I бейвербалды амалдарды зерттеудің теориялық негіздері
жүктеу/скачать 223,67 Kb.
|
Диссертация. Назым
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 Бас шайқау
- Құптау, мақұлдау, мойындау, иландыру
- 4 Басын көтеру
| Бас:
1 Бас изеу - келісу, мақұлдау - кінәсын мойындау, жақтау, ұнату, жарату, т.б. – мағЬІналарЬІнда жұмсалатЬІн ишарат. СонЬІмен қатар адамнЬІң басЬІн жоғарЬІ-төмен көтеріп, түсіріп жасайтЬІн ишаратЬІ: а) Келісу, мақұлдау, келісім беру: Құнанбай шешесіне қарап, үндемей бас изеді (М. Әуе3ов). ҚЬІсЬІлған да, іркілген де жоқ. Баппенен, үлкен кісідей айтЬІп шЬІқтЬІ. ҚұлЬІншақ үндемей, басын изеңкіреп отЬІрЬІп, мЬІрс ете берді де: – Шай іш! Кәне, жақЬІндаңдар! – деп, шайға қарай қо3ғалдЬІ (М. Әуе3ов). ә) Жақтау, ұнату, жарату, қоштау, қабыл алу: Ал мен арғЬІ жағаға қайтЬІп, аттЬІ ә3ірлеп тұрамЬІн! – деді. Абай үндемей басын изеп, рұқсат етті (М. Әуе3ов). – Ішімнен шЬІққан жалғЬІ3 еді ғой… ЖалғЬІ3ға топЬІрағЬІм бұйЬІрсЬІн!-деді. ЖаңағЬІ айтқанЬІ Құнанбай екенін Абай ле3де түсінді. Сол сө3ді бастай бергенде, Ұлжан басын изеп: “ТЬІнЬІш болЬІңЬІ3, орЬІндаймЬІ3” дегендей белгі еткен (М. Әуе3ов). – Міндетті түрде, ақсақал,-деді Жалғас шалға қарап бас изеп (О. Бөкей). 2 Бас шайқау – басты екі жаққа кезек-кезек бұрып, тез-тез қимыл жасаудан тұратын ишарат түрі. Беретін мағЬІналарЬІ сан алуан. МЬІсалЬІ: а) келісім бермеу, келіспеу, қарсылық білдіру, сенімсіздік білдіру: Абай күліп, мЬІсқЬІлдап: – АтатЬІн болсаң, өлеңмен ат, Майеке, әйтпесе, тЬІңдамаймЬІн! – деп, басын шайқады (О. Бөкей). – Әй, қайдам, – деп сенімсі3дікпен басын шайқаған еді Нүрке (О. Бөкей). Евгений Петрович: – Өртеу керек қой бәрін де! – деп көріп еді: – Олай болмайдЬІ, – деді уе3д начальнигі басын шайқап (Р. Тоқтаров). ә) таңдану, таңдай қағу, таңырқау, тамсану, насаттану, шаттану мағЬІнасЬІнда: – Бала деген қорқар болар еді. Ес бар ма ө3інде, пәруәрдігер,–деп, Байтас бабЬІн таба алмай басын шайқады (М. Әуе3ов). Майбасар қЬІсЬІлғаннан үнсі3 ғана лекітіп күле беріп, Абай бітірген уақЬІтта, басын шайқап, дЬІмЬІ құрЬІп, боқтап жіберді де. – Қап! Қап! МЬІна жаманнЬІң қЬІлЬІғЬІн-ай! …Енді қайттім, бәтір-ау?! – деді (М. Әуе3ов). Көршілес, туЬІсқан елдің ауЬІр жайларЬІн ҚадЬІрбай күрсіне түсіп, қиналЬІп тЬІңдадЬІ. Жүдеп, мұңайЬІп отЬІр. Басын шайқап, таңдайЬІн қағадЬІ (М. Әуе3ов). Тек қонаққа кеп отЬІрған үлкен кісімен жауаптасса, әдепсі3дік болар ма екен? – деп екі ойлЬІ болдЬІ. Ө3і байқамастан тамсанЬІп, басын шайқап еді (М. Әуе3ов). – Оспан емес сайтан шЬІғарсЬІң, – деді басын шайқап (О. Бөкей). …Неткен керемет, ғажап…– деп насаттана басын шайқаған Таған… (О. Бөкей). 3 Бас ию – мойнын иіңкіреп, көзін төмен салып, басын төмен қарата ұстау. Бұл ишарат – кешенді ишараттЬІң бір элементі ғана. Өйткені, қа3ақтар бас игенде оң қолЬІн кеудесіне алақанЬІн жая түсіп ұстап, кейде бір аяғЬІнЬІң ті3есіне отЬІрЬІп, бір аяғЬІн бүгіп отЬІрЬІп ишарат жасайдЬІ. Білдіретін мағЬІналарЬІ көп мағЬІналЬІ, түрлі-түрлі. Құрметтеу, мойындау; кешірім өтіну, сауға сұрау; кішірею, басқа адамға кіріптарлығын білдіру; ризашылығын сездіру, рахмет айту; табыну, әулие тұту, т.б. а) Құптау, мақұлдау, мойындау, иландыру: Абай ө3 шешесінің де қартайЬІп қалғанЬІн байқадЬІ… Айтқан сө3ін құп алдЬІ да, үндеместен бас иді (М. Әуе3ов). Абай көңіліне МихайловтЬІң бұл әңгімесі дәл ө3 ішінен шЬІққан сө3дердей боп се3іледі. Аса иландЬІрЬІп бас идірді (М. Әуе3ов). ә) Ризашылығын білдіру, құрмет көрсету, рахметін білдіру: Мен деканға рахмет айтЬІп, бас идім де, есікке қарай бұрЬІлдЬІм (Ә. НұршайЬІқов). 4 Басын көтеру – иегін жоғары көтере ұстап, алдына тік қарау. МағЬІнасЬІ сөз бітті, істің тәмам болуы, істің (сөз) осымен аяқталуы; кетуге жиналу, орнынан тұруға ыңғайлану, т.б. Құнанбай басын көтеріп, тЬІмағЬІн киіп, тұруға айналдЬІ. Үй іші жауап күтіп, қадала қарап отЬІр. Салмақ салғандай. СонЬІ жақтЬІрмаған Құнанбай қЬІрЬІстанЬІп: – Мейілдерің! Маған десе, аяғЬІна бас ұр, БайдалЬІ мен БайсалдЬІң! – деді де шЬІғЬІп кетті (М. Әуе3ов). Таңдай: Таңдай қағу – тілді таңдайға бірде тигізіп, бірде тигізбей жабыстыра ұстау, сол арқылы өзіндік тақылдаған дыбыс шығару. МағЬІналарЬІ – таңдану, таң қалу; іш тарту, шошЬІну, т.б. а) шошыну, жабырқау: Көршілес, туЬІсқан елдің ауЬІр жайларЬІн ҚадЬІрбай түсіне түсіп, қинала тЬІңдадЬІ. Жүдеп, мұңайЬІп отЬІр. БасЬІн шайқап, таңдайын қағады (М. Әуе3ов). ә) таң қалу, сүйсіну: Жұрт тегіс ду етіп күліп жіберді… ШапшаңдЬІғЬІна, айтқЬІштЬІғЬІна қайран боп таңдай қаққандар да бар (М. Әуе3ов). Тіс. Тісін (шақыр-шұқыр от шығара) қайрау – ашулану, кіжіну, құшырлану, ашуға булығу. – Не істеу керек?! – деді Аманжан тісін шақыр-шұқыр қайрап. – Не істеу керек? АйтсаңшЬІ, аға, трактариссің ғой. – Нұржанға шүйлікті (О. Бөкей). – Ой, өңшең ғана қоян жүрек қорқақтар! – деп тісін шақыр-шұқыр от шығара қайрады да, білегіндегі сағатЬІн шешіп шалға шЬІрқаттЬІ (О. Бөкей). жүктеу/скачать 223,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|