Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

59 
придерживается  промежуточного  пути  к  обеспечению  продовольственной  безопасности,  им 
присущи те или иные элементы обеих подходов (например, страны ЕС). 
Основное  различие  между  протекционистским  подходом  и  экспортоориентированным 
заключается  в  объемах  государственной  поддержки  сельскохозяйственного  производства.  В 
Японии  и  Норвегии  государственная  поддержка  сельского  хозяйства  является  одной  из  самых 
высоких  в  мире  наряду  со  Швейцарией,  Южной  Кореей  и  Исландией.  Оценка  поддержки 
производителей в процентном выражении, по данным ОЭСР, в 2013 г. в Японии была равна 48%, в 
Норвегии  -  66%.  Для  сравнения,  этот  показатель  в  ЕС  составил  24%,  в  Канаде  -  20%,  в  США  - 
10%, Австралии - 3%, Новой Зеландии - около 0%.  
Страны с протекционистским подходом к развитию АПК, как правило, имеют ограниченные 
сельскохозяйственные  ресурсы,  и  даже,  несмотря  на  порой  высокоразвитую  экономику,  не 
способны 
производить 
большинство 
видов 
продовольствия, 
обладающего 
высокой 
конкурентоспособностью  на  мировом  и  внутреннем  рынках.  В  связи  с  этим,  данные  страны 
используют ряд механизмов, направленных на защиту внутреннего производства. Так, основными 
инструментами  защиты  внутреннего  рынка  Японии  являются  регулирование  внутренних  цен  на 
продовольствие,  ограничение  импорта  продуктов  питания  путем  таможенно-тарифного 
регулирования, осуществление прямых выплат фермерам в виде различных субсидий. При данном 
подходе  часть  средств,  потраченных  на  поддержку  сельского  хозяйства,  превращается  в 
капиталовложения  в  промышленное  и  сельскохозяйственное  производство,  участвуя  в  процессе 
воспроизводства национального капитала. Средства, израсходованные на импорт продовольствия, 
навсегда уходят из страны и участвуют в развитии производства в странах - экспортерах. 
Политика  государств,  направленная  на  значительное  субсидирование  аграрного 
производства,  противоречит  интересам  ВТО,  которая  поддерживает  страны-экспортеры 
продовольствия. В качестве ответной реакции на давление ТО по снижению господдержки АПК, 
была  разработана  концепция  ногофункционального  подхода  к  сельскому  хозяйству,  которая 
получила  широкую  поддержку  на  конференции  ФАО  в  1999  г.  в  Нидерландах,  и  обрела 
международное признание. 
Экспортоориентированного 
подхода 
к 
обеспечению 
аграрно-продовольственной 
безопасности придерживаются страны с высоким аграрным и экономическим потенциалом. Ярким 
представителем  этого  подхода  являются  США.  Хотя  в  непосредственном  сельскохозяйственном 
производстве  США  работает  всего  1%  населения,  страна  способна  не  только  покрывать 
собственные  потребности  в  продовольствии  за  счет  внутреннего  производства,  но  и  является 
крупнейшим мировым экспортером продовольствия. 
Субсидирование  экспорта  позволило  США  стать  мировым  лидером  в  области  сельского 
хозяйства. Такой тип поддержки позволил фермерам продолжать производство продукции в ещё 
больших  объемах  и  получать  дополнительные  конкурентные  преимущества  не  только 
посредством  государственных  субсидий,  но  и  благодаря  эффекту  масштаба  производства. 
Средний  размер  фермы  в  США  составляет  приблизительно  200  га,  а  размер  крупных 
растениеводческих ферм - несколько тысяч гектаров. Механизация в этих гигантских хозяйствах 
настолько высока, что позволяет управляться подобной фермой всего 15-20 работникам. Согласно 
данным за 2013 г., всего 125 тыс. крупных хозяйств, что составляет всего 6% от их общего числа, 
производят более 75% всей сельскохозяйственной продукции США. 
Промежуточный  подход  характерен  для  большинства  стран  ЕС,  которые  не  стремятся 
занимать  более  сильных  позиций  в  мировом  экспорте  продовольствия.  Главная  задача 
современной аграрной политики ЕС -обеспечение продовольственной безопасности внутри членов 
союза.  По  всем  критериям,  применяемым  при  оценке  продовольственной  безопасности 
(продовольственная  независимость,  экономическая,  физическая  доступность  продовольствия  для 
населения,  качество  и  безопасность  продуктов  питания,  уровень  переходящих  запасов 
продовольствия) можно считать её полностью достигнутой. Аграрная политика в этой области на 
данном  этапе  развития  направлена  на  качественное  совершенствование  системы  безопасности  и 
устранение возможных угроз в будущем. 
Китайский опыт обеспечения продовольственной безопасности является уникальным в том 
смысле,  что  эта  страна  должна  прокормить  22%  мирового  населения,  обладая  всего  лишь  7% 
мировой  пашни.  Весь  мировой  экспорт  продовольствия  не  способен  удовлетворить  потребности 
жителей  этой  страны  с  её  огромным  населением,  если  продовольствие  не  будет  производиться 
внутри  страны.  Поэтому  перед  Китаем  не  может  стоять  проблема  высокой  импортной 
зависимости.  В  китайских  условиях  недоедание  и  голод  будут  заменять  это  понятие,  если 

60 
агропромышленный  комплекс  не  сможет  удовлетворять  в  значительной  степени  внутренние 
потребности в продуктах питания по доступной для населения цене. 
Одной  из  ключевых  мер,  направленных  на  обеспечение  аграрно-продовольственной 
безопасности  является  государственная  политика  в  области  развития  аграрной  науки,  внедрения 
достижений научно-технического прогресса в производство. 
Стремительному  развитию  АПК  США  способствовало  не  столько  субсидирование 
аграрного  экспорта,  сколько  повышение  эффективности  производства,  что  было  достигнуто 
благодаря  внедрению  передовых  технологий  в  производственный  процесс,  переходу  на 
инновационное развитие сельского хозяйства. 
В  Китае  одним  из  главных  факторов  успеха  в  сельскохозяйственном  производстве  стало 
повсеместное  внедрение  передовых  аграрных  технологий.  В  непосредственный  процесс 
производства  внедрялись  как  заимствованные  у  развитых  стран  достижения  мировой 
сельскохозяйственной  науки,  так  и  разработки  отечественных  специалистов,  В  рамках  новой 
аграрной  политики  Китая  предполагается  увеличивать  финансирование  аграрной  науки, 
стимулировать и в дальнейшем внедрение передовых достижений HUI в производство. 
Одним  из  важнейших  направлений  государственной  политики  Японии  также  является 
финансирование научно-исследовательских работ. Так и Казахстан взяло на себя обязательство о 
проведении  и  внедрении  в  аграрный  сектор  научных  исследований,  содержание  научно-
исследовательских  институтов,  локальных  научных  центров  и  сельскохозяйственных  станций, 
финансирование таких мероприятий, как курсы по повышению квалификации фермеров. 
Интерес к изучению опыта Японии и Швейцарии, США и Румынии в области государственн 
поддержки сельскохозяйственных производителей проявляют многие страны СНГ и возможность 
и  пользования  его  отдельных  элементов  вполне  приемлема  и  к  казахстанскому  сельскому 
хозяйству. Разумеется, американские масштабы финансов й поддержки фермерских хозяйств для 
бюджета Казахстана далеко не приемлемы, но поддержка паритета цен, его обоснованного уровня 
необходима. 
Безусловно, опыт Японии и Швейцарии может быть использован и в Казахстане, но низкая 
покупательская  способность  населения  выступает  опрделенным  тормозом  в  повышении  цен  на 
продукт питания. 
Опыт  бюджетной  поддержки  тех  фермерских  хозяйств,  которые  принимают  участие  в 
реализации  Государственной  аграрной  программы,  на  на  взгляд,  имеет  полное  право  на 
эксперимент  в  Карагандинской  области.  Наш  вывод  подтверждается  и  опытом  бюджетного 
дотирования фермерских хозяйств в России. 
Альтернативным  методом  ведения  животноводства  и  земледелия  для  Казахстана  может 
послужить  опыт  Израиля,  страны  с  "текущим  молоком",  харатеризующейся  высоким  уровнем 
развития  земледелия  и  отрасли  сельского  хозяйства,  в  которой  около  трети  продукции  идет  на 
экспорт. 
Полезен также опыт Венгрии, где разработаны программы по развитию различных отраслей 
растениеводства  (главным  образом  по  производству  пшецы  и  масличных  культур),  в  которых 
намечается  достижение  темпов  развития,  значительно  превышающих  темпы  роста 
животноводства.  Параллельно  росту  производства  намечается  также  и  увеличение  экспорта 
продуктов питания. Сельское хозяйство и пищевая промышленность остаются главным условием 
стабилизации и прогресса экономики страны. 
Все  страны  стремятся  достичь  продовольственную  безопасность,  но  развитым  странам  это 
обходится  быстрее  и  дешевле.  Стратегия  развития  продовольственного  хозяйства  должно 
учитывать следующее: 
4.
 
 сохранение по мере возможности широкого понятия продовольственной безопасности на 
основных рынках; 
5.
 
 поиски  направлений  рационализации  структуры  сельского  хозяйства,  между  прочим, 
путем  элиминаций  неэффективных  производителей,  что  может  привести  к  снижению 
производительных затрат и улучшению конкурентоспособности на рынке; 
6.
 
 насыщение  производственных  продуктов  питания  современными  орудиями  и 
предметами труда, повышающими эффективность хозяйствования; 
7.
 
 развитие  эффективного  экспорта  продовольственных  товаров,  что  будет  улучшать 
платежную ситуацию и способно через дополнительный импорт, обогатить внутренний рынок. 
Все  страны  мира  стремятся  к  продовольственной  самообеспеченности,  хотя  бы  в 
главнейших  элементах  рынка.  Помимо  того,  что  продовольственная  самообеспеченность  во 

61 
многих  случаях  оказывается  довольно  дорогим  средством  (потеря  выгоды  от  международного 
разделения  труда),  большинство  стран  сознательно  стремится  к  этому  направлению,  развивая  и 
интенсифицируя местное сельскохозяйственное производство. 
Таким  образом  обеспечение  продовольственной  безопасности  Казахстана  полезен  для 
заимствования  не  всякий  опыт,  а  лишь  прогрессивно-действующий  опыт  ряда  государств  с 
цивилизованным  рынком  и  конкурентоспособной  продукцией.  Казахстан    солидарен  со  всеми 
критериями и факторами вышеперечисленных примеров из опыта развитых стран, стран ближнего 
и  дальнего  зарубежья,  которые  сводятся  к  одному  -  государственной  поддержке 
сельскохозяйственного  производства,  развитие  как  крупных,  так  и  крестьянских  фермерских 
хозяйств, и на этой основе обеспечению продовольствием за счет собственных ресурсов. 
 
Список литературы: 
1.
 
Мамиконян  М.А.  Основы  продовольственной  безопасности  США  //Аграрная  наука,  № 
11-12, 2011 
2.
 
Гордеев  А.  Состояние  и  перспективы  производства  продовольствия.  Экономист,  №  5, 
2013 
3.
 
Продовольственная безопасность России. Сб.докладов международной конференции. М., 
2014 
4.
 
Саморукова А. Аграрная реформа и продовольственная безопасность. Румыния, 2010, №1 
5.
 
Аронов Э.Л., Нино Т.П., Суркова Т.А., Вернер Е.А., Королько A.A. Продовольственная 
безопасность  России  и  ведущих  стран  мира.  Аналитический  обзор.  М.:  ФГНУ 
«Росинформагротех», 2013. 149с. 
6.
 
Балабанов  B.C.  Продовольственная  безопасность.  Международные  и  внутренние 
аспекты/ B.C. Балабанов, E.H. Борисенко. М.: Экономика, 2010. - 544 с. 
7.
 
Блок М.А. Региональная продовольственная безопасность и система её обеспечения/М.А. 
Блок. СПб: Инфо-ДА, 2007. 130 с. 
8.
 
Богомолов В.А. Экономическая безопасность. М.: Юнити-Дана, 2012. 295 с. 
9.
 
Вечканов Г.С. Экономическая безопасность: Учебник для вузов. СПб, Питер, 2011.-384 с. 
 
 
УДК 339.727.22(574) 
 
ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ТІКЕЛЕЙ ШЕТЕЛДІК 
ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ ТАРТУ 
 
КАДИРОВ Б.К. 
экономика магистрі, ЖЭЖТ ҒЗИ КҒҚ, ҚЭУ 
ТЛЕПБЕРГЕН Н.  
МЭ-42 к тобының студенті, ҚЭУ 
 
Қазақстан  экономикасының  қазіргі  дамуында  шетелдік  инвестициялардың  маңыздылығы 
сөзсіз.  Қазақстан  Республикасының  тәуелсіз  мемлекет  ретінде  құрылуынан  бастап  шетелдік 
инвестициялардың  көлемі  екпінді  өсуін  байқаймыз.  Әлемдік  шаруашылық  дамуының,  қазіргі 
деңгейінде шет инвестициялардың өсуінің күшеюі байқалады, оның қарқыны халықаралық сауда 
өсуінің  қарқынынан  асып  түседі.  Барлық  елдер  экономикалық  даму  дәрежесіне  қарамастан 
экономикалық  өсімге  жету  үшін  шетел  инветицияларын  тартудың  әдістері  мен  жолдарын 
жетілдірумен  айналысады.  Капиталдың  болуы,  иновациялық  қызмет  технологиялармен, 
квалификацияланған  адам  ресурстарымен  қамтамассыз  етілуі  және  тиімді  ұйымдастырушылық 
және  басқарушылық  практикасы  -  осы  факторлардың  бәрі  кәсіпорынның  бәсеке  қабілеттігін 
қамтамассыз  етуде  маңызды  рөл  атқарады  және  сәйкес  макроэкономикалық  жағдайларда 
қабылдаушы елдердің экономикалық даму көрсеткіштерін жақсартуға көмектеседі. 
Көп ел инвестиция тартқысы келетінін және оған деген бәсекенің жоғары деңгейде екендігін 
ескеру  керек.  Сондықтан  да  шетел  инвестицияларды  тартуды  зерттеу  осы  таңда  өзекті 
мәселелердің  бірі  деп  айтуымызға  әбден  болады.  “Қазақстан  экономикасына  тікелей  шетелдік 
инвестицияларды  тарту”  тақырыбын  таңдай  отырып,  оны  жазуда  келесі  мақсат  көзделді:  яғни, 
тікелей  шетелдік  инвестицияның  Қазақстан  экономикасындағы  атқаратын  орны  мен  мәнін 
анықтау.  

62 
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі мәселелерді шешу қажет: 
-
 
ұлттық экономиканың дамуындағы шетелдік инвестициялардың рөлін анықтау; 
-
 
шетелдік тікелей инвестициялаудың себептерін және экономикалық тиімділігін талдау;  
-
 
Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет тарапынан реттеуді зерттеу;  
-
 
шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелерін қарастыру; 
-
 
шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдарын табу. 
Қазіргі  уақытта  Қазақстанның  әлемдік  экономикалық жүйеден бөлектенген  болашағы жоқ, 
сондықтан  республиканың  дүние  жүзілік капитал қозғалысына  енуі  үлкен жетістіктерге жеткізіп 
отыр деуге болады. 
Әлемдік  тәжірибе  дәлелденгендей,  капиталдың  халықаралық  миграциясы,  шаруашылық 
өмірі  барлық  ұлттардың  қарым-қатынасының  теңдігінің  тереңдеуіне  келтіреді.  Бұл  жағдай 
капиталдың өзара қозғалысының дамуы, әсіресе өндірісі дамыған елдер арасындағы қатынастарда 
жақсы білінеді. 
Бір  өнеркәсібі  дамыған  елдің,  басқа  елге  капитал  шығаруының  өсуі,  халықаралық  еңбек 
бөлнісінің  тереңдеу  заңдылығына  сәйкес  жүргізіледі.  Қазіргі  заман  өндірісіне  ҒТП-ң  әсер  етуі 
одан  әрі  күрделілікті  көбейте  түсуде.  Өнімнің  соңғы  нәтижесін  беретін  өндірістер,  қазіргі  кезде 
әртүрлі елдерде орналасқаны белгілі. Сондықтан өндірістің халықаралық мамандандырылуы мен 
кооперациясының дамуы одан әрі дами бермек.[1] 
Шетелдік  капиталды  тартудың  тенденцияларын  анықтау  үшін,  олардың  ұлттық 
экономиканың  дамуына  әсер  ететін  басты  фактор  екеніне  көз  жеткізу  үшін,  оларды  қолданудың 
нәтижелілігін  анықтау  үшін  “инвестиция”  ұғымының  әлеуметтік-экономикалық  мазмұнын 
нақтылау қажет.  
Экономикалық  әдебиеттердің  анализі  көрсеткендей,  “капитал  салымдары”  термині  –  ол 
негізгі  қорлар  өндірісіне  кеткен  қаржылық  шығындар.  Мысалы,  Г.И.Хачатуров  капитал 
салымдары астарында негізгі қорлар өндірісіне кеткен шығындарды, олардың көбеюі мен жүзеге 
асырылуын түсінуді ұсынады. М.И.Кулагин экономикалық мәнде инвестицияны өндіріске, көлік, 
ауыл  шаруашылығы  және  табысқа  ие  болу  мақсатындағы  ұлттық  экономиканың  өзге  де 
салаларына құралдардың ұзақ мерзімді салымын түсінуді ұсынады. 
Шетелдердегі  әртүрлі  экономикалық  мектептер  шетел  инвестицияларын  түрліше 
анықтайды.  Ғылыми  деңгейде  және  күнделікті  өмірде  бұл  жөніндегі  түсініктер  біркелкі  емес. 
Мысалға, экономиктердің айтуынша “инвестиция сөзі барлық уақытта экономикадағы пікірдегідей 
мағына бере алмайды.” Біздің ойымызша, “таза инвестициялау” немесе капиталдың қалыптасуы, 
қоғамдағы  нақты  капиталдық  ғимарат,  құрал-сайман,  материалдық  өндірістік  қор  және  т.б.  таза 
өсуі есептеледі. Тұрғын адам пікірінше «инвестициялау» - ол жер сатып алса, айналыстағы бағалы 
қағаздар  немесе  меншіктің  басқа  түрлері.  Ал  экономистер  үшін  трансперттік  (валютаны  немесе 
алтынды  1  елден  2-ші  елге  аудару)  іс-әрекеттері.  Біреу  инвестициялағанды  басқа  біреу 
рейнвестициялайды. 
Дж.  Кейнс  өзінің  “Жұмыспен  қамту,  процент  ақша  туралы  жалпы  теория”  еңбегінде 
инвестицияны  “бағалы  капиталды  мүліктің  негізгі,  айналмалы,  өтімді  капиталдан  құрылуына 
қарамастан оның өсуі” деп анықтама береді. 
Э.Дж.Долан  және  Д.Е.Мендсей  өздерінің  “Рыноктан  микроэкономикалық  үлгі  кітабында 
инвестицияны  экономикалық  жүйедегі  қызмет  атқарып  жатқан  капиталдық”  яғни  адамдардың 
жасаған өндіріс құрал-жабдықтарының ұсынылған санының көлемінің көбейіп өсуі - деп анықтама 
береді. 
Варсей  И.  және  Цовентлу  Д.  “Инвестиция”  термині  өте  кең  тараған.  тұрмыстың  дәрежеде 
инвестицияны  үй,  көркемөнер  еңбектерін,  асыл-әсемдік  бұйымдарды  сатып  алу  ретінде 
түсіндіріледі.  Сонымен  қатар  инвестиция  деп  акция,  облигация  салынған  затқа  берілетін 
қарыздарды  айтады.  Кәсіпорындарда  машиналарға  қаржы,  құрал-жабдықтар  инвестицияланады- 
дейді. [2] 
Белгілі болып отырғандай кәсіпкерлік инвестициялаудың екі негізгі формасы айқындалуда: 
тікелей инвестициялар және портфельді инвестициялар. 
Тікелей 
инвестиция 
дегеніміз- 
капиталды 
экспорттаушының 
қабылдаушы 
ел 
территориясында өндірісті ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар арқылы халықаралық 
корпорациялар дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін жүргізеді.  
Портфельдік инвестиция – пайда табу үшін инвестордың кәсіпорындардан акция, облигация, 
басқадай  құнды  қағаздарын  сатып  алуларын  білдіреді.  Олар  халық  қаржысын  қайта  бөлуде 
айтарлықтай маңызды рөл атқарады.  

63 
Шетелдік  инвестицияларын  тарту  саясаты  1991  жылдан  басталып,  оң  нәтижелер  беруде. 
Шетел капиталын басқаратын Қазақстан Эксимбанкі, сырттан қарыз алу жөніндегі комитет және 
инвестициялар жөніндегі комитет тәрізді органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел капиталы 
үшін қолайлы ахуал қалыптасты.  
Шетел инвестицияларын тартудың басты бағыттарына тіршілікті қамтамасыз ету салалары 
мен  экспорт  бағдарындағы  өндірістер  –  мұнай-газ  және  мұнай  –  химия  салалары,  электр 
энергетикасы, металлургия, коммуникация және де Қазақстан дәнді-дақылдар, жүн, мақта т.б. ірі 
өндіруші  болу  себепті,  агроөнеркәсіп  кешені жатады.  Мұнай-газ  саласында  күш-қуат  мұнай  мен 
газ өндіріп, экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ құбырларын 
салуға жұмсалады. 
Қазiргi  уақытта  Қазақстан  Республикасының  және  де  басқада  елдердiң  экономистерi  осы 
аталып  өткен  бағыттарда  зерттеуде,  сонымен  қатap  соңғы  жылдардың  тәжiрибесi  керсеткендей 
тікелей  шетел  инвестицияларынан  басқа  қаржылық  жұмыстардың  бiрқатар  артықшылығы  бар 
деген шешiмге келуге көмек бердi.  
Бiрiншiден,  олар  халыққа  аса  қажеттi  тауарлар  мен  қызметтердi  қаржыландыру  қосымша 
капитал көзi болып табылады; бiлiм, тәжiрибе, ноу-хоу, технологиялар, алдыңғы басқару әдiстерi 
мен маркетингтiк трансфертiн қамтамасыз етедi.  
Екiншiден,  шетел  несиелерi  мен  заемдарына  қарағанда  сыртқы  қарыз  өcyiне  әcep  етпей, 
керiсiнше оның қайтарылуына ықпал етедi.  
Үшiншiден,  олар  тағыда  халықтық  жұмыспен  қамтылуына,  кадрлардың,  инженерлердiң 
бiлiктiлiгiне де әcep етедi.  
Төртiншiден,  экспорттық  өнім  сапысының  жақсаруына  және  оның  әлемдік  нарыққа 
шығуына, валюталық түсiмдердiң өcyiнe ықпал етедi.  
Бесiншiден,  өндiрiстiк  және  ғылыми  техникалық  интеграциялық  арқасында  отандық 
экономиканың әлемдік шаруашылыққа тиiмдi eнуін қамтамассыз етедi.  
Алтыншыдан,  бәсекелестiк  нарық  ортанысының  қалыптасуына  әcep  етеді,  монополизммен 
күресуге  көмeriн  тигiзедi.  Бiздiң  ойымызша  тікелей  шетел  инвестициялары  шетел  несиелерiн 
ауыстырады немесе қысады. [3] 
Шынымен  де  шетел  капиталының  ағымы  бiрдей  инфляциялық  нәтиже  бермейдi:  шетел 
несиелерi  мен  заемдары  тiкелей  елдiң  сыртқы  қарызының  өcyiнe  алып  келедi.  Шетел 
инвестициялары  iшкi  нарықтағы  жұмыс  бастылы  пен  сұранысты  қысқартады,  өйткенi 
инвестициялаудың  барлығы  өндiрiстiк  функицялары  (құрылыс  –  монтаж    жұмыстаpы, 
қондырғыларды  орналастыру,  жалдау)  негiзiнен  шетел  фирмаларына  берiледi,  нәтижесiнде 
сыртқы  инвестиция  көздерi  шетел  портнерiнiң  қымбат  қондырғы  түрлерімен  материал 
ресурстарын алып кіргенін төлеу есебiне инфляцияны импорттайды.  
Тікелей  шетел  инвестицияларының  өcyi  бәсекенiң,  нарықтардың  қызмет  eтyi  және 
антимонипольдiк саясатты жузеге асыру сияқты өзара байланысты мәселердiң шешуiн шарттайды. 
Бұл үшiн талдау мен мемлекеттiк реттегiш шараларын iскe асыру қажет. Өйткенi инвестициялау 
динамикасының шарықтау шегi транс ұлттық корпарациялардың (ТҰҚ) әлемдiк, аймақтық, елдiк 
экономикада  рөлiнiң  өсуiнде.  Экспорттық  бағалар  бойынша  транс  ұлттық  корпарациялардың 
тікелей  шетел  инвестицияларының  жалпы  көлемi  3,7  триллион  долларды  құрады,  ал  шетелдегi 
филиалдарының  жалпы  әлемдiк  активтерi  9,3  триллион  долларды  құрады.  Бұл  жерде  айтатын 
жағдай  инвестиция  алушы  елдердiң  алдында  инвестицияның  отандық  экономикаға  тиiмдi 
болатындай етіп стнадарттарын жасап шығарып іскe асыру мақсаты тұp.  
Тікелей  шетел  инвестицияларының  соңғы  мақсаты  -  халықтық  тұрмыс  деңгейiн  және 
экономикалық өсудiң қарқынын көтеруін. Нәтиженiң оң болуы капитал ағымының көптігіне емес 
оның  осы  елдегі  салалырндағы  қызметі,  ұлттық  нарықтағы  жағдайы.  Тиiмдiлiгi  қызмет  eтyi 
нарыққа кіруі мен шығуымен бәсекелестiк сипат деңгейiне байланысты. Тосқауылдарды алу транс 
ұлттық  корпарациялардың    нарыққа  кipy  мумкiндiгiн  жеңiлдетедi  де  сол  жерде  бәсекенi 
екпiндетедi. 
Қазіргі уақытта капиталдың халықаралық қозғалысы, әлемдік шаруашылықтың және ұлттық 
экономикалардың дамуында маңызды роль атқарады. 
Капиталдың  халықаралық  қозғалысының  екі  ағымын  анықтауға  болады:  капиталдың 
экспорты және импорты. 
Капиталды экспорттаудың себептері: 
-
 
 технологиялық  алға  шығу.  Корпарациядағы  стау  көлемдерінде  НИОКРға  шығын  үлесі 
жоғары  болған  сайын  шетелге  тікелей  инвестициясының  экспортының  көлемі  жоғары  болады 

64 
және  керісінше,  шетелге  тікелей  инвестицияларды  апара  отырып,  корпарациялар  оларға 
бәсекелестік артықшылықты беретін технологияларға бақылау жасауға ұмтылады; 
-
 
 жұмыс  күшінің  квалификациясындағы  артықшылықтар.  Олар:  жұмысшыларға  еңбегін 
төлеудің  орташа  деңгейімен  өлшенеді.  Корпорацияда  еңбекті  төлеудің  деңгейі  жоғары  болған 
сайын, тікелей инвестицияларды экспорттаудың көлемі де жоғары болады және керісінше; 
-
 
 жарнамалаудағы  артықшылық.  Ол  халықаралық  маркетингтегі  жиналған  тәжірибені 
көрсетеді. Корпорациялардың сатылуында жарнамаға кеткен шығындарды салмағы жоғары болған 
сайын, тікелей инвестицияның экспортының көлемі де жоғары болады және керісінше; 
-
 
 масштаб  экономикасы.  Ішкі  нарықтағы  корпорацияны  өндіріс  өлшемі  болған  сайын, 
тікелей инвестицияларының экспорт көлемі де жоғары болады және керісінше; 
-
 
 корпорация  өлшемі.  Копорация  өлшемі  жоғары  болған  сайын,  тікелей  инвестициялары 
экспортының көлемі де жоғары болады және керісінше; 
-
 
 өндіріс  концентрациясының  деңгейі.  Корпорация  шегіндегі  белгілі  бір  тауардың 
өндірісіндегі  концентрация  деңгейі  жоғары  болған  сайын,  тікелей  инвестициялар  экспортының 
көлемі де жоғары болады және керісінше; 
-
 
 табиғи  ресурстарға  қол  жеткізуді  қамтамасыз  ету.  Белгілі  бір  табиғи  ресурста 
корпорациялардың  қажеттіліктері  жоғары  болған  сайын,  осы  ресурсы  бар  елге  тікелей 
инвестицияларды экспорттаудың көлемі де сол құрылым жоғары болады және керісінше.  
Капитал экспортының басқа да себептері: 
-
 
тұтынушыға жақын кәсіпорындарды құру арқылы, оған тауарды жеткізуге кететін көліктік 
шығындарды қысқарту; 
-
 
шет  елдерінің  территориясында  реттуші  өндірісті  құру  арқылы,  сол  елдің  импорттық 
шектеулерін жеңу. 
Капитал импортының себептері: 
-
 
психологиялық алға шығу; 
-
 
жұмыс күшінің квалификациясының деңгейі; 
-
 
жарнамадағы артықшылық; 
-
 
масштаб экономикасы; 
-
 
корпорация өлшемі; 
-
 
өндірісті концентрациялау деңгейі; 
-
 
капиталдағы қажеттілік; 
-
 
ұлттық  фирмалардың  саны.  Ел  ішінде  корпорацияның  бөлімшелері  көп  болған  сайын, 
тікелей инвестицияларының импорты да солғұрлым жоғары болады; 
-
 
өндіріс шығындары. Қабылдаушы елдің өндіріс шығындары төмен болған сайын, тікелей 
инвестициялары импортының көлемі соғұрлым жоғары болады; 
-
 
ішкі  тауарлы  нарықты  қорғаудың  деңгейі.  Елдің  ішкі  тауарлары  нарығын  қорғаудың 
кедендік  және  басқа  да  деңгейі  жоғары  болған  сайын,  тікелей  инвестицияларының  импорты 
соғұрлым жоғары болады; 
-
 
нарықтық  өлшемі.  Елдің  ішкі  нарығының  өлшемі  жоғары  болған  сайын,  тікелей 
инвестиция көлемі соғұрлым жоғары болады.  
Қазақстан  Республикасындағы  инвестициялық  қызмет  жалпы  мемлекеттік  және 
шаруашылық  заңдармен,  сонымен  қатар  республикалық  және  аймақтық  денгейлерде  арнайы 
нормативтік актілер жүйесімен реттеледі. 
Қазақстан  Республикасының  Конституциясы,  Қазақстан  Республикасының  Азаматтық 
кодексі,  жер,  кен,  кәсіпорын  және  кәсіпкерлік  қызмет  туралы,  акционерлік  қоғамдар,  біріккен 
кәсіпорындар туралы, банк және банктік қызмет туралы заңдар, салық салу, сыртқы экономикалық 
қызмет,  кедендік  бақылау  және  валюталық  реттеу,  қарыз  туралы,  арендалық  қатынас  және 
сақтандыру  туралы  заң  ережелері,  нормативтік  актілер  және  жекешелендіру  бағдарламасы  және 
т.б. бірінші топқа жатады. 
Екінші  топқа  заң  ережелері  мен  нормативтік  актілер,  республикалық  ведомствалардың 
құжаттары жатады, олар капитал құратын және бюджет құратын ақшалай қаражаттар облысында 
инвестициялық  процесті,  сонымен  қатар  қаржылық  активтерде  орналастырудың  салу  бөлігін, 
аймақтық  ерекшелікті  ескеріммен  аймақтағы  инвесторлардың  мүддесін  қорғайтын  аймақтық 
нормативтік актілерді реттейді. 
Инвестициялық  қызметке  әсер  ететін  бірнеше  жағдайлар  жалпы  сипаттағы  халықаралық 
шарттар  мен  келісімдермен  (мысалы  –  Европалық  энергетикалық  хартия  мен  келісім),  сонымен 
бірге  халықаралық  қаржылық  институттармен  келісімдер  арқылы  (мысалы  -  Әлемдік  Банк, 

65 
Халықаралық  Валюталық  Қоры,  Инвестициялық  дауларды  шешу  халықаралық  орталығы, 
Инвестицияларды  сақтандыру  бойынша  көпжақты  агенттігі,  Еуропалық  қайта  құру  және  даму 
банкі) реттеледі.  
Қазақстан  Республикасының  инвестициялық  заңдылықтың  эволюциясы  Қазақстан 
Республикасында 
инвестицияның 
түсінігін 
қалыптастыруға 
тырысады. 
Қазақстан 
Республикасының  инвестициялық  заңдылығының  қалыптасу  тарихы  осы  салада  заң  актысының 
қабылдауымен басталды, 1990 жылдың 7-ші желтоқсанында «Қазақ ССР-да инвестиция туралы». 
Ол  инвестицияны  қолдаудың  құқықтық  режимін  қалыптастырды.  Келесі  қадам  1994  жылғы  27 
желтоқсанда  “Шетел  инвестициялар  туралы”.  Өзінің  заңдарына  қарай  дамуын  1997  жылы  28 
ақпанда «Шетел инвестициясын мемлекеттік қолдау туралы» заңында алды. Осылайша Қазақстан 
қазір  халықаралық  қауымдастықтың  толық  мүшесі.  Әрине  халықаралық  қауымдастықта 
интеграция Қазақстанның заң базасының дамуына әсер етті. Жақсы инвестициялық климат жасау 
үшін Қазақстан әр түрлі елдермен екіжақты халықаралық келісімге қол қойды. [4] 
Қазақстан  инвестициялық  климатының  жақсаруын  2003  жылдың  8  қаңтарында 
«Инвестициялар  тұралы»  заңының  қабылдануы  көрсетті.  Бұл  заңның  ерекшелігі  шетел  және 
отандық инвесторларға тең құқық беру. Бүгінгі таңда Қазақстанда ұлттық капиталды ынталандыру 
мақсаты  тұр.  Заңның  бірінші  бөлімі  инвестицияның  құқықтық  режимі,  екіншісі  инвестицияға 
мемлекеттік қолдаудың реттеу нормалары. 
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің бірқатарын шешу 
қажет: 
-Жаңа технологияларды,алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хау енгізу; 
-Жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы; 
-Отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру; 
-Экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді жетілдіру; 
-ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану. 
-Менеджмент пен маркетингтің қазіргі әдістерін енгізу; 
-Жаңа жұмыс орындарын құру; 
-Жергілікті  кадрларды  үздіксіз  оқытудың,олардың  мамандық  деңгейін  жоғарылатудың 
жүйесін енгізу; 
-Өндірісті күшейтуді қамтамассыз ету; 
-Қоршаған табиғи ортаны жақсарту. 
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды ынталандырудың шаралар 
жүйесі басты мәнге ие. 
Соның  ішінде,жеңілдіктер  жүйесі:  бекітілген  инвесторлардың  мүддесін  қорғау  бойынша 
Қазақстан Республикасының берген кепілдері, сондай-ақ, келісім шартқа отыру мен оны бұзудың 
шарттары мен тәртібі қарастырылған. 
Тікелей  инвестицияларды  қолдауды  жүзеге  асыратын  мемлекеттік  орган,  инвестициялар 
бойынша  Мемлекеттік  Комитет  болып  табылады.  Ол  Қазақстан  Республикасына  тікелей 
инвестицияларды  тарту  жұмыстарын  ұйымдастыру;  инвестициялық  жобаларды  жүзеге  асыру 
бойынша  мемлекеттік  органдардың  қызметін  үйлестіру;  барлық  келістіруші  және  рұқсат 
құжаттарын  алуды  қамтамассыз  ету;  инвестициялық  жобалардың  іске  асырылуын  бақылауды 
жүзеге асыру сияқты функцияларды атқарады. 
«Тікелей  инвестицияларды  мемлекеттік  қолдау  туралы»  заңды  дамытуға  байланысты  ҚР 
Президенті  1997ж  сәуір  айының  5-ші  жұлдызында  тікелей  отандық  пен  шетел  инвестицияларын 
тарту  үшін  ҚР  экономикасын  басым  секторларының  тізімі  жөнінде  жарлық  шығарды.  Бұл 
секторларға жататындар: 
-Өндірістік  инфрақұрылым  (жолдар,  көлік,  көпірлер,  электр  және  жылу  станциялары, 
телебайланыс топтары); 
-Өңдеуші өнеркәсіп (халық тұтынатын тауарларды, өндіріс құралдарын өндіру); 
-Астана қаласының объектілері; 
-Тұрғын  үй,  әлеуметтік  сала  мен  туризм  объектілері  (денсаулық  сақтау,  білім  беру,  спорт, 
мәдениет, туризм объектісі); 
-Ауыл шаруашылығы; 
Қазақстан  экономикасы  үшін  шетел  капитал  салымдары,  оларға  бәсекелік  әлемдік 
экономикаға  интегралдануына  көмектеседі.  Төменде  шетел  инвесторлары  Қазақстанға  жоғары 
дәрежеде пайдалы болуының дәлелдері келтіріледі. 
Жаңа  технологияларды  беру  Трансұлттық  корпорациялар  (ТҰК)  ірі,  дамыған  және  бәсеке 

66 
қабілеттілігі  жоғары  компанияларға  жатқызылады.  Олар  әртүрлі  елдерде  өздерінің  өндірістік 
қуаттылықтарын  орналастыру  және  өтімділік  рыноктарын  ұйымдастыруға  шейін  барлық 
сатысында  ғылыми-зерттеу  жұмыстарының  нәтижесін  қолданады.  Қазіргі  күнгі  экономикада 
басты  өндірушілер  барлық  әлем  бойынша  жабдықтаушылар  мен  рыногтарға  кіруді  іздейтін 
глобалды әрекеттегі тұлғалар болып табылады.  
Егер Қазақстан ТҰК тарта алса, онда оның жаңа технологиясының әсерін сезінеді. ТҰК-мен 
байланысты  белгіленген  жергілікті  компаниялар,  олардың  ноу-хауларын  менгереді  және  қатаң 
бәсеке  жағдайында  халықаралық  рынокка  жұмыс  істеуге  үйренеді.  Мұндай  білімдерді  ТҰК-ң 
персоналдары мен менеджерлері алады. 
Жұмыс  орындарын  құру.  Экономика  өтпелі  жағдайда  болған  кезде  Қазақстанда  жартылай 
(толық  емес)  жұмыс  бостылық  немесе  жұмыссыздық  созылмалы  проблема  болып  табылады. 
Мемлекеттік  секторда  жұмыс  орындарын  құру  сияқты  шаралардың  көмегімен  жұмыссыздықпен 
күресу аз нәтижелі болады. Ал тікелей инвестициялар жұмыс орындарын құрайды. Сонымен қатар 
жергілікті кадрларды кәсіби дайындау жергілікті экономикаға қолайлы әсерін тигізеді. 
Экспортты  дамыту.  Шетел  инвестициялар,  алушы  елдерден  ТҰК-ң  штаб-квартирасы 
орналасқан елдің экспорт тұрақты экономикалық өсу үшін өте маңызды және тұрақты валютаны 
қамтамасыз  етеді.  Тұрақты  валюта  импорт  тауарларын  сатып  алуды  қаржыландыру  мен  ішкі 
инвестицияны  қаржыландару,  сыртқы  қарыздарды  төлеу  үшін  қажет.  Шетел  инвесторлары 
Қазақстандағы  өзінің  экспортының  номенклатурасын  кеңейтуге  көмектеседі.  Дәстүрлі  емес 
экспорт өнімі деп аталатын жаңа экспорттық өнімнің сапалы өсімі, шикізат тауарларын дәстүрлі 
экспорттаған  Қазақстан  үшін  өте  маңызды.  Экспорттық  өнімнің  диверсификациясы  шикізат 
тауарларына бағаның төмендеуінің алдында елдің қорғалмағандығын төмендетеді. 
Инвестордың типіне, инвестициялық мақсаттар мен тәуекел дәрежесіне байланысты шетел 
инвестицияларының түрлерін бөліп көрсетіледі. Сонғы жылдары алуан түрлі болып келеді, бұның 
көмегімен  шетел  инвестициялары  жүзеге  асырылады.  Бұл  электрондық  коммуникация 
шеңберіндегі  жетістіктердің  арасындағы  байланысты  жақсартқан  және  жаңа  инвестициялық 
механизмдерді дамытқан жетістіктердің арқасында мүмкін болды. 
Қазіргі  кезде  Қазақстан  экономикасына  шетел  инвестицияларының  келуінің  жаңа 
перспективалары ашылып жатыр.  
Бірінші, ең негізгі шетел капиталын тарту бағыты оның көмегімен Қазақстанның алынбаған 
ғылыми  техникалық  потенциялын  меңгеру,  әсіресе  машина  жасаудың  конверсияланатын 
кәсіпорындарында.  
Екінші, Қазақстанның экспорттық потенциялын кеңейту және диверсификациялау. 
Үшінші,  импорт  алмастырушы  өндіріс  құру,  халық  тұтыну  тауарларының,  азық-түлік 
тауарларының, дәрі-дәрмектің, машина жасау өнімдерінің, т.б. өндірісін дамыту. 
Төртінші, транспортпен байланыс, өңдеуші салалар мен инфрақұрылым сфералары.  
Бесінші,  бай  табиғи  қорлары  бар,  еңбегі  мол  аймақтарға  (бірінші  кезекте  оңтүстік,  батыс 
және орталық) шетелдік инвестицияның келуіне ықпал ету. [5] 
Қазақстан  экономикасының  салыстырмалы  қаржылылық  тұрақтылығы,  сыртқы  несие 
ресурстарын  тартуға  қатаңырақ  қарау  жағдайында  (үкіметтік  несиелер  мен  кепілдерге  шектеуді 
енгізу) сыртқы қаржыландыру көзінің ерекше рөлін шетел тікелей инвестициясы алып отыр.  
Әлемдік  шаруашылық  қызмет  интеграциясының  қазіргі  деңгейінде  шетел  инвестициялары 
өсімінің күшеюі байқалады, оның қарқыны халықаралық сауда өсімінің қарқынынан асып түседі. 
Шетелдер  экономикалық  даму  дәрежесіне  қарамастан  экономикалық  өсімге  жету  үшін  шетел 
инветицияларын тартудың әдістері мен жолдарын жетілдірумен айналысады.[6] 
Қазақстан  экономикасына  инвестициялау  көлемi  бойынша  басты  орында  АҚШ  тұр,  одан 
кейiн  Ұлыбритания,  Швейцария  және  Нидерланды.  Салалық  бөлiну  бойынша  осы 
инвестициялардың  көп  бөлiгi  бұрынғыдай  мұнай-газ  комплексiне,  және  түстi  металлургияға 
салынады.  Шетел  инвесторларының  қызығушылығын  қара  металлургия,  энергетикалық  кешен, 
тамақ өнеркәсiбi, байланыс және кен қазу өнеркәсiбi тартады. 
Шетел  инвестицияларын  тарту  мен  пайдалану  тиімділігі  көбінесе  елдегі  инвестициялық 
климаттық жағдайына тәуелді болады. Қазақстанның Азиялық аймақтағы стратегиялық орны, бай 
кен орындары, үлкен ауыл шаруашылық потенциялы сонымен қатар еңбек ресурстарының жоғары 
білім деңгейі инвестициалық климоттың ерекшкліктеріне жатады 
Қазақстанда  инвестициялық  климат  жалпы  алғанда  қолайлы,  бірақ  ары  қарай  шетел 
капиталының құйылуы үшін күрделі кедергілер мыналар болуы мүмкін: 
-
 
бюрократиялық бөгет; 

67 
-
 
қаржылық тәуекел; 
-
 
Қазақстанның салық және қаржылық режимдеріндегі жетіспеушілік; 
-
 
құқықтық инфрақұрылымның жеткілікті дамымауы; 
-
 
валюталық бақылау. 
Қазақстан  Республикасына  шетел  инвестициясын  тартуды  мемлекеттік  реттеу  процессін 
жетілдіру қажет. Ол үшін: 
-
 
сыртқы экономикалық қызметтің жетілуін реттейтін жаңа заңдар мен 
-
 
қаулылар қабылдау керек; 
-
 
шетел капиталының көлемдері мен оны қолдану туралы ақпараттың 
-
 
баршаға ашықтығын қамтамасыз ету керек. 
Қолайлы  инвестициялық  жағдай  жасау  үшін,  отандық  және  шетелдік  инвестициялық 
белсенділіктің күшеюі үшін ұсынылады: 
-
 
шетел фирмаларымен бірлескен жобаларға көмек беру және оның шығарылуы мен жүзеге 
асуына септігін тигізу; 
-
 
инвестицияларды өңдеу өнеркәсібінің приоритетті салаларына тарту бойынша жұмысты 
халықаралық  қаржылық  ұйымдармен  сауда-экономикалық  ынтымақтастық  жобалары  мен 
бағдарламалары және дамыған елдердің үкіметтерінің мақсаты қарыздары шегінде жалғастыру; 
-
 
негізгі капиталға инвестициялауға бағытталған пайда бөлігін салық салудан босату. 
 

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: