ҚАЗАҚСТАНДА КЕЗДЕСЕТІН ЖАРҚАНАТТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қалиева А.Н. – аға оқытушы (Алматы қ., ҚазМемҚызПУ)
Жақсыбаев М.Б. - б.ғ.к., аға оқытушы, Сексенова Д.У. - аға оқытушы, Майматаева Ҽ.Д. -
аға оқытушы, Саимова Р.У. – оқытушы (Алматы қ., Абай атындағы ҚазҰПУ)
Cүтқоректілер – омыртқалы жануарлар дамуының ең жоғары сатыдағы класы. Дене
пішіндері тіршілік жағдайларына байланысты ҽртүрлі. Соның ішінде ҽуеде
ұшатындарының пішіні аздап құсқа ұқсас (жарқанаттар, крыландар). Алдыңғы аяқтары
ұшу қанатына айналған. Артқы аяқтары ерекше құрылысты.
Жарқанаттар сүтқоректілер класының (Mammalia) қолқанаттылар отрядына
жататын, кеңістікте ұшып тіршілік етуге бірден-бір бейімделген жануарлар тобы. Бұлар
ҿте кең таралған жҽне жершарының полярлық аудандары мен кейбір теңіз аралдарынан
басқа жерлерде барлық зоогеографиялық аймақтарында тіршілік етеді. Отрядтың барлық
ҿкілдері қысқы ұйқыға кетеді немесе жылы жақтарға ұшып кетіп, қоныстарын
ауыстырады. Қысқа қарай бірнешеуі бір жерге жиналады, үңгірлерде 40000 жуық
жарғанаттар табылған. Жылына 1 рет кҿбейіп, 1-2 ҿсім береді. Шағылысуы күз мезгілінен
басталып, кҿктемге дейін созылады. Күзде шағылысқанда сперма жұмыртқаны
ұрықтандырмай, аналық жыныс жолында қыстап қалады. Ұрықтану тек қана кҿктемде
орындалады. Табиғатта 20-27 жылдай ҿмір сүреді. Бұрынғы Кеңестер Одағында олардың
жарқанаттар отряд тармағына жататын түрі белгілі.
Қолқанаттылар республиканың териофаунасының ең аз зерттелген тобы. Соңғы
кезде олар ҿздеріне зерттеушілердің назарын аударып отыр. Қазақстанның табиғи-
климаттық зоналарының байлығы, оның территориясында 26–дан астам түрдің тіршілік
етуіне мүмкіндік туғызып отыр. Олардың 5-6 түрі сирек кездесетін қолқанаттылар болып
табылады (Иконников жарқанаты (Myotis ikonnikovi), Азия жалпаққұлақты жарқанаты
(Barbastella leucomelas), Бобринский жарқанаты (Eptesicus bobrinskоi), Ақбауыр жарқанат
(Otonycteris hemprichi), Кеңқұлақты жарқанат (Tadarida teniotis), Үлкен тағатұмсық
жарқанат (Rhinolophus ferrumeguinum), Кіші тағатұмсық жарқанат (Rhinolophus
hipposideros). Бұл түрлер Қазақстанның Қызыл кітабына (2010) тіркелген.
Соңғы 20-30 жылда республиканың қолқанаттыларын зерттеу біршама жетістіктерге
жетті. Осылайша Қазақстан фаунасындағы қолқанаттылардың барлық түрлерінің зоналық-
белдеулік бҿлінуі мен таралуы жҿніндегі мҽліметтер анықталып толықтырылды.
Қазақстанда мекендейтін жарқанаттар түрлерінің тізімі артты. 1953 жылы жарық кҿрген
«Звери Казахстана» кітабы бойынша 4 түрі болжанған жҽне 19 түрі белгілі. Ал 2009
жылғы мҽліметтер бойынша территориямызда 26 түрдің тіршілік ететіні кҿрсетілген.
Басқа 1-3 түрдің кҿршілес мемлекеттермен аралас территорияларда ұсталуы да мүмкін.
Жарқанаттар зиянды түн насекомдарымен қоректеніп, табиғатта пайда тигізумен
ғана шектеліп қоймайды. Олар ірі елді мекендердің ауа бассейнінің қолайлығын сезгіш
ҿте нҽзік индикаторлар болып та табылады. Есту органдары ҿте жақсы жетілген. Сонымен
118
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012
қатар, жарқанаттардың пайдасымен бірге адам үшін қауіпті індеттер таратуда алатын
орны ерекше./1/
Зиянды насекомдарды құртып-жоюдағы бұл жануарлардың маңыздылығы осы
жарқанаттарды зерттеумен арнайы айналысқан А.П.Кузякиннің мҽліметтерінен кҿз
жеткізуге болады. А.П.Кузякинге дейін ҿткен ғасырдың ортасында Кох европалық
жарқанаттардан келетін пайдаға мынандай сипаттама берді : «Үлкен ормандарда,
парктерде, ашық алаңқайларда жемтігін аулайтын ірі жарқанаттардың, ҽсіресе Pаnugo
Mystalus жҽне Myotis негізгі қоректері Cоssus Iigniperda, Cnetocampa processianea, Cerura,
Phalera, Orgyia, Siparis, Porthesia, Chelonia, Calimorpha, Emydia, Sitosia, Noctua, Bombyx,
Gastropacha pini, Gastropacha neustria зиянды түн кҿбелектері мен азды-кҿпті зиян
келтіретін басқа да шыбын-шіркейлерден құралады.
Ұсақ жарқанаттар Nannugо, Plecotus, Synotus, Brachiotus, Rhinolophus сияқтылар
Bibio, Simula, Tipula, Sarcophoda, Musca, Destrus, Galliphora, Hippobosca тҽрізді
қосқанаттылар мен басқа да кҿптеген зиянды насекомдарды құртып-жоюда пайдасы
айрықша.
Сол кездерден бастап жинақталған мҽліметтер Кохтың мҽліметтерін белгілі бір
дҽрежеде нақтылаумен бірге, жарқанаттардың табиғи рационын бау-бақша, орман
зиянкестерімен қатар ҽртүрлі ауру тасымалдаушысы насекомдар екендігі кейінгі
деректерде толықтыра түсті.
Бұл қысқаша мҽліметтермен кейінгі жылдары осы жарқанаттарды зерттеуде ҿз
үлестерін қосқан (Р.Т.Шаймарданов, П.П.Стрелков, П.М.Бутовский 1980-1985 жылдары)
зерттеушілердің деректері сүтқоректілердің бұл тобының пайдасының орасан зор жҽне
алуан түрлі екендігін кҿрсетеді. Сондықтан оларды қорғау жҽне қорғау шараларын
ұйымдастыру туындайды.
Бұл мҽселелерді жүзеге асыру үшін біз олардың таралу ерекшеліктерін жҽне
экологиялық орталарға тҽндігін, жаңа жасанды орталарды (су қоймалары,
агроландшафтар, орманды алқаптар, жайылымдар экожүйесі, мҽдени парктер, қоныс-
жайлар т.б.) игеруін, биоценоздың басқа да тіршілік ҽрекеттері туралы мҽліметтерді
білуіміз қажет.
Қазақстан Республикасының жарқанаттары жҿніндегі мҽліметтер А.П.Кузякиннің
(1950), П.М.Бутовскийдің, Тагильцевтің (1968), П.М.Бутовскийдің, А.С.Левиннің (1973),
П.М.Бутовскийдің
(1974),
П.П.Стрелковтың
(1980), П.М.Бутовскийдің
(1981),
Р.Т.Шаймардановтың (1982 ж., 1985 ж.) еңбектерінде сипатталған.
Бірақ та соңғы он жылдарда адамдар мен жарқанаттардың салыстырмалы тұрғыдан
үйлесімді бірлесе тіршілік етуі мекен ортасының нашарлауы салдарынан бұзылды. Оның
негізгі себептері : бірінші кезекте қол тигізілмеген жер кҿлемінің азаюы, урбанизация
жҽне мелиоризация, ортаның химиялық ластануы; екіншіден мүмкін болатын баспаналар
санының азаюы (қуысты ағаштардың оталуы, ескі құрылыстардың бұзылып тасталынуы,
мазасыздандырушы факторлардың күшеюі мен баспаналарында тікелей қырылып-
жойылуы./2/
Енді осы Қазақстанда тіркелген 26 түрінің толық зерттелмеген түрлерінің таралуы
мен сан мҿлшеріне, биологиясы мен экологиясына, халық шаруашылығындағы маңызына
тоқталып ҿтейік.
Тағатұмсықты жарқанаттар (Rhinolophidae Lessen, 1927) тұқымдасының ҿзі аттас
туысына жататын 3 түрі бар. Осы 3 түрдің ішінде үлкен тағатұмсық жарқанаттың
(Rhinolophus ferrumeguinum Schreber, 1974) сан мҿлшері жҿнінде деректер ҿте шамалы
болса, Бұқар тағатұмсықты жарқанаттың (Rhinolophus bocharicus Kastschenko et Arimow,
1917) тіршілігінің кҿптеген жақтары мен халық шаруашылығындағы маңызы туралы
мҽліметтер жоқ. Жылтыр тұмсықты (Vespertilionidae Grau, 1821) жарқанаттар
тұқымдасының 8 туысқа жататын 21 түрі бар.
Тұқымдастың түн жарқанаттар туысының ҿкілі – үшкірқұлақты жарқанаттың
(Myotis blythi Tomas, 1857) қысқы мекені жайында мҽліметтер жоқ, ал осы туыстың
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
119
мұртты жарқанат (Myotis mystacinum Kuhl, 1819), су жарқанаты (Myotis daubenioni Kuhl,
1819) жҽне Брандт жарқанаттарының (Myotis brandli Eversmann, 1845) тіршілігі толық
зерттелмеген болса, Иконников жарқанатының (Myotis ikonnikovi Ognev, 1911)
биологиясы ҽлі белгісіз.
Құлақты жарқанаттар туысының ҿкілдері – қоңырқұлақты жарқанат (Plecotus auritus
Linnaeus, 1758) пен сұрқұлақты жарқанаттың (Plecotus austriacus Fisher, 1829) сан мҿлшері
мен тіршілігінің кҿптеген жақтары ғылымға ҽлі белгісіз.
Жалпаққұлақты жарқанаттар туысының ҿкілі – Азия жалпаққұлақты жарқанаты
(Barbastella leucomelas Cretzyhmаr, 1826) мен кешкі жарқанаттар туысының ҿкілі – кіші
кешкі жарқанаттың (Nyctalus leisleri Kuhl, 1819) тіршілігінің кҿптеген жақтары ҽлі
зерттеле қоймаған.
Кішкентай жарқанаттар туысының ҿкілдері – тоғай жарқанаты (Pipistrellus nathusii
Keyserling et Blasius, 1839), Жерорта теңізі жарқанаты (Pipistrellus kuhlii Kuhl, 1819) жҽне
жарғақты жарқанаттың (Pipistrellus Savii Bonaparte, 1827) сан мҿлшері мен тіршілігінің
басқа жақтары жайында мҽліметтер ҿте аз немесе мүлдем жоқ.
Жарғақты жарқанаттар туысының ҿкілі – Солтүстік жарқанатының (Eptesicus
nilssonii Keyserling et Blasius, 1839) сан мҿлшері жҿнінде деректер жоқ, ал тіршілігінің
кҿптеген жақтары ғылымға белгісіз. Келесі бір ҿкілінің – Бобринский жарқанатының
(Eptesicus bobrinski Kuzyakin, 1935) тіршілігінің басқа жақтары ғылымға белгісіз болса,
шҿл жарқанаты (Eptesicus bottae Peters, 1869) мен Гоби жарқанатының (Eptesicus gobiensis
Bobrinskoy, 1926) сан мҿлшері мен тіршілігі ҽлі де болса толық зерттелмеген.
Қостүсті жарқанаттар туысынң ҿзі аттас ҿкілінің (Vespertilio murinus Sinnaeus, 1758)
тіршілігі ҽлі зерттелмеген.
Найзақұлақты жарқанаттар туысының ҿкілі – ақбауыр жарқанаттың (Otonycteris
hemprichi Peters, 1859) биологиясы да белгісіз.
Иттұмсықты (Molossidae Gill, 1872) жарқанаттар тұқымдасының жарқанаттар
туысына жататын бір ғана ҿкілі бар. Ол – кеңқұлақты жарқанат (Tadarida teniotis Raf
inesque, 1814). Ҿте сирек кездесетін болғандықтан ол туралы зерттеу мҽліметтері аз,
Қазақстанның «Қызыл кітабына» тіркелген жарқанат./3/
Жоғарыда айтылғандар, бізге жануарлардың бұл тобын зерттеудегі мҽселелер
шеңбері мен негізгі бағыттарды анықтауға мүмкіндік туғызады.
1. Қазақстанның Батыс, Солтүстік жҽне Шығыс бҿліктерінде қолқанаттылар
фаунасын жинауды жалғастыру. Бұл кең байтақ региондар фауналық тұрғыдан іс жүзінде
зерттелмеген.
2. Ол үшін Алматы қаласында қыстайтындар мен белгілі үңгірлердегі жаздық
колонияларды жҽне елді мекендердегі үлкен топтарды сақиналау жұмыстарын
жалғастыру керек.
3. Зоолог-мамандардың жҽне жоғары оқу орнындағы биологиялық мамандықта
оқитын студенттердің күшімен республиканың Оңтүстік жҽне Оңтүстік-Шығысындағы
қолқанаттылардың бір-екі ірі колонияларына жыл сайын экологиялық тұрақты бақылау
жүргізу керек. Қыс айларында Алматы қаласындағы белгілі қыстайтын орындарына
бақылау жүргізу. Қыстаушы жҽне жас колонияларға бақылау жасау бұл сүтқоректілердің
фаунасы маусымдық жҽне тҽуліктік тіршілік ырғағы жҿнінде қызықты материалдар
жинауға мүмкіндік береді.
4. Далалық жұмыстарды қаржыландырудың қиыншылығына байланысты, мамандар
мен студенттердің ҿте сирек сүтқоректілерді зерттеудегі назарын осыған дейін жиналған
коллекциялар қорына аудару керек. Соңғы жиырма бес жылда Қазақстан
территориясынан жиналған қолқанаттылардың мазмұнды тізімі жасалмаған. Кең байтақ
республикадағы жарқанаттарда тіркелген паразиттердің жалпы тізімі құрылмаған.
5. Қолқанаттылардың қоректенуі жҿнінде Қазақстан ғылымында тіптен сҿз
қозғалмай, бұл мҽселе бұрынғы Кеңестер Одағында бірлі-жарым жұмыстармен ғана
шешілді. Осылайша қол тимеген ҿлкедегі қызықты жұмыстар бізге біздің
120
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012
жарқанаттарымыздың немен қоректенетінін білуге мүмкіндік жасайды. Айта кететін бір
нҽрсе мұндай кең кҿлемді жұмыстарды тҽжірибелі энтомологтармен бірлеспей шешу
мүмкін емес.
6. Ұлттық парктер мен қорықтардағы зоологтар мен студенттердің міндеттері
қорғауға алынған территориядағы қолқанаттылардың түрлік құрамына тексеріс жасау.
7. Киевтік морфологтармен тығыз байланыса отырып, фаунасы ҽртүрлі жҽне бай
Қазақстандағы қолқанаттылардың морфологиясын зерттеуде біріккен жұмыстар жүргізу
мүмкіншілігі бар. /4/
Осылайша
Қазақстан
территориясындағы
қолқанаттылардың
биологиясын
зерттеудегі бағыттардың кҿпшілігі үлкен жҽне қымбатқа түсетін экспедициялар
ұйымдастырумен, автокҿлік жҽне басқа да техникаларды жалдаумен ғана байланысты
емес. Бұл жағынан тек зоология институтындағы мамандармен жҽне ТМД елдеріндегі
ҽріптестерімен ғылыми байланысты жҿнге келтіріп, олардың методикалық тұрғыдан жҽне
қолқанаттылардың биологиясы жҿніндегі ҽдебиеттермен танысуда кҿмек алса біраз
зерттеу жұмысына септігін тигізеді деген сенімдеміз.
ҼДЕБИЕТТЕР
1. Меделбеков А.М., Бекенов А.Б. Қазақстанның сирек кездесетін жҽне жойылып кету
қаупі бар жануарлары. Алматы, Нур-Принт. 2008
2. П.П.Стрелков, Р.Т.Шаймарданов. Новые данные о распространении летучих мышей в
Казахстане /Фауна, систематика и биология млекопитающих; Труды Зоологического
института. – Л., 1983. – т.119. – с.3-37
3. П.П.Стрелков, Р.Т.Шаймарданов. Анализ распространения рукокрылых фауны
Казахстане /Фауна, систематика и биология млекопитающих; Труды Зоологического
института. – Л., 1983. – т.119. – с.139-150
4. Р.Т.Шаймарданов. Рукокрылые// Млекопитающие Казахстана. –Алма-Ата, 1985. – с.
125-260.
ТҮЙІНДЕМЕ
Мақалада Қазақстанда кездесетін жарқанаттардың түрлері, олардың пайдасы мен
зияны жҿнінде мҽліметтер берілген.
РЕЗЮМЕ
В статье приведены данные о видах, вреде и пользе летучей мыши
распространенных в Казахстане.
ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ПРОСВЕЩЕНИЕ МОЛОДОГО ПОКОЛЕНИЯ И
ПРИОБЩЕНИЕ ЕГО К ЗДОРОВОМУ ОБРАЗУ ЖИЗНИ, ИСТОРИИ И КУЛЬТУРЕ
КАЗАХСТАНА
Мусина А.С.- профессор, Мухамединова Н.А.- зав.кафедрой экологии
(Алматы к., ҚазмемқызПУ )
В настоящее время одной из актуальных проблем является патриотическое и
экологическое воспитание молодежи нашей страны, осознание юным поколением
непреходящего значения своей Отчизны в контексте с мировой культурой, дальнейшего
развития национальной идеи и развития гражданских, творческих, общественно-
экономических инициатив «трудных» подростков, удовлетворения их потребностей в
самореализации и самоутверждении, организации их здорового активного досуга,
стимулирования интеллектуального, духовного развития и формирования у них активного
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
121
социального поведения. При выполнении исследования были привлечены подростки и
молодежь, а также бенефициары, так называемые «трудные подростки» - это
несовершеннолетние, состоящие на учете в полиции за антиобщественные, хулиганские и
правонарушающие поступки. Члены целевой группы имели возможность ощутить
причастность к древней истории и культуре своей Родины и к созидательному процессу
рождения нового Казахстана /1,2/.
Сегодня, в силу увеличивающегося национального интереса к историческому
наследию Казахстана, растущего культурного и финансового значения мегаполиса
Алматы, настало время для новой фазы научного изучения. В качестве места
осуществления проекта был выбран Государственный Национальный Природный Парк
(ГНПП) «Алтын-Эмель», расположенный на землях Панфиловского и Кербулакского
районов Алматинской области. От Алматы до национального парка «Алтын-Эмель» почти
200 км. На сегодняшний день парк является одним из крупнейших в Республике, его
площадь составляет 460 тысяч гектаров. На территории ГНПП «Алтын-Емел», кроме
своеобразных и неповторимых ландшафтов, своеобразной фауны и флоры имеются
многочисленные памятники истории и культуры, относимые к различным историческим
эпохам.Сакские курганы – на его территории. В частности, это: Бесшатырский комплекс
курганов, расположенный на южных склонах хребта Алтын-Емель, в 4-х километрах
севернее правого берега реки Иле, перед дельтой реки Шелек, состоящий из 33 курганов.
Этот комплекс один из самых внушительных и известных доисторических памятников
Казахстана.
Впроцессе проведения этих работ было установлено, что у казахстанской молодежи
есть перспектива углубления знаний в области экологии, истории и культуры,
пробуждающие личный (огромный) внутренний потенциал. Оказывается, просто не
хватало общей идеи, ради которой этот потенциал можно было бы использовать. При
работе полевой экспедиции стало отчетливо видно, что сейчас очень остро ощущается
дефицит внимания к молодежи, как «трудной» так и «благополучной». Нельзя делить
детей на подростков ущербных и благополучных – они должны в равной степени быть
важны для своей Родины. Проведение подобных мероприятий является решением
проблем в области воспитания молодежи. Это должно стать нормой, а возможно и целым
молодежным движением страны - чем больше их будет проведено, тем больше
полноценных граждан получит в итоге Республика Казахстан.
Такие акции, как возрождение заброшенного «некрополя», причем с помощью
студентов и так называемых «трудных» подростков, - самый действенный способ
воспитания, потому что он формирует чувство патриотизма, прививает уважение к родной
культуре и истории, уважения к старшим, приучает к труду, самостоятельности и
здоровому образу жизни. Это тем более важно, что в стране на учете в инспекциях по
делам несовершеннолетних состоят свыше 20 тыс. подростков, и только в Алматы их
более трех тысяч.
Подобные акции способствуют воспитанию у молодого поколения чувства
патриотизма и уважения к культуре своей страны. Ребята, многие из которых по-
настоящему талантливы, никому не нужны, у многих нет родителей и семей в нормальном
понимании этого слова, они предоставлены улице и впоследствии часто попадают в
тюрьмы, становятся членами преступных сообществ. Проводя подобные экологические
акции, мы стараемся поднять перед государством проблему "трудных" подростков.
Для выявления результатов выполненной работы, требуется время. Но даже в ходе
проведения акции за 30 дней можно было увидеть сдвиги, которые указывают на
правильность подхода. В основу воспитательной работы, были заложены принципы
детско-юношеского туризма. В Государственной программе развития туризма говорится:
«Занятие различными видами туризма с детских лет позволит воспитать чувство
гражданственности, туристскую культуру и правила гостеприимства, при реализации
которых туризм как действенный сектор экономики будет способствовать обеспечению
122
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012
устойчивого развития государства с минимальными последствиями для природы и
общества».
Детско-юношеский туризм, являясь активным видом туризма, способствует:
воспитанию воли и духовности у подрастающего поколения; приобщению его к
здоровому образу жизни через общение с природой; практическому познанию родного
края, знакомству с окружающей природой, памятниками истории и культуры » /3/.
Сравнивая ситуацию в начале функционирования лагеря и в конце, можно отметить
следующие моменты: в действиях школьников явно появилась организованность, т.е.
процесс восстановления курганов приобрел не банальную переброску земли и камня, а
организованный труд с элементами научной организации труда без подсказок со стороны
руководителей и воспитателей; появился интерес к самому объекту – курганному
комплексу Бесшатыр. Участники лагеря стали интересоваться непосредственно
происхождением и историей Бесшатыра.
Говоря о нравственном облике подростка, нельзя забывать, что коллективистская
направленность его личности формируется в общественно полезной деятельности, в том,
как он понимает свои обязанности перед коллективом, обществом, какую позицию
занимает в общественно-трудовой жизни, какими мотивами руководствуется в своих
поступках. Мотивы его деятельности в значительной мере определяются семьей или
средой обитания. Чувство гражданского долга с особой интенсивностью формируется,
когда ребенок вместе со своими товарищами осуществляют совместную деятельность.
Это важный этап гражданского воспитания. Осознание подростком своей необходимости
и проявление чувства взрослости - явления взаимообусловленные. Для подростка
характерно стремление активно участвовать во всем, что происходит в коллективе
сверстников. Это связано с потребностью к общению с одноклассниками, желанием
делать полезное дело, успешное выполнение которого позволяет подростку занять свое
место в коллективе, заслужить признание друзей. У подростков в процессе
организованного коллективного труда постепенно формируется чувство долга, появляется
наслаждение трудом как, "игрой физических и интеллектуальных сил". При этом у них
вырабатываются настойчивость, воля, терпение. Задача заключается в том, чтобы научить
детей празднично работать в обыкновенной будничной обстановке, с уважением
относиться к любому труду, уметь выполнять любую работу, видеть необходимость
малопривлекательных на первый взгляд, трудовых операций, дел, профессий.
Все вышесказанное, безусловно, является долгосрочными приоритетами государства
и всего общества/4/.
В национальных парках проходят ежегодные международные природоохранные
акции «Марши парков». В программах таких своеобразных «десантов весны» и День
птиц, и конкурсы детского творчества, и экодебаты, и шествия — все, чтобы еще раз
напомнить о бережном отношении к природе /5/.
В Иле-Алатауском национальном парке провели встречу экологических десантов.
Механизм прост: желающие сохранить первозданную красоту граждане, компании и
предприятия могут сообщить, чем хотели бы заняться — посадкой деревьев или уборкой
территорий, и фронт работ им будет обеспечен. Это уже десятая акция. За предыдущие
девять в них приняли участие 65 тысяч человек, и в этом году участвовало более десяти
тысяч добровольных помощников.
Не сори, не разводи костров в неположенных местах, не рви редких растений — и
отдыхай, сколько хочешь. Тем более что для этого создается все больше условий. В парке
планируют обустроить еще семь тысяч посадочных мест для туристов, а для того, чтобы
им было легче выбрать место, организуют с помощью инвестиций ООН так называемый
визит-центр, где можно получить всю информацию о возможных маршрутах. К концу
года завершится работа над генеральным планом развития парка, и отечественные
предприниматели смогут через тендеры получить возможность создавать новые объекты
экологического туризма.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
123
Менее чем за три года существования другого национального парка — Чарынского
ГНПП, — его работники тоже сделали немало. В живописных ущельях с уникальными
палеонтологическими ландшафтами сооружены смотровые площадки и первый спуск для
туристов, появились контейнеры для мусора. Все сделано впервые, хотя уникальный
Чарынский каньон и редчайшая ясеневая роща уже давно привлекают сюда туристов.
Чтобы сохранять эти чудеса природы, нужно решить еще немало проблем,
Необходимо электрифицировать каньон, построить хорошие дороги, иметь автотехнику и
радиостанции. Есть опасения, что в связи со строительством Мойнакской ГЭС
водоснабжение в каньоне снизится, и хотя строители утверждают, что уровень воды будет
сохранен, экологи озабочены судьбой ясеневой рощи и поднимают этот вопрос на
всевозможных уровнях.
Площадь ещѐ одного национального парка — «Алтын-Эмель» — к концу года
должна увеличиться до двух миллионов 254 тысяч гектаров за счет присоединения
нескольких заказников. Новые территории потребуют больших затрат, усиления охранной
работы, увеличения оснащения. В «Алтын-Эмель» знаменитые поющие барханы, меловые
горы Катутау, курганы Бесшатыр, петроглифы Танбалытас.
Конечно, главная цель традиционного ежегодного марша парков — воспитательная,
эколого-просветительская. В школах начались уроки, на которых ребята узнают много
увлекательного о заповедниках и редких видах флоры и фауны, пройдут на эти темы
концерты, выставки, КВН, семинары. Но самым действенным и полезным станут все-таки
посадка деревьев и уборка парковых зон. И не призы и грамоты станут наградой (хотя они
обязательно будут!), а редкое в наши дни ощущение близости к природе и причастности к
ее защите.
ЛИТЕРАТУРА
1. Абишев М. Перспективы развития экологического образования в Казахстане //
«Экономика, право, культура в эпоху общественных преобразований» Материалы
международной научно-практической конференции. 26.01.06
2. Шарипов М. Воспитать конкурентоспособное поколение // «Казахстанская правда»
12.03.2010
3. Эколого-этнографический полевой лагерь "Бесшатыр" ждет ребят. Сайт AUTOMAN
03.04.09
4. Шатерникова А. "Трудные" подростки примут участие в восстановлении
Бесшатырских курганов Сайт «Казахстанская еженедельная газета «Панорама»
5. Утюпин Д. Национальные парки нуждаются в сотрудничестве «Фокус» 12.06.10
РЕЗЮМЕ
Рассмотрены проблемы, связанные с экологическим просвещением молодежи
Казахстана. Показана перспективность проведения мероприятий, способствующих
формированию чувства патриотизма, уважения к родной культуре и истории, уважения к
старшим и здоровому образу жизни.
ТҮЙІНДЕМЕ
Қазақстан жастарына экологиялық білім беру мҽселелері қарастырылды. Патриоттық
сезімі, ҿз тарихы мен мҽдениетін жҽне үлкендерді силау, салауатты ҿмір салтын жүргізу іс
– шаруаларын дамытуының перспективасы кҿрсетілді.
124
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012
Достарыңызбен бөлісу: |