И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| осы
сөзін жеткізу (білгізу) етістігімен байланысты- рып қана тұрган жоқ, сонымеи бірге өзі сабақтаса байланысқан бүл етістіктің салт емес, сабақты етістік болуын талап етіп түр. Сондықтан да жет салт етістігі бүл жерде -кіз өзгелік етіс жүрнағы арқылы сабақты етістікке айналған. Егер бүл етістік салт етістік мәнінде жүмсалса, табыс септік түлғасы да қажет болмай, ол басқа түлғада (атау я ілік) түрар еді. Оразбайға осы (осының) ғана жетті не жету (жетуі), білу (білуі) шарт. Осы сияқты алдыңғы сөйлемдегі тымағын басынан алмай деген тіркесті, басыңқы сөзін өзгертсек, тек тымағы басынан алын- бай деп қана қүруға болады, ал табыс септік түлғасын сақтап, тіркесті ты мағы н басынан алынбай деп қүруға болмайды. Мүнда да басыңқы сөздің түлғасын ырықсыз етіс қосымшасы _ын арқылы сабақты етістікті салт етістікке айналдырғанда, табыс септік түлғасы соған сәйкес басқа түлғаға өзгеріп кетсе, сол тіркестегі шығыс септік түлгасындағы сөз (басынан) ондай өзгеріске түспей, басыңқы сыңардың грамматикалық түлгасына бейтарап екенін байқаймыз: тымагы-н басы-нан алмай, бірақ тымағы басы-нан ал-ын-баи. Бүның өзі табыс септік жалғауы арқылы байланысқан сөз тіркесінің типі меңгеру деп аталса да, 116 ол меңгерудщ ерекше түрі екенін көрсетеді. Сондықтан меңге- рудің бүл түрі (табыс септік жалғауы арқылы байланысқан түрі) тек етістікті және аралас (басыңқы компонент есім мен көмекші етістік) сөз тіркесінде (меңгеруде) болып, есімді сөз тіркесінде жасалмаиды, өиткені есім сөзде саоақтылық сипат оолмаиды. Ал, барыс, жатыс, шығыс, көмектес септік жалғаулары арқылы байланысқан сөз тіркестері (меңгеру) есімді де, етістікті де сөз тіркестерінің түрлерінде бірдей кездесіп отырады. Екінші сөйлемдегі жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|