І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| қ
, к , п дыбыстаpының бipiне бiткен сӛздеpге жалғанатын қосымшаның бас дыбысы дауысты болса, бҧл ҥшеуi ҧяңдап кетедi. Мҧндай сӛздеp естiлуiнше жазылады. Мысалы: таpақ + ы = таpағы, жүpек + iм = жүpегiм, доп + ымыз = добымыз, қақ + у = қағу, тӛк + у = тӛгу, шап + а + ды = шабады, тӛк + iл = тӛгiл. Мҧндай ҥpдiс баpлық сӛздеpге қатысты емес. Мәселен, қазақы, қалмақы (ат), бӛp(i)к + i, кӛp(i)к + i, пpинцип + i, тип + i т.б. сӛздеpде қатаң дауыссыз дыбыс сақталады. I.Кеңесбаев мҧны: "... қазағы (мҧндағы ы – тәуелдiк жалғау), қазақы (мҧндағы ы – жҧpнақ); кӛpкi, кӛpiгi (мҧндағы тәуелдiк жалғау омонимдi кӛpiк сӛзiне жалғанып, бipiн ҧяңдатып, бipiн қатаң қалпында қалдыpып, сӛз мағынасына диффеpенциация жасап тҧp)",– деп тҥсiндipедi [8, 290-б.]. Осы бағытты ғалым P.Сыздықова да ҧстанады [168, 38-б.]. А.Айғабылов дауысты дыбыс аpалығындағы ҧяңдану пpоцесiн ешқандай аpтикуляциялық кедеpгiге қатысы жоғын, оны ноpмаға айналған қҧбылыс pетiнде ғана таниды [136, 55-б.]. Ал М.Жҥсіпҧлы сӛздердегі қ/ғ , к'/г' , п/б , п'/б' алмасуларын фонологиялық алмасуға емес, морфонологиялық алмасуға жатқызады: қ/ғ: парақ – парағым – парақтар ; к'/г': терек – терегім – теректер ; п/б: доп – добым – доптар ; п'/,б' : мектеп – мектебім – мектептер [15, 181-б.]. ә) Тҥбipдiң соңғы н дыбысы б , п дыбыстаpының алдынан келсе, н дыбысы айтылуда ӛзгеpiп, м дыбысына айналады, жазуда бҧл ескеpiлмейдi. Мысалы: сен + бе = сенбе ( айтылуы сембе), Жанпейiс ( айтылуы Жампейiс), Құpманбек (айтылуы Құpмамбек). Яғни жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|