«Құқық негіздері, Экология, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері» модулі «Экология»
жүктеу/скачать 1,22 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Экожүйенің өнімділігі: бастапқы және қайталама.
| Биоценоздың трофикалық құрылымы.
Экожүйесіндегі қорек энергиясын басқа көзге ауыстыру – өсімдіктерді ағзалар арқылы, бір ағза екінші ағзаны жеу жолымен болатын тізімді азықтық (трофикалық) тізім деп атайды. Әрбір экожүйеде өзара әрекеттесу процесстері болып жатады, оларды азықтық (трофикалық) байланыс және компоненттердің байланысы деп атайды: микробоценоз – редуценттер - басқа органикалық өлі заттардың энергиясы арқылы өмір сүретін ағзалар және олардан шыққан минералды элементтерін бұзады, өлі заттардан шыққан энергияны өсімдіктерді пайдалануға және алғашқы органикалық өнім шығуын қамтамасыз етеді. фитоценоз – продуценттер - күн энергиясын жинайтын алғашқы өнімді шығарады; зооценоз – консументтер, органикалық фитоценоз затынан жасалған энергияны тіршілік әрекетіне пайдаланады, бұл зооценоз тізіміне екінші өнім шығаратындар жатады; Экожүйенің өнімділігі: бастапқы және қайталама. Бірлестіктерге тән қасиет – олардың жаңа биомасса жасауға қабілеті болып табылады. Бұл қасиет жүйенің өнімділігі ұғымының негізінде жатыр. Экожүйелердегі органикалық заттың жасалу жылдамдығын – биологиялық өнімділік деп атайды. Тірі ағзалардың денесінің массасы биомасса деп атайды. Экожүйенің биологиялық өнімділігі – бұл олардағы биомассаның жасалу жылдамдығы. Бірінші реттік өнімділік деп, бірінші реттік өндірушілердің биомассасының түзілу жылдамдығын айтады. Бұл маңызды көрсеткіш. Себебі ол экожүйенің биотикалық компоненті арқылы өтетін жалпы энергия ағынын, яғни экожүйеде мүмкін болатын тірі ағзалардың санын анықтайды. 100% күн энергиясының шамамен 1% - ы ғана хлорофилл сіңіреді де, органикалық молекулалардың синтезіне пайдаланады (қалған 99%-ы күн энергиясы шағылысады, жылуға айналып сіңіріледі немес суды буландыруға жұмсалады). Өсімдіктердің энергияны жинау (химиялық байланыстар энергиясы түрінде) жылдамдығын жалпы бірінші реттік өнім деп атайды (ЖБӨ). Шамамен бұл энергияның 20% өсімдіктер тыныс алуға және басқа тіршілік қызметіне жұмсайды. (R) Тыныс алу мен басқа да тіршілік процестеріне жұмсалатын энергияны алып тастағандағы органикалық заттың жиналу жылдамдығын таза бірінші реттік өнім (ТБӨ) деп атайды: ТБӨ= ЖБӨ - R Қоректену кезінде тамақ (зат пен энергия) бір трофтық деңгейден екіншісіне өтеді. Қорытылмаған тамақты жануарлар экперименттерімен сыртқа шығарады (мұнда да органикалық затқа жиналған энергияның белгілі бір мөлшері болады). Жануарлар да өсімдікер тәрізді энергияның бір бөлігін тыныс алу мен басқа да тіршілік процестеріне жұмсайды. Тыныс алу, ас қорыту және экскрецияға кеткен шығыннан басқа қалған энергия өсуге, тіршілігін ұстап тұруға және көбеюге жұмсалады. Гетеротрофты ағзалардың органикалық заттарды жинау жылдамдығын екінші ретті өнім (ЕӨ) деп атайды. Екінші ретті өнім барлық трофтық деңгейлерде болады. Консументтердің энергетикалық байланысы төмендегі сызба бойынша түзіледі: Пайдаланған тамақ = өсу + тыныс лау + және басқа тіршілік процестері + экскременттер немесе Р = П + R + Н. Мұндағы: Р – консументтің рационы, яғни белгілі бір уақытта жейтін тамақ мөлшері, энергия бірлігіне берілген; П – ағзаның өсуіне жұмсалатын энергия; R – тыныс алу және басқа тіршілік процестеріне жұмсалатын энергия; Н – экскременттер түрінде шығарылған, қорытылмаған тамақтың энергиясы. Қоректік тізбектің әр звеносында энергияның бір бөлігі басқа түрге өтеді. Шамамен бұл шығын қоректену тізбегі арқылы энергияның әрбір беріліуі кезінде 90% - ға жуық болады. Егер өсімдік ағзасының бірінші реттік өнімі 1000Дж.болса, оны шөпқоректі жануарлар толық пайдаланса, жануардың денесінде оның бар болғаны 100 Дж.,жыртқыштың денесінде бар болғаны 10Дж.,егер жыртқышты басқа жыртқыш жесе, онда оның үлесіне тек 1Дж тиеді. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|