Зерттегендер: А.Ысқақов «Қазіргі қазақ тілі»
Ш.Сарыбаев «Еліктеу сөздер, түрлері»
Қ.Құсайынов «Еліктеуіш, бейнелеуіш сөздер туралы түсінік»
93. Көмекші сөздер, түрлері, функционалдық қызметі туралы баяндаңыз
Көмекші сөз деп дербес лексикалық мағыналары я солғындаған, я мүлдем жоғалған жәрдемші сөздерді айтамыз. Көмекші сөздердің кейбіреулері (шылаулар) дыбыстық жағынан тұрақсыз болады да, әдетте өз алдына екпіні болмайды. Дербес мағыналары болмайтындықтан, көмекші сөздер тек атаушы сөздермен тіркесіп жұмсалады және соған орай сөйлемде өз алдына мүше бола алмайды немесе күрделі мүшенің құрамына енеді немесе сөйлемдердің я сөз тіркестерінің дербес мүшелерінің араларын байланыстыратын дәнекер есебінде қызмет етеді. Көмекші сөздерден туынды жаңа сөздер жасалмайды.
Көмекші сөздердің 3 түрі бар:
а) көмекші есімдер: Таңғы салқын ауадан бойы тоңазып, терезенің алдында тұрды.
ә) шылаулар: Жылқышылар батысқа таман ығысты.
б) көмекші етістік: Кітапты Асан дегеннен алдым.
Көмекші есімдер – деп мағыналары бірде сақталып, бірде солғындап, бірде өзге сөздермен тіркесіп қана сөйлем мүшесі бола алатын сөздерді айтамыз. К.е-дер алды, арты, асты, үсті, жаны, қасы, арасы, іші, сырты, басы, шеті т.б.сөздер жатады.
Көмекші есімдердің лексика-граммматикалық белгілері:
1.Көмекші есімдер кейде зат есімдерше дербес қолданылады: Ішім-өлген,сыртым-сау.
2.К.есімдер есебінде жұмсалғанда зат есімдермен тіркесіп, күрделі мүшеге көмекші қызмет атқарады: Ой артынан ой туар, желге мінсең, жеткізбес
3.Көмекші есімдер зат есімдер сияқты есептелінеді: қасында, маңынан, жанымен т.б.
4.К.есімдер қандай тұлғада тұрса да өздерінен бұрынғы сөздің ілік септікте тұруын қажет етеді: үстелдің үсті, ауылдың арасы т.б.
Көмекші етістік-толық лексикалық мағынасы жоқ, жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайтын, тек негізгі етістіктермен, есім сөздермен тіркесіп қолданылатын етістіктер. Қазақ тілінде 4 к.е. бар:
Достарыңызбен бөлісу: |
