I бейвербалды амалдарды зерттеудің теориялық негіздері
II БЕЙВЕРБАЛДЫ АМАЛДАРДЫҢ ТІЛДІК ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК НЕГІЗІ
жүктеу/скачать 223,67 Kb.
|
Диссертация. Назым
| II БЕЙВЕРБАЛДЫ АМАЛДАРДЫҢ ТІЛДІК ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК НЕГІЗІ
2.1 Линвгистикалық аспектідегі проксемикалық мен такесикалық параамалдар қызметі БейвербалдЬІ амалдар туралЬІ айтқанда, жиі қолданЬІлатЬІн паралингвистикалЬІқ терминнің бірі – проксемика. Проксемика коммуникация ке3індегі адамдардЬІң белгілі бір ара-қашЬІқтЬІқтЬІ сақтауЬІн тексеріп, сол ара-қашЬІқтЬІқтЬІң білдіретін мағЬІнасЬІн 3ерттейді. Өйткені әр ара-қашЬІқтЬІқтЬІң білдіретін ө3індік мағЬІнасЬІмен қатар, әлеуметтік мәні боладЬІ. ПроксемикалЬІқ амалдардЬІ 3ерттеудің қажеттілігі коммуниканттардЬІң әлеуметтік параметрлерін тү3у мен коммуникативтік актінің әлеуметтік лингвистикалЬІқ моделін құрумен ұласЬІп жататЬІн, солармен шектес тілдік құбЬІлЬІс. КоммуниканттЬІң әлеуметтік параметрлері онЬІң сө3інен (сөйленістен) мен этикетке сай шектеулі бейвербалдЬІ амалдардан, адресанттЬІң әлеуметтік ролінен, әлеуметтік жағдайЬІнан, шЬІққан тегінен, т.б. құраладЬІ. Көбінесе әлеуметтік параметрлер коммуниканттЬІң еркінен тЬІс орЬІндалатЬІн параметрлер болЬІп табЬІладЬІ. Өйткені олар қанмен сіңеді, ана сүтімен даридЬІ, адамнЬІң өмір сүрген ортасЬІ арқЬІлЬІ қалЬІптасадЬІ. КоммуниканттардЬІң құрамЬІна қарай қалЬІптасқан стандарттЬІ коммуникативтік актілердің жүйесі бар. Оларға: күйеуі мен әйелі, баласы мен әкесі, ағасы мен қарындасы, қонақ пен үй иесі арасЬІндағЬІ қарЬІм-қатЬІнас актілері жатадЬІ. Коммуникативтік актілердің стандарттЬІ түрлерінің біріне сәлемдесу енеді. Сәлемдесу – ке3 келген коммуникативтік актінің бастау-кө3і мен актінің универсалдЬІ элементі. Әр халЬІқтЬІң сөйлеу этикетінде сө3бен сәлемдесумен қатар бейвербалдЬІ түрде сәлемдесу бар. Ол әр халЬІқта сан алуан боладЬІ, ондайда коммуниканттардЬІң әлеуметтік мәртебесіне сай ерекшеліктер, артЬІқшЬІлЬІқтар қатаң сақталадЬІ. МЬІсалЬІ, жапондЬІқтардЬІң салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпЬІн 3ерттеген Ж.П. Шабраль оларда қалЬІптасқан бейвербалдЬІ сәлемдесу түрін, атап айтқанда, иілу туралЬІ бЬІлай дейді: “…сгибаются пополам, 3астЬІвают на месте и опускают головЬІ… Потом… украдкой бросают в3гляд, чтобЬІ обоим вЬІпрямиться одновремено… Тот, кто опережает другого, - мужлан… Но прежде всего надо уметь оценить своего ви3ави. Есть три во3можности: он может бЬІть вЬІше вас, ниже или равен по рангу – в 3ависимости от во3раста, родословной, состояния, родственнЬІх свя3ей, служебного положения и многих других обстоятельств, и все их надо бЬІстро принять во внимание” [40]. Коппер ө3енінің бойЬІнда тұратЬІн эскимостардЬІң бөтен адамдармен сәлемдескенде қолданЬІлатЬІн проксемикалЬІқ амалЬІ басынан жұдырықпен қойып жіберу екен, Ама3онканЬІң солтүстігінің тұрғЬІндарЬІ бір-бірін арқаларЬІн қағЬІп сәлемдесу ишаратЬІн жасайдЬІ. Полине3иялЬІқтар құшақтасады мен бір-бірінің арқасынан сыйпасады. ИспандЬІқтардЬІң ер адамдарЬІ бір-бірімен сәлемдескенде құшақтасып көріседі. Бірақ міндетті түрде бірінің басы екінші адамның оң иығында жатуы тиіс, содан кейін барып үш рет арқадан қағысады. АндамандЬІқтар сәлемдесу ишаратын бірінің тізесіне бірі отыру арқЬІлЬІ жасайдЬІ. Ең қЬІ3ЬІғЬІ, күйеуі әйелінің тізесіне отырады, мойнынан құшақтайды, осы ишараттар жасалған сәтте олар жылап отЬІратЬІн көрінеді. Бұл андамандЬІқтарда ері мен әйелі, әкесі мен баласЬІ, шешесі мен қЬІ3ЬІ, т.б. үшін ортақ сәлемдесу ишаратЬІ екен. Тілді тұтЬІнушЬІнЬІң тілдік мен тілдік емес коммуникативтік актілерінің сипатЬІ у3уалдЬІ болЬІп табЬІладЬІ. Бірақ кинемалар тәрі3ді проксемалар лексика-семантикалЬІқ топқа бөлінбейді. Проксемика, жоғарЬІдан атап өткенмі3дей, мәртебе (статус), жағдаяттЬІқ қарЬІм-қатЬІнасқа негі3деледі. ЖоғарЬІ-төмен, оң мен сол қарЬІм-қатЬІнасЬІ әлеуметтік топтар арасЬІндағЬІ коммуникация ке3інде анЬІқ се3іледі. Қа3ақтар төр мен босаға, жоғарЬІ-төмен, оң мен сол по3ицияларЬІна қаттЬІ көңіл бөледі, адамнЬІң әлеуметтік ортадағЬІ алатЬІн орнЬІ осЬІ по3ициялардан, проксемикалЬІқ қашЬІқтЬІқтан се3іледі. Қ.Ш. ҚажЬІғалиева қа3ақ халқЬІнЬІң ұлттЬІқ проксемикалЬІқ амалдарЬІна малдас құруды, жамбастап жатуды, жантаюды, т.б. жатқЬІ3адЬІ [41]. жүктеу/скачать 223,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|