Халықаралық студенттік ғылыми конференция материалдары

 
97 
Исламның,  христиандықтың,  буддизмнің,  иудаизмнің,  индуизмнің  көрнекті 
қайраткерлері  Астанадағы  Әлемдік  және  дәстүрлі  діндер  лидерлерінің  Съезін  әлемнің 
барлық діндеріне диалог жүргізуге болатын жаhандық алаң ретінде мойындады. 
Бұл жерде Ұлт көшбасшысы – Президент Н.Назарбаевтың Қазақстанның астанасы 
Астана  қаласында  Әлемдік  және  дәстүрлі  діндер  лидерлерінің  Съезін  өткізу  туралы 
жаhандық бастамасы туралы сөз болып отыр. 
I  Съезд  2003  жылдың  23-24  қыркүйегінде,  II  Съезд  –  2006  жылдың  12-
13қыркүйегінде, III Съезд – 2009 жылдың 1-2 шілдесінде, IV Съезд – 2012 жылдың 30-31 
мамырында, V Съезд – 2015 жылдың 10-11 маусымында өткізілді. 
Конфессияаралық диалог идеясы осы жылдар ішінде кеңінен даму мен қолдауға ие 
болды.  Егер  2003  жылы  I  Съезге  17  делегация  келсе,  ал  2006  жылы  Форумның 
қатысушылары  20  елден  келген  43  делегация  болды,  2009  жылы  –  әлемнің  35  елінен  77 
делегация болса, 2012 жылы Съезге әлемнің 40 елінен 85 делегация қатысты. 
Түрлі  діндердің  бейбіт  қатар  өмір  сүруін  ұйымдастыру  Қазақстандағы  рухани 
лидерлер форумының басты тақырыбына айналды. 
I  Съезд  жұмысының  барысында  діни  саяси  экстремизм  мен  терроризм,  діни 
негіздегі  шиеліністер  мен  кемсітушілік,  заңсыздық  пен  зорлық-зомбылық    мәселелері 
қозғалды. 
Форумның  қорытындысы  бойынша  рухани  лидерлер  дінаралық  үйлесімділікті 
жетілдіру, өзара түсіністік, өшпенділіктің, дұшпандықтың, төзімсіздік пен ксенофобияның 
алдын  алудың,  діндер  мен  мәдениеттерге  дұрыс  тәсілдерді  ұсыну  үшін  әлеуметтік 
қатынасу құралдары мен білім беру бағдарламаларын жасау қажеттіліктері жайында ортақ 
пікірге  келді.  Съездің  нәтижесінде  бейбітшілікті  сақтау,  болашақта  адамзат  үшін 
тұрақтылық  пен  дамуды  қамтамасыз  ету  бойынша  бірлескен  іс-әрекет  туралы 
Декларацияны қабылданды. 
I  Съезд  барлық  әлем  адамдарының  бейбіт  және  лайықты  өмір  сүруі  үшін  түрлі 
діндер өкілдерінің ынтымақтасуы мен бірлесу идеяларын іске асырудың өз уақыттылығы 
мен қажеттілігін әлемге көрсеткен бірегей және есте қаларлық оқиға болды. Съезд идеясы 
К.Аннан, Дж.Буш, М.Тэтчер, Цзянь Цзэминь, Н.Манделла, Жескар д
,
Эстьен және басқа да 
көрнекті мемлекеттік қайраткерлер мен саясаткерлердің қолдауына ие болды. 
II  Съезд  «Дін,  қоғам  және  халықаралық  қауіпсіздік»  жалпы  тақырыбында  өтті. 
Съезде  қатысушылар  ұстанған  «Дінаралық  диалог  қағидалары»  қабылданды.  Екінші 
Съездің  қорытынды  құжатында  «қарсылық  идеологиясын»  «бейбітшілік  мәдениетіне» 
ауыстыруға деген жаhандық қажеттілік кеңінен көрініс алды. 
III  Съезд  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының  қатысуымен  және  оның  техникалық 
қолдауымен  «Өзара  құрмет  пен  ынтымақтастық  және  толеранттылық  негізіндегі  әлемді 
құрудағы діни көшбасшылардың рөлі» тақырыбында өтті. Съезд барысында «Моральдық 
және діни құндылықтар»,  «Сұхбат және ынтымақтастық»,  «Пікірлестік әсіресе, дағдарыс 
кезіндегі пікірлестік» сияқты маңызды мәселелер талқыланды. 
IV  Съезд  «Бейбітшілік  пен  келісім  –  адамзат  таңдауы»  тақырыбында  өтті. 
Форумның мазмұнды ерекшелігі «Тұрақты дамуға қол жеткізудегі дін лидерлерінің рөлі», 
«Дін  және  мультикультурализм»,  «Дін  және  әйел»;  рухани  құндылықтар  мен  қазіргі 
заманғы  сын-тегеуріндер»,  «Дін  және  жастар»  сияқты  бүгінгі  қоғам  үшін  көкейтесті 
тақырыптарда төрт секциялық отырыстың өткізілуі, сондай-ақ Съездің діни лидерлерінің 
Кеңесі құрылуы болды. 
V  Съезд  «Саяси  және  діни  лидерлерінің  диалогы»  тақырыбында  өтті.  Съездің 
халықаралық  қауымдастыққа  тәжірибесін  беруде  Әлемдік  және  дәстүрлі  діндер 
лидерлерінің  бірінші  Съезінің  шақыртылуына  10  жыл  толуына  орай  2013  жылы 
ұйымдастырылған  іс-шаралар  қомақты  үлесін  қосты.  Әлемнің  он  мемлекетінде  Съездің 
тәжірибесіне арналған тұсаукесерлік іс-шаралар өтті. 
Жалпы  алғанда,  жаhандық  дінаралық  диалогты  дамытуға  қосқан  үлес 
Қазақстанның  ұлттар  қауымдастығында  беделін  көтерді.  Астана  Съездің тұрақты  диалог 
алаңына айнала отырып, жалпыәлемдік дінаралық диалог саласында өзінің орнын тапты. 
Халықаралық құрылымдарда Қазақстан өзінің интеграциялық бастамаларымен, сондай-ақ 

 
98 
түрлі  діндер  мен  этностар  адамдарының  өзара  түсіністігі  мен  құрметі  негізінде  біріккен 
серпінді дамушы экономикасы мен қоғамы бар ел ретінде танылды. 
Қазақстан  өзінің  тәуелсіз  дамуының  24  жылы  ішінде  БҰҰ  Жарғысының 
Принциптерін мүлтіксіз қадағалай отырып, әлемдік саясатта беделге, құрмет пен сенімге 
ие болды, бүкіл әлемдік қауымдастықтың сенімді әріптесіне айналды. 
 
 
«АБАЙДАҒЫ ИМАНИГҮЛ (ҮШ СҮЮ) – ТОЛЫҚ АДАМ ІЛІМІНІҢ 
ТЕМІРҚАЗЫҒЫ» 
 
Міркемел А., ҚМПИ  3 курс студенті, Қостанай қ.  
Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Сейсембай Г.,  
 
Ғалым  Мақсат  Әліпхановтың  зерттеуінше,  адамгершілік  -  барлық  қаламгерлерге 
ортақ  тақырып.  Әйтсе  де  сол  қаламгерлердің  бәрі  де  бұрыннан  айтылып  келе  жатқан 
дәстүрлі тақырып - адамшершіліктің өзіндік жүйесін, қалыбын, танымын жасай бермеген. 
Абайдың  өзге  ақын  -  жазушыдан  бөлек  болатын  жағдайы  да  осы  адам  болу  мен 
адамгершіліктің  жүйелі  жолын,  өзіндік  танымын  жасай  білуімен  байланысты.  Ол 
адамгершілікті көркемдік тұрғыда суреттеумен шектелмей,  оны ілім, таным, ойшылдық 
деңгейіне  көтере  жырлайды.  Абай  –  ұлы  тұлға.  Ахмет  Байтұрсынұлының  өзі  «Абай  – 
қазақтың бас ақыны» деп тегін айтпаған болар. Ғалым, ойшыл, әдебиеттанушы М.Әуезов: 
«Абай  адамгершілікті,  моральдық  философияны  барлық  жайдан  жоғары  қойды»  деген. 
Абайдың  бар  өмірі  халқын  адамгершілікке  үндеумен  өткен.  Белгілі  ғалым  Мақсат 
Әліпханов  өзінің  бір  мақаласында  «Абай  –  адамгершілікті  жүйелі  жырлаған  ақын»  деп 
жоғары  баға  берген.    Абайдың  «толық  адамы»,  «кемел  адамы»  деген  тақырыпты 
қозғағанда,  адамгершілік  тақырыбына  тоқталмай  өту  мүмкін  емес.  Адам  мәселесі  – 
әдебиетте, философияда, психологияда және т.б. салаларда толық шешімін таппаған іргелі 
тақырып  [1,  285  –  286  бет].  Мақсат  Әліпханов  өзінің  "Абай  -  адамгершілікті  жүйелі 
жырлаған ақын" атты мақаласында Абайдың шығармашылығы мен дүниетанымын жан – 
жақты  зерттеген.  Ғалымның  зерттеуінше,  Абайдың  толық  адам  туралы  танымы  сол 
Сократтан  басталатын Платон,  Плотиндердегі  сүюді  тірек  ететін  адам,  қытайлардың  дао 
іліміндегі  әбден  жетілген  адам  (совершенно  мудрый  человек),  шығыс  ойшылдары  мен 
суфизмдегі камили нисани мен бенделіктің кәмалаттығына ұмтылған адам және Ирандағы 
жәуанмәртілікпен  сабақтасып,  туыстасып  жатады.  Абайдың  адамгершілікті  жырлаудағы 
ең басты жаңалығы да осы. Абайдағы адамгершілік мәселесі құбылыс ретінде толық адам 
арқылы көрініп, ең түпкі мәні махаббат пен әділет, ізгілікке дейін дамып, ұштала түседі. 
Толық адам мен оның негізі махаббат, әділеттің, ізгіліктің аралығында адамгершілік асыл 
қасиеттің  қыр  -  сыры  ашыла  түседі    [1,  258-259  бет].    Ғалым  Мақсат  Қалиев  «Абайдың 
«толық адамын», «кемел адамын» зерттеген оның 17 қара сөзі мен «Әуелде бір суық мұз  - 
ақыл зерек» деген өлеңдерінен бастау алады» деген тұжырым жасаған. «Абайдағы толық 
адам – тәнімен де, жанымен де жетілудің шыңына жетіп, кемеліне келген адам. Ақынның 
өмір  бойғы  ізденісінен  туған  адамгершілік  таным,  кісілік  қалыптың  сипаты  осындай. 
Абайда толық адамның мәні мен негізіне үңілген белгілі бір жүйе бар», - дей келіп ғалым 
Мақсат Әліпханов  төмендегідей жүйе үлгісін береді:  
а) толық адам: ақыл, қайрат, жүрек; 
ә) ақыл, жүрек; 
б) жәуанмәртлік: ақыл, рақым, әділет; 
в) жүрек: әділет, рақым,т.б 
г) әділет; 
ғ) сүю; 
д) ізгілік [1, 260 бет].  
Ал  ғалым  М.Мырзахметов  Абай  «толық  адам»  ілімін  өзінің  «Абай  және  Шығыс» 
және  «Абайтану»  атты  еңбектерінде  қарастырған  болатын.  Ғалымның  зерттеуінше, 
Абайдағы  «толық  адам»  жайлы  ойдың  о  бастағы  төркіні    «Ғылым  таппай  мақтанба» 

 
99 
өлеңінен  басталып,  ақынның  осы  өлеңдегі  «Адам  болам  десеңіз»  деген  тезисі  негізінде 
ары  қарай  желілеп  таратылатыны  бар  [2,  95  бет].  Ұлы  ақын  туралы  сөз  қозғағанда, 
М.Әуезовті  айтпай  кетуге  болмайды.  Себебі  барлық  ғалымдар  осы  М.Әуезовтің 
зерттеулеріне  сүйенетіні  сөзсіз.  М.Әуезов  Абайдың  дінге,  адамгершілікке  байланысты 
танымын,  негізін  «Алланың  өзі  де  рас,  сөзіде  рас»  деген  өлеңінде    пікірлерге  сүйене 
отырып ашқанда, Абайдағы дін, тәрбие, адамшылық, мораль фисософиясы жайлы ойлары 
желісіне, 12,13, 27,28,35,36,38,43,45-қарасөзіндегі ой төркініне де үнемі сүйеніп отырады.  
Осы  атаған  қарасөздерді  талдау  үстіне    Абайдың  діни  нанымына  байланысты  ойларын 
айтқанда  оның  түйіні,  негізі  ақын  шығармаларында  молырақ  уағыздалатын  танымы, 
көбінесе  адамгершілікке  тірелетінін  басқа  көрсетеді  [2,  94  бет].  Абайдағы  «иманигүл» 
ілімін  алғаш  рет  сөз  еткенде  М.Әуезов  болатын.  Абайдағы  «иманигүл»  оның  «Алланың 
өзі де рас, сөзі рас» деген өлеңінде қозғалған болатын.  
Махаббатпен жаратқан адамзатты 
Сен де сүй ол алланы жанна тәтті. 
Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп 
Және сүй хақ жолы деп әділетті. 
Осы үш сүю болады  иманигүл, 
Иманның асыл үш деп сен тасдиқ біл. 
Ойлан дағы үшеуін таратып бақ, 
Басты байла жолына, малын түгіл, - дейді Абай [3, 178 бет]. 
Егер  де  әрбір  сүю  түріне  тоқталсақ.        Бірінші  сүю  –  Алланы  сүю.    М.Әуезов 
пікірінше,  Абайдағы  тума  пікір  емес,  оның  шығар  көзі  уақтубиһи  кітаптардың  бәрінде 
бар, сонау Сократ, Платондардан бермен қарай келе жатқан діни көне  таным. Осы себепті 
Абайдағы бірінші сүю көп таратылмай, өзі танымы болған екінші, үшінші сүюді танытуға 
алғы  шарт  ретінде  уақытша  пайдаланғандай.  Мысалы,  27-сөзінде  Абайдың  пікір  төркіні 
Сократтан  алынуы себепті «Сократ хаким сөзі» деген қосымша атты әдейі қойған. Яғни 
бірінші  сүю  туралы  ұғымның  шығу  төркінін  аңғартқандай.  27-сөз  Абайдың  төл 
туындысынан  гөрі  аудармаға  көбірек  ұқсайды.  Өз  тыңдаушылары,  мұсылман 
танымындағы адамдар  болуы себепті, Абай өз ойларын оларға етене таныс ұғымдармен  
қоса  қабаттап  жеткізіп  отыруға  тырысқан.  27-сөзден  Абайдың  бірінші  сүюді,  яғни 
алланың  пендесіне  деген  махаббаттын,  солардың  қамын  ойлап  жасаған  хикметтерін 
танытуға арнағаны сезіледі.   
Екінші  сүю  –  ақын  шығармаларында  желілі  түрде  таратылатын  басты  ой  желісі 
«Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп» айдар тағып, ерекше бөліп көрсетуінде жатыр.  
Үшінші  сүю  –  «Және  сүй  хақ  жолы  деп  «әділетті»  деп  38-қара  сөзінде  Алланың 
бойындағы  8  сипаттан  құдірет  пен  ғылымды  біріктіріп  алатын  ғақылға  (ақылға)  Абай 
нақылия,  ғақлия  дәлелдерге  сүйене  отырып  ұсынатын  ғәділетке  (әділетке)  ерекше  мән 
беретін  үшінші  сүюді  көреміз.  Абай  танымындағы  әділетті,  яғни  үшінші  сүюді  М. 
Әуезовтің мұсылмандық танымдағы әділеттен өзгешелеу жатады деп ескертуі көп нәрсені 
аңғартады  [4,  104-107  бет].  М.Әуезовтен  кейін  Абайдағы  «үш  сүю»  тезисін  тереңірек 
зерттеген  ғалым  -  М.Мырзахметұлы.  Ғалым  өзінің  «Абайтану»  атты  оқу  құралында 
«Абайдағы  иманигүл  (үш  сүю)  –  толық  адам  ілімінің  темірқазығы»  деп  баға  берген 
болатын.  Ғалым    Абайдағы  «иманигүл»  Шығыс  ойшылардарымен  сарындас  екенін  сөз 
етеді. Жалпы мұсылмандық шығыс поэзиясында екі түрлі сарынның, яғни жүректің культі 
(имани  гүл)  мен  ақылдың  культін  мадақтау  өріс  алып  келгені  мәлім.  Осы  себепті  болса 
керек,  әдебиеттерде  бұл  сарындарды  білдіретін  Әбу  Али  ибн-Синада  «имани  ақыл», 
Абайда «иману гүл» сияқты арнайы атаулардың қолданылуы осыны көрсетіп тұр [4, 107-
108 бет].  
Абайдағы  «иманигүл»  әлі  күнге  дейін  өзекті  мәселелердің  қатарында.  Себебі, 
діннен  адасып,  теріс  ағыммен  кетіп  жатқан  адамдардың  саны  қаншама.  Адамзатты 
«бауырым» деп сүймей, жаман жолға түскендердің саны қаншама. Арамдық пен қулықты 
пір  тұтып,  шынайы  әділеттікті  ұмытқандардың  саны    қаншама.  Егер  де  олар  Абайды 
оқыса,  Абайдағы  «иманигүлді»  көкіректеріне  тоқыса,  жүрек  елегінен  өткізсе,    бұлай 
болмас еді. Сол себепті де, Абай «толық адам» ілімі, оның ішіндегі «ақыл, жүрек, қайрат 

 
100 
бірлігі»,  «иманигүл»,  «жәуанмәртлік»  мәселері    адамгершілікке  тәрбиелеудің  басты 
құралы екені анық.  
 
Әдебиттер: 
1.
 
Абай және қазіргі заман: зерттеулер жинағы.  – Алматы: Ғылым, 1994. 
2.
 
.Мырзахметов «Абай және Шығыс», Алматы «Қазақстан», 1994    
3.
 
Абай. «Қалың елім қазағым: шығармалары», Аламты  «Жалын» баспасы, 1995. 
4.
 
Мырзахметұлы Мекемтас «абайтану: оқу құралы», Алматы, 2010  
 
 
ИСЛАМ И НАЦИОНАЛЬНАЯ ТОЛЕРАНТНОСТЬ В ПЕРИОД СТАНОВЛЕНИЯ 
КАЗАХСКОГО ХАНСТВА 
 
Омралинов Т., студент 1 курса КазГЮУ, г.Астана 
Научный руководитель: ст. преп. Жиентаева К. Н. 
 
У  каждой  нации  была  и  остается  своя  собственная  жизнь,  обусловленная 
спецификой  ее  хозяйствования,  в  свою  очередь  порождающая  особенности  ее  быта, 
обычаев,  традиций,  норм  нравственности  и  правил  поведения.  Все  это  составляет 
духовность народа. 
Духовность  казахского  народа,  безусловно,  имеет  свои  специфические  черты. 
Определяется  она  его  национальным  менталитетом,  открытостью  и  традицией 
толерантности,  «чертами  жизни  единого  полиэтнического  народа,  государства  и 
институтов  гражданского  общества,  политических  партий,  религиозных  конфессий»  [1, 
с.18-22] 
Формирование  казахской  духовности  занимает  целый  период  в  истории  народа. 
Проходил  этот  процесс  под  влиянием  различных  внешних  и  внутренних  факторов.  В 
наследии  великих  мыслителей  –  Абу  Абдулло  Рудаки,  Абу  Али  Ибн  Сины,  Махмуда 
Кашгари,  Юсуфа  Баласагуни,  Ахмеда  Йассауи,  Аль-Фараби  и  многих  других 
разрабатывались  формы  и  методы  общественной  жизни  казахского  народа,  которые  в 
дальнейшем составили основу национальной духовности. 
Возникновение  централизованного  Казахского  ханства  является  одним  из  самых 
значимых событий в истории Казахстана. Этот сложный по характеру и продолжительный 
по  времени  многоаспектный  процесс  стал  закономерным  итогом  социально-
экономических и этнополитических событий на обширной территории Восточного Дешт-
и-Кыпчака, Семиречья и Туркестана (Южного Казахстана) [2]. Событие такого масштаба 
не могло не оказать влияние на духовность народа.  
Как  известно,  первое  известие  о  формировании  Казахского  ханства  появилось  в 
«Тарих-и  Рашиди»  Мухаммада  Хайдара  Дулати,  откуда  оно  перешло  во  многие  другие 
сочинения.  Так  как  данный  источник  является  основным  в  изучении  происхождения 
Казахского  ханства,  приведем  отрывок:  «…
они  сами,  а  потом  и  большая  часть 
собравшихся  около  них  людей  были  беглецы,  ушедшие  от  своих  и  одно  время 
скитавшихся  без  приюта,  за  то  их  прозвали  казахами;  имя  это  за  ними  и  осталось»  [3]. 
Таким  образом,  можно  сказать,  что  завершение  формирования  Казахского  ханства 
сыграло огромную роль в консолидации народа. 
 
Именно  процесс  формирования  Казахского  ханства  заложил  основы  казахской 
толерантности, которая в наше время является поведенческой нормой поведения. В состав 
ханства  вошли  племенные  объединения   
узбеков,  ногайцев,  каракалпаков,  сибирских 
татар, казахов, которые и составили единую казахскую народность. Многие современные 
востоковеды  отмечают,  что  толерантность  казахского  народа  во  многом  основывается 
именно на исторической памяти народа [3]. 
Большое  влияние  на  формирование  казахской  духовности  оказывал  ислам.  Как 
известно, на казахские земли ислам начал проникать в VIII веке, а уже в X-XI веках стал 

 
101 
самой массовой религией среди тюркоязычных племен Казахстана. Исторический отрезок 
X-XVIII вв. в Казахстане принято считать «Золотым веком» ислама. Именно в этот период 
религия получила наибольшее развитие и, соответственно, оказывала наибольшее влияние 
на  развитие  казахской  духовности.  Слова    «Құран»,    «пайғамбар»,    «шариғат»,  «ислам» 
звучали  в  казахской  степи  как  символы  высших  сакральных  эталонов,  непререкаемого 
авторитета. Вопреки расхожему мнению, в казахском обществе не только представители 
высших сословий («ақ сүйек»), но и подавляющее большинство рядовых кочевников были 
элементарно грамотны, зная основы ислама и Корана [4, с.4]. 
Период формирования Казахского ханства приходится на середину «Золотого века» 
ислама  на  территории  Казахстана.  Первые  казахские  ханы  рассматривали  ислам  как 
инструмент  для  усиления  своей  власти.  Согласно  историческим  источникам  казахи XV-
XVIIIвв.  осознавали  себя  мусульманами  и  успешно  усваивали  и  практиковали  эту 
религию  как  в  идейно-мировоззренческом,  так  и  ритуально-догматическом  аспектах. 
Обучение детей в мусульманских школах-мектебах, чтение молитвы-намаза, соблюдение 
уразы и других предписаний религии и даже хадж в Мекку были привычными атрибутами 
жизни степняков. Ислам стал для казахов частью коллективной идентичности и фактором 
ее  укрепления,  ибо  для  средневековою  казахского  сознания  было  характерно 
отождествление этнического и религиозного начал.  
Таким образом, период формирования Казахского ханства (XIV-XV вв.) стал одним 
из  ключевых  этапов  в  процессе  формирования  казахской  национальной  духовности. 
Наибольшее развитие при этом получили такие понятия, как национальная толерантность 
и мусульманское идейно-мировоззренческое поведение. 
  
 
Литература: 
 
1.
 
Назарбаев  Н.А.Казахстан  –  2050:  Послание  президента  страны  народу 
Казахстана.//Казахстанская правда. - Астана, 2014. 
2.
 
Электронный ресурс: [режим доступа]-www.e-history.kz 
3.
 
Электронный ресурс: [режим доступа]-www.bibliotekar.kz 
4.
 
Нуртазина  Н.  Ислам  в  Казахском  ханстве.  -  Алматы,  КазНУ  им.  Аль-Фараби.-
2009. 
 
 
АКТУАЛЬНЫЕ ФИЛОСОФСКИЕ ПРОБЛЕМЫ  XXI ВЕКА 
 
Кульжабаев А., Ильясов Ж., студенты 1 курса КазГЮУ, г.Астана. 
Научный руководитель: ст.преп.,  Жиентаева К.Н. 
 
Социальная филосoфия являeтся вaжнейшей частью философского знания в целом, 
значение  которой  в  современных  условиях  особенно  возрастает.  В  центре  внимания 
социальной философии традиционно были проблемы социума и человека, их взаимосвязи, 
проблемы  целостности  общественного  мира  и  критериев  социально-философской 
рефлексии,  проблема  исходного  начала  социальной  философии  и  ее  теоретического 
финала  и  многие  другие.  Современная  действительность  рaзвивается  столь  динамично, 
характер происходящих перемен, в особенности в Казахстане, столь фундаментален, что 
вполне  естественно  появление  новых  сложных  социально-философских  проблем. 
Попытаемся проанализировать те из них, которые вызывают наиболее острые споры.  
Причины,  определяющие  характер  и  динамику  социальной  жизни.  Когда-то 
считалось, что  устройство общества и ход истории предопределены волей Бога. Позднее 
была  выдвинута  идея  общих  законов  истории,  неуклонно  ведущих  человечество  от 
первобытного,  дикого  состояния  через  варварство  к  цивилизации.  Разнообразные 
социальные теории пытались сформулировать так называемый закон прогресса. Марксизм 
предполагал,  в  частности,  что  вершиной  развития  общества  явится  коммунизм,  при 

 
102 
котором  материальное  изобилие  будет  сочетаться  с  исчезновением  государства  и 
свободой  личности.  XX  век  развеял  многие  иллюзии,  в  том  числе  представление  о 
всемогуществе  человеческого  разума,  о  ―железных  закoнах  истории  и  неуклонном 
прогрессе. В настоящее время с новой остротой развернулись дискуссии по поводу того, 
как  и  в  какой  мере  социальная  жизнь  опрeделяется  матeриальными  и  экономичeскими 
структурами, бoрьбой гoсударств и наций, бoрьбой классов, сeмeйными формами и т. д.  
Отнoшения  между  прoшлым,  настoящим  и  будущим  в  развитии  oбщества  и  его 
наиболее  важных  институтов.  Одни  теории  исходили  из  цикличности  истории, 
постоянного повторения oднoгo и того же, не несущего с собой никакой принципиальной 
новизны.  Другие  придерживались  представления  об  ее  линеарности,  предпoлагающей 
развитие пo прямой линии, кoгда времена не повторяют друг друга. Третьи считали, что 
история  развивается  пo  спирали,  сочетающей  линейное  и  кругообразное  движение,  или 
фoрму колебаний отдельных обществ между двумя достаточно устойчивыми пoлюсами, и 
т.  д. Анализ общей формы протекания истории остается актуальнoй прoблемой. Именно 
социальная философия должна обнаружить те явления общественной жизни, от которых 
исходят  импульсы  к  ее  изменению,  понять,  насколько  универсальны  эти  импульсы, 
касаются они каждого из обществ или же имеют региональное и стадиальное значение в 
истории.  
Смысл человеческой истории, ее предназначение или цель.  Дoлгое время истории 
придавался объективный, не зависящий ни от воли людей, ни от их деятельности смысл. 
Альтернативой  являлась  идея,  что  человеческая  история  имеет  только  субъективный, 
определяемый  самими  людьми  смысл,  и  то,  будут  ли  достигнуты  цели,  которые 
человечество  ставит  перед  собой,  зависит  не  от  каких-то  внешних  факторов,  а  от 
разумности  и  настойчивoсти  людей  в  реализации  этих  целей.  Социальная  философия 
должна понять, кто и при каких условиях осуществляет значимые социальные изменения, 
какова  роль  и  возможности  отдельных  личностей  в  развитии  общества,  при  каких 
условиях  это  развитие  носит  мирный,  эволюционный  характер,  а  когда  оно  чревато 
насильственными действиями, революциями и т.д. В связи с этой проблемой возникает и 
следующая.  
Проблема  объективности  общего  в  социуме.  Если  люди,  т.  е.  сознательные 
существа,  делают  историю,  то  есть  ли  в  истории  нечто  объективное,  независимое  от 
сознания?  Этот  вопрос  поставили  еще  основоположники  марксизма,  признававшие 
существование  в  обществе  объективных  законов.  Объективность  общего  в  социуме 
классики марксизма доказывали с помощью следующих аргументов:  
1)  каждое  новое  поколение  вступает  в  систему  общественных  отношений, 
созданных 
до 
него 
предшествующими 
поколениями; 
эти 
надличностные, 
надиндивидуальные  общественные  отношения  не  создаются  каждый  раз  заново,  а 
сохраняются в смене поколений и потому они объективны, независимы от сознания;  
2) каждый человек в своих действиях руководствуется определенными интересами, 
нo  совокупный  итог  действий  массы  людей  выступает  как  равнодействующая,  не 
совпадающая с отдельными действиями, т.е. как статистическая закономерность;  
3) oбщественные цели, которых люди стремятся достичь и объективные результаты 
их  действий  не  совпадают,  причем  результат  нередко  может  быть  обратным 
поставленным целям.  
Это  свидетельствует  o  наличии  в  oбществе  сил,  не  подвластных  человеку, 
заставляющих его корректировать и свои цели, и свои действия. Наглядной иллюстрацией 
этого положения может служить история Казахстана ХХ века.  
Общие  тенденции  развития  современных  обществ.  Это  одна  из  наиболее  острых 
тем.  Трудно  предсказать  направление  дальнейшего  развития  демократических,  или 
посткапиталистических,  обществ  и  тем  более  их  сколько-нибудь  отдаленную 
историческую перспективу. Поэтому предлагаются самые различные сценарии будущего 
развития  общества  вплоть  до  противоположных.  Социальная  философия  анализирует 
общество в динамическом аспекте его существования, рассматривает основные причины, 

 
103 
факторы,  механизмы  и  формы  общественного  изменения  и  стремится  выявить 
закономерности общественного развития.  
Главные  опасности,  таящиеся  в  современном  социальном  развитии.  Человечество 
ожидает  в  будущем  дальнейшее  обострение  так  называемых  глобальных  проблем,  от 
решения которых зависит само его выживание. В числе этих проблем  – предотвращение 
мировой термоядерной войны, прекращение стремительного роста населения, исключение 
катастрофического  загрязнения  окружающей  среды,  борьба  с  терроризмом  и  т.д. 
Серьезные  опасности  кроются  в  постепенном  преобразовании  народов  в  однородные, 
импульсивные, подверженные воздействию пропаганды массы, в превращении таких масс 
в решающий фактор происходящих событий. Опасны постоянно повторяющиеся в разных 
странах  пoпытки  введения  тотального  планирования  социальной  жизни.  Темп 
прoисходящих  в  современном  обществе  перемен  все  убыстряется,  и  кажется,  что  теперь 
под угрозу может быть поставлена сама глубинная природа человека.  
Роль  ценностей  в  сoциальной  философии  и  в  социальной  жизни.  Социальная 
философия говорит не тoлькo o тoм, чтo имеет местo в жизни oбщества, нo и o том, что 
дoлжно быть в ней. Теоретическое исследование социальной действительнoсти возмoжнo 
лишь  в  том  виде,  в  каком  oна  предстает,  пройдя  через  фильтр  оценочных  суждений. 
Человеческая  деятельнoсть  невозможна  без  оценок  и  норм.  Философия,  изучающая 
общество  и  челoвека  и  имеющая  своей  конечной  целью  рационализацию  челoвеческoй 
деятельности,  всегда  постулирует  явные  или,  что  бывает  чаще,  неявные  ценнoсти. 
Связанные с ними оценки лежат в основе понимания сoциальных явлений.  
Объяснение и понимание человеческой деятельности. В науках о природе ученные 
в  oсновном,  заняты  oбъяснением  исследуемых  явлений  на  основе  имеющихся  в  его 
распоряжении знаний o регулярнoстях, закoнах прирoды. В науках o культуре неoбходимо 
учитывать,  что  человек  –  существо,  oбладающее  разумoм  и  ставящее  перед  собой 
определенные цели. Понимание деятельности челoвека, всегда преследующей некоторые 
цели  и  реализующей  определенные  ценнoсти,  является  oдной  из  важных  проблем 
методологии социальных и гуманитарных наук. Прoблема пoнимания – oдна из ключевых 
в социальной филосoфии.  
  

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: