І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| к
, г ), тым аpтқы ( х , қ , ғ , ң ) деп жіктеуі; г) аффрикат ч , ц дауыссыздарының әрқайсысы екі элементтен тҧратынын кӛрсетуі; ғ) жуанды-жіңішкелі болып келген л фонемасының фонематикалық мәні жоғын байыптауы; д) дауысты мен дауыссыз дыбыстардың сӛз ішінде кездесу жағдайын пайымдауы; е) сингармонизмді "дауысты дыбыстардың ҥндестігі" деп тҥсініп, іштей тіл және ерін ҥндестіктеріне жіктеуі; ж) ассимиляцияны ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпалдарға бӛліп талдауы; з) екпін, оның тҥрлері, екпін тҥспейтін қосымшаларды кӛрсетуі. І.Кеңесбаев тҥркітанушылардың ой-пікірлерін дамытып, ӛз тарапынан мынадай топшылаулар жасайды: а) тҥркологтер зерттеулерінің кӛпшілігінде дауысты мен дауыссыздар орыс тілі дыбыстарымен салыстырылып, оның ӛзінде жҧтаң тҥрде сипатталса, І.Кеңесбаев дауысты мен дауыссыздарды орыс және тҥркі тілдеріндегі фонемалармен салыстыра, салғастыра отырып, оларға барынша толық мінездеме берген; ә) кей тҥркітанушылар дыбыстарды іштей топтастыруда қателіктерге бой алдырса, І.Кеңесбаев дыбыстарды акустика-артикуляциясына қарай дәл, әрі нақты саралап, оларды сызба мен кестеге тҥсірген; б) тҥркітанушылар ерін ҥндестігін қай буынға дейін жететінін кӛрсетпеген, ал І.Кеңесбаев тіл ҥндестігіне бағынбайтын қосымшаларды атап, ерін ҥндестігінің нақты ӛлшемін айтқан; в) тҥркітанушылар комбинаторлық ӛзгерістерді ғана қарастырса, І.Кеңесбаев комбинаторлық және спонтандық ӛзгерістерді бір-бірінен ажыратып, мысалдармен дәлелдей отыра талдаған; г) І.Кеңесбаевтың 1948 жылы жаpиялаған "Қазақ тілінің екпін категориясы туралы" мақаласы монографияға ӛзгеpiссiз ендi десек, бҧған дейiн тҥpкітану ілімінде тipкес екпiнi жайында сӛз болмаған. Ж.Аpалбаев "Қазipгi қаpақалпақ тiлiнiң фонетикалық жҥйесi" атты диссеpтациясында осы мақалаға сiлтеме жасайды. Бҧл І.Кеңесбаевты тҥркі тіл білімінде тіркес екпіні жайында алғашқылардың бірі болып пікір білдірген ғалым екенін дәлелдейді. жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|