Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

8 
 
поднималась в литературе. 
Н.Б.  Мухитдинов  считал,  что  "для  обозначения  управленческой  активности  государства 
целесообразней  применять  термин "исполнительно-распорядительная деятельность", как более широкий, чем 
"воздействие".  Его  доводы  основываются  на  том,  что  управление  предполагает  не  только  воздействие  на 
участников общественных отношений, но  и регулирует  взаимодействие между  ними".  Между  государственным' 
управлением  и  государственным  регулированием  нет  принципиальных  различий  по  целевому  назначению. 
Фактически  речь  может  идти  о  различном  (большем  или  меньшем)  удельном  весе  участия  государства  в 
экономических и иных процессах"[1].  
Так,  по  мнению  Л.К.  Еркинбаевой,  «с  юридической  точки  зрения,  государственное  управление 
следует  понимать  как  целенаправленную  деятельность  государства  по  организации  общественной 
жизнедеятельности  граждан  в  целях  ее  упорядочения,  сохранения  или  преобразования,  урегулированная 
действующим законодательством.  
Аналогичное определение можно указать и для понятия «государственное регулирование». Это такая 
же  организующая  деятельность  государства,  как  и  управление,  тот  же  самый  объект  и  субъекты. 
Разграничение данных понятий имеет лишь теоретическое значение [2]. 
Терминологическое  отличие  управления  от  регулирования  некоторые  казахстанские  авторы  видят  в 
более  активном  вмешательстве  государства  в  деятельность  хозяйствующих  субъектов.  Так,  А.А.  Квашин 
считает,  что  «в  терминологическом  понимании  термин  управление  точнее  выражает  административную 
природу  государственных  органов,  чем  термин  регулирование,  так  как  под  регулированием  следует 
понимать  создание  модели  поведения,  а  под  управлением  не  только  создание  такой  модели,  но  и 
возможность  осуществлять  контроль  за  ее  соблюдением,  вести  учет,  регистрацию,  прогнозирование, 
планирование  и  тому  подобные  управленческие  действия».  С.Т.  Культелеев  также  считает,  что  в 
современных  условиях  развития  нашего  общества  недостаточно,  а  самое  главное  не  совсем  правильно 
говорить  лишь  о  государственном  руководстве  и  управлении  сельским  хозяйством.  Да  и  сами  понятия 
«государственное руководство сельским хозяйством» и «государственное управление сельским хозяйством» 
в условиях формирования правового государства и перехода к рыночной экономике должно быть довольно 
существенно переосмыслены.  
По  нашему  мнению,  применительно  к  сельскому  хозяйству  и  сложившейся  системе  аграрного 
страхования  более  уместным  будет  использование  термина  «государственное  регулирование».  Оно 
устанавливает  минимальное  вмешательство  государства  в  хозяйственную  деятельность  своих  граждан, 
указывает  на  использование  преимущественно  экономических,  а  не  командно-административных 
методов[3]. 
В  условиях  командно-административной  системы  вмешательство  государства  максимально.  В 
данный период под государственным  управлением понимается прямое  и непосредственное  вмешательство 
органов  государства  с  использованием  административных  методов.  В  период  рыночной  экономики 
вмешательство  государства  в  хозяйственную  деятельность  минимально  и  тогда  мы  говорим  о 
государственном  регулировании.  Государственное  регулирование  экономики  -  это  целенаправленный, 
координирующий процесс управленческого воздействия правительства на отдельные сегменты внутреннего 
и  внешних  рынков  посредством  микро-  и  макроэкономических  регуляторов  в  целях  достижения 
равновесного роста общей экономической системы . 
Регулирование сельского хозяйства представляет собой сложную систему экономических, правовых, 
организационно-административных и социальных мероприятий. 
Предметом  государственного  регулирования  являются  аграрные  отношения  в  производственно-
хозяйственной, социальной и иных сферах деятельности сельскохозяйственных коммерческих организаций. 
Специфику регулирования рыночных аграрных отношений определяют: 
во-первых,  разнообразие  природно-климатических  факторов,  которые  требуют  формирования 
системы  правовых  мер,  направленных  на  защиту  сельскохозяйственных  производителей  от  риска, 
вызываемого стихийными обстоятельствами, — страхование сельскохозяйственного производства; 
во-вторых,  нестабильность  цен  на  сельскохозяйственную  продукцию,  во  многом  зависящих  от 
природных факторов, экономических условий сельскохозяйственного рынка, его конъюнктуры; 
в-третьих, относительно слабая привлекательность инвестиций в сельскохозяйственное производство 
в силу продолжительности цикла производства [4]. 
Необходимость 
государственного 
регулирования 
сельскохозяйственного 
производства 
обусловливается тем, что государство ответственно перед своими гражданами за создание  им нормальных 
условий для жизни, обеспечение продовольствием и другими сельскохозяйственными товарами. 
Острый  дефицит  материальных  и  финансовых  ресурсов,  низкий  технический  уровень,  слабая 
мотивация  труда,  нарушение  межотраслевых  связей,  социальная  отсталость  деревни  обусловливают 
необходимость  государственной  поддержки  отрасли,  которая  самостоятельно  не  в  состоянии  выйти  из 
кризиса. 
Цель  государственного  регулирования  —  преобразование  сельского  хозяйства  в  эффективную 
отрасль  рыночной  экономики;  стабилизация  агропромышленного  производства;  создание  условий  для 
нормального экономического функционирования производства, осуществления аграрной реформы и прежде 

9 
 
всего  земельных  преобразований,  приватизации  и  разгосударствления;  формирование  структуры  новых 
рыночных отношений, развитие предпринимательства. 
Государственное 
регулирование 
аграрных 
отношений 
обеспечивает 
и 
практикует 
сельскохозяйственным  и  агропромышленным  коммерческим  организациям  выбор  любой  формы 
собственности 
и 
организации 
производства, 
свободу 
предпринимательской 
деятельности, 
самостоятельность  хозяйствования  и  распоряжения  сельскохозяйственной  продукцией,  а  также 
полученными от се реализации доходами. В условиях общего кризиса в стране, в том числе в сфере АПК, 
который может иметь  тяжелые последствия не только для сельскохозяйственной отрасли, но для страны в 
целом,  государственное  регулирование  аграрных  отношений  способствует  глубоким  преобразованиям 
экономического, правового и социального характера. 
Особую  актуальность  вопросы  организации  регулирования  приобрели  в  настоящее  время  в'  связи  с 
экономическими    преобразованиями  в  государстве,  многообразием  форм  собственности.  В  этих  условиях 
перемены,  происходящие в нашей республике, коснулись всех областей общественной жизни, в том числе, и 
сферы государственного управления.  
Проводимые  реформы  управления  предусматривают  дальнейшую  реализацию  конституционного 
принципа  президентского  правления,  усиления  контроля  за  деятельностью  исполнительных  органов  со 
стороны  главы  государства,  отхода  от  прямого  управления  и  регламентации  деятельности  субъектов 
экономической  деятельности,  органами  исполнительной  власти,  передачу  ряда  государственных  функций  в 
частный  сектор,  сокращение  расходов  на  содержание  государственного  аппарата,  переход от административно 
командной структуры исполнительных органов к новой соответствующей рыночной экономике.  
Государственное  регулирование  и  управление  аграрным  сектором  экономики  напрямую  связаны  с  теми 
целями,  которые  определены  в  Законе  РК  "О  государственном  регулировании  развития  агропромышленного 
комплекса  и  сельских  территорий"  от  8  июля  2005  г.,  указано,  что  целями  государственного  регулирования 
развития агропромышленного комплекса и сельских территорий являются: 
| 
-  развитие  социальной  и  инженерной    инфраструктуры  сельских  территорий      и  обеспечение  сельского  
населения благоприятными условиями жизни; 
- обеспечение продовольственной безопасности государства; 
- обеспечение устойчивого  экономического  и  социального  развития агропромышленного комплекса и 
сельских территорий; 
-  создание  экономических  условий  для  производства      конкурентоспособной    сельскохозяйственной 
продукции  и  продукт  ее переработки. 
Закон  установил,  что  государственное  регулирование  развития  агропромышленного  комплекса  и 
сельских  территорий  направлено  на  обеспечение  продовольственной  безопасности,  устойчивости  рынков 
продукции  агропромышленного  комплекса,  формирование  эффективной  системы  предпринимательства, 
поддержку  конкурентных  преимуществ  отечественной  продукции,  а  также  повышение  уровня  жизни 
сельского  населения  через  создание  условий  для  развития  растениеводства,  животноводства,  рыбного 
хозяйства,  переработки  сельскохозяйственного  сырья  и  пищевой  промышленности,'  обеспечения 
ветеринарно-санитарной  и  фитосанитарной  безопасности,  технической  оснащенности  и  других 
сопутствующих  сфер  деятельности,  развития  социальной  инженерной  инфраструктуры  сельских 
территорий. 
Государственное  регулирование  развития  агропромышленного  комплекса  и  сельских  территорий 
осуществляется посредством: 
- развития кредитования в сфере агропромышленного комплекса и сельских территорий; 
- субсидирования агропромышленного комплекса; 
- проведения закупочных операций и ценовых интервенций; 
- создания специализированных организаций; 
- регулирования экспорта и импорта товаров агропромышленного комплекса; 
- технического оснащения агропромышленного комплекса; 
- информационно-маркетингового обеспечения агропромышленного комплекса; 
-  научного,  нормативно-методического  обеспечения  и  подготовки  кадров  для  агропромышленного 
комплекса; . 
- осуществления  инвестиций в развитие социальной и инженерной инфраструктуры сельских территорий; 
- организации оптимального сельского расселения; 
- обеспечения ветеринарно-санитарной и фитосанитарной безопасности 
применения мер налогового, бюджетного, таможенно-тарифного технического регулирования и иных 
мер в соответствии законодательными актами Республики Казахстан. 
Задачи,  которые  необходимо  решить  в  сфере  агропромышленного  комплекса  в  ближайшие  годы, 
конкретизированы  и  поставлены  Президентом  РК  перед  Правительством  и  акимами  всех  уровней  
состоявшемся  31  января  2005  г.  республиканском  совещании  по  вопроса  АПК.  Таких  основных  задач, 
поставленных  Президентом,  десять:  Первая.  В  среднесрочной  перспективе  главной  целью  должна  стат 
поддержка  развития  перерабатывающего  сектора  сельского  хозяйства.  При  этом  основной  акцент  нужно 
сделать на глубокой переработке сельхозсырья для выпуска продукции с высокой добавленной стоимостью. 

10 
 
Разработать  и  внести  в  Парламент  Закон  РК  "О  государственном  регулировании  развито 
агропромышленного  комплекса  и  сельских  территорий".  Вторая.  Необходимо  активнее  использовать 
кластерный подход при производстве переработке продукции сельского хозяйства. И прежде использовался 
кластерный  подход  в  отраслях  сельского  хозяйства,  пищевой  и  текстильной  промышленности.  Нужно 
разрабатывать  и  реализовать  комплекс  мер  по  развитию  специализированных  кластеров  в  каждом  регионе. 
Третья.  Необходимо  усилить  работу  по  расширению  информационно-маркетинговой,  консультационной 
поддержки  сельхозпроизводителей. 
Четвертая.  Внедрение  международных  стандартов  качества 
сельхозпродукции и его переработки, что означает переход на современные технологии, в том-числе экологически 
чистые. Пятая. Необходимо обеспечить для фермеров доступ к рынкам сбыта и перерабатывающим предприятиям. 
Шестая.  Необходимо  продумать  эффективные  методы  и  формы  кредитования  сельского  хозяйства.  Седьмая. 
Необходимо принять комплекс мер, направленных на обновление сельскохозяйственной техники. Разработать и 
принять  программы  обучения  сельчан  новым  методам  управления  и  организации  труда  в  сельском 
хозяйстве. Восьмая. В приоритетном порядке развивать сельскохозяйственную науку, совершенствовать 
систему  сельскохозяйственных  научных  исследований.  Девятая.  В  сельском  хозяйстве  в  будущем  будут 
преобладать средние и крупные  сельхозпроизводители, но это не означает, что мелких сельхозформирований 
не  будет.  В  зависимости  от  особенностей  регионов  и  видов  бизнеса  они,  конечно,  останутся.  Десятая. 
Необходимо развивать социальную инфраструктуру в селах, особенно культурно-массового направления. Важно 
развитие предпринимательства на селе. 
Некоторые  из  этих  задач  уже  выполнены.  Решение  этих  задач  напрямую  связаны  и  с 
"Государственной  программой  развития  сельских  территорий  Республики  Казахстан  на  2004-  2010  годы", 
утвержденной Указом Президента Республики Казахстан 10 июля 2003 года [5]. 
Основные задачи и  проблемы  государственного регулирования  сельского хозяйства определены и в 
постановлении Правительства "О стратегии развития сельского хозяйства Республики Казахстан до 2010 года и 
о  развернутом  плане  мероприятий  по  реализации  стратегии  сельского  хозяйства  до  2010  года",  где 
основным  предназначением  этого  регулирования  аграрных  отношений  является  предоставление 
хозяйствующим субъектам свободы предпринимательской деятельности, самостоятельности хозяйствования, 
свободного распоряжения произведенной сельскохозяйственной продукцией и полученными от ее реализации 
доходами. 
Задача государственного регулирования состоит также в том, чтобы обеспечить наиболее безболезненный 
переход к рыночным отношениям и создать условия их функционирования. 
Особенности  государственного  регулирования  сельского  хозяйства  имеют  значение  и  для 
государственного  регулирования  страхования  в  сельском  хозяйстве,  так  как  через  институт  страхования 
государство решает ряд задач, направленных на обеспечение продовольственной безопасности, устойчивости 
рынков 
продукции 
агропромышленного 
комплекса, 
формирование 
эффективной 
системы 
предпринимательства.   
По  государственным  регулированием  страховой  деятельности  понимается  система  методов  воздействия 
государства на организацию страхового дела в стране и осуществление страхования .  
Непосредственными задачами государственного регулирования в сфере страхования являются:  
1) создание и поддержание  стабильной страховой системы в Республике Казахстан и формирование 
инфраструктуры национального страхового рынка;  
2) регулирование страхового рынка и надзор за страховой деятельностью;  
3) законодательное  закрепление  основ страхования,  установление  видов обязательного страхования, 
принципов участия Республики Казахстан в системе международного страхования;  
4) защита прав и законных интересов страхователей, застрахованных и выгодоприобретателей .  
Основными направлениями государственного регулирования страховой деятельности являются: 
1)
 
установление правосубъектности субъектов страховой деятельности; 
2)
 
правовое регулирование страховых отношений; 
3)
 
государственный надзор за осуществлением страховой деятельности; 
4)
 
обеспечение  финансовой  устойчивости  и  платежеспособности  страховых  организаций  посредством 
установления определенных нормативов; 
5)
 
привлечение к ответственности за нарушение страхового законодательства; 
6)
 
обеспечение исполнений предписаний норм страхового законодательства.  
Обобщая  вышеуказанное,  мы  бы  сформулировали  определение  государственного  регулирования 
страховых отношений в области сельскохозяйственного производства: - это целенаправленная деятельность 
государства  по  организации  и  созданию  правовых,  экономических,  социальных  и  иных  условий  для 
развития страхования в области сельскохозяйственного производства. 
 
Литература 
1.
 
Мухитдинов Н.Б., Мороз С.П.  Горное право Республики Казахстан: учебное пособие. – Алматы, 2004. 
– 224 с.  
2.
 
Еркинбаева  Л.К.  Аграрные  правоотношения  в  Республике  Казахстан:  дис.  докт.  юрид.    наук.  -  Алматы, 
2008. – 354 с. 
3.
 
Культелеев С.Т. Аграрное право Республики Казахстан: учебник для вузов. – Алматы, 2005. - 320 с. 

11 
 
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МІДЕНИЕТ ПЕН ӚНЕРДІҢ 
МАҢЫЗЫ КІТАП – ҦЛТЖАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕЙДІ 
 
Арыстанова А. 
А.С.Пушкин атындағы облыстық әмбебап ғылыми 
кітапханасының кітап қорын толықтыру бӛлімінің меңгерушісі, Шымкент 
 
Қазіргі  кезеңде  патриотизм  тақырыбы,  оның  ішінде  қазақстандық  патриотизм  мәселесі  барлық 
қоғамдық,  мемлекеттік,  саяси,  мәдени-рухани  тақырыптардың  ӛзегіне  айналуда.  ҚР  Президенті  Қазақстан 
халқына  Жолдауында  «оқыту  ҥдерісінің  тәрбиелік  қҧрамдасын  кҥшейту  қажеттілігін»  ерекше  ескерткен 
және олардың ең бастыларының қатарында «патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ҧлтаралық 
келісім мен толеранттылық, тәннің де, жанның да дамуы, заңға мойынҧсынушылық» аталып ӛткен, сонымен 
қатар,  «бҧл  қҧндылықтар  меншіктің  қандай  тҥріне  жататынына  қарамастан  барлық  оқу  орындарында  да 
сіңірілуге тиіс». Ендеше, патриотизм идеясы жастарға білім мен тәрбие берудің барлық бағдарламаларынан 
кӛрініс табуы керек, жалпы кӛпшіліктің де одан хабардар болғаны жӛн. 
Қоғамдардың  даму  тарихы  патриотизмнің  мемлекет  тарапынан  қажетті  және  пісіп  жетілген 
ӛзгерістерді  жҥзеге  асырудың  басты  ресурсы  екендігін  кӛрсетті.  Мемлекет,  партия,  қоғамның  белсенді 
бӛлігі  аса  маңызды  реформаларды  жҥзеге  асыру  кезінде  сәйкесінше  символиканы,  қҧндылықтарды, 
идеалдарды, мақсаттар мен принциптерді, бір сӛзбен айтқанда, идеологияны қалыптастырады және оларды 
қорғай отырып дамытады. 
   Мҧндай мәселелер қазіргі таңда тәуелсіз даму жолына енді ғана тҥскен мемлекеттердің кӛпшілігінің 
алдына  қойылуда.  Ендеше  бҥгінгі  патриоттық  идея  да,  патриоттық  тәрбие  де  қазіргі  заман  адамдарына, 
олардың талғамдары мен мҥдделеріне сай анық та тҥсінікті тҥрде болғаны жӛн. Қазіргі заманғы патриоттық 
идеология  мемлекеттің  қҧрылу  процесіндегі  барлық  жетістіктерді,  сондай-ақ  ҧзақ  мерзімді  басымдықтар 
мен талаптарды да назарына алуы керек. 
    Ӛз  халқыңның  тарихының  ӛнегелі  жақтарын  білу,  ӛз  еліңнің  кешегі  және  бҥгінгі  қаһармандарын 
мақтаныш  ету,  олардың  ерлігіне  тағзым  ету,  оларға  сай  болу  патриотизмнің  басты  қҧрамдас  бӛлігі  болып 
табылады.  Бҧл  тҧрғыда  алғанда,  республикамыздың  оқу-тәрбие  мекемелерінде,  сондай-ақ  кӛпшілік 
кітапханаларда белгілі деңгейде әр тҥрлі шаралар жҥргізілуде. Қазақстан тарихы мектептерде, орта арнаулы 
және жоғары білім беру мекемелерінде оқытылуда, тарихтың жарқын беттері бҧқаралық ақпарат қҧралдары 
арқылы  насихатталуда,  қаһармандарымыздың  есімдері  ҧлықталып,  олардың  аттары  елді  мекендерге, 
кӛшелерге,  мектептерге,  тҥрлі  мекемелерге  берілуде.  Алайда  тарихтың  ақтаңдақтарын  жеткіліксіз  оқып-
ҥйрену,  тҥрлі  тарихи  және  ғылыми  теориялардың  арасындағы  келіспеушіліктер  мен  айырмашылықтар, 
жастардың тӛл тарихына деген қызығушылығының айтарлықтай аз болуы, ӛзге, әсіресе батыстық идеология 
мен  теориялардың  басымдық  ықпалы  бҧған  кӛп  кедергі  жасауда.  Кӛп  ретте  жастардың  бҧқаралық,  тіпті 
кейде  арзан  мәдениетке  елтіп,  этномәдени,  дәстҥрлі,  ҧлттық  бастаулардан  алыстап  кетуі,  ӛкінішке  қарай, 
қалыпты  және  кеңінен  тараған  ҥрдіске  айналды.  Біздің  ойымызша,  одан  шығудың  басты  жолы  —  қазіргі 
білім беру мекемелерінде этномәдени білім мен тәрбие беруге ерекше кӛңіл бӛлу керек секілді. 
Патриоттық  сезім  отбасынан  басталады.  Ӛкінішке  қарай,  нарықтық  қатынастардың  кеңінен  орын 
алуы,  ересектердің  тәрбиеге  жеткіліксіз  кӛңіл  бӛлуі,  ата-аналардың  уақытының  жетіспеушілігі  мен 
қолдарының тимеуі отбасындағы  жастар тәрбиесінің ролін тҥсірді. Әрине, мҧндай жағдайларда ӛзінің ескі 
арнасын жоғалтқан патриоттық, отансҥйгіштік сезімдерді қалыптастыру мен оған тәрбиелеудің жаңа жолға 
оңайлықпен тҥсіп кете алмасы анық. 
Патриоттық  сананы  қоғамдық  ӛмірде  бекітетін  бірден-бір  институт  —  жоғары  оқу  орындары  мен 
басқа да білім мен тәрбие беру мекемелері. Олардың кӛмегімен патриоттық сана қоғамдық ӛмірге бекітіліп, 
мемлекет  тарапынан  қолдауға  және  бағдарлауға  ие  болады.  Студент  жастар  қоғамның  әлеуметтік 
қҧрылымында  ерекше  орын алады. Ендеше, қазіргі студент  жастар ӛздерінің тҧлғалық-кәсіби  нығаюға  бет 
алуының жоғары деңгейімен, шығармашылық потенциалымен, Қазақстанның әлеуметтік жаңғыру процесіне 
шынайы  іс  жҥзінде  қатысуға  деген  белсенді  қызығушылығымен,  қоғамдық  ӛмірдің  тҥрліше  жақтарына, 
ӛзінің  әлеуметтік  бағдарларына  деген  даралық  кӛзқарастарымен  ерекшеленуі  тиіс.  Олар  еліміздің 
әлеуметтік-саяси, экономикалық және мәдени дамуының анықтаушы кҥші де болып табылады. Олай болса, 
студент жастардың тҧрмысы мен болмысына, тәлімі мен тағылымына ҥстірт қарауға болмайды. Бҧл туралы 
Президент  Қазақстанның  әлеуметтік  жаңғыртылуына  қатысты  жақында  жазылған  Бағдарламалық 
тапсырмалық  мақаласында  ерекше  ескерте  келіп:  «Мен  жас  ҧрпақтың  ел  болашағы  ҥшін  маңызын  атап 
кӛрсетіп  келдім  және  атап  кӛрсете  беремін.  Мемлекет  әрбір  жас  адамның  ӛз  еліне  міндетті  тҥрде  қажет 
болуы ҥшін бәрін де жасайды» — деген болатын.  
Қазақстанның  егемен  мемлекет  ретінде  қарқынды  дамуы  тәрбие  процесін  жӛнге  келтіру  мен  оның 
бағыттарын  айқындаудың  қажеттілігін  нақты  тҥрде  ҧғынуға  әкелді.  Бҥгінгі  таңда  Қазақстан 
Республикасында  білім  беру  мен  денсаулық  сақтау  ісінің  дамытылуының  «Саламатты  Қазақстан» 
мемлекеттік  бағдарламасы  басым  бағыттар  қатарына  азаматтылықты,  еңбексҥйгіштікті,  адамгершілікті, 
адам  қҧқықтары  мен  бостандықтарына  қҧрметпен  қарауды,  Отанға,  отбасына,  қоршаған  ортаға  деген 
сҥйіспеншілікті  қалыптастыруға  бағытталған  білім  берудің  тәрбиелік  қызметін  қосады.  Мемлекетіміздің 

12 
 
жоғары  мектептері  де  осы  бағыттарды  басшылыққа  ала  отырып,  оқу-тәрбие  ісімен  белсенді  айналысуда. 
Студент  жастарды  азаматтылық,  патриотизм,  еліміздің  қарқынды  сатылап  дамуы  идеяларының  рухында 
тәрбиелеуге  бет  бҧрған  кітапханалардың    ішінде  ҥлкен  тәрбиелік  потенциалы  бар,  облыстың  жетекші 
кітапханаларының  бірі  болып  табылатын  облыстық  А.С.Пушкин  атындағы  облыстық  әмбебап  ғылыми 
кітапханасы да бар. 
Патриотизмге  тәрбиелеудің  ҧзақ  мерзімді  мақсаты  —  азаматтарды  біріктіру,  азаматтарға 
Тәуелсіздіктің  қҧндылықтары  мен  жетістіктерін  ҧғындыру,  оларды  мемлекеттік  рәміздер  мен  идеология 
тӛңірегіне  топтастыру.  Бҧл  —  ҧзақ  мерзімді  мақсат.  Оған  қол  жеткізудің  басты  жолы  —  толеранттылық, 
бірлік, ӛзара кӛмек, қайырымдылық т.б. Бҧлар біздің мемлекетіміздің басты жоспарлары мен мақсаттарында 
толықтай  кӛрініс  тапқан,  алайда  олар  жалпы  ҧлттық  қҧндылықты  бағыттарды  нығайту  бойынша  жастар 
саясатын жоспарлы жҥргізбейінше жҥзеге аса алмайды. Жастар ҥшін осындай тәрбиелік мәнді істердің бірі 
—  әр  тҥрлі  деңгейлер  мен  мазмҧндағы  тәрбиелік  шаралар,  мемлекеттік  мерекелерді  атап  ӛту,  тҥрлі 
патриоттық  акцияларды  ҧйымдастыру  мен  жҥргізу.  Олардың  ішінде  жыл  сайын  ӛткізіліп  отыратын  ҚР 
мемлекеттік рәміздерінің кҥнін тойлау ерекше орын алады. 
Бҧл бағытта біздің кітапхананың, аудандық бӛлімшелерінің атқарып отырған шаралары жеткілікті. 
Қарапайым ғана мысал алайық. Империялық саясат тҧсында Алтайдан Атырауға, Арқадан Алатауға 
кӛсіліп жатқан ҧлан - ғайыр қазақ даласын бӛліп ал да билей бер пиғылы ҥстемдік еткені сӛзсіз. Ал бірақ сол 
жымысқы  саясатты  жҥзеге  асыртпаған  ненің  арқасы,  ненің  қҧдіреті?  Ақ  найзаның  ҧшы,  ақ  білектің  кҥші 
ғана шешуші роль атқарды ма? 
Талайлы  тарихымызға,  оның  қатпар-қатпар  қойнауына  кӛз  салсаңыз,  сайын  даласы  мен  айдынды 
шалқар кӛліне кӛз алартушылар қай заманда да аз болған жоқ. Қазақ, қазақ болғалы, қабырғалы жҧрт атанып 
қанат  жайғалы  жері  ҥшін  қан  майдан  ҥркіншіліктен  кӛзін  ашқан  емес.  Халқымыздың  ауыз  әдебиеті  мен 
фольклорының эпикалық тҧлғалары  Қобыланды,  Қамбар, Тарғын,  Алпамыс сынды баһадҥрлер образынын 
кӛркем туындыларда кестеленуінің мәні зор. Себебі, "Батыр тҧлғасы әрқашан да Отанын сҥйетін, елі ҥшін 
жанын  аямай  кҥресетін  асқан  патриот,  жақсылыққа  жаны  қҧмар  ізгі  жан.  Ол  жауына  қаншалықты  қатал 
мейірімсіз  болса  туған  -  туысқанына,  семьясына,  ел  -  жҧртына  соншалықты  мейірімді,  жҧмсақ,  аңғал  да 
ақкӛңіл жан". Демек, батырлар тҧлғасы, олардың болмыс-бітімі жас жеткіншек бойында ақыл - парасат пен 
қайрат - жігер сынды қабілет-қарымды қалыптастыруда ерекше роль атқарған. 
Халқымыз талай дҥбірлі, дҥрмекті кезеңді бастан ӛткізген. Сол замандарда уақыттың қойған талап  - 
міндеттеріне  сай  елі  ардақтаған  перзенттері  шығып  отырған.  Ал  олардың  ауыз  әдебиетіндегі  сомдалған 
образы  ел  арасында  жас  ӛскен  буынды  атамекенді  сҥюге,  туған  жерді  сыртқы  басқыншылардан  қорғауға 
тәрбиелеуде айрықша маңызды болған. 
Демек, біздің ойымызша қазақта батырлық, ерлік, дәстҥрді дәріптеген туындылардың ӛзі жайдан жай 
дҥниеге келмеген. Оның қоғамдық ой сана кӛшіне, адамдар психологиясына нақты, қыруар ықпалы болған. 
Сондықтан  бҥгіндері  тілдік  қорымызға  берік  орныққан  қазақстандық  патриотизмнен  бҧрын,  ең  алдымен, 
қазақ  патриотизмнің  тҥп  тамырына  бойлаған  жӛн.  Мәселеге  осы  тҧрғыдан  келгенде  қазақ  патриотизмін, 
отаншылдығын  қалыптастырудың  бірнеше  қайнар  бҧл  ақ  -  бастау  кӛзі  бар,  соның  бірі  сӛз  ӛнеріне,  оның 
поэтикалық пафосына, азаматтық әуен қуатына тікелей байланысты. 
Қазақ  -  бауырмал  халық.  Бірақ  сол  шектен  тыс  бауырмалдықтын  сабақ  аларлықтай  тағылым  да  аз 
емес, әрине. Ғасырлар бойы бодандықтың бҧғауында болған халқымыз сыртқы кҥштің теперішін аз тартқан 
жоқ.  Соның  салдарынан  "есіктен  кіріп  тӛр  менікі"  дейтін  пиғыл  ӛріс  алып,  қазақтар  ӛз  жерінде,  ӛз  елінде 
қақпақылға тҥсіп, кемсітушіліктің небір тҥрін бастан кешірді. Бҧл, әсіресе, кеңестік интернационализм деген 
саясат  тҧсында  шебер  бҥркемеленіп,  республиканың  негізгі  этносы  қазақтардың  рухани  ӛрісінің  кеңеюіне 
барынша қысым жасалды. Мәселеге осы тҧрғыдан келгенде тарихшы М. Қойгелдиевтің пікірімен санаспауға 
болмайды.  "Большевиктер  жалпыадамзаттық  гуманистік  идеяны  қазақ  топырағына  соған  дейін  қорланып 
қалған ҧлтаралық мәселелерді табанды да байсалды тҥрде шешу арқылы емес, керісінше декреттер арқылы 
кҥштеп және тез арада енгізу жолына тҥсті, - деп жазады ол. 
Ел  ӛміріндегі  бірқатар  проблемаларды  шешу  кӛп  жағдайда  азаматтық  қоғамның  даму  деңгейіне, 
жоғары патриоттық сананың қалыптасуына, ӛз еліне деген мақтаныш сезімге, Отанының мҥдделерін қорғау 
жӛніндегі  азаматтық  борышты  орындауға  дайындығын  тәрбиелеуге  байланысты.  Қасиетті  хадис:  ―Отанды 
сҥю иманнан - дҥр‖, дейді. Елін сҥю, Отанын қорғау қашаннан ер жігіттің парызы болған. ―Отаншыл сезім 
жас  ҧрпақ  бойына  қайдан  беріледі?  ―Отан  от  басынан  басталады‖,  дейтін  халықтың  ҧрпағы  бҧл  сенімнен 
шыға алып жҥр ме? Қазіргі кҥні жастарымыздың бойындағы отаншыл рух, патриоттық сезім қай деңгейде?‖ 
деген сауалдардың бізді ойландыруы заңдылық. Жеке тҧлғаның әлеуметтенудегі негізгі бағыттың бірі жеке 
адамның  Отанмен  сәйкестігі  болып  табылады.  Бҧл  ретте  "Отан"  ҧғымы  адамның  туған  жерімен, 
жақындарымен және туыстарымен ғана шектелмейді, сонымен қатар эмоциялық  - психологиялық сезімдер 
(махаббат,  патриотизм,  шынайы  берілгендік,  ҧлттық  мақтаныш  сезімдері  және  басқалар)  қырынан  да 
ҧғынылады.  Әлемде  азаматтардың  бойында  ҧлттық  нышандарға  -  Туға,  Елтаңбаға,  Әнҧранға,  ҧлттық 
мерекелерге  патриоттық  сезімді,  оларға  қҧрметпен  қарауды  мақсатты  тҥрде  қалыптастырып  отырған 
дамыған елдер аз емес. Кӛптеген елдерде мемлекеттік нышандар мемлекеттің оң бейнесін жасаудың негізі 
ретінде пайдаланылады, ҧлттық мақтаныштың белгісі болып табылады, патриоттық сезім мен ерік - жігерді 
танытудың  нысанасы  ретінде  пайдаланады.  Мемлекеттік  нышандардың  кӛмегімен  азаматтар  бойына  еліне 

13 
 
деген мақтаныш пен патриоттық сезім дәйекті де табанды тәрбиеленеді. Ӛскелең ҧрпаққа патриоттық тәрбие 
беру  мәселелеріндегі  қазіргі  проблемаларды  шешу  ҥшін  тҧтастай  алғанда  тәрбиеге  принципті  тҥрде  жаңа 
тҧрғы қажет. Ел бейнесін және Отанымен ажырағысыз байланыс сезімін мемлекет пен қоғам тҥрлі тетіктер 
мен институттар, ең алдымен, білім беру арқылы қалыптастырады. 
Тәуелсіз елміз, шекарамыз анық, Елтаңбамыз, Әнҧранымыз, Мемлекеттік туымыз, теңгеміз, қысқасы, 
мемлекет ҥшін қажетті қҧндылықтың бәрі бар. Сол қҧндылықтарға сай патриотизмнің де бар екенін жоққа 
шығаруға болмайды.  
Әрине,  мҧны  кез  келген  азамат  мойындайды.  Ендеше,  осындай  жетістіктеріміздің  бәрін  еліміздегі 
ынтымақтың арқасы, жаңа қазақстандық патриотизмнің кӛрінісі деп білейік. 
 
 
УДК 348.47:656.(574) 
 

жүктеу/скачать 5,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: