-developing 

competence is become essential. 

 

жүктеу/скачать 18,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: