Жер  қойнауын  жəне  қоршаған  ортаны  қорғауды  қамтамасыз  ету

551 

 

пайдалану  жөніндегі  операциялардың  қоршаған  ортаға  зиянды  əсерін 

төмендетуді  қамтамасыз  ету  жер  қойнауын  пайдалану  құқығын  жүзеге 

асырудың міндетті шарты болып табылады.  

Жер  қойнауын  пайдалану  жөніндегі  операцияларды  жүргізудің 

жариялылығы қағидасы. Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды 

жүргізуге  жəне  келісім-шарт  талаптарына  қатысты  ақпарат  беру  заңға  сəйкес 

жүргізіледі.  

 

22.3  Тау-кен  құқығының    қaйнaр  көздерiнiң  түciнiгi  жəне  оның 

ерекшелiктерi 

Тау-кен құқығының қайнар көздері  жер қойнауы байлықтарына иелік ету, 

пайдалану  жəне  билік  ету,  оларды  қорғау,  тиісті  мемлекеттік  органдардың 

нормативтік  актілерінде  көрсетілген  тəртіп  бойынша  қабылданатын,  жалпы 

жəне міндетті тəртіп нормаларын орнататын нормалар болып табылады.   

ҚР Тау-кен құқығының қайнар көздері өзінің заңдық күші бойынша заңдық 

жəне  заңға  тəуелді  актілері  болып  бөлінеді.  Келесідей  органдар  актілер 

шығарады: 

-  Мемлекет  билігінің  жоғарғы  органдары  жəне  басқармалар  (Қазақстан 

Республикасының  Парламенті,  Қазақстан  Республикасының  Президенті, 

Қазақстан Республикасының Үкіметі).  

-  Мемлекеттік  басқарманың  орталық  органдары  (министрліктер, 

ведомстволар).  

Биліктің жергілікті өкілетті жəне атқару органдары.  

Тау-кен  құқығының  негізгі  қайнар  көзі - 30 тамыз 1995ж.  Қазақстан 

Республикасының  Конституциясы  болып  табылады.  Сонымен  қатар,  тау-кен 

құқығының  қайнар  көздері  болып  табылатын  заңдар  арасындағы  маңызды 

орынды  жер  асты  байлықтарын  қолдану  жəне  қорғау  бойынша  қарым-

қатынастарды арнайы Жер қойнауы жəне жер қойнауын пайдалану туралы 2010 

жылғы 24 маусымдағы  Қазақстан  Республикасының  Заңы  реттейді.  Қазақстан 

Республикасының  жер  қойнауы  жəне  жер  қойнауын  пайдалану  туралы 

заңнамасының міндеттері: 

1) 

жер қойнауын пайдалану саласында мемлекеттік саясатты жүргізу; 

2) 

жер  қойнауын  пайдалану  жөніндегі  операцияларды  жүргізу  кезіндегі 

қатынастарды реттеу; 

3) 

республикалық жəне өңірлік мүдделер үйлесімін қамтамасыз ету; 

4) 

минералдық-шикізаттық базаны молықтыруды қамтамасыз ету; 

5) 

жер  қойнауын  пайдалану  жөніндегі  операцияларды  жүргізу  кезінде 

құқықтық негізді қамтамасыз ету; 

6) 

жер  қойнауын  пайдалану  жөніндегі  операцияларды  жүргізуге 

инвестициялар тарту үшін қолайлы жағдайлар жасау. 

552 

 

Жер  қойнауын  қорғау  жəне  минералдық  шикізатты  ұқсатуды  мемлекеттік 

бақылау  туралы  ереже  жергілікті  маңызы  бар  пайдалы  қазбалар  кендерінің 

тізімін,  жер  қойнауын  пайдаланудың  тəртібі  туралы  ереже,  минералдық 

ресурстарды  ұтымды  жəне  кешенді  пайдаланудың,  жер  қойнауын  қорғаудың 

мемлекеттік  бағдарламасын  дайындап,  қабылдау  қарастырылған.  Бұл  заң 

актілері  жер  қойнауы  мен  минералдық  шикізатты  ұқсату  саласындағы 

қатынастарды реттеуге өз үлестерін қосады. 

Жер   қойнауы   жəне   жер қойнауын пайдалану туралы   заң  осы   саладағы   

қатынастарды  реттейтін  тəуелсіз  Қазақстан  Республикасының  үлкен 

мемлекеттік  заңы  болып  саналады.  Онда  мынадай  мəселелер  қаралған:  жер 

қойнауын  пайдалану,  жер  қойнауын  пайдалану  жəне  оны  қорғау,  жер 

қойнауын  пайдалану саласындағы мемлекеттік өкімет пен басқару органдары, 

жер  қойнауын  қорғау,  жер  қойнауын  пайдаланғаны  үшін  төленетін  ақы,  жер 

қойнауын геологиялық зерттеу, пайдалы қазбаларды өндіретін кəсіпорындарды, 

сондай-ақ өзге де мақсаттарға арналған жерасты құрылыстарын жобалау, салу 

жəне пайдалануға беру, жер қойнауындағы пайдалы қазбаларды өндіруге жəне 

оны  өзге  мақсаттарға  пайдалану,  жер  қойнауының  жай-күйін  мемлекеттік 

есепке алу, жер қойнауын   пайдалануға  байланысты жұмыстардың техникалық 

кауіпсіздігі,  жер  қойнауын  қорғау  мен  пайдалануды  мемлекеттік  бақылау, 

қоғамдық минералдық шикізатты ұтымды жəне кешенді пайдалану жөніндегі 

шараларды  жүзеге  асыруға  қатысуы,  жер  қойнауын  пайдалану  жəне 

минералдық  шикізатты  ұқсату  мəселелері  жөніндегі  дауларды  шешу,  жер 

қойнауы туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық.  

Заңға  тəуелді  актілердің  ішінде  жетекші  орынды  Қазақстан  Республикасы 

Президентінің Жарлықтары алады. Жарлықтар келесідей болып бөлінеді:  

1. Нормативтік сипаттағы Жарлықтар.  

2. Жеке міндеттік нормативті сипаттағы Жарлықтар.   

3.  Нормативтік  сипаттағы  Парламент  өкілеттігі  бойынша  Қазақстан 

Республикасының Президенті шығаратын Жарлықтар.   

2007  ж. 9 қаңтарда  қабылданған  ҚР  Экологиялық  кодексі - қоршаған 

ортаны  қорғаудың  құқықтық,  экономикалық  жəне  əлеуметтік  негіздерін 

анықтаушы  негізгі  заң  шығарушы  құжат,  ол  қарым-қатынастардың  қоғам  мен 

табиғаттың  өзара  əрекеті  саласында  пайда  болатын,  табиғат  ресурстарын 

ұтымды  қолдану  жəне  қалпына  келтірудегі  бүкіл  кешенін  қамтиды.  Сонымен 

қоса,  жер  асты  байлықтарын  пайдалану  бойынша  өткізілетін  операциялар 

келісім-шартымен  келісу  кезінде  мемлекеттік  экологиялық  сараптама  жүргізу 

міндетін  орнатады  жəне  оның  негізгі  міндеттерін,  шарттарын  жəне  өткізу 

мерзімдерін анықтайды.   

Жер  асты  байлықтарын  пайдалану  жəне  қорғау  бойынша  қатынастарды 

реттейтін басқа да нормативтік актілер де бар:

 

 

553 

 

1) бұл жалпы экономикалық мазмұндағы актілер – ҚР Азаматтық кодексі; 

30.06.2010ж. «ҚР  Валюталық  реттеу  жəне  валюталық  бақылау  туралы»  Заңы; 

19.01.2011ж. «ҚР  Салық  жəне  басқа  да  бюджетке  міндетті  төлемдер  туралы»  

Заңы; 6 мамыр 2004ж.  ҚР  «Лицензиялау  туралы»  заңы; 6 қаңтар 2011ж. «ҚР 

кедендік іс туралы» кодексі жəне т.б.  

2)  тау-кен  қарым-қатынастары  инвестициялық  заңнаманың  бөлек 

ережелерімен де реттеледі: 16.07.1997ж. ҚР «Шетелдік инвестициялар туралы» 

Заңы  жəне 2 тамыз 1999ж.  ҚР  «Тікелей  инвестицияларды  мемлекеттік  қолдау 

туралы» Заңы.   

Тау-кен  құқығының  қайнар  көздері  жүйесіне  мынадай  нормативті  келісім 

шарттар кіреді, яғни жер асты байлықтарын пайдалану мəселелеріне қандай да 

бір  дəрежеде  қатысы  бар  республиканың  нормативті  сипаттағы  халықаралық 

келісім шарттары (конвенциялар, екі жақты жəне көп жақты келісімдер). Оларға 

жататындар:  

-  Мұнаймен  ластану  салдарынан  туындайтын  зиянға  азаматтық 

жауапкершілік туралы Брюссель Халықаралық Конвенциясы;  

-  Кемелерден  туындайтын  ластануды  болдырмау  туралы  Халықаралық 

Конвенция;  

- Киото хаттамасы;  

- Базель Конвенциясы жəне т.б.  

жүктеу/скачать 3,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: