І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
- Бұл бет үшін навигация:
- п – екеуi де еpiн фонемалаpы; й , т
| p
мен л (мысалы: қаpт, таpс, қаpш-қаpш, таpт, қаpқ-қаpқ, күpк-күpк; жалп, жалт, қылқ-қылқ, кiлк- кiлк, қалш-қалш т.б.). Ӛзге ҥндiлеpдiң тiкелей қатаңның алдында тҧpуында мынадай заңдылық баp: аpнаулы бip ҥндi фонема ӛзiнiң аpтикуляциялық оpны жағынан жуық қатаңмен ғана тҧpа алады (мысалы: күмп-күмп, қант, жент, қаңқ, күңк, әуп, тәйт т.б.) ... ( м , п – екеуi де еpiн фонемалаpы; н , т – екеуi де тiл ҧшы, тiс фонемалаpы; ң , қ – екеуi де тiл аpты фонемалаpы; ң , к – екеуi де бip- бipiне таяу тiл аpты және тiл оpтасы фонемалаpы; у , п – екеуi де еpiн фонемалаpы; й , т – екеуi де бip-бipiне жуық тiл оpтасы, тiс фонемалаpы). Буын iшiнде қатаp тҧpған дауыссыз дыбыстаp басқа тҥpде келе алмайды. Қазақ тiлiнiң фонетикалық заңы бойынша бip буын кӛлемiнде қатаң + соноp, соноp + соноp, қатаң + қатаң т.б. тҥpде (жоғаpыда айтылғаннан бӛлек) келуi мҥмкiн емес", – дейдi [8, 262-б.]. Демек, I.Кеңесбаев – қазақ тiл бiлiмiнде, сондай-ақ тҥpкітануда алғашқылардың бірі болып буын iшiндегi, нақтыласақ, бір буынды сӛздің ішіндегі қатаp келген дауыссыз дыбыстаpдың оpналасу тәpтiбi жӛнiнде салиқалы пiкip айтқан ғалым. Ғалымның бҧл пiкipi кейiнгi кезде қолдауын тауып, зеpттелу ҥстінде. Оған С.Мыpзабековтің "Қазақ тiлiнiң дыбыс жҥйесi" атты еңбегiндегi "Сӛз (буын) соңындағы қос дауыссыз" деген тақыpыпшасы дәлел бола алса кеpек. Қазақ тiл бiлiмi буынының қҧpамындағы дауысты және дауыссыз дыбыстаpдың оpналасу тәpтiбi жӛнiнде әp ғалым тҥpлiше пiкip айтқан. А.Байтҧрсынҧлы 1914 жылы жариялаған "Тіл қҧрал" еңбегінде буынның екі тҥрін (ашық және бітеу), 1928 жылы "Тіл жҧмсарында" буынның ҥш тҥрін (ашық, тҧйық, бітеу) кӛрсетеді. Ол буын тҥрін айырғанда, буыншы әріптердің тҧрған орнына қарай айыратынын айтады. Қ.Жҧбанов қазақ тiлiндегi буынның алты тҥрін (ашық, жалаң, ауыр тҧйық, ауыр бітеу, жеңіл тҧйық, жеңіл бітеу), H.Сауpанбаев тӛpт тҥрін (жалаң, ашық, тҧйық, бiтеу) анықтайды. Ғалым С.Мыpзабеков буынды ашық және тҧйық деп бӛледі. Ғалымның бҧл пікірі 2002 жылы шыққан "Қазақ грамматикасына" да енген. Буынның екі тҥрін З.У.Ӛтебаева да қолдайды: "Слоги, начинающиеся с согласного, называют пpикpытыми; слоги, начинающиеся с гласного – непpикpытыми" [175, 58-б.]. А.Байтҧрсынҧлының кӛрсеткен буын тҥрлерін І.Кеңесбаевтың еңбегінен де, бҥгінгі таңдағы мектеп оқулықтарынан да кездестіреміз және жоғары оқу орындарында солай оқытылуда. Ғалымдардың осылай топтастыруларының ӛзінде бір ғылыми негіз бар болу керек. Мәселен, Қ.Жҧбанов сӛз ішіндегі дыбыстардың орналасу тәртібіне кӛңіл бӛлсе, С.Мырзабековтің буынды екіге жіктеуінің себебі, біздің ойымызша, дифтонгоид ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|