Список использованных источников

41 
обоснованных  разумных  целенаправленных  решений.  В  то  же  время  все  еще  большая  часть 
людей,  родившихся  после  Второй  Мировой  Войны  (а  это  почти  4/5  населения  Земли), 
представляют  экономический  процесс  как  фактически  непрерывный  процесс.  К  настоящему 
времени производимый на планете валовой продукт увеличился по сравнению с серединой 20 века 
почти в 5 раз. Мировое сельское хозяйство развивалось рекордными темпами. Высокий уровень 
спроса  на  продукты  питания,  обусловлены  ростом  численности  населения  и  повышением  его 
благосостояния, способствовало увеличению производства зерна в мире в 2,6 раза по сравнению с 
серединой века. Ни одно поколение не видело ни чего подобного. 
Современное индустриальное производство с его многоотходной технологией оказывает на 
природу  негативное  воздействие.  Только  в  атмосферу  Земли  ежегодно  выбрасывается  более  200 
млн. т. окиси углерода, 50 млн. т. различных углеводородов, около 145 млн. т. двуокиси серы и 
около 53 млн. т. азота. Ежегодно сжигается 7 млрд т условного топлива, а, следовательно, около 
34x10
15
  ккал  тепла  поступает  в  атмосферу.  В  результате  за  последние  60  лет  концентрации 
углекислоты в атмосфере возросла на 12-14%, а содержание твердых взвешенных частиц в воздухе 
только за последние 20 лет повысилось на 15% [1, С.29]. 
Отсюда  возникает  необходимость  рационального  и  эффективного  ведения  и  управления 
бизнесом,  с  выделением  значительного  акцента  на  проблемы  экологии  и  включение  во  все 
структуры  управления  предприятием  экоменеджмента.  Под  экоменеджментом  понимается:  1) 
целенаправленная 
социально-экономическая 
деятельность 
предприятия 
по 
всемерной 
интенсификации  использования  природных  ресурсов;  2)  сохранение  или  приумножение  (или 
улучшение качества) природных ресурсов в интересах настоящего и будущего поколений людей; 
3)  сохранение  равновесия  между  индустриальным  развитием  и  биологической  устойчивостью 
окружающей человека природной среды. 
В  последние  годы  настолько  ухудшилось  качество  окружающей  среды,  что  пришлось 
отказаться от концепции, согласно которой Земля - это самоорганизованная, саморегулирующаяся 
система, в которой независимо от человека и его деятельности развиваются условия, необходимые 
для  существования  окружающей  среды.  Ученые-экологи  пришли  всеобщему  заключению:  с 
расширением  производства  многие  экологические  системы  терять  способность  к  эффективному 
функционированию.  Встал  вопрос  о  признании  экологии  как  фактора,  противостоящего 
экономическому росту. 
На  международном  уровне  принято  более  100  многосторонних  и  несколько  тысяч 
двусторонних  соглашений  по  вопросам  охраны  окружающей  среды,  таких,  как  Антарктический 
договор, Концепция по международной торговле неповрежденными видами, Соглашение по водам 
Нила,  Монреальский  протокол  по  озону,  Договор  по  международной  торговле  опасными 
отходами, План тропического лесоводства и др. 
Во  всем  мире  растет  понимание  необходимости  введения  новых  показателей, 
характеризующих развитие цивилизации. С появлением около 50 лет назад систем национальных 
счетов наиболее распространенным показателем экономического прогресса стал «доход на душу 
населения».  Со  временем  стало  очевидным,  что  этот  показатель  не  отражает  ни  масштабов 
деградации  окружающей  среды,  ни  реального  распределения  производимых  материальных  благ. 
Растущая  неудовлетворенность  этим  привела  к  разработке  альтернативных  подходов.  Были 
предложены  два  интегральных  показателя:  Организацией  Объединенных  Наций  -  индекс 
гуманитарного  развития,  Г.  Дали  и  Дж.  Коббом  -  индекс  устойчивого  экономического 
благосостояния. Третий интегральный показатель - потребление зерна на душу населения является 
чувствительным  индикатором  изменения  благосостояния  в  слаборазвитых  странах  с  низкими 
доходами населения. 
Экономические  соображения  остаются  главным  препятствием  для  любого  рода  разумного 
планирования  с  целью  долговременного  использования  окружающей  среды.  Эта  проблема 
возникает  из-за  резкого  несовпадения  рыночных  и  нерыночных  ценностей.  В  экономической 
литературе  отмечено,  что  недостатки  в  работе  рынка  происходят  тогда,  когда  общество  считает 
некоторые  ценности  более  или  менее  желательными.  Бейтор,  исходя  из  теории  распределения, 
определяет  несостоятельность  рынка  как  «неспособность  более  или  менее  идеализированной 
системы  институтов  цены  -  продажи  поддерживать  «желательную»  активность  и 
приостанавливать  «нежелательную».  По  традиционному  мнению  экономистов,  вторжение 
политики в рыночную сферу требуется для защиты человеческих ценностей и для распределения 
недостаточных ресурсов, которым нет замены. Экономисты подчеркивают, что люди не должны 
только потреблять и использовать ресурсы, но должны также создавать новые ресурсы, чтобы не 

42 
быть полностью ограниченными имеющимися природными ресурсами природы. Это утверждение 
верно  относительно  некоторых  природных  ресурсов  и  услуг,  однако  основные  ресурсы 
жизнеобеспечения мы не можем создать искусственно.  
Нерыночные ценности делятся на две категории: характеризуемые и нехарактеризуемые. К 
первым  можно  приписать  денежную  стоимость  на  общепринятом  языке  рыночной  экономики. 
Неосязаемые или нехарактеризуемые ценности не могут быть включены в обычный в экономике 
расчет  стоимости  или  подвергнуты  анализу  «затраты-прибыль».  Одним  из  первых  экономистов, 
бросивших  вызов  свободному  рынку  как  средству  эффективного  распределения  ресурсов,  был 
Пигу,  высказывая  опасения  по  поводу  разрушения  экосистем.  Он  писал,  что  только  государство 
может  «установить  обязательные  правила  и  использовать  их  для  защиты  воздуха  и  воды  от 
опасности загрязнения, что вряд ли можно компенсировать». Он рассматривал налоги и субсидии 
как средство уравнения частными и общественными издержками. 
К рыночным ценностям относятся главным образом производимые товары и услуги фабрик 
и ферм и коммерческие услуги. К нерыночным ценностям относятся главным образом природные 
товары и услуги, их иногда называют «свободными», «общими» или «общественными» товарами» 
услугами.  Обычно  эти  бесплатные  ценности  существуют  вне  рыночной  экономики. 
Характеризуемые  и  приписываемые  рыночные  ценности  могут  составлять  ценность  реки  или 
ассимиляции отходов. Здесь можно приметить концепции или язык рыночной экономики, может 
быть  определена  денежная  стоимость.  Неуловимые,  не  приписываемые  или  не  характеризуемые 
ценности  имеют  большое  значение  для  жизнеобеспечения  природных  экосистем.  Не 
характеризуемые  категории  являются  личными  и  общественными  ценностями,  а  не  частными 
рыночными,  с  которыми  они  часто  приходят
 
в  конфликт.  В  качестве  основы  для  такой  новой 
дисциплины  как  биоэкономика  или  геоэкономика  может  использоваться  «затраченная  энергия» 
как  общая  единица  измерения.  Другой  подход  -  это  превращение  современной  линейной 
экономики в круговую экономику. 
Одной из основных сфер пристального экологического внимания являются промышленные 
предприятия,  которые  в  связи  со  своей  деятельностью,  выбрасывают  неизмеримое  количество 
отходов и нерационально используют ограниченные ресурсы. В связи с этим, одним из ключевых 
направлений  в  области  менеджмента  предприятия  должно  быть  применение  технологий, 
направленных  на  максимально  возможное  ограничение  загрязнения  природы,  для  реализации 
продукции,  произведенной  в  экологически  чистом  или  безотходном  ключе  (ведь  именно 
менеджмент является тем связующим звеном, которое объединяет все подразделения предприятия 
и  все  этапы  его  деятельности,  начиная  от  закупки  сырья  и  производства  товаров  до  их 
реализации).    Например,  введение  ресурсосберегающих  технологий,  которые  помогут 
предприятию: 

 
планировать  нормативные  потребности  в  производственных  ресурсах  на  утвержденные 
объемы производства продукции; 

 
регулировать 
хозяйствование 
с 
обеспечением 
логистически-ориентированной 
координации сопряженных бизнес-процессов; 

 
контролировать эффективное использование ресурсов на всех стадиях хозяйствования; 

 
учитывать и анализировать фактическое использование ресурсного потенциала, а также 
мотивировать и стимулировать ресурсосберегающую деятельность [2, с. 76]. 
Ведение  и  организация  в  своем  бизнесе  экологического  менеджмента  ведет  к  получению 
следующих выгод: 

 
эффективное использование ресурсов; 

 
позитивные отношения с партерами; 

 
улучшение информационной поддержки; 

 
улучшенное качество продукции; 

 
гарантия соблюдения требований действующего и будущего законодатель; 

 
квалификация персонала; 

 
сокращение негативных последствий экологических рисков; 

 
снижение платы за выбросы и страхование; 

 
удешевление финансовых платежей и санкций; 

 
улучшение отношений с местным населением. 
Страны, которые ввели строгое природоохранное законодательство, добились определенной 
стабилизации  экологической  ситуации.  Получены  обнадеживающие  результаты  по  снижению 

43 
загрязнения озер и воздушного бассейна; расширены площади охраняемых земель; уменьшилась 
угроза  дефицита  сырьевых  ресурсов.  Этих  же  эффектов  может  добиться  каждое  промышленное 
предприятие при внедрении и осуществлении политики экологического менеджмента. 
 
Список литературы: 
1. Папенов К. В. «Экономика и природопользование». - М: Издательство МГУ, 1997. - 240 с. 
2. Калюк А.В. Подходы к усовершенствованию систем управления ресурсосбережением на 
промышленных предприятиях // Менеджмент в России и за рубежом.- 2013.- №2.- с. 75-81.  
 
 
УДК 379.85 
 
ТУРИСТІК САЛАНЫҢ ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНА ӘСЕРІ МЕН ДАМУЫНЫҢ ӘЛЕМДІК 
ДЕҢГЕЙІ 
 
ДҮЙСЕМБАЕВ А.А.  
э.ғ.к., доцент 
ЖҰМАБЕКОВА А.Е. 
студент 
ОРЫНБАСАР А.Қ. 
студент 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 
 
Дүние  жүзінің  дамыған  елдерінде  қызмет  көрсету  үлесі  үлкен  орын  алады.  Осы  елдердің 
ішкі өнімдерінің құрылымы 50-60 %-ды құрайды. Мысалы: Швецияда -55,6 %, Данияда – 53,5%, 
Канадада – 53,5 %, АҚШ-та – 50,9 %, Ұлыбританияда – 50,8 %, Ресейде – 29,9 %-ды құрайды [1].  
Қызмет көрсетуде үлкен орынды туризм саласы иеленнді. Жеке тұлға уақытша басқа жаққа 
емдік, танымдық, іскерлік, қажылық мақсатта орын ауыстыруы. Қазіргі уақытта туризм саласы 10 
%-ға жуығы ішкі ұлттық өнімді құрайды. өзге мемлекетерде, яғни Грекияда 50 %, Мексикада 30 % 
жуығын құрайды. 
Туризм саласы дүние жүзінің ең ірі экспорттың саласы болып табылады. Туризм саласы өте 
күшті  қарқынмен  өсуде,  аз  уақыт  ішінде  басты  орынды  алуы  мүмкін.  Жыл  сайын  туризм 
индустриясының  инвестициясы  30  %  -  ға  дейін  құрайды.  Халықаралық  туризмде  халықтың  өсуі 
үлкен  үлес  атқарады.  Қазіргіуақытта  100  млн-ға  жуық  адамдар  туризм  саласында  қызмет 
көрсетеді. 
Туризм индустриясының біз оны күрделі және көп салалы шаруашылық жүйесі, өндірістік 
және әлеуметтік қызмет деп түсінеміз. Яғни, туризм индустриясы ─ бұл  күрделі жүйе мәртебесі 
әлі  анықталмаған  және  экономикалық  елдерде  өзінің  саласын  әлі  таппаған  болып  саналады. 
Туризм  индустриясын  анықтап  ұлттық  экономикаға  және  мемлекет  бюджетіне  көп  кіріс 
әкелетіндей қарастыруымыз керек. 
Туризм индустриясының құрылымы төмендегі 1-ші суретте көрсетілген.  
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
Туризм индустриясы 
 
Ғылыми және жобалық 
кәсіпорындар 
Қоғамдық ұйымдар 
 
Оқу орыны 
 
Туризмді бақылайтын 
мемемлекет органдары 
Спорттық ұйымдар 
 
Туристік фирмалар 
агенттіктері 
Тамақтану кәсіпорыны 
Қонақ үйлер 
 
Транспорт және байланыс 
Жарнама-ақпараттық орталық 
 

44 
Ескерту - [2] әдебиет көзінен құрастырылған 
Сурет 1 - Туризм индустриясының құрылымы  
 
Туризм  индустриясы  өзіндік  мәртебесі  әлеуметтік,  экологиялық,  демографиялық  күрдклі 
жағдайларды шешеді. Туризм әлемдік қауымдастығында ең падалы және қарқынды дамушы сала 
жалпы пайданың 10% құрайды. Көптеген мемлекеттерде туризм алдыңғы қатардағы үш саланың 
біріне  кіреді,  сондай-ақ  тез  қарқын  мен  дамуына  әлеуметтік  және  экономикалық  сипатқа  ие 
болады. Олар : 

 
аймақта пайданың көбеюі; 

 
жаңа жұмыс орындарын қалыптастыру; 

 
өндірістік туристік қызметпен байланысты барлық салалардың дамуы; 

 
әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылымның туристік орталықтарын дамыту; 

 
мәдениет пен халықтың кәсіптік орталықтардың қызметтінің белсенділігі; 

 
аймақ тұрғындарының өмірлік деңгейінің өсуін қамтамасыз етуі; 

 
валюталық түсімді көбейту; 

 
туризм мемлекетке жағымды әсерін тигізу үшін туризм жан-жақты дамуы тиіс. Басқаша 
айтқанда,  туризмнің  экономикалық  әсері  мемлекетке  басқада  әлеуметтік-экономикалық  салалар 
кешенімен қоса дамуы керек. 
Халықаралық  туризм  қазіргі  кезде  әлемдік  экономиканың  бірден-бір  пайда  әкелетін 
қарқынды  дамушы  сала.  XXI  ғасырдың  басында  халықаралық  туризмнің  жалпы  көлемін  8% 
құраса, әлемдік экспортта және әлемдік сауда қызметінде 30-35% құрады. 
Әлемде  туристердің  саны  өсуде.  Кейінгі  20  жыл  ішінде  орта  жылдық  шет  ел  туристерінің 
келу  санының  қарқыны  әлемде  5%  құрайды.  Ал  валюталық  түсім  15%  шамасын  құрайды. 
Халықаралық  туризм  әлемдегі  100  млн  адамды  жұмыспен  қамтамасыз  етеді.  Көптеген  елдерде 
туризм  эконмиканың  алдыңғы  саласы  болып  табылады.  Туризм  әлеуметтік-экономикалық 
көптеген мәселелерді шешеді және ішкі өнімді қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Сондай-
ақ: 

 
валюталық түсім көздері тұрақты болады. 

 
жаңа жұмыс орындары пайда болады, жұмыссыздықтың деңгейі төмендейді.  

 
ұлттық  шаруашылық  саланың  өсуіне  немесе  туристік  қызметтік  өндірістермен 
байланысты болады( азық-түлік және жеңіл өнеркәсібі, құрылыс, медицина, транспорттық қызмет, 
қонақ үй және көңіл көтеру кешені). 

 
халықтың шығармашылығы (сувенирлер) мен жалпы мәдениет дамытудағы әсері. 

 
тұрғындардың өмір сүру деңгейінің одан әрі жоғарлай беру. 
Туризмнің  даму  қарқыны  мемлекеттің  жалпы  экономикасынада  байланысты.  Мысалы; 
Испания  мен  Австрия  туризмнен  40%  жалпы  пайда  түседі,  яғни  тауарлар  мен  қызметтерді 
экспорттағанды қоса алғанда. 
Халықаралық  туризмнің  дамуы  кері  әсерінде  тигізеді  қоршаған  ортаны  қосымша  ластау, 
инфляция,  тұрғылықты  тұрғындардың  салтының  бұзылуы,  ұлтаралық  қақтығыстың  жиілеп  кетуі 
және т.б.. 
Туризмнің  дамуына  тұрақсыз  саяси  жағдайлар  кейбір  елдер  мен  аймақтарда,  әскери 
қақтығыстар  экономикалық  және  қаржылық  дағдарыстар,  ұлттық  валютаның  инфляциясы  мен 
дефляциясы  ,  экологиялық  мәселелер,  әртүрлі  эпидемиялық  аурулардың  таралуы  кері  әсерін 
тигізеді. 
Ең  басты  туризмді  әлемдік  нарыққа  тежейтін  мәселе  халықаралық  терроризм.  Ең  ірі 
террорлық  акт  11-қыркүйек  2001  жылы  АҚШ-та  болған.  Бұл  террорлық  акт  тек  қана  АҚШ-қа 
келуші  туристерге  ғана  әсер  еткен  жоқ.  Ол  барлық  әлемдегі  туристерді  қауіптендірді.  Сонымен 
қатар  Испаниядағы  2004  жылы  11-наурызда  болған  террорлық  акт  алдыңғы  қатардағы  елдердің 
туристік  беделін  тежеді.  Елге  келген  азаматтарды  қатаң  тексерулерге  ала  бастады.  Әскери 
әрекеттер Таяу Шығыс елдеріндегі(Ауғанстан, Ирак, Израиль, Пакистан), Африкадағы (Эфиопия), 
Шығыс  Европа  елдері(бұрынғы  Югославия,  Шешенстан).  XXғасырдың  аяғы  мен  XXI  ғасырдың 
басы шет елдік туристердің келуі азайғандығы байқалды. Оңтүстік Америка (Аргентиеа, Бразилия) 
қаржылық  дағдарыста  қылмыс  пен  жұмыссыздықтың  санының  көбеюі  мемлекеттің  туризм 
индустриясына көп шығын әкелді. 
Туризмді  басқа  салалармен  салыстырғанда  экономикамен  тығыз  байланысты.  Елдің 
экономикасы  сәл  төмендеп  немесе  көтеріліс  туризмде  солай  қарай  бағытталады.  2003-2004-ші  

45 
жылдары  доллар,  фунт,  иен,  рубль  қатысты  евро  валютасының  бекітілуі  Батыс  Европа  елдеріне 
тур пакеттердің 20% өсуіне әкеліп соқтырды. АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Ресей және Шығыс 
Европа  елдерінің  туристерінің  қызығушылығы  төмендеді.  2003  жылы  Азия  мемлекеттерінде 
эпидемиялық аурулардың (атипичный пневмония) таралуына байланысты әлемде саяхаттың саны 
азайды.  Сондай-ақ  Батыс  Европадағы  45°С  жеткен  аптап  ыстық,  Испания  және  Франциядағы 
Атлантикалық жағалаулардың мұнаймен ластануы туризмге кері әсерін тигізуде. 
Қазіргі  уақытта  әлемдік  нарықта  туризм  саласы  бойынша  алдыңғы  қатардағы  «ТУИ» 
(Германия),  «Карлсон»  (АҚШ),  «Кука»  (Ұлыбритания),  «Вояж»  (Франция),  «Интер-Хоум» 
(Швеция). Ең ірі қонақ үй желілерін американдық бизнеске қатысты: «Шератон», «Холидей Инн», 
«Мариотта»,  «Рамада».  Сонымен  қатар  кең  көлемде  танымал  қонақ  үй  желілері  «Транстхауз 
Форт»  (Ұлыбритания),  «Аккор»және  «Клаб  Медитрэнс»  (Франция),  «Джионп  Сол»  (Испания). 
Нарықта  туристік  фирмалар  орта  және  шағын  бизнес,  жанұялық  бизнес  біршама  маңызды  рөл 
ойнайды. 
Әлемдік  туризмде  көптеген  туроператорлар  қызмет  атқарады.  Қазіргі  уаққыта  бұндай 
фирмалар  нарықта  кіші  және  орта  кәсіпорындар  немесе  ірі  корпорациялар  түрінде  танылады. 
Қазіргі уақытта шет ледік туристік нарықта жеке компаниялардың капиталы белсенді түрде келуін 
қадағалайды.  Европадағы  бірыңғай  нарықтың  кіріспесінде  капиталдардың  еркін  қозғалуы  осы 
үдерісте  қарқынды  түрде  дамуда.  Әсіресе,  Голландия,  Бельгия,  Австрия,  Испания  елдерінің 
туристік  фирмалары  шет  елде  жоғары  үлесті  алады.  Керісінше,  француздар,  италияндықтар  мен 
ағылшындар компаниялары өздерінің нарығына «бөтен» басқа компанияларды жібеhмейді. 
Туризм  саласы  дамыған  мемлекетерде  туроператорлармен  қатар  көптеген  турагенттер 
қызмет  атқарады.  Олар  тұтынушы  нарығының  көп  бөлігін  жаулап  алады  және  бір-бірімен 
нарықтық  бәсекелесті  қалыптастырады.  Қазіргі  уақытта  орташа  турагенттердің  туризм  саласы 
дамыған  елдердің  санына  сәйкестігі  1/10000  тұрақты  емес.  Бұл  жеткілікті  жоғары  көрсеткіштер: 
бір мың адамға бір туристік бюроның сәйкестігі. Мысалы: Ұлыбританияда бұл көрсеткіш 1:10 000, 
АҚШ  1:14  000,  Бельгияда  1:10  000,  Нидерландыда  1:13,500  сәйкес  келеді.  Бұндай  көрсеткіштер 
тиімді  болып  саналады.  Яғни,  бір  жағынан  турагенттер  туристік  нарықта  туристік  өнімді 
тұтынушыларын  кең  тартады.  Ал  екінші  жағынан  бәсекелесті  өте  жоғары  және  күрделі  түрде 
болады [18].  
Әлемдік  нарықта  туризм  барлығында  дамып  келе  жатыр  десекте  болады.  Сондықтан 
бәсекелестер  көп  жыл  сайын  шет  ел  туристерін  қызықтыру  үшін  туристік  нарыққа 
мамандандырылған  елдер  көп.  Әр  мемлекет  өз  табиғи,  архитектуралық  көрінісі,  тарихи 
орындармен  туристерді  қызықтырады.  Керемет  табиғи  ескерткіштер  АҚШ-та  (Ниагара 
сарқырамасы), Непалда (Джомолунгма тауы) және Египет (фараондар пирамидалары), Үндістанда 
(Тадж-Махал),  Грекияда  (Колезей)  бар.  Бұл  елдерде  бірінші  кезекте  танымдық  туризм  дамыған. 
Таңғажайып теңіз жаға жайлары мен жылы жерортатеңіздік климатИспания, Португалия, Түркия, 
Кипр  және  т.б.  елдер  аймағы  курортық  және  емдік  туризмге  бағытталған.  Табиғаты  мен  асқар-
асқар тауларымен ерекшеленетін Швейцария, Австрия, Непал, Словакия немесе Италия елдерінде 
шаңғы  және  альпинизм  туризмі  дамыған.  Ұлы  тариха-мәдени  мұра  қалыптасқан  Франция, 
Ұлыбритания  елдерінде  тек  қана  музейлері  мен  театрларына  ғана  емес.  Бұл  жерде  танымдық, 
оқулық,  іскерлік  туризм  дамыған.  Көңіл  көтеру  индустриясыАҚШ,  Жапония,  Тайланд  және 
Оңтүстік Корея елінде мәдени көңіл көтеру туризмі дамыған. Герция мен Түркия, Қытайда қымбат 
емес  тондар  мен  былғарыдан  тігілген  бұйымдар  туристердің  көпшілігі  қызықтырады.  Яғни,  бұл 
елдерде  шоп-турлар  дамыған.  Жыл  сайын  Италияда  Венециа  кино  фестиваліне,  Бразилияда 
карнавал  және  би  фестиваліне,  Германияда  «Октоберфест»  сыра  мерекесіне  миллондаған 
асяхатшылар жиналады. 
Экзотикалық туризм біршама қызықты. Қазіргі уақытта перспективті туристік бағыттың түрі 
─  космостық  туризм.  Туризмнің  бұл  түрін  ең  алғаш  рет  2002 жылы  Ресей  елі  болады.  Алғашқы 
туристі  американдық  бизнесмен  Денис  Тито  болды.  Космостық  турдың  ұзақтылығы  бір  аптаға 
созылады және оның құны 20 млн доллар болды. 2003 жылы американдық ірі жек меншік туристік 
компаиялар «Спэйс Эдвенчерз» бен «Ред Леттер Дэйз» нарыққа халықаралық космос станциясына 
орындарды алы туралы шарт жасасқан.  
Туристік қызметті әлемдік нарыққа  енгізуде жыл сайын өтетін халықаралық жәрмеңкелер 
мен  көрмелер  маңызды  боып  табылады.  Халықаралық  көрмелер  «IIB»  Берлиндегі  (Германия), 
«World  Travel  Market»  Лондандағы  (Ұлыбритания),    «FITUR»  Мадрид  (Испания),  Мәскеудегі 
халықаралық туристік жәрмеңкелер және т.б. 
Әлемдік  нарықта  туризмді  ─  «шығарушы  »  және  туристерді  «қабылдаушы»  болып 

46 
ажыратылады.  2010  жыл  көлеміндегі  мәліметтерде  туристерді  шығарушы  елдерге  ─  АҚШ, 
Германия,  Англия,  Бельгия  және  т.б.  Қабылдаушы  елдерге  ─  Франция,  Испания,  АҚШ,  Италия 
және т.б. туризмнен түсетін пайда бойынша алдыңғы қатардағы елдер (АҚШ, Испания, Франция, 
Италия) дамыған елдер болып табылады [3].  
БТҰ-ның  мәліметтері  бойынша  2013  жылы  туризмнің  дамуындағы  басым  бағыттарды 
иемденген,  алдыңғы  қатарлы  озат  –  елдерге,  оның  ішінде  туризм  және  саяxаттау  саласында 
бәсекеге қабілетті болып келесі мемлекеттер саналады [4]:  

 
Швейцария – туристік бәсекеқабілеттілік индексі - 5,66 балл; 

 
Германия – туристік бәсекеқабілеттілік индексі - 5,39 балл; 

 
Австрия – 5,39 балл; 

 
Испания – 5,38 балл; 

 
Ұлыбритания – 5,38 балл; 

 
АҚШ – 5,32 балл; 

 
Франция – 5,31 балл; 

 
Канада – 5,28 балл; 

 
Швеция – 5,24 балл; 

 
Сингапур – 5,23 балл. 
Жалпы  туриндустрияның  әлемдік  дамуындағы  басым  бағыттар  2010  жылы  келесідей 
үлестірілген: Еуропа – әлемдік туристік нарықтың 59%; Шығыс Азия және Тынық мұxиты аймағы 
– 18%; Америка – 17%; Таяу шығыс - 2%; басқа мемлекеттер - 2% 
Осы  көрсеткіштер  Еуропаның  алдыңғы  қатарда  мығым  орналасып,  Азия-Тынық  мұxиты 
аймағын екінші орынға ысырғандығын байқатады.  
Ал  2012  жылдың  қорытындысы  бойынша  әлемнің  аймақтары  бойынша  туризм  үлесін 
қарастырсақ  келесідей  көрсеткіштерді  байқаймыз:  аң  ауқымды  үлесті  Еуропа  иемденген  –  43% 
(457 млр. доллар) бірақта алдыңғы жылмен салыстырғанда 7% төмендеген, одан кейінгі көрсеткіш 
Азия және Тынық мұxиты аймақтарының көрсеткіші саналады (323 млрд. долл. немесе  251 млрд. 
евро)  30%,  Американдық  аймақта  бұл  көрсеткіш (215  млрд.  долл.  немесе  167  млрд.  евро)  -  20% 
құраған. Таяу Шығыс аймағында туризмнен түскен табыс үлесі 4% құрап, 47 млрд. долл. (36 млрд. 
евро) және де Африкада (3%) - 34 млрд. долл. (26 млрд. евро) құраған. 
Осы мәліметтер көрсеткіштері, яғни, әлемдік нарықтағы туристік ағымның басым бағыттары 
төмендегі суретте көрсетілген [5]: 

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: