Секция 4. Бастауыш мектептің болашақ

Секция 4. Бастауыш мектептің болашақ 
шет тілі мамандарының кәсіби білім беруінің құзыреттілік үлгісі
Ознакомившись  с  вышеперечисленными  моделями  понимания  текста  нами 
выделены три основных фактора, необходимы для понимания текста: 
1.  Учет специфики механизмов восприятия и понимания (сам процесс) (Кузьмен-
ко-Наумова,1980), функций индивидуального знания и их реализации, т.е. психо-
физиологические факторы (Залевская, 1977), механизмов внутренней речи, меха-
низмов преобразования информаций сквозь призму собственного опыта, язык как 
механизм управления, механизм антиципации, механизм ассоциации.
2.  Учет  специфических  особенностей  субъекта  (реципиента)  этой  деятельности 
или субъективные факторы: прошлый опыт реципиента, (Кэррел, 1983), систе-
ма  знаний  (Новиков,  1989),  перевод  на  внутренний  язык  (Соколов,  1947),  роль 
памяти (Клацки,1978), (Прибрам, 1975), (Рафикова, 1995), знание реальной дей-
ствительности (Жинкина, 1956), предметно-схемный код (Жинкина, 1964) знание 
специфики предмета; 
3.  Учет специфики объекта восприятия и понимания текста.
Суммируя  вышесказанное  о  факторах,  обусловливающих  понимание,  нам 
представляется целесообразным выделить экспозитивы как специальные критерии 
и параметры оценки умении ПОИЧ. Экспозиция [лат. exposition] – 1) изложение, 
описание; 2)  выставка  произведений  искусства,  подобранных на  какую-либо  тему 
и выставленных по определенной системе. Экспозе [фр.expose] – краткое изложе-
ние какого-либо документа, произведения или выдержки из них. Мы предполагаем 
использование экспозиций 1,2,3, в контексте описания объективных и субъективных 
факторов и механизмов процесса восприятия и понимания чтения в качестве обозри-
мых  компонентов  (формул,  элементов),  имеющих  обязательные  показательные  и 
коррелирующие функции восприятия и понимания текста. 
Список литературы
1. Корытная М.Л. Вихревая и математическая модели понимания художественного тек-
ста// Психилонгвистические исследования слова и текста. – Тверь: Твер. гос. ун-т, 1997. – С. 
163-167. 
2. Kintsch W.& Kintsch H. The role of schemata in text comprehension//| International Journal 
of Psycholinguistics. -1978. –Vol.5. – No.2. P.17-29. 
3. Залевская А.А. Слово в лексиконе человека: психолингвистическое исследование. – Во-
ронеж: Изд-во Воронеж, гос. ун-та,1990. -206с. 
4. Рафикова Н.В. Психолингвистическое исследование процессов понимания текста: Мо-
нография.– Тверь: Твер. гос. ун-т,1999.– 144с.
5. Johnson-Laird P.N. Mental models: Towards a cognitive science of language, inference, and 
consciousness. Cambridge, Mass.: Harvard Univ. Press, 1983.
Abstract:  The  article  deals  with  the  specific  features  of  perception  and  comprehension  of 
foreign language text taking into account peculiarities of the text background of the reader and also 
exploring the mechanisms such as memory, anticipation, association, analysis through synthesis.

– 304 –
Секция 4. Компетентностное моделирование профессионального образования 
будущего учителя иностранного языка начальной школы
УДК 801.101 
Тәубеева Т.Ә.,
Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы
2 курс магистранты
Абылай хан атындағы ҚазХҚжәнеӘТ Университеті
В2 ДЕңГЕЙІНДЕГІ СТУДЕНТТЕРДІң 
МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫСЫМДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРІНІң 
КОГНИТИВТІ КОМПОНЕНТІН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ АЛҒЫШАРТТАРЫ
Түйін:  Қазіргі  дәуірде  жаңа  технологиялардың  көмегімен  шетел  тілін  жан-жақты 
меңгеріп, мәдениетаралық қатысымға түсуде танымдық іс-әрекет амалдарының маңыздылығы 
қарастырылған. Бұл  мақалада В2 деңгейдегі студенттердің меңгеру керек құзыреттіліктері 
ашылған. Сонымен қатар когнитивті компонентті қалыптастырудың алғы шарттары берілген. 
Мәдениетаралық қатысымға түсуде танымдық іс-әрекеттер тіл мен адам санасын және тіл 
мен танымды біртұтас жүйеде қарастырып, қоршаған ортаның адам санасында бейнеленіп, 
тілде көрініс табуын адамның санасында танымдық құзыретіліктің қалыптасқанын білдіреді.
Тірек  сөздер:  B2  деңгей,  когнитивті  компонент,  мәдениетаралық  қатысымдық 
құзыреттілік, когнитивтік-қатысымдық, деңгейлер
Бүгінгі  таңда  шетел  тілін  үйрету  әдістемесі  жаңа  мәселе  емес.  Бұл  сұрақ  ұзақ 
уақыттан бері тіл үйретуші мұғалімдер мен тіл зерттеуші ғалымдарды, тілшілерді 
толғандырып  келе  жатқан  мәселе.  Шетел  тілін  үйрету  барысында  студенттерді 
мәдениетаралық қатысымға қалыптастыру кейінгі жылдарда шетел тілін оқытудың 
мақсатына  айналды.  Сондықтан,  тіл  үйреніп  отырған  студенттердің  бойында 
мәдениетаралық қатысымға түсе алатындай танымдық құзыреттіліктің қалыптасуы 
үшін  мүмкіндіктер  жасап  отырмыз.  Мәдениетаралық  қатысымдағы  танымдық 
құзіреттілік ол тұлғаның өзін мәдениеттер диалогінде, яғни мәдениетаралық қатысым 
шеңберінде  көрсете  алу  қабілеті  деп  анықталады  [1].  Тіл  үйрету  әдістемесінде 
танымдық құзыреттіліктің көмегімен пайда болатын мәдениетаралық құзіреттілік – 
бұл қарым-қатынастың нәтижелерінің екі жақ коммуниканттары үшін жинап келген-
де  позитивті  болатын,  ортақ  мағынаға  ие  мәдениетаралық  қатысым  жайлы  білім 
мен білікке негізделген құзіреттілік деген пікірді тіл зерттеуші Елизарова Г.В.беріп 
өткен болатын [2]. Алайда, қазақ халқының тарихында да балаға тіл үйрету әдісіне 
көңіл бөлген ұлы ағартушылар бар, олардың бірі Ы. Алтынсариннен басталды десек, 
бүгінгі күні қазақ елінде студенттерге шетел тілін меңгерту деңгейіне жету жолында 
құнарлы еңбек етіп жүрген бірқатар ғалымдар бар, олар: Құнанбаева С.С., Артықбаева 
А.Қ., Аяплва Т.А. т.б.с.с., бұл ғалымдар шетел тілін оқыту үрдісіне қатыстыәр түрлі 
мәселелерді қарастыруда жәнешетел тілін оқыту саласының дамып, жетілуінеелеулі 
үлес қоса отырып, оны деңгейлетіп оқытуды да өз еңбектерінде қарастырып келеді. 
1991  жылы  ШвейцарияныңРюшликон  қаласында  өткізілген  тілді  меңгерудің 
жалпыеуропалық құзыреттіліктерін жасау мәселелері қарастырылған Үкімет аралық 
симпозиумда бастау алып, Еуропаның барлық елдері мен Ресейде тестіден өткізілген 
«Жалпыеуропалық  тілдік  қоржын»  (European  Language  Portfolio)  бағдарламасына 
назар  аударылды.  «Жалпыеуропалық  тілдік  қоржын»  -тілдік  дамудың  деңгейін 
бағалауға  қойылатын  келісілген  ортақ  талаптарды  сипаттайды»,-деп  көрсетеді.

– 305 –
Секция 4. Бастауыш мектептің болашақ 
шет тілі мамандарының кәсіби білім беруінің құзыреттілік үлгісі
Қазіргікезде тілді оқытудың білім мен қатысымдық біліктілік деңгейінанықтайтын 
өлшемдер  әлемдік  әдістемеде  ұсынылып,  деңгейлер  өлшемі  талданды.  Олардың 
әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Яғни, Еуропалық деңгей жүйесін дайын-
дау  барысында  көптеген  мемлекеттерде  түрлі  зерттеулер  жүргізіліп,  әдістемесі  іс 
жүзінде  байқаудан  өткізілді  де,  нәтижесінде  тілді  үйренгені  және  меңгерілгендігі 
туралы деңгейлер белгіленді.Бұл жүйе үш ірі-А, В, С деңгейінен тұрады және әрбір 
ірі деңгейі кіші деңгейге бөлінеді. Деңгейлердің осылай айқындалуы әрбір студенттің 
тілді қандай деңгейде меңгергенінің көрсеткіші болып табылады [3, 104-105 Б.].
Дербес  қолданушы  B2  деңгейіндегі  шетел  тілін  игерген  студент  тәжірибелі 
қолданушы  С1;  С2  деңгейлерінен  күрделі  және  көлемді  мәтіндерді  түсіну,  ойлана 
отырып жылдам сөз тауып, ешбір дайындықсыз өз ойын жеткізе алу, әлеуметтік, кәсіби 
және білімдік қызметінің шеңберінде тілді тиімді қолдана алу, күрделі тақырыптар 
бойынша да өз ойын жүйелі жеткізе алу жағынан сәл бір деңгейге төмен тұрса, ал 
оқығанын, не естігенін қиындықсыз түсіне алу, жазба және ауызша мәліметтерден 
нақты  деректерді  іріктеп  алып,  тыңдаушыға  түсінікті  етіп  жеткізе  алу,  кез  келген 
тақырып  бойынша  тұрақты  сөз  тіркестерді  қолдана  алу  арқылы  өз  ойын  жеткізіп 
беру жағынан С1; С2 деңгейлеріне жақын келеді. Дербес қолданушы B2 деңгейін 
игерген студент A1; A2 деңгейіндегі шетел тілін үйренуді жаңа бастап келе жатқан 
студенттің деңгейінен әлдеқайда жоғары тұрады. Себебі, A1; A2 деңгейіндегі шетел 
тілін үйренуші студент қысқа және таныс сөздермен жай сөйлемдерді ғана түсініп, 
күнделікті тұрмыста қолдана алу, өзін немесе өзгені таныстыра алу, және адамның 
жеке өзіне байланысты (мекен-жайы, отбасы туралы т.б.) сұрақтарын қоя алу, дәл 
сондай сұрақтар арқылы өзіне қатысты мәліметтерді бере алу қабілеттерін игерген 
деңгей болып табылады. Егер сөйлеушісі асықпай және анық сөйлеп, қиындық туған 
жағдайда  көмектесе  алатын  болса,  бұл  деңгейде  сөйлейтін  адам  жай  сөйлемдер 
арқылы диалогке түсе алады.
Дербес қолданушы: В2 нақты немесе абстрактілі тақырыптар бойынша, сондай-
ақ  кәсіби  қызығушылығына  байланысты  берілген  көлемді,  күрделі  мәтіндердің 
негізгі мазмұнын түсіне алады. Тілді жақсы білетін адамдармен емін-еркін сөйлесе 
алады. Түрлі тақырыптар бойынша өз ойын нақты жеткізе алады. Мамандығы бойын-
ша пікірталасқа қатыса алады. Мемлекеттік тілдегі газеттердегі ақпараттар жөнінде 
қысқаша түсінік бере алады.
Құнанбаева С.С. зерттеу жұмысына сүйеніп айтар болсақ, шетел тілінде білім беру 
үдерісінде тілдік мамандық студенттердің мәдениетаралық қатысымдық біліктілігін 
базалақ жеткілкті, базалық стандарттық, жоғары базалы стандарттық деңгейлерінде 
қалыптастыруға  болады.  Бұл  деңгейлерді  меңгеру  үш  тұғырлы  тілді  оқытудың 
бейімделген ұлттық деңгейлік үлгісіне сәйкес жүргізіледі, соған сәйкес шетел тілін 
оқыту төмендегідей деңгейлер бойынша іріктеледі [4]: 
Құнанбаева  С.С.  пікірі  бойынша  В2  деңгейін  «базалық  стандарттық  деңгей» 
деп атағанын айтып кеттік, еннді осы базалық стандарттық деңгейін қалыптастыру 
кезеңінде  тіл  үйренуші  студенттің  санасында  төмендегідей  біліктілік  түрлері 
қалыптасады: лингво-мәдени, әлеуметтік мәдени, танымдық және қатысымдық 
біліктілік. Тілдік емес жоғары оқу орындарындағы тіл үйренуші студенткогнитивтік 
құзыреттілікті  меңгере  отырып  базалық  стандарттық  деңгейін  қалыптастыру 
кезеңінде  мынадай  сөйлеудің  үлгілік  типтері  мен  қатысым  түрлерін  игеруі  тиіс: 
әңгіме, сұхбат, пікірталас.
Ауызша және жазбаша қатысым түрлері: сипаттау, пайымдау, хабарлау.

– 306 –
Секция 4. Компетентностное моделирование профессионального образования 
будущего учителя иностранного языка начальной школы
Тілдік сөйленіс түрлері: түсіндіру, анықтау, бағалау.
Сөйлеудің жазбаша туындылары түрлері: түйіндеме, эссе.
Қатысымның ауызша және жазбаша түрлері саласында студенттер төмендегідей 
дайындықпен қабілет түрлерін көрсетеді:
–  түсінік беру, хабардар екенін көрсету;
–  серіктесінің әрекетке шақыруы және ынталандыру;
–  көмегін ұсыну және оған жауап беру;
–  серіктесінің қатысуына рұқсат беру;
–  бірге ойлануға шақыру ( жеке жұмыс істеуге);
–  жанашырлық таныту, өкініш білдіру, разы болу/ разы болмау;
–  қуаныш, реніш;
–  абыржу, қорқыныш, үрей, алаңдау;
–  өз пікірінің қателгін мойындау;
–  түсінбеушілік таныту, айтылғанды қайталауды, әңгіме тақырыбын өзгертуді өтіну;
–  қарым-қатынасты тоқтату;
–  оқыған, тыңдаған және көрген (мәтіннің, суреттің, бейнефильмнің) оқиғаларын 
деректерін  жүйелі,  жазбаша  түрде  баяндау,  сондай-ақ  суреттелген  оқиғалармен 
деректердегі кейіпкерлер ісіне өз көзқарасын білдіру;
–  үнтаспаға жазылған сөздерді түсіну;
–   деректі фильмдердің және басқалардың мазмұнын түсіну;
–  негізгі ойды, идеяны бөліп көрсету;
–  қызықты мәселелер бойынша хат-хабар оқу және негізгі мағынасын қиындықсыз 
түсіну [4].
Жалпы  атап  айтсақ,  мәдениетаралық  қарым-қатынас  біліктілігін  қалыптастыру 
барысында  психологиялық  факторларды  ескере  отырып,  прагматикалық  деңгейде 
оқыту  әрекетін  ұйымдастыруымыз  қажет.  Егер  коммуниканттардың  біреуі  өзге 
мәдениет  өкілінің  әрекетіне  байланысты  белгілі  бір  құбылыстан  бейхабар  болса, 
онда  ол  оны  тани  алмайды.  Себебі  коммуникант  миында  ол  туралы  еш  бейне 
қалыптаспаған. Дәл осы жағдайда тосындылыққа тап болған адам әрекеті жағымсыз 
нәтижелерге  әкелуі  мүмкін.  Сондықтан,  тіл  үйренушінің  бойында  шартты  түрде 
танымдық  құзыреттілігінің  қалыптасуы  маңызды.  Мысалға,  Жапондықтар  мен 
Американдықтар  арасында  келіссөз  өтіп  жатыр  делік.  Американдық  делегат 
мүшелері  дүниетанымы,  дамуы,  көзқарасы  түрліше,  психологиялық  ерекшеліктер 
де  бар.  Американдықтар  өзіндік  келіссөз  жүргізу  стиліне  сай  әңгіме  барысында 
өздерін жігерлі, ашық, батылдау ұстайды. Американдықтарға жылдамдық мінез сай. 
Жапондықтар келіссөз жүргізу барысында жеке дара ерекшеліктеріне байланысты 
сабырлылық, ұстамдылық көрсетеді. Келіссөз барысында аралық үзілістер көп жасай-
ды және де келіссөз мәнеріне байланысты әрбір мәселені талқылау барысында басын 
изейді. Бірақ ол ұсынысты қабылдаймын деген мағынаны білдірмейді, тек мәселені 
түсінгені не болмаса белгілі бір істің жөн-жоралғысын түсінгені туралы хабар береді. 
Ал американдықтар тек келісім берген кезде бас изеуі мүмкін. Мұндай құбылыстар 
сәйкессіздігінен  бейхабар  американдық  делегат  дүниетанымының  ерекшелігіне 
байланысты  түсініксіз  қылыққа  жат  әрекет  етуі  мүмкін.  Өйткені  мұнда  өзара  не 
болмаса бір жақты мәдени құбылысты тану процесі болған жоқ. Студенттің бойын-
да мәдениетаралық қарым-қатынас біліктілігін дамытудың тиімді жолдарының бірі 
ойын технологиясы болып табылады. Қорытындылай келе, когнитивті құзыреттілікті 
игерген  B2  деңгейіндегі  тіл  үйренуші  студенттің  шетел  тілінде  түсінуін,  сөйлеуін 

– 307 –
Секция 4. Бастауыш мектептің болашақ 
шет тілі мамандарының кәсіби білім беруінің құзыреттілік үлгісі
және  жаза  алу  іскерлігін  жеке  алып,  студент  өзі  туралы  мынадай  мәлімдеме  бере 
алады:
Тыңдалым:  Тақырыбы  өте  таныс,  күрделі  аргументациямен  оқылған  көлемді 
баяндамалар мен лекцияларды түсінемін. Болған оқиғаларға байланысты көрсетілген 
барлық  жаңалықтар  мен  репортаждарды  түсінемін.  Кейіпкерлері  тек  әдеби  тілде 
сөйлеген көптеген фильмдердің не туралы екенін түсінемін. 
Оқылым:  Мен  қазіргі  проблемаларға  байланысты  жазылған,  авторлары  атақты 
немесе  ерекше  ойды  білдіретін  мақалалар  мен  мәліметтерді,  қазіргі  қарасөзбен 
жазылған шығармаларды түсінемін.
Сөйлеу:  диалог:  Дайындықсыз,  сол  тілде  сөйлейтін  адамдармен  емін-еркін 
сөйлесе аламын. Өзіме таныс мәселе бойынша өткізілетін пікірталастарға қатысып, 
өз  ойымды  білдіре  аламын.  Монолог:  Мені  қызықтыратын  көптеген  мәселелер 
бойынша өз ойымды түсінікті және нақты жеткізе аламын. Өзекті мәселелер бойын-
ша «дұрыс» және бұрыстығын» анықтай отырып, өз ойымды білдіре аламын.
Жазылым:  Мені  қызықтыратын  көптеген  мәселелер  бойынша  түсінікті  толық 
мәлімдемелер жаза аламын. Кез келген мәселелерді нақтылай немесе «дұрыс» және 
«бұрыстығын»  көрсете  отырып,  эссе  немесе  баяндамалар  жаза  аламын.  Хат  жаза 
отырып, өзіме өте маңызды оқиғалар мен алған әсерлерімді ерекше көрсете аламын.
Қазақстан  Республикасындағы  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға 
арналған  мемлекеттік  бағдарламасында  білім  берудің  мақсаты  –қазіргі  қоғам 
талабына сай алынған терең білім, ойын еркін білдіру, тиімді шешімдер қабылдауға 
жеке  тұлғаны  қалыптастыру.  Біз,  оқытушылар,  бұл  мақсатты  жүзеге  асыру  үшін, 
түрлі  тәсілдер,  әдістер  және  инновациялық  технологияларды  қолдануымыз  керек. 
Әр  оқытушы  заман  талабына  сай  өз  жүргізетін  пәні  бойынша  жаңа  технологи-
яларды  пайдаланса,  болашақ  маманның  білім  сапасын  тереңдетіп  пәнге  деген 
қызығушылығын арттыруға болады.
Әдебиеттер
1.  ВторушинаЮ.Л.  Формирование  межкультурной  компетенции  в  контексте  професси-
ональной  подготовки  будущих  учителей  иностранного  языка  (на  материале  преподавания 
английского языка с использованием народного фольклора). Дис. ...канд.пед.наук. М.: 2007, 
– 187с.
2. Елизарова Г.В. Культура и обучение иностранным языкам.СПб.: КАРО, -2005, -352 с.
3. Бондаренко О.Р.Межкультурные аспекты коммуникативной компетенции на иностран-
ном языке. // Методы и организация обучения иностранному языку в языковом ВУЗе. Сбор-
ник научных трудов. Выпуск 370. М.:МГЛУ, 1991, -С. 38-48.
4. Құнанбаева С.С. Қазіргі шетелдік білім берудің теориясы мен практикасы. -Алматы, 
2010. – 282 с.
Abstract: At present time to acknowledge foreign languages broadly and obtain the importance 
of cognitive approaches in intercultural communication with the help of new types of technologies 
are scrutinized. The competences of B2 level students are revealed in this article. Also,the ways of 
forming cognitive competence was declared in the givenarticle. In order to interrelate in intercultural 
communication cognitive approaches organize language – conscious and language-cognition. When 
surroundings take place in person’s mind and are informed with the help of tongue it means that on 
the conscious of person cognitive competence is organized well. 

– 308 –
Секция 4. Компетентностное моделирование профессионального образования 
будущего учителя иностранного языка начальной школы
ШЕТТІЛДІК КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУДЕГІ 
ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТІ ҮЛГІЛЕУ
III Халықаралық ғылыми-практикалық конференция 
10 желтоқсан 2015 ж.
КОМПЕТЕНТНОСТНОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ 
ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ИНОЯЗЫЧНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
III Международная научно-практическая конференция
10 декабря 2015 г.
COMPETENCY – BASED MODELLING 
OF FOREIGN LANGUAGE EDUCATION FOR SPECIFIC PURPOSES
III International Scientific and Practical Conference
10 December, 2015
Ответственный за выпуск тиража
Начальник ИПЦ Б.А. Есенгалиева
Технический редактор Б.С. Кынырбеков
Компьютерная верстка Б.У. Акишев
Подписано в печать 11 ноября 2015 г. 
Формат 60х84 1/16. Бумага офсетная. Печать RISO.
Объем 38,5 п.л. Тираж 150 экз. Заказ № 971.
Отпечатано в Издательско-полиграфическом центре
КазУМОиМЯ им. Абылай хана
г. Алматы, ул. Муратбаева, 200