Халықаралық гуманитарлық –техникалық
Тақырыбы: «Оғыз-наме» («Оғыз - қаған» эпосы)
жүктеу/скачать 176,99 Kb.
|
ЕЖелг3 д7 2д лекция
Тақырыбы: «Оғыз-наме» («Оғыз - қаған» эпосы).«Оғыз – қаған» эпосы мен «Қобыланды батыр» жырындағы ұқсас көріністер. "Оғызнама"-"Оғызқаған" эпосының ежелгі штжiртсi Эпостың сюжеттiк жемiсi, композициясы Оғызнама" эпосы және қазақ әдебиетi "Оғызнама"-және тайпалардың аңыз сөздерi топталған ескi шығарманың бiрi. Кейбiр ғалымдардың жорамалдауынша /Птлльо Бартольд/, шығарманың ескi вариантын бiрiншi жазып қалдырған атақты Рашид-ад-дин ІIII ғ. Одан кейiн оны толығырақ жазған Абылғазы ХІIIIғ. Бiздiң заманымызда "Оғызнама" жақсы тексерген ғалымдар: Н.Ф.Дитз, В.В.Радлов, П.Птлльо, В.В.Бартольд. Бұл түрiнде Жетiсу, Қашғар арасын қоныстанған тайпалардың (Карлук, Яғма) ой мұрасы болуға тиiс. "Оғызнаманың" негiзгi Шығармада оның өмiр жолы, күресi, ата тегi баяндалады. Анасы айқағанның керемет бiр ұл тапқаны, оның ембей ет жегенi, қырқынан шығысымен жүруi, тілiгiмен сәби кезiнен-ақ көзге түскенi, аң аулауға шығып, киiктi, аюды, ұшқыр қыран құстарды атып алған мергендi, оның жалғыз көздi Қият дәудi жеңген ерлiгi суреттеледi. Шығарманың негізгі идеясы-тлдi ауыз бiрлiкке, адамгтршiлiкке үндеу, халықты сыртқы жауға күреске шақыру. Тегiнде Оғыз батыр жайындағы аңыздар ертеректе, IХ-Х ғаысрларда-ақ қағазға түсiрiлген болса керек. Бiрақ Оғыз жайындағы хикаяның осы алғашқы нұсқасы сақталмаған. Бұл көркем туындының ауызша тараған нұсқасы негiзiнде кейiнiрек қайта жазылған екi түрлi нұсқасы бар. Бiрi-ұйғыр әрпiмен көшiрiлiп жазылған. Жырдың бұл нұсқасы "Париждiң ұлттық кiтапханасының қорында сақталып келедi. Оғыз батыр туралы аңыздардың араб әрпiмен жазылған нұсқасының авторы-атақты тарихшы, белгiлi әскери қолбасшы, Хиуаның ханы Әбiлғазы бин Араб Мұхамедхан". Тарихшы ғалым ретiнде Әбiлғазының жазып қалдырған екi еңбегi бар. Бiрi- "Шежiре-й терекiме" /"Түркiмен шежiресi", "екiншiсi-"Шежiре-й түрiк" /"Түрiктер шежiресi"/. Бұл екi шығармасы да Оғызхан жайында деуге болады. Бұлар Оғыз батырдың ерлiк жорытары т.б. туралы сыр шертетiн ежелгi эпостық сюжетке құрылған. Әбiлғазы жазған "Түркiмен шежiресiнiң" түпнұсқасы бiзге жетпеген. Хуснихатшылар тарапынан көшiрiлген жетi нұсқасы сақталған. Белгiлi Совет тюркологi А.Н. Кононов көшiрген жетi нұсқасы сақталған. Белгiлi Совет тюркологi А.Н. Кононов соның бәрiн жинап, егжей-тегжейлi зерттедi, ғылыми негiздегi текстi әзiрлеп, бiр iзге түсiрдi, әрi оны орыс тiлiне аударып шықты. Ал, ұйғыр әрпiмен жазылған, оған ғылыми түсiнiктеме берген ғалым-түркi тiлдерiнiң маманы М.Чербах болды. Ол "Оғыз-наменiң" транскрипцияланған текстiн дайындады, оны орыс тiлiне жолма – жол аударма жасады. "Оғыз-неменiң" Париж ұлттық Кiтаптарда сақталған нұсқасы көлемi жағынан үлкен емес. Қолжазба небәрi 21 парақ немесе 42 бет. Әрбiр бетке 9 жолдан ғана жазылған. "Оғызнама" өзiнiң композициялық құрылысы жағынан "Күлтегiн" жырына өте ұқсас. Оғыз батыр жөнiндегi прозалық хикая да композициялық құрылысы жағынан Күлтегiн жырына ұқсас. "Оғыз наме" - қырықтан астам цикл – хикаядан тұрады. Әрбiр циклда Оғыз қаған туралы белгiлi бiр оқиғалар ғана баяндалады. Әр цикл 3 элементтен тұрады: Оқиғаның басталуы Оқиға желiсiнiң ұлғайып, өрiстеуi Оқиғаның түйiнi. Қорытынды Циклда Ай - Қаған атты ондаған ғажайып ұл туылғанын айтылады. Сол баланың 40 күнде өскенi, ер жете бастағаны айтылады. Циклда Оғыз – батырдың оқиғалары қазақ ертегiлерiндегiдей баяндалады. Осыдан кейiнгi үйленгенi, ел баласы болғаны баяндалады. Осылай оқиғалар ҥрдiк ала бередi. "Оғыз-наменiң" негізгі идеясы – бүкiл түркi тлiн бiрлiкке шақыру, достық пен адамгершiлiкке үндеу, сыртқы жауға қарсы күреске шақыру болып табылады. Қорыта айтқанда "Оғызнаме" этнтологиялық аңыздар негiзiнде жазылған, қазiргi түркi тiлдес халықтардың ежелгі тарихынан едәуiр мәлімет беретiн көркемдiк дәрежесi биiк, эпостық туынды. Тапсырма: Ежелгі дәуiр әдебиетi. Хрестоматиядан жыр нұсқасымен толық танысу. "Оғызнаме" эпосының әдеби, тарихи мән маңызы. "Оғызнаме" жырының композициялық ерекшеліктері "Оғызнаменiң" зерттелу тарихы "Оғызнамедегi" дiнмифологиялық көрiнiстер Шығармашылық көркемдеу әдiстерi. Пайдаланатын әдебиеттер 1. Х.Сүйiншiәлиев. Қазақ әдебиетiнiң тарихы. Алматы Санат, 1997 Қыраубаева Ежелгi әдебиет. Алматы. Әл-Фараби, 1996 Келiмбетов. Көркемдiк дәстүр жалғастығы, Астана, виор 2000 Н.Келiмбетов Ежелгi дәуiр әдебиетi. Алматы, Ана тiлi, 1991 жүктеу/скачать 176,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|