АДМИНИСТРАТИВНО-ДЕЛИКТНЫЕ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫЕ НОРМЫ:
РАЗМЫШЛЕНИЯ ПО ПОВОДУ ИХ САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ
КОДИФИКАЦИИ
Татарян Владилен Гайкович
профессор кафедры Административного права и процесса юридического факультета
Российской академии народного хозяйства и государственной службы при Президенте РФ, доктор
юридических наук, профессор, Академик Евразийской академии административных наук
Магомедов Багавдин Магомедович
директор Северо-Кавказского филиала ГОУ ВПО «Российская правовая академия
Министерства юстиции Российской Федерации»,кандидат юридических наук, доцент.
109
Одной из наиболее простых и распространенных классификаций норм права является их
подразделение в зависимости от характера регулируемых ими отношений на нормы материального и
процессуального права. Это наглядно проявляется в законодательствах устанавливающих юридическую
ответственность. Так, нормы, регулирующие уголовный процесс и гражданский процесс в России, да и в
целом во всех странах СНГ, обособлены от материальных норм уголовного и гражданского права. В
уголовном законодательстве этих стран обособлены также и нормы, регулирующие исполнение уголовных
наказаний.
Что касается административно-деликтных материальных, процессуальных и исполнительных норм,
то они до сих пор объединены в едином кодифицированном нормативном правовом акте – КоАП РФ,
которому в декабре 2013 г. исполняется уже 12 лет. На сентябрь 2013 г. в него 299-ю федеральными
законами были внесены весьма значительные изменения и дополнения, появилось значительное количество
новых статей во всех разделах Кодекса, некоторые главы практически полностью были переписаны (напр.
гл. №№ 12 и 16), появилась гл. 29-1, регламентирующая вопросы правовой помощи по делам об
административных правонарушениях и проч.
Вместе с тем, до сих пор на законодательном уровне даже «в первом приближении» не обсуждается
вопрос о возможности раздельной кодификации материальных, процессуальных и исполнительных норм об
административной ответственности.
Некоторые принципиальные противники раздельной кодификации административно-деликтных норм
полагают, что материальные, процессуальные и исполнительные нормы об административной
ответственности, хотя и находятся в едином законодательном акте, однако в законодательстве Российской
Федерации они все же относительно обособлены друг от друга в самостоятельных разделах и это положение
можно считать весьма достаточным.
Действительно, трудно что либо возразить по поводу того, что материальные нормы содержатся,
например, в разделах №№ 1-2 (гл. №№ 1-21), процессуальные в разделах №№ 3-4 (гл. №№ 22 -30) и
исполнительные в разделе № 5 (гл. №№ 31-32) КоАП РФ. Однако данная ситуация, на наш взгляд, уже не
отвечает требования сегодняшнего дня. К тому же в странах СНГ, у наших ближайших союзников, уже
накоплен заслуживающий внимания законодательный опыт. Но об этом несколько позднее.
Сейчас нам хотелось бы остановить внимание читателя на некоторых общетеоретических
положениях. Итак, еще со времени существования советского права считалось, что критериями разделения
права на отдельные отрасли выступают предмет и метод правового регулирования. Главным фактором,
обусловливающим отличие одной отрасли права от другой, является предмет правого регулирования, т.е.
качественно однородный вид общественных отношений, которые регулируются соответствующей отраслью
права, их своеобразие и с этим нам не хочется сегодня спорить. В силу этого далее мы предпримем попытку
исследовать эти признаки применительно к исполнительным административно-деликтным нормам.
Определяя предмет правового регулирования исполнительных административно-деликтных норм
необходимо заметить, что эти нормы тесно взаимодействуют с процессуальными и материальными
административно-деликтными нормами. Все эти нормы регулируют отношения в одной области. В этом и
состоит их общность. Различия между материальными, процессуальными и исполнительными нормами
состоят в том, что они регулируют разные общественные отношения. Таким образом, каждая совокупность
указанных выше норм имеет свой предмет регулирования.
Предметом правового регулирования совокупности процессуальных норм об административных
правонарушениях являются общественные отношения, возникающие, развивающиеся и прекращающиеся на
всех стадиях производства по делам об административных правонарушениях.
Предметом правового регулирования совокупности исполнительных административно-деликтных
норм являются общественные отношения, возникающие, развивающиеся и прекращающиеся в ходе
исполнения вступивших в законную силу постановлений по делам об административных правонарушениях.
Проф. М.Н. Марченко справедливо указывал, что «под методом правового регулирования понимается
способ воздействия норм права на те или иные общественные отношения, на поведение людей».
Справедливо так же утверждение А.С. Пашкова о том, что «каждой отрасли права присущи «свои»
юридические средства, отражающие особенности предмета регулирования и обеспечивающие должное
поведение участников соответствующих общественных отношений. Они слагаются из сочетания элементов
единого юридического метода (предписание, запрет, дозволение, стимулирование и др.) и учитывают
исторический опыт правового регулирования общественных отношений. Совокупность этих средств
(приемов, способов регулирования), обусловленных спецификой регулируемых отношений, и характеризует
метод той или иной отрасли права». Применяя тот или иной метод правового регулирования, государство
воздействует на общественные отношения в определенных сферах жизнедеятельности общества и придает
их развитию желаемое направление.
Как известно в научной юридической литературе выделяют два метода правового регулирования:
императивный и диспозитивный. «В общей теории права признается, что метод правового регулирования
характеризуется следующими чертами (признаками): 1) порядком возникновения, изменения и прекращения
правоотношений (юридическими фактами); 2) общим юридическим положением участников
110
правоотношений (правосубъектностью); 3) характером установления прав и средствами обеспечения
исполнения обязанностей (санкциями)».
Цель правового регулирования исполнительных административно-деликтных норм - установить
порядок осуществления исполнения, вступивших в законную силу постановлений о назначении
административных наказаний. Этот порядок определен и в КоАП РФ.
Исполнительным административно-деликтным нормам присуще использование метода подчинения
лиц, в отношении которых вступило в законную силу постановление о назначении административного
наказания, в случае неисполнения постановления добровольно субъектом обязанным исполнить
постановление. Так, например, в соответствии с ч. 5 ст. 32.2. КоАП РФ «при отсутствии документа,
свидетельствующего об уплате административного штрафа, по истечении срока, указанного в части первой
настоящей статьи, судья, орган, должностное лицо, вынесшие постановление, направляют в течение трех
суток постановление о наложении административного штрафа с отметкой о его неуплате судебному
приставу-исполнителю для исполнения в порядке, предусмотренном федеральным законодательством.
Протокол об административном правонарушении, предусмотренном частью 1 статьи 20.25. настоящего
Кодекса, в отношении лица, не уплатившего административный штраф по делу об административном
правонарушении, рассмотренному судьей, составляет судебный пристав-исполнитель».
Установление прав и обязанностей субъектов исполнительных отношений, порядка осуществления
производства по исполнению наложенных административных наказаний относится к компетенции
государства.
К основным способам правового регулирования, которые применяет государства для регулирования
общественных отношений, проф. С.С. Алексеев относил: дозволение, запрещение, позитивное обязывание.
Дозволение - это способ государственного правового регулирования при котором правовыми
нормами дается возможность участнику производства по исполнению постановления о назначении
административного наказания вести себя определенным образом, устанавливаются его права. Дозволение в
нормах регулирующих правовые отношения в исполнительном производстве по делам об
административных правонарушениях проявляется в том, что государство дает возможность участнику этого
правового отношения вести себя определенным образом, устанавливает его права (например, ч. 1 ст. 31.5.
КоАП РФ содержит право судьи, органа, должностного лица, вынесших постановление отсрочить
исполнение постановления на срок до одного месяца при наличии обстоятельств, вследствие которых
исполнение постановления о назначении административного наказания в виде административного ареста,
лишения специального права или в виде административного штрафа невозможно в установленные сроки).
Запрещение - это такой способ государственного правового регулирования при котором правовыми
нормами устанавливается запрет или предписание участнику производства по исполнению постановления о
назначении административного наказания вести себя определенным образом. Запрещение в нормах
регулирующих правовые отношения в исполнительном производстве по делам об административных
правонарушениях проявляется в том, что государство устанавливает запрет или предписывает участнику
этого правого отношения вести себя определенным образом (так, например, в ч. 2 ст. 31.3. КоАП РФ
закреплено, что «в случае рассмотрения жалобы, протеста на постановление по делу об административном
правонарушении и (или) на последующее решение по жалобе, протесту вступившее в законную силу
постановление по делу об административном правонарушении направляется судье, в орган, должностному
лицу, уполномоченным обращать его к исполнению, в течение трех суток со дня его вступления в законную
силу».
Позитивное обязывание - это такой способ государственного правового регулирования, при котором
правовыми нормами устанавливается обязанность участника производства по исполнению постановления о
назначении административного наказания вести себя определенным образом. Позитивное обязывание в
нормах регулирующих правовые отношения в исполнительном производстве по делам об
административных правонарушениях проявляется в том, что государство этими нормами устанавливает
обязанность участника этого правого отношения вести себя определенным образом (например, в ч. 1 ст.
31.2. КоАП РФ закреплено, что «постановление по делу об административном правонарушении обязательно
для исполнения всеми органами государственной власти, органами местного самоуправления,
должностными лицами, гражданами и их объединениями, юридическими лицами».
Таким образом, можно заключить, что государство для регулирования правовых отношений в
исполнительном производстве по делам об административных правонарушениях использовало как
императивный, так и диспозитивный методы правового регулирования в различных их вариациях и
сочетаниях. В рассматриваемых правовых отношениях, в основном, права одного субъекта
корреспондируются с обязанностями другого. Например, в ч. 4 ст. 32.7. КоАП РФ содержится право лица,
лишенного специального права требовать по истечении срока лишения специального права документы,
изъятые у него и обязанность соответствующего органа, исполнившего данное постановление о лишении
специального права возвратить эти документы. Тем самым, мы приходим к выводу, что любые
совокупности норм, регулирующих те или иные общественные отношения можно охарактеризовать с точки
зрения метода правового регулирования.
111
Один из патриархов советского и российского административного права проф. В.Д. Сорокин
справедливо отмечал, что самостоятельной отраслью права «может рассматриваться лишь такая система
норм, которая одновременно отвечает трем объективным признакам: во-первых, она должна иметь свой
предмет, т. е. регулировать определенную систему общественных отношений социально-правовой среды,
которые отличаются от других общественных отношений качественной характеристикой; во-вторых,
необходимо, чтобы данная группа норм обладала определенной степенью внутренней организации, т. е.
имела такую систему, которая достигла бы уровня элемента системы права в целом; в-третьих, эта группа
норм должна обладать способностью взаимодействовать не с отдельными группами норм отдельных
отраслей права, а с отраслями в целом, т. е. с системами такой же степени организованности».
Далее мы весьма кратко проанализируем эти признаки применительно к исполнительным нормам об
административных правонарушениях. Предмет правового регулирования нами был уже определен выше -
это общественные отношения, возникающие, развивающиеся и прекращающиеся в ходе исполнения
вступивших в законную силу постановлений по делам об административных правонарушениях. Все
признаки, указывающие на самостоятельность той или иной отрасли права взаимосвязаны и
взаимообусловлены. Так, наличие качественно обособленной группы общественных отношений
(общественные отношения, возникающие в ходе исполнительного производства), в регулировании которых
заинтересовано государство, представляющих собой первичную социальную систему, вызывает
существование соответствующей группы правовых норм, которые воздействуют на эти общественные
отношения. Вместе с тем, надлежащим образом воздействовать на общественные отношения, возникающие
в исполнительном производстве, как первичную социальную систему, можно только тогда, когда эта группа
норм будет системой такого же уровня, как и система регулируемых общественных отношений.
Нормы, регулирующие общественные отношения в исполнительном производстве по делам об
административных правонарушениях в Российской Федерации уже представляют собой определенную
систему, так как эти нормы, хотя и содержатся в едином нормативном правовом акте - КоАП РФ, но все же
они уже частично систематизированы и обособлены от процессуальных норм. Однако они еще не достигли
уровня элемента системы права в целом, как это уже стало возможным в Республике Беларусь, где в
действующем с марта 2007 г. Процессуально-исполнительном кодексе Республики Беларусь об
административных правонарушениях (ПИКоАП РБ) административно-деликтные процессуальные и
исполнительные нормы разделены, хотя и находятся под одной обложкой. Вышеназванный ПИКоАП РБ в
настоящее время состоит из двух частей: Процессуальной части и Исполнительной части, каждая из
которых, содержит раздел «Общие положения». В Общих положениях находятся нормы, аналогичные таким
же нормам, содержащимся в Общих положениях других кодифицированных нормативных правовых актов
РБ. И, если, в КоАП РФ внести соответствующие изменения, дополнив исполнение административных
наказаний разделом «Общие положения», можно будет утверждать, что и в российском законодательстве
эти совокупности правовых норм уже достигли уровня элемента системы национального права в целом.
В июле 2013 г. Законодатели еще одной страны СНГ - Республики Таджикистан приняли
Процессуальный кодекс об административных правонарушениях. Одновременно из ранее концептуально
нового действовавшего КоАП РТ, принятого в 2008 г., были исключены два раздела, а именно: Раздел № 3 и
Раздел № 4, которые включали в себя соответственно две и десять глав.
Напомним, что в этих разделах ранее находились компетенционные, административно-деликтные
процессуальные и административно-деликтные исполнительные нормы. Теперь они включены в
самостоятельный кодифицированный акт РТ.
Структурно концептуально новый Процессуальный кодекс РТ об административных
правонарушениях состоит из 3-х частей, 6-ти разделов, включающих в себя 19-ть глав, в которых помещены
248 статей.
Как самостоятельная отрасль национального права система исполнительных норм об
административных правонарушениях должна быть взаимосвязана с другими отраслями права и
взаимодействовать с ними. Нормы, регулирующие общественные отношения в исполнительном
производстве, должны соответствовать, да они и соответствуют, требованиям конституционного и
административного права. Исполнительные нормы об административных правонарушениях основываются
на нормах Конституции Российской Федерации, так как «человек, его права и свободы являются высшей
ценностью. Признание, соблюдение и защита прав и свобод человека и гражданина - обязанность
государства».
Исполнительные нормы об административных правонарушениях взаимосвязаны с нормами
международного права, так как «общепризнанные принципы и нормы международного права и
международные договоры Российской Федерации являются составной частью ее правовой системы».
Нормами административного права регламентируется деятельность судей, государственных органов,
иных организаций и физических лиц, являющихся субъектами исполнительного производства. Связь
исполнительных норм с процессуальными нормами об административных правонарушениях состоит в том,
что исполнительные правоотношения возникают только после процессуальных и являются завершающими
при привлечении лица к административной ответственности. Даже эти краткие исследования, показывают,
что взаимосвязь исполнительных норм с другими отраслями права (совокупностями правовых норм,
112
регулирующих определенную разновидность общественных отношений) характеризуется той ролью,
которую играют нормы этих отраслей права в регулировании общественных отношений в исполнительном
производстве по делам об административных правонарушениях.
Проведенные исследования показывают, что исполнительные нормы об административных
правонарушениях имеют свой предмет регулирования и взаимосвязаны с другими отраслями права и
науками. При дополнении КоАП разделом общие положения для исполнительных норм об
административных правонарушениях они будут обладать определенной степенью внутренней организации,
что будет характеризовать их как самостоятельную отрасль права.
Эту отрасль права необходимо именовать - Административно-деликтное исполнительное право.
Административно-деликтное исполнительное право - это отрасль национального права, представляющая
собой систематизированную совокупность правовых норм, регулирующих общественные отношения в ходе
исполнения вступивших в законную силу постановлений по делам об административных правонарушениях.
Придание административно-деликтному исполнительному праву статуса самостоятельной отрасли
российского права, по нашему мнению, должно привести к дальнейшей активизации научных исследований
в этой области научных знаний и соответственно к совершенствованию норм, регулирующих исполнение
вступивших в законную силу постановлений и, в конечном итоге, к раздельной кодификации материальных,
процессуальных и исполнительных административно-деликтных норм.
ӘОЖ 349,086
ҚАРЖЫ ЛИЗИНГ ТҤРЛЕРІН ҚҦҚЫҚТЫҚ ДӘРЕЖЕЛЕУДІҢ НЕГІЗДЕРІ
Есеналиев А.Е., Тоханова Р.Ж., Жумабекова М.М.
Резюме
В данной статье расcматриваеться правовое особенности виды финансового лизинга
Summary
In given article legal features tupes of finagcial are considereed
Елімізде қазіргі таңдағы лизинг процестері ӛте кҥрделі. Оның дамуын талқылау ҥшін әр тҥрлі
ҧйымдық-экономикалық аспектілерімен айналысатын мамандар керек. Қазақстан экономикасының жаңа
кҥрделі кезеңі модернизацияландырылған, ғылыми негізделген ӛндірістік, техникалық жабдықтарды,
машиналарды, аппараттарды шетелден алу арқылы экономикалық, аграрлық, индустриялық-инновациялық
саясатын жетілдіруде лизинг нарығында жҧмыс істеудің тәсілдерін жетік білетін мамандар дайындауды
талап етеді. Лизинг идеясының дамуына ескішілдік бӛгет жасады. Бірақ лизингті несиелік
қаржыландырумен салыстыру нәтижелері және де лизинг артықшылықтарының насихаты оны экономикада
қолдауға мҥмкінді берді (Стенфордтік зерттеу институтының жҧмыстарының нәтижелері бойынша.).
Мәселен, қазіргі уақытта еуропалық лизингтік қоғамдар Бірлестігіне (штаб-пәтері Брюсселде) 17 еуропалық
мемлекеттердің қоғамдар мен одақтары мҥше болуда. Соңғы жылдары олардың операцияларының кӛлемі
бірнеше млрд. доллар, сонымен қатар қозғалатын мҥлік бойынша 50 млрд. долларға дейін жетті. Ал
Америка Қҧрама Штаттарында, Азия аумағында және Австралияда лизингтік кӛрсеткіштер
еуропалықтардан айтарлықтай асып тҥседі.
Қазіргі таңда барлық елдер, даму деңгейіне қарамай, сырттан қаржыландыру процестерін қолдануда.
Олар мынадай:
Объектілерді
қаржыландыру,
трансакцияларды
қаржыландыру,
жобалық
қаржыландыру,
халықаралық лизинг және тағы басқалар. Халықаралық қаржыландырудың барлық тҥрлері инвестициялау
қызметтің жалпы тҥсінігіне кіреді. Бірақ соның ішінде бір ғана қаржы операциясы, яғни лизинг механизмі
шетел валютасының ауытқуымен байланысты туатын валюттік қауіптен, кӛлік тасымалдаумен байланысты
(тауардың бҧзылуы, жойылуы) пайда болатын қауіптерден, моральдық тозған жабдықтар мен техниканы,
технологияны алу қаупінен және пайдакҥнем қызметтестермен жҧмыс істеу қаупінен сақтамайды.
Мысалы халықаралық экономикалық қызметтесу мақсатында еліміздің Президенті Нҧрсҧлтан
Әбішҧлы Назарбаев Интеграция, бизнес, прогресс ҧранымен ӛткен Еуразиялық экономикалық одақтастың
бірінші экономикалық форумына қатысты. Ол ӛз сӛзінде ЕврАзЭС шеңберіндегі интеграция мәселелерін,
Қазақстанның экономикалық жағдайы мен бизнес жасау мҥмкіндіктерін талқылады. Сондықтан лизинг
инвестициялық қызметтің тиімді қҧралы болып табылады және ол Инвестициялық қызметті дамыту және
Қазақстан Республикасына шетел инвесторларын тарту туралы, Қазақстан Республикасының Инвестиция
туралы, Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің қабылдаған кешендік бағдарламасында кӛрсетіліп, сол
бойынша жҥзеге асырылуда. Лизинг инвестициялаудың әдеттегі формаларымен қатар ӛзіне тән
мҥмкіндіктерінің арқасында техниканы қайта қаруландыруға қажетті ӛнеркәсіп кәсіпорындарын қҧруға
және экономика қҧрылымын қайта қҧруға септігін тигізеді.
113
Қазіргі уақытта лизинг ӛнеркәсіптік кәсіпорындарға инвестицияларды жҧмылдырудың жалғыз ғана
тәсілі болып табылады. Осыған байланысты Қазақстан жоғары оқу орындарының оқу жоспарында Лизинг
арнайы пәні пайда болды. Лизинг Қазақстанның экономикасын ӛркендетуге атсалысады. Сонымен қатар
лизинг ӛндірістің дамуына ықпал жасайды. Стенфорд зерттеу институтының зерттеу нәтижелеріне сәйкес,
лизингтің болашағы зор. Лизинг несие арқылы жабдықтарды сатып алу, сату шартынан бірқатар
айырмашылықтары бар. Бҧл лизинг алушыларды лизинг бизнесіне қатысуға тартады. Лизингтің бірқатар
артықшылықтары мынадай:
- мҥлікті жоғалту қаупі лизинг берушінің мойнында болады;
- қызмет кӛрсету мен жӛндеу жҧмыстарын лизинг беруші жҥзеге асырады;
- лизинг мҥлкін ауыстырып алуға және ең жаңа, қазіргі шығарылған жабдықтармен пайдалануға болады;
- лизинг тӛлемдерін мҥлікті пайдалана бастағаннан кейін де жҥзеге асыруға болады;
- лизинг шартында алдын-ала қарастырылған шарт аяқталған соң лизинг алушының символикалық бағамен
мҥлікті меншігіне сатып алу лизинг алушы ҥшін ӛте тиімді.
Лизинг алушының әртҥрлі талаптарына бейімделе алатындар ҥшін де тиімді. Мысалы лизинг
тӛлемдерін ӛтемақы негізінде де жҥзеге асыруға болады (мысалы, сыра ӛндіру ҥшін алынған лизинг
жабдығының қҧнын, осы жабдықта ӛндірілген сыра ӛтеуге болады). Лизингтік қҧқықтық реттелуін заңмен
және нормативті акттармен реттелетін қҧқықтық-азаматтық мәміле ретінде қарастыра отырып, оның кейде
алаңдатушылық туғызатынын айта кеткен жӛн. Ӛйткені әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық қҧқықтық
процестердің даму мен кҥрделену кезеңінде бізге балама емес, нақты реттейтін заң қажет. Жоғарыда
айтылған мәселелердің барлығы Салық және бюджетке иіндетті тӛлемдер туралы, Банктермен банк қызметі
туралы, Қаржы лизингі туралы заңдарға Азаматтық Кодекске сәйкес ӛзгерістермен қосымшалар енгізуді
талап етеді. Лизингті іс жҥзінде мақсатты пайдалануды ҧйымдастыру ҥшін оның тҥрлерін, формаларын
және жҥзеге асыру тәсілдерін дҧрыс анықтаудың маңызы зор. Лизинг қатынастарының тҥрлері мәмілені
ҧйымдастыру формаларына, олардың мерзіміне, екі жақ міндеттерінің кӛлеміне, лизинг обьектісі
ерекшкліктері мен оларды аммортизациялау шартына, лизинг тӛлемдерінің кӛлеміне, салық салудың
жеңілдіктеріне, нарық секторларына байланысты бӛлінеді.
Қаржы лизингі барысында қаржыны қосымша жҧмылдыру арқылы лизинг мҥлкін табу процедурасы
сияқты, кепіл берудің, кепілдікке қоюдың, сақтандыру жҥйелерінің де маңызы зор. Лизинг мҥлкін алу
процедурасы ҥш варианттан тҧрады: бірінші вариант бойынша лизинг алушы шартқа ақы тӛлеу арқылы
мҥлік пен оның сатушысын ӛз бетінше таңдайды және шарт бойынша мҥлікпен пайдалану қҧқы лизинг
алушыға ӛтеді; екінші вариант бойынша лизинг беруші сатушыны таңдайды және мҥлікпен қамтамасыз ету
жӛнінде лизинг алушының алдында жауапты; ҥшінші вариант бойынша лизинг беруші лизинг алушыны
сатушымен жасалатын операциялар жӛнінде агент болуға уәкіл етеді.
Қаржы лизингі мҥліктің ең кең тараған тҥрі. Ол мҥлікті лизингке ҧзақ мерзімге ӛткізуді және оны
пайдаланған мерзімі ҥшін қҧнын толық ӛтеуді қарастырады. Оперативті лизинг шарты бойынша (operatіng
lease, оны толық емес аммортизациялық лизинг деп те атайды) лизинг алушыға мҥлік оның нормативті
жҧмыс мерзімінен кем мерзімге беріледі, бҧл мҥлікті лизинг алушыға бірнеше рет ӛткізуге мҥмкіндік
туғызады. Осыған байланысты лизинг тӛлемдері бір келісім-шарт ішінде мҥліктің толық қҧнын ӛтемейді.
Лизинг беруші мҥлікті уақытша пайдалануға бірнеше рет беруге мәжбҥр болады және егер лизинг
обьектісіне сҧраным болмаса, оның қалған қҧнын ӛтеу жӛніндегі қауіп лизинг беруші ҥшін есейе тҥсуі
мҥмкін. Оперативті лизинг шартының мерзімі шарт жасаушы жақтармен 1 сӛтке мен ҥш жыл шегінде
бекітіледі. Сондықтан кӛбіне лизинг алушыға қажетті қысқа мерзімді, бір жолғы маусымдық жҧмыстарды
орындайтын мҥліктер (автокӛліктер, ҧшақтар және техниканың басқа да тҥрлері) және моральдық жағынан
тез ескіретін техника лизинг шартының обьектісі бола алады. Оперативті лизинг кезінде мҥлікті лизинг
алушы таңдайды, бірақ таңдау мҥмкіндігі лизинг беруші қоймасында бар мҥлікпен шектеледі.
Оперативті лизинг мынадай белгілермен сипатталады:
-лизинг шартының мерзімі мҥлік қызметінің нормативті мерзімінен әлдеқайда қысқа, соған орай
лизинг беруші мҥлік қҧнының бір келісім-шарт есебінен ӛтелуінен ҥміттенбейді. Сонымен, біздің
ойымызша, оперативті лизинг баршаға таныс аренда болып табылады. Қазақстанда лизингті оперативті және
қаржы лизингтеріне бӛлу шарт обьектісінің ӛтелу деңгейі бойынша жҥзеге асырылады. Заң актілерінде және
нормативті қҧжаттарда бҧлар жҥйелі анықталған. Бухгалтерлік есепте қаржы лизингі мен оперативті лизинг
терминдері тек қана лизинг мәмілелерінде есепке алумен байланысты, мҧнда қаржы лизингі лизинг
берушімен мҥлікті және оны иемденуге байланысты тҥсетін пайдалар мен қауіптерді қоса лизинг алушыға
ӛткізілетін және лизинг мерзімінің соңында мҥлік те лизинг алушыға ӛтетін мәміле ретінде анықталады.
Осыған сәйкес, лизинг алушы қаржы есептерінде лизинг мҥлкінің қҧнын және лизинг берушінің алдында
лизинг тӛлемдері бойынша міндеттеріне байланысты бар сомасын кӛрсетуі тиіс [3]. Толық
аммортизацияланған лизинг қаржылық лизингтің параметрлеріне сәйкес келеді: шарттың ҧзақтығы мҥлікті
аммортизациялаудың нормативті мерзіміне тең келеді, лизингке мҥлік бір рет алынған кездің ӛзінде, оның
қҧны толық ӛтеледі.
Лизинг мәмілесінің негізгі қатысушыларының қайсібір елде орналасуына байланысты лизинг ішкі
және халықаралық болып екіге бӛлінеді. Ішкі лизинг кезінде лизинг шартына қатысушылардың барлығы бір
елдің заңды тҧлғалары (азаматтары) болулары керек. Егер лизинг беруші мен лизинг алушы әртҥрлі елдерде
114
орналасқан болса, онда лизинг халықаралық болып саналады. Егер мҥлік шетелден алынатын болса, лизинг
алушы орналасқан ел ҥшін халықаралық лизинг импорттық деп аталады. Егер мҥлік лизинг беруші
орналасқан елден алынатын болса, онда лизинг экспорттық боп саналады. Импорттық лизинг кезінде
сатушы шетелде орналасады, ал экспорттық лизингте-лизинг алушы шетелдік серіктес (партнер) болып
табылады.
Бҧдан басқа тағы да тура халықаралық лизинг бар. Мҧндай мәміледе барлық операциялар екі елдің
каммерциялық ҧйымдары арасында жасалады. Бҧл жағдай лизинг алушыға экспорттық несиені ӛзі тҧрып
жатқан елінен алуға және осы арқылы ӛз мҥлкінің ӛтім қарқын кеңейтуге мҥмкіндік, берілді; лизинг беруші
осы мҥлікті пайдалануда толық қарастыруды және кәсіпорын ӛндірісін шҧғыл тҥрде жабдықтандыруды
қамтамасыз етеді. Шетел машығында халықаралық лизингтің тағы бір тҥрін қолданады. Бҧл-транзиттің
(ӛткінші) лизинг. Бҧл лизингте шартқа қатысушының барлығы әртҥрлі елде орналасады: бір елде орналасқан
лизинг беруші басқа елден несие немесе қажетті мҥлікті алып, ҥшінші елде орналасқан лизинг алушыға
ӛткізеді [2].
Операциялар жҥргізудің формаларына, ҧйымдастырушысына, техникасына қарай лизинг-тура лизинг,
жанама лизинг, қайтарымды және ―леведж-лизинг‖ болып бӛлінеді.
Жалған лизингке саудагерлік сипаттама беріледі. Ол елімізде қазіргі салық және басқа жеңілдіктері
есебінен пайда тҥсіру арқылы жҥзеге асырылады. Егер жалған лизингте белгілі бір шарт бойынша лизинг
алушыға мҥлікті сату кезінде толық амортизациялау және мҥлікті келісілген уақыт ішінде алдын-ала сынау
арқылы ҧзақ уақыт пайдалану шарттары қарастырылған болса, онда лизинг тӛлемдерінің орнына бӛліп-
бӛліп тӛлеу арқылы сауда саттық операциялары жҥзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Қаржы лизинг туралы заңының 3-бабында банктік лизингі қарастырылған.
Мҧнда банк лизинг беруші болып табылады [1]. Мәмілелеудің кӛлемі бойынша лизинг майда лизинг,
стандартты лизинг (орта) және ірі лизинг болып ҥшке бӛлінеді. Майда лизинг (Ресей Федерациясының 100-
200 мың руб. дейін) кӛптеген елдерде кеңінен қолданылады. Бҧл мәміледе ӛндірістік емес мҥліктер
қолданылады (компьютерлер, телефон стансалары, қауіпсіздік жҥйелері және тағы басқа) Орташа лизинг Р.
Ф. 200 мың-2,5млн. руб. дианазонында жҥзеге асырылады. Стандартты лизингте кеңінен қолданылатын
мҥлік тҥрлері (кішігірім зауыттар, технологиялық жабдықтар және тағы басқа) пайдаланылады. Ірі лизинг
шарттарында (20,0 млн. руб аса ҧшақтар, кемелер, энергетикалық жабдықтар және тағы басқа қолданылады.
Бҧл нарық секторындағы жҧмыс ҥлкен қаржы ресурстарын және жеке тапсырыс берушілерге арнайы қаржы
жобаларын жасап бере алатын лизинг алушы мамандарды (лизинг компанияларын) дайындауды талап етеді.
Халықаралық лизинг кезінде мынадай мәселелер туындайды: тӛлем валютасын таңдау, валюта бағытының
ӛзгеруін бағалау, лизинг алушының кедендік режимі, елдер арасында екі жақтан салық салуды болдырмау
туралы келісім, шетел капиталының меншік қҧқын қорғау. Леведж-лизинг кезінде кепілдік қҧқығымен,
сақтандырумен кепілдіктің тҥрлеріне байланысты басқа да қосымша сҧрақтар пайда болуы мҥмкін.
Лизинг беруші лизинг мәмілесін жасау жӛнінде шешім қабылдаса лизинг алушының ӛтініші бойынша
мҥлікпен қамтамасыз етуге тапсырыс жібереді. Онда лизинг алушының заңды мекен-жайы мен банк
реквизиттерімен қоса мҥлік пен оның барлық параметрлері және лизинг алушының орналасқан жері
кӛрсетіледі. Егер қосымша жҧмыстарды орындау қажет болса, бағасын (ақысын) кӛрсете отырып, осы
жҧмыстарды орындауға тапсырма береді.
Мҥлікпен қамтамасыз етуші тапсырысты алған соң, тапсырыс алғаны жӛнінде және жҧмыстарды
орындап болғаны жӛнінде лизинг берушіге хабарлайды.
1. Қазақстанның ҥлкен нарығы, индустриалдық базасы, ғылыми-техникалық потенциалы, шикізаттың
мол қоры және тағы басқалар
инветорларды қатты қызықтырады.
2. Қазақстан Республикасының Ҥкіметі шетел инвесторларын қаржыларды белгілі бір экономика
бағыттарына жҧмсауға жол береді, интеграцияға мҥмкіндік туғызады және лизинг бизнесімен айналысатын
ҧлттық, бірлескен, шетел кәсіпорындарын қҧруға қҧқықтық, экономикалық жағдай жасайды.
3. Заң асты актілерінің нормалары (Қазақстан Республикасының Салық Кодексі) заңдардың негізгі
нормаларына сәйкес қҧрылуы керек, сонымен қатар салық салу ережелерін шектеуді, талқылауды,
орындауды және лизинг беруші мен лизинг алушының лизинг операцияларына бухгалтерлік есеп жҥргізуді
дҧрыс анықтап алу керек.
4. Лизинг операцияларын кәсіпорындар мен ҧйымдардың маркетинг қызмет қҧрамындағы дербес
бӛлшектер, сонымен қатар лизингтік қҧрылымдар (компаниялар) ӛз бетінше басқара алады, бҧл лизинг
процестерін жетік басқаруға мҥмкіндік туғызады.
5. Нақты шарттарға сәйкес лизинг қызметін басқару формалары лизингтік нақты тҥріне бір уақытты
және бір кеңістікте әртҥрлі біріктірулер жасайды.
6. Лизинг компаниясының қҧрамында маркетингтік зерттеулер ӛткізу жӛнінде, лизинг мәмілесінің
жобасын инвестициялау мен талдау жӛнінде, келісімдік жҧмыстар мен экспертизалар, техникалық бақылау
жҥргізу жӛнінде қҧрылымдар қарастырылады.
7. Лизинг процесін ҧйымдастыру ең басты бағыттар бойынша, яғни ӛндірісті жоғары сапалы ӛніммен
қамтамасыз ету және қызмет кӛрсету салаларын дамыту арқылы жҥзеге асырылады.
115
8. Лизинг процесі ҥш кезеңде қалыптасады: бірінші кезеңде дайындық жҧмыстары жҥргізіледі; екінші
кезеңде лизинг мәмілесін заңды тҥрде жасау жҥзеге асырылады; ҥшінші кезең мҥлікті пайдалану мерзімін
қамтиды.
Лизингтік қҧқықтық реттелуін заңмен және нормативті акттармен реттелетін қҧқықтық-азаматтық
мәміле ретінде қарастыра отырып, оның кейде алаңдатушылық туғызатынын айта кеткен жӛн. Ӛйткені
әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық қҧқықтық процестердің даму мен кҥрделену кезеңінде бізге балама
емес, нақты реттейтін заң қажет. Жоғарыда айтылған мәселелердің барлығы Салық және бюджетке міндетті
тӛлемдер туралы, Банк және банк қызметі туралы, Қаржы лизингі туралы заңдарға, Азаматтық кодекске,
сәйкес ӛзгерістермен қосымшалар енгізуді талап етеді.
Оперативті лизинг туралы, Банк лизингі туралы заңдар талқыланып, қабылдану керек. Мысалы,
қаржы потенциалы мол екінші деңгейдегі банктер лизинг беруші бола алады. Кіші және орта бизнесті
қолдау ҥшін Қазақстан Республикасының Президентінің Кіші және орта кәсіпкерліктің субъектілерінің
қызметіне мараторий туралы (Мемлекеттік органдар жағынан субъектілер қызметіне заңсыз араласуына
және тексеруіне жол бермеу туралы) жариясына сәйкес, лизингтік компанияларын жан-жақты қолдау,
салық, несие, амортизация жеңілдіктерін және кеден, салық, банк туралы заңдар саласындағы лизинг
қатынастарына қатысушылар ҥшін преференцияларды қарастырып, заңды ету керек.
Қаржы лизингі туралы заңды талдай отырып және оған баға бере отырып, осы заң актісіне енгізуге
қажетті ӛзгерістерді қажет етеді.
Достарыңызбен бөлісу: |