І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| и
, у фонемалары қосынды ый , ій , ҧу , ҥу дыбыстарынан тҧратынын пайымдауы; г) қ , к , ғ , г дауыссыздарын жеке фонема деп тануы; ғ) буын, оның қҧрамы мен алмасуын байыптауы; д) екпіннің сӛз соңына тҥсетінін және сӛз мағынасы мен тҧлғасын ажыратуда доминантты қызмет атқаратынын сипаттауы; е) сингармонизмді "дауысты дыбыстардың ҥндестігі" деп тҥсініп, тіл ҥндестігіне бағынбайтын қосымшаларды кӛрсетуі; ж) ассимиляцияны ілгерінді және кейінді деп жіктеп, мәнін ашуы. І.Кеңесбаев бҧл тҧжырымдарды дамыта отырып, ӛзіндік топшылаулар да жасайды: а) Қ.Жҧбанов дыбыстарды акустика-артикуляциялық жағына қарай саралауға кӛңіл бӛлсе, І.Кеңесбаев дыбыстарды сӛйлеу мҥшелерінің қызметіне қарай іштей жіктеп, оларға толық мінездеме береді, дауыстылар мен дауыссыздардың айырым-белгілерін атап кӛрсетіп, ӛзіндік ерекшеліктеріне, сӛз ішінде келу жағдайларына тоқталады; ә) Қ.Жҧбанов қосарлы дыбыстар жайлы пікір білдірсе, І.Кеңесбаев дифтонг дауыстылармен қатар, дифтонгоид та дыбыстар болатынын анықтайды; б) Қ.Жҧбанов дыбыстардың буын қҧрамында орналасуына баса мән берсе, І.Кеңесбаев қос дауыссызға аяқталған буын дыбыстарының орналасу тәртібін айқындайды; в) Қ.Жҧбанов сӛз екпініне ғана тоқталса, І.Кеңесбаев екпіннің негізгі тҥрімен қоса, кӛмекші тҥрі барын анықтап, олардың қай буынға тҥсетініне кӛңіл бӛледі, тіркес және логикалық екпіндер жӛнінде сӛз қозғайды; г) Қ.Жҧбанов ӛзгерістердің ара жігін ашып талдамаса, І.Кеңесбаев комбинаторлық және спонтандық ӛзгерістерді талдап, олардың қҧрамына кіретін дыбыстық қҧбылыстарды барынша сипаттайды. Жинақтай келе, қазақ тіл білімі зерттеушілері мен І.Кеңесбаев ой- тҧжырымдарының арасында мынадай ҧқсастықтар кездесетінін байқадық: сӛз мағынасы мен формасын ажыратуда фонема басты қызмет атқаратындығы; тіл дыбыстарын айтуда сӛйлеу мҥшелерінің қызметін айқындауы; дыбыстарды дауысты, дауыссыз деп бӛліп, олардың қҧрамын анықтауы; дауыстыларды ӛз ішінде жуан-жіңішке, еріндік-езулік, ашық-қысаң деп топтастыруы; жақтың қатысына қарай саралағанда жартылай ашық дыбыстардың ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|