I бейвербалды амалдарды зерттеудің теориялық негіздері
Такесикалық амалдар коммуникацияға көп жағдайда екі адамнЬІ
жүктеу/скачать 223,67 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КоммуникациянЬІ
| Такесикалық амалдар коммуникацияға көп жағдайда екі адамнЬІң қатЬІсуЬІн қажет етеді, екі адамнЬІң іс-әрекетімен іске асадЬІ мен екі дене мүшесінің (соматиканЬІң) қимЬІл-қо3ғалЬІсЬІ мен екі дене мүшесінің іс-қимЬІлЬІ арқЬІлЬІ жасаладЬІ. МЬІсалЬІ, адамдар бір-бірімен сүйіседі, бірін-бірі сипалайды, бірін-бірі арқадан қағады, тұлға алақанын уқалайды, қолдарын бір-біріне үйкелейді, қол соғады, бірін-бірі құшақтайды, т.б.
Енді коммуникациянЬІң бейвербалдЬІ амалдарЬІнЬІң түрлерін кесте түрінде көрсетейік Кесте 1 – Тілдік қатЬІсЬІм мен бейвербалдЬІ амал түрлері
ҚарЬІм-қатЬІнас, тілдесім ке3індегі бейвербалдЬІлЬІқтЬІ білдіретін параамалдар тудЬІратЬІн эмоциялардЬІ жасалу жолЬІна қарай екі топқа бөліп қарастЬІруға боладЬІ. Кесте түрінде ұсЬІнЬІлЬІп отЬІрған бейвербалдЬІ амалдЬІң эмоциялЬІқ түрлерінің ортақ сипатпен келетіндері көп. Кесте 2 – Коммуникативтік акті ке3інде бейвербалдЬІ амалдар арқЬІлЬІ жасалатЬІн тұлға эмоциясЬІнЬІң ақпараттЬІқ маңЬІ3ЬІ бар түрлері
ТакесикалЬІқ амалдардЬІң эмоциянЬІ жеткі3уі де айтарлЬІқтай маңЬІ3дЬІ: иығымен сүйкеп өту, алақанын құшырланы ысқылау, құшақтау, белінен ұстау, арқасынан сипау, қол ұстасу, жанасып кету, тізесіне отырғызу, итеріп жіберу, аяқтан шалып жіберу, өқол беріп амандасу, бетіне ернін тигізу (сүю), шашынан иіскеу, құшырлана иіскеу, қолын сүю, т.б. Паралингвистика ең алдЬІмен жұмсалЬІмдЬІ (функционалдЬІлЬІқтЬІ) білдіретін ұғЬІм, сондЬІқтан онЬІ лингвистикалЬІқ амалдардЬІң көмекші бөлігі ретінде қарастЬІрЬІп жүрмі3. Олай деуімі3ге себеп болЬІп тұрған, нақтЬІ бір сөйленісті іске асЬІру үшін қолданЬІлатЬІн тілдік емес құралдардЬІң функционалдЬІ түрде нақтЬІ бір коммуникативтік акт ке3інде қолданЬІсЬІ болЬІп отЬІр. СондЬІқтан да: “Паралингвистика поэтому не может бЬІть отраслью науки, и3учающей просто ситуации и поведение человека, она должна ставить себе 3адачу непосредственно лингвистического истолкования нея3ЬІковЬІх факторов применительно к конкретной структуре речевого вЬІска3ЬІвания, функциональнЬІх свя3ей, во3можностей, границ, типов этих факторов и их в3аимодействия с я3ЬІковой структурой,” [17] - деген пікірді басшЬІлЬІққа аламЬІ3. Кейір ғалЬІмдар дене қимЬІлдарЬІнЬІң семиотикасЬІн 3ерттейтін пәнді кинесика деп атап жүр. Мұндай мағЬІнада жұмсалатЬІн кинесика бүкіл паралингвистикалЬІқ емес дене қимЬІлдарЬІн 3ерттеуі тиіс болЬІп шЬІғар еді. Тіпті адам3аттЬІң тілдік емес коммуникация түрлерінің бәрін 3оосемиотиканЬІң аясЬІна топтастЬІратЬІн кө3қарастар да бар екені белгілі. Кинесика – грек тілінен енген термин, қо3ғалЬІс дегенді білдіреді. Қол, бет, кө3бен жасалатЬІн түрлі ЬІм-қимЬІлдардЬІң мағЬІнасЬІн 3ерттеп, түсіндіретін ғЬІлЬІм саласЬІ. СонЬІмен, кең мағЬІнасЬІндағЬІ кинесиканЬІ алсақ, бұл дене мен дене мүшелерінің таңбалЬІқ қо3ғалЬІсЬІн, түрлі ишараттардЬІ қарастЬІратЬІн сала болЬІп шЬІғадЬІ. Ишараттарға қол, аяқ, бас мен бет пішінінің қатЬІсуЬІмен іске асЬІрЬІлатЬІн мимика, мимикалЬІқ ишараттар, түрлі по3алар, белгілі бір мәні бар дене қимЬІлдарЬІ жатадЬІ, сондай-ақ осЬІ қатардЬІ кешенді бейвербальдЬІ таңбалЬІқ формалар мен манералар да толЬІқтЬІрадЬІ. Ишараттар бірқатар жерлерде ө3 алдЬІна дербестік сипат білдіріп, коммуникация ке3інде жеке өмір сүре аладЬІ. Бұл даралЬІқ сипатЬІ онЬІ ө3ге амалдардан айрЬІқша етіп көрсетеді. МЬІсалЬІ, интонация мен дауЬІстау тәрі3ді паралингвистикалЬІқ құбЬІлЬІстар сөйленістен ажЬІрағЬІсЬІ3 болса, кинесикалЬІқ элементтер дербес өмір сүре аладЬІ. Интонация мен дауЬІстау дауЬІс дауЬІс ЬІрғағЬІна, дауЬІстЬІң қаттЬІ, жұмсақ шЬІғуЬІна, нЬІғЬІ3дай, нЬІғарлай сөйлеуге, бір сө3бен айтқандай дЬІбЬІсқа тәуелді. ДЬІбЬІс шЬІқпаса, олардЬІ да се3у, көру, есту, түсіну, жа3ЬІп көрсету бәлкім емес. Ал ө3ге дауЬІстан тЬІсқарЬІ параамалдар туралЬІ олай дей алмаймЬІ3. ОлардЬІ көруге, көру арқЬІлЬІ мағЬІнасЬІн түсінуге, се3інуге (арқадан сипау, итеріп қалу), тілде вербалдЬІ амалдар арқЬІлЬІ бейнелеуге, жеткі3уге, сөйтіп коммуникациялЬІқ әрекетті іске асЬІруға боладЬІ. КинесикалЬІқ амалдар тұлға эмоциясЬІнЬІң басқа біреуге, екінші бір адамға анЬІқ жетуін қамтамасЬІ3 етеді. П. Экман деген 3ерттеуші адамнЬІң эмоциясЬІн білу үшін бет әлпеттің түрлі бөліктеріне эксперимент жасап байқаған. Сонда онЬІң кө3і мЬІнаған анЬІқ жеткен: беттің төменгі бөлігінде ашу, қуану,қайғЬІру, сонЬІмен қатар жағЬІмсЬІ3 реңкі бар эмоция анЬІқ білінетіндігіне; ортаңғЬІ бөлік арқЬІлЬІ қуану, қайғЬІру, қорқу се3імі нақтЬІрақ беріліп, ал жақтЬІртпау се3імін ортаңғЬІ бөлімнен көре алмайтЬІндЬІғЬІна. ЖалпЬІ алғанда, адамнЬІң ө3 ішкі се3імін мимикалық немесе бет-пішіннің қимЬІлдарЬІ арқЬІлЬІ жеткі3у мүмкіндігі 3ор. Бі3 жұмЬІсЬІмЬІ3да адамнЬІң сөйлеу процесінде тілдік емес құралдардЬІң барлЬІқ түрін мүмкіндігінше молЬІнан функционалдЬІ түрде жұмсауЬІна көп көңіл бөлемі3, олардЬІң айЬІрЬІм-белгілері бі3 үшін екінші ке3ектегі мәселе болЬІп қаладЬІ. Себебі, айЬІрЬІм-белгі немесе субстанционалдЬІқ тілдегі функционалдЬІққа тәуелді деп санаймЬІ3. “СущественнЬІм для лингвистики является исследование способов включения посторонних для я3ЬІка средств в процессе речевого прои3водства (вспомогательнЬІх факторов, функционально входящих в акт коммуникации). Соотношение фонетической, лексической и грамматической структурЬІ речевого акта с нея3ЬІковЬІми средствами, способствующими формированию одно3начно воспринимаемого речевого сообщения, и есть важнейший объект и3учения ра3дела науки – паралингвистики. Паралингвистика поэтому не может бЬІть отраслью науки, и3учающей просто ситуации и поведение человека, она должна ставить себе 3адачу непосредственно лингвистического истолкования нея3ЬІковЬІх факторов применительно к конкретной структуре речевого вЬІска3ЬІвания, функциональнЬІх свя3ей, во3можностей, границ, типов этих факторов и их в3аимодействия с я3ЬІковой структурой” [18]. Негі3гі кинесикалЬІқ құралдардЬІң ішінде ишараттардЬІң алатЬІн орнЬІ айрЬІқша. Түрлі ұлттар мен халЬІқтардЬІң ишараттар жүйесі мейлінше жақсЬІ 3ерттелген. Соған орай олардЬІң функционалдЬІқ классификациясЬІ жасалған. АйталЬІқ, осЬІндай классификация жасалған функционалдЬІқ ишараттар түріне сәлемдесу, қоштасу, шақЬІру, келісу, жоққа шЬІғару, таң қалу, т.б. жатқЬІ3ЬІлЬІп жүр. ЬІм мен ишараттЬІ мағЬІнасЬІна қарай жіктеуді (классификация жасаудЬІ) алғашқЬІлардЬІң бірі болЬІп орЬІс тіл білімінде Е.Д. Поливанов қолға алған еді. Ол ЬІм мен ишараттардЬІ символдЬІқ, экспрессивтік (эмоциянЬІ білдіретін немесе табиғи) мен сипаттамалЬІ деген үш түрге бөледі [19]. Одан кейінгі уақЬІтта ЬІм мен ишараттардЬІ сан алуан белгілеріне қарай жіктеу орЬІн алдЬІ, айталЬІқ, мағЬІнасЬІна, құрЬІлЬІмЬІна қарай, таңбалЬІқ түріне (фигурасЬІна) қарай, аударЬІлу принципіне қарай, жалпЬІ семантикасЬІна карай, қарЬІм-қатЬІнас ке3індегі тональдЬІлЬІғЬІна қарай, мағЬІналЬІқ категориясЬІна қарай, қарЬІм-қатЬІнастағЬІ маңЬІ3дЬІлЬІғЬІна, құндЬІлЬІғЬІна қарай, т.б. [20]. Көп жағдайда түрлі ЬІм мен ишараттардЬІң ара-жігінің айқЬІндЬІғЬІнЬІң анЬІқ көрінбей, байқалмай, өшкін болуЬІ нақтЬІ бір себептерге байланЬІстЬІ боладЬІ. Ара-жіктік айЬІрмашЬІлЬІқтЬІң өшкіндігі ЬІм мен ишараттардЬІң мәнмәтінде, мәтінде атқаратЬІн қЬІ3метінің әр алуандЬІғЬІнан, көпфункционалдЬІлЬІғЬІнан келіп туЬІндайдЬІ. жүктеу/скачать 223,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||