І тілге қҰрмет – елге қҰрмет мәуелі ағаш
жүктеу/скачать 2,15 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ХРИСТИАН ДІНІНДЕГІ ЭТИКАНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ Аққожа Елдос Ерболұлы (Қазақстан)
| Әдебиеттер
1. Назарбаев.Н.Ә. Дүниежүзі қазақтарының екінші құрылтайында сөйлеген сөзі. 2. ҚХР сайт.www.56.com 28.06.2010. 3. Мұқаметханұлы Н. «Түркістан»газеті 19.08.2010. 4. Жанболат.С «Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын» «Айқын» 06. 04. 2012. 5. ҚХР сайт. www. renming.com 02 .08 .2012. 6. «Қытайдағы Қазақ кәсіпкерлері» құрастырған М.Шоқан – Алматы 2012. 7. ҚХР сайт . www.baidu.com 11.07.2013 8. Меркітбайұлы Б. ұлтымызда сақталып отырған мінездер және оны шешудің жолдары «Шынжаң қоғамдық ғылымы» Үрімжі 2000 ж. ХРИСТИАН ДІНІНДЕГІ ЭТИКАНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ Аққожа Елдос Ерболұлы (Қазақстан) Шет тілдер және іскерлік карьера университеті Ғылыми жетекшісі: Ахмедов Қыдыр, филос. ғ.к., доцент Христиан этикасы немесе христиандықты тәрбие тұрғысынан оқу адами іс-әрекеттің моральдық жақтарын анықтайды. Адамның әрекеті христиандықтың табиғат туралы түсінігін, адамның тағдырының және оның Құдаймен қарым-қатынасына негізделеді. Христиандық этиканы христиандық әрекеттің теориясы деп атауға болады. Христиандық этика өзінің жан-жақтылығымен және жекелігіне пән сияқты христиандардың үлкен топтарына да өмірдің анықталған стилінде христиандық этноста бейнеленеді. Бастапқы құндылықтарды өзгеріссіз сақтаған жағдайда, әрбір дәуір және әртүрлі христиан конфессиялары христиандық этикалық талаптарды өмірге кіргізу туралы өз ойларын ұсынады. Әрі қарайғы шығысқа, христиандықтың тәрбиеге оқытуына әлеуметтік шындықтың өзгеруіне, құндылық жүйелерінің, құдайшылықтың дамуына, антикалық философияның мұрасы әсер ете алады. Этика – бұл адамдардың тәрбиелік әрекеттеріне негіз беретін және зерттейтін ғылым. Сонымен қатар этика тәртіп нормаларының жинақтамасы. «Мораль» термині – мазмұны бойынша да, пайда болу тарихы бойынша да «этика» терминінің латынша аналогы. Оның негізінде Цицерон этиканы білдіретін «моральді» сын есімін жасаған [1, 32 б.]. Орыс тілінде XVIII ғ. бастап гректің «этика» сөзінің, латынның «мораль» сөзінің эквиваленті болатын өзіндік «тәрбие» термині пайда болады. Аристотель этиканың мәні ретінде білім емес, қатаң түсінікте этика ғылым бола алмайтын, негізінен оны мораль жайлы ғылым емес, моральді тәжірибе ретінде қарастыратын,тұжырым жасай алатын іс-әрекет болады деп айтқан екен. Православты христиандық этика христиан тәрбиелік құдайшылығы немесе ифика деп аталады (христиандық мораль). Бұл жүйелі тәртіптегі Құдайдың бекіткен заңдары бойынша, Евангелияға ашылған және провославтық шіркеудегі оқуда адамның тәрбиелік өмірі жайлы баяндалған оқу. Тәрбилік құдайышлдықжеке адамның ішкі бейнесінде не болып жатқанын және тәрбиелік ойлар мен құндылықтар бойынша дұрыс таңдау жасау үшін адамды бағыттап отыруды зерттеумен айналысады. Бірақ христиандық этика моральдық құдайшылдыққа теңмағыналы емес. Ол таза философиялық зерттеу болып табылады және біздің санамызға қол жетімсіз аргументтерді пайдаланбайды, ол кезде моральдық құдайшылдық сенімдіалға ұстайды және оның аргументі біздің түсінігімізден шығатын бізден берілген шындықтан тұрады. Христиандық этика қатаң философиялық анализден тұрады. Мәліметтерден шыға келе, тәжірибеден шыққан ойларға қолжетімді, этика сана мен сенімнің айрымашылығын тәжірибемен және ашылумен айқын көрсетеді. Бірақ ол ашылумен соншалықты байланысы, тек христиандық ашылудың арқасында сол тәрбиемен айналысатын болғандықтан. Дүниетанымдық жүйе ретінде адам жайлы христиандық оқу басты компонент ретінде этикадан тұрады, ал христиандық өмір түбі мен байлығы бойынша таусылмас, христиандық этиканың ең талапты және жалпылама берілген негізде адами тұлғаның пайда болуы болып табылады. Тәрбиелік құдайшылдықтың негізгі дерек көзі Қасиетті жаңа және ескі өсиеттер жазбасы болып табылады. Христиандық тәрбиенің басты жағдайы қасиетті Апостол Павелдың жолдауларында және Евангелиядан Матфейге дейінгі 5-7 тарауларында жазылған. Христиандық оқуға терең этикалық сипат берген Нагорлық дауғаттар және Исаның басқа да сөздері, сонымен қатар апосталық Жолдаулардың маңызды жерлері еді. Құдай алдындағы адамның ақталуы ақындарына деген махаббатына байланысты болатын қорқынышты есеп беру күні жайлы евангалық әңгімелер маңызды орын алады және қасиетті апостол Павелдың қолдауларындағы күнәлардың адамның тәрбиелікартықшылығымен және христиандық өмір сүруімен түйіспеуі сияқты жерлер маңызды роль атқарады. Ең таралған дерек көзі болып шіркеудің аңыздары болыптабылады. Онда: шіркеудің догматикалық оқуы, шіркеу оқытушыларының және әулие әкейлердің тәрбие-экзегетикалық тағылымдары, агиография және агиология, литургиялық мәтіндер, каноникалық анықтаулар және үлкен тәрбие-аскеттік этика кіреді. Әулие әкейлердің және шіркеу оқытушыларының тәрбие-экзегетикалық тағылымдарының маңыздылығы олардың Қасиетті жазуға дген қарым-қатынасынан анықталады. Қасиетті мәтіннің тәрбиелік мәні шіркеу әкейлерінің шығармаларынан күш, шіркеулік даңқ алады. Агиографикалық жазба ескерткіштерінің құндылығы олардағы әулиелердің өмірінен алынған тәрбиелік мысалдар евангелиялық тәрбиелік идеал болған зерттеулерде Исаға енгендігімен анықталады. Православиялық дінде негізгі тәрбилік заңның қазіргі жағдайы сөзсіз және жалпылама сипаттағы және барлық құқұқтық және этикалық нормалардың негізінде жатқан талап ретінде қабылданады. Моральдық өмір өзінің табиғатында болған барлық адамдарға тән, моральдық сфера адамның рухына жазылған деп те айтуға болады. Адам барлық кезде моральдық жоспармен өмір сүреді, тіпті өзінің санасында барлық моральді теріске шығаратын болса да және моральдың барлық ережелерін қабылдамайтындар болса да, ол өз жанынан моральдық бағаларды кетіре алмайды. Ал Павелдың айтуы бойынша «негізгі заң табынушылардың жүректерінде жазылған, оған олардың ұяттары куәлік етеді» (Римл. 11тарау). Моральдық әрекеттердің жалпылығы барлық адамдарда бірдей екендігін білдірмейді: адамдардың моральдық пікірлері әртүрлі; олар өзгеріссіз және биік;жақсы және жаман; өзімшіл және ақкөңіл болуы мүмкін. Бірақ адам өз табиғатынан моральдық есеппен жүреді [2, 32-51 бб.]. Адамның ең алғашқы моральдық бастамалары біздің сезімдеріміз болып табылады және ең бірінші ұят, аяушылық, парыздық сезім, аса зор құрмет көрсетулер, махаббат. Бұл біздегі туа біткен сезімдер. Олар әлсіреген кезде, адамда жаман сезімдер төрелік ете бастайды (сараңдық, өзімшілдік, жауыздық, және т.б.). және осының өзі адамның ішкі дүниесінің қайғыға түсуіне куәлік етеді. Шынымен де: ұят – біздегі барлық жаман нәрселерді жазалайды, аяушылық – адамның қайғысына ортақтасуды және жәрдемдесуді талап етеді, парыздық сезім – біздің ұятымыз неге шақырған болса, сол нәрсені орындауға шақырады. Парыздық сезім негізінен өте орынды болып келеді, парыз сезімі үшін біз шаршауды, салқынқандылықты, жалқаулықты ұмытамыз; парыз сезімі үшін кей кездері батырлық әрекеттерге де барып жатамыз. Шарапаттық сезімде барлық кезде бізден жоғары нәрсеге қарағанда кеңпейілділік пайда болады, бұл сезімде жақсылық жалғау табады, өзімшілдік пен әурешіліктен бостандық алады. Және ең соңғы махаббат сезімінде ең жоғарғы риясыз моральдық сезім бар. Басында ол кішірек болады, өйткені біз тек жақын және көркем адамдарды жақсы көреміз, содан кейін аяушылық сезімімен ол бізге ұнамды және ұнамсыз, алыс және жақын адамдарға да таралуы мүмкін. Нақты түсінікпен қасиетті. В.Бощановскийдің – «Тәрбиелік адам рухының саналы – бостандық әрекеттерін және негізгі бейнелеушісі ұят болып табылатын жағдайының адамның рухында туа біткен жақсы идеялар негізінде алға басуы». Тәрбиелік өзінің бастауын рухтар әлемінен алады, ол руханилыққа тәуелді және адамның сау табиғатының «құдайшылдыққа» құрылуына ең қажетті тәсіл болып табылады. Құдай – православтық рухани ұстанымда өзінің ұстанбайтын заңдарын айтатын шеткері куәгер және төреші ретінде емес, «бәрімен барлық жерде адамның рухани табиғатын іштей қалыптастырады, әйтпегенде «құдай патшалығы ішкі дүниелерінде» адамнан тыс ретінде алынбайды. Жақсылық пен жамандық түсінігі діндегі және дінсіз адамдардың барлығында болады. Олекеуі де басқа адамдағы тәрбиелік жақсылықпен жамандықты ойламастан тәнті болуы мүмкін. Адам жақсы мен жаман нәрсенің айырмашылығын түсіну үшін Құдайдың бар екенін білуі міндетті емес. Адам сенімсіз де жақсы мен жаманды ажырата алады, құндылықтарды сезеді, адал немесе адал емес, аяусыз немесе жанашыр бола алады. Тәрбиелік сенімсіз де бар, ал оның зерттеуімен табиғи этика айналысады. «Христиандық» эпитетсіз этика – бұл тәрбиеліктің философиялық зерттеуі немесе нақтырақ айтатын болсақ сенімге таныс емес адамның өзінде өрбитін барлық тәрбиелік құндылықтарды зерттеу.Керісінше, біздің терминологиядағы христиандық этика – бұл барлық тәрбиеліктің зерттеуі болып табылады. Ол өзіне табынушыға қолжетімді мәнді тәрбиелік құндылықтарды табиғи тәрбиелік, сонымен қатар Исаның әулиелік адамгершілігінде, оған еліктеген әйелдер мен еркектерде болған заңдармен қосып алады. Бұл тәрбиелік өзіне тек ғана Исасыз белгісіз және қолжетімсіз тәрбиелік құндылықтардағы жаңа әлемді ғана іске асырмайды, сонымен қатар өз саласына табиғи тәрбиедегі жаңа сипат береді. Сондықтан, ол салыстырмасыз өте жоғары болып қана қоймай, сонымен қатар мүлдем жаңа және бір мезгілде өзіне бүкіл табиғи тәрбиелікті алып жүреді. Адамның рухани көзқарасына христиандық тәрбиелік ашылған кезде, ол кез келген табиғи тәрбиелік тек христиандық адамдықты ұсынатынын түсінеді және оның барлық мазмұны биік деңгейде байқалып, тек христиандық тәрбиедегі нағыз ойдан тұрады. Және негізгі бейнелеушісі ұят болып табылатын жағдайының адамның рухында туа біткен жақсы идеялар негізінде алға басуы». Тәрбилелік өзінің бастауын рухтар әлемінен алады, ол руханилыққа тәуелді және адамның сау табиғатының «құдайшылдыққа» құрылуына ең қажетті тәсіл болып табылады. Құдай – православтық рухани ұстанымдаөзінің ұстанбайтын заңдарын айтатын шеткері куәгер және төреші ретінде емес, «бәрімен барлық жерде адамның рухани табиғатын іштей қалыптастырады, әйтпегенде «құдай патшалығы ішкі дүниелеріңде» адамнан тыс ретінде алынбайды. Христиандық өмірге дейін біз моральдық өмірдің екі түрін білеміз: табынушыларды және ескі өсиеттегі Израильді. Табынушыларға келетін болсақ, кейде олардың моральдары христиандық биіктерге жетеді (әсіресе индуизмде, мысалы Будданы оқытудағы бағытта және антикалық Грецияда), бірақ табынушылардың моральдары өте жиі қатыгез және дөрекі бастаулармен көзге түседі. Антикалық Грециядағы моральдық идеялардың эволюциясы өте қатты көзге түседі – бұл жерде біз ләззаттың примитивті культтерін (гедонизм) және қуаныштың жоғарғы культін (эвдаймония), абырой және парыз моральдарын, саналы моральды және барлық нәрседе орынды болуды кездестіреміз. Ең биік болып жақсылық идеясын бірінші орынға қойған Платон мен Сократ дамытқан этика болып табылады.Бірақ өзінің ең биік формасында да антикалық мораль (табынушылық та) негізгі түсініктен айырылған: антикалықдүниеде моральдың негізі«табиғатзаңдарынан» (немесе «тұрмыстық заңдардан») немесе адамдық рухтың талаптарынан ары қарай бара алмайды. Мұнда антикалық өмірде бір моральдық оқулар екіншісімен ауысып тұрады. Мүлдем басқаша моральға қатысты мәселелерді біз Ескі өсиеттен және Мұсаның он өсиетінен таба аламыз. Мұнда моральдық өмір адамдарды Құдайдың алдына қояды; қаншалықты жоғары болса да адамның шындығы емес, адамның өмірінің мақсаты ретінде Құдайдың берген шындығы мойындалады. Сондықтан, ескі өсиеттік мораль заты бойынша діни мораль болып саналады, ол Құдаймен, діни өмірмен қарым-қатынасында айырылмас болып табылады.Бірақ ескі өсиеттік тәрбиеге оны біртіндеп ішкі дүниені емес, тәртіпті басқаратын заңының таза мораліна айналдыратын қырлары тән болды. Сондықтан, ескіөсиеттің тақуаларының биік үлгілерімен біз сыртқы тәртіптің ережелерін алып жүретін Құдайдың өсиеттерінен «заңнамалық»фарисейлерді анықтаймыз. Інжіл бізге ненің болып, ненің болмайтыны туралы ғана емес өмір сүру жайлы, жеке-жеке түсініктер береді. Інжіл христиандық өмірді сүру үшін қажетті нәрселердің барлығын қамтиды .Одан басқа, Інжіл біздің өмірімізде кездесетін барлық ситуацияларды қамтымайды. Олай болса барлық этикалық дилеммаларды шешу қалайша жеткілікті? Христиандық этиканың негізі осыда жатыр [3, 45-63бб.]. жүктеу/скачать 2,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|