Имашева турсынай бахытжановна
жүктеу/скачать 6,21 Mb.
|
imasheva-t-b-povtor-phd-s-sp
- Бұл бет үшін навигация:
- КІРІСПЕ Зерттеудің өзектілігі
- «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттары»
| Өзін-өзі дамыту – қандай да бір мақсатқа жету үшін қажетті үдеріс.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ Зерттеудің өзектілігі: Бүгінгі Қазақстандық білім беру жүйесі өте маңызды, жаңғырту сатысында тұр. Оның үдемелі дамуы үшін шешуші тұлға ғылыми және техникалық білімдерді игереді, ойдың және рухани потенциалдың қалыптасуына ықпал етеді, үнемі өзгеріп тұратын әлеуметтік-экономикалық жағдайға бейімделуін қамтамасыз етеді. Білім алушы үшін жақсы кәсіби дайындығы бар, жеке және кәсіби жағынан өзін-өзі дамыту дағдыларын; өзіндік жұмыс және қарым-қатынас дағдыларын меңгерген, жаңа еңбек жағдайларына бейімделу қабілетіне ие, мобильді маман бола алатын адам нарық жағдайында табысты адам бола алатындығын түсіну тиімді десек онда, бұндай жағдайда қоғамның әр мүшесінің өз шығармашылық потенциалын жүзеге асыру қажеттілігі айтарлықтай артады, яғни, бұл Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында (2007) [1] атты және Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [2], қарастырылған. Қазіргі кезде білім беру саласын модернизациялау процесін жүзеге асыру жеке тұлға мен әлеуметтік педагогтің кәсіби потенциалын белсендендіруді қажет етеді. Осыған байланысты әлеуметтенуге, жастарды қоғамдағы өмірдің қазіргі заманғы шындықтарына бейімдеуге байланысты мәселелерді нәтижелі шешуге қабілетті әлеуметтік педагогтардың теориялық және практикалық дайындығын жетілдіру мәселесі туындайды. Әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуы олардың осы қызмет түрін жүзеге асыруға қалыптасқан кәсіби бағытының, кәсіби өзін-өзі дамытуды жүзеге асыру қабілетінің және дағдылардың дамуын болжайды. Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби дайындығының мазмұнын анықтайтын бағдарламалық құжаттарды талдау олардың кәсіби өзін-өзі дамытуға нақты бағытталмағанын ғана емес, сонымен бірге университетте оқудың барлық кезеңінде студенттің кәсіби өзін-өзі дамытуының жеке ерекшелігін жеткілікті түрде ескермейтіндігін көрсетеді. Әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесі арнайы зерттеу тақырыбы болған жоқ, бірақ философия, психология және педагогика оны тереңірек зерттеу үшін белгілі бір тәжірибе жинады. Өзін-өзі дамытуды түсінуге көзқарас беретін адамның даму процесінің негіздері Д.Б. Эпифания, П.Я. Халперин, В.В. Давыдов, Т.И. Ильина, Е.Х. Кабанова-Меллер, З.И. Калмыкова, Х.А. Менчинский, А.Б. Петровский, С.Л. Рубинштейн, Д.Б. Эльконин және т.б.еңбектерінде көрсетілген. Тұлғаның даму процесінің психологиялық негіздерін К.А. Абулханова-Славская, А. Адлер, C.Л. Выготский, В.П. Зинченко, И.С. Кон, А. Маслоу, К. Роджерс, C.Л. Рубинштейн, Г.А. Цукерман және т.б. қарастырды. Жоғары білім алу процесінде студенттің жеке басының дамуын зерттеуді A.A. Вербицкий, E.Л. Горбатюк, Т. Журавлева және т.б. еңбектерінен табуға болады. Я.А. Коменский, Ж.Ж. Руссо, В.А. Сухомлинский, К.Д. Ушинский және басқалары адамның еркін даму, өзін-өзі анықтау, өзін-өзі жүзеге асыру құқығын жоғары рухани құндылықтар ретінде тануды қарастырды. Тұлғаның өзін-өзі дамытуын педагогикалық қолдау процесінің мәні мен ерекшелігін анықтау В.И. Андреев, О.С. Газман, Н. Б. Крылова, H.Л. Куликова және т.б. зерттеулерінде көрінеді. Педагогикалық қызметтегі тұлғаның кәсіби дамуына көптеген ғылыми жұмыстар арналған (Гоноболин Ф.Н., Крутецкий В.А., Кузьмина Н.В., Маркова А.К., Сластенин В.А. және т.б.). Әлеуметтік қызметтегі болашақ кәсіби тұлғаның кәсіби дамуы Н.М. Ахмерова, В.Г. Бочарова, Т.А. Макаренко, М.Митина және т.б. еңбектерінде көрініс тапты. Әлеуметтік педагогтың кәсіби маңызды қасиеттерін дамыту мәселелері Н.Р. Битянованың, Т.А. Василькованың, Ю.В. Василькованың және т.б. еңбектерінде қарастырылды. Ғалым Қ.А. Сарбасованың зерттеуінде білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі жаңа парадигмаға өтудің жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа мақсатының жетістіктерімен байланысты. Жаңа парадигманың маңызды компоненті – тұлғаның өзіндік даму тұжырымдамасы болып табылады. Өзіндік даму – бұл ішкі және сыртқы әлеммен байланысу қабілетін қалпына келтіру. Тұлғаның әртүрлі саладағы икемділіктері мен қабілеттерін дамыту оның дербес ерекшеліктеріне, өзіндік талдау, өзіндік баға беру қабілеттеріне байланысты, – деп көрсетсе, жеке тұлғалық өзін-өзі дамыту дегеніміз – дамушы адамда бар және қажетті әлеуметтік, психологиялық деңгейлер арасындағы дамудың қозғалтушы күші болып табылатын қайшылық тудыратын психологиялық «адам қалыптастыру» механизмі. Өзін-өзі дамытуда ізгілікті ұстанған әлеуметтік педагогтардан қолдау көріп және мақсатты түрде өз іс-әрекет тәжірибесі мен қарым-қатынас аясын кеңейте алады. Сондай-ақ, оң нәтиже берген әлеуметтену жеке тұлға дамуын өзектендіре отырып, яғни өзін-өзі дамыту мен әлеуметтенудің байланысын көре аламыз. Алайда ХХ ғасыр соңынан бастап білім беру жүйесі білім берудің гуманистік парадигмасына сәйкес дамиды, себебі сол жүйенің аса маңызды құндылығы ретінде адамның тұлғасы болып белгіленген деп тұжырымдаймыз. Сондықтан, қазіргі болашақ мамандардың әлеуметтік саласына дайындық деңгейі, олардың білім беру жүйесінде үздіксіз білім алуы, шығармашылық тұрғысынан кәсіби өзін-өзі дамытуы, қоғам дамуының нарық жағдайында, қажетті ғылыми педагогикалық шарттарының айқындалуы деп түсінеміз. Қоғам дамуының нарық жағдайында білім алушыға қойылатын талаптардың бірі – ол жақсы кәсіби дайындығы бар, жеке тұлғалық, сондай-ақ, кәсіби өзін-өзі дамыту, өз бетінше жұмыс істеу және қарым-қатынас жасау, әлеуметтік саласына бейімделу қабілетін игерген, жоғары дәрежедегі мамандықтың талаптарын игерген тұлғанының дамуы мен қалыптасуы. Адам әлеуметтік болмыс болғандықтан, адамның өзін-өзі дамытуы оның әлеуметтенуі мен тәрбиесі процесінде жүреді деп саналады. Әлеуметтенуді субъектіні дамуда үлкен рөл атқаратын белсенді іс-әрекет процесіне қоспай жүзеге асыру мүмкін емес. Тек белсенді іс-әрекеттің арқасында адам кәсіби салада жетістікке жете алады [3]. Жаһандану жағдайында өркениетті мемлекеттерде тәрбиенің теориясы мен практикасындағы жетекші тенденция – әлеуметтік педагогика рөлінің белең алғанын көрсетіп келеді. Қоғамдық өмірдің рухани жаңғыруы Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде адами-тұлғалық қатынастың атмосферасын объективті тұрғыдан жасалуын талап етеді. Бұл өз кезегінде кәсіби мемлекеттік-қоғамдық тәрбиелеу құрылымдарының өмірден, отбасынан, әлеуметтік-мәдени ортадан алшақтауын жою арқылы жастарды әлеуметтік тәрбиелеу жүйесін өзгерту жолдарын іздестіруді қажет етеді. Әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуы оларда берілген қызмет түрін жүзеге асыруда қалыптасқан кәсіптік бағыттылықтың, кәсіби өзін-өзі дамытуды жүзеге асыру қабілетінің болуын және рефлексифтік шеберлігінің дамығандығын болжайды. Үздік отандық және әлемдік практикаларға сәйкес білім және ғылым жүйесін одан әрі дамыту жөнінде шұғыл шаралар қажет. Мысалы, ЭЫДҰ мүше елдер мен әріптестердің саясатына жасалған шолуға (Education Policy Outlook 2018) сәйкес білім берудегі мемлекеттік саясаттың басты назары алты салада шоғырланады: 1) теңдік және сапа; 2) білім алушыларды болашаққа дайындау; 3) білім беру ұйымдарын жақсарту; 4) бағалау жүйесі; 5) басқару және 6) қаржыландыру. Бұл ретте елдер ағымдағы даму деңгейіне және қолда бар мүмкіндіктерге байланысты өздерінің күш-жігерін аса маңызды міндеттерді шешуге бағыттайды. Көрсетілген салалар шеңберінде «Педагогтердің кәсіби дамуы және жоғары мәртебесі» басымдылығын да белгілейді. Халықаралық бағалар мен практикаларды, алынған міндеттемелер мен қол жеткізілген нәтижелерді ескере отырып, Қазақстан таяудағы 6 жылда білім және ғылым сапасын жақсарту жөнінде түбегейлі шаралар қабылдауы қажет. Осыған байланысты бағдарлама негізгі анықталған проблемаларды шешуге, білім және ғылым жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және ЭЫДҰ елдерінің үздік практикаларына жақындау үшін оны дамытуға бағытталған. Сондықтан да, зерттеудің негізгі маңызды жағы - болашақ маманның өзін-өзі дамытуын зерттеу жұмысы адам дамуының негізгі философиялық, психологиялық, педагогикалық теорияларын талдауды айқындайды. Зерттеудің келесі маңызды жағы – белгілі бір әдіснамалық ұстаным мен тұлғаның өзін-өзі дамытудың зерттеу әдістемесін таңдау. Болашақ маманның өзін-өзі дамытудың проблемасы үш тұрғыдан қарастырылып, мағыналары ашылуы тиіс: философиялық, психологиялық, педагогикалық. Философиялық зерттеулерде мәселе адамды дамыту тұрғысынан қарастырылады. Психологиялық зерттеулерде тұлғаның дамуы өзін-өзі дамыту тұрғысынан зерттеленеді. Педагогикалық зерттеулерде болашақ маманның кәсіби дамуы тұрғысынан қаралады. Философиялық, психологиялық, педагогикалық зерттеулерде қарастырудың келесі бір негізі - болашақ маман-педагог адам ретінде, тұлға ретінде, маман ретінде кәсіби өзін-өзі дамытудың субъектісі ретінде болуы. Әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесі философияда, психологияда және педагогикада анағұрлым терең зерделенуі үшін белгілі бір тәжірибе жинақталған. Философиялық, педагогикалық және психологиялық ғылымда адам тұлғасының қалыптасу мәселесі бойынша білім қоры жинақталған. Оларға философтардың жасаған гуманистік тұжырымдамалары жатады. Қарастырылып отырған мәселені философиялық тұрғыдан өзін-өзі дамытудың жолдарына зерттеу жүргізген, М.М. Бахтин [4], В.С. Библер [5], Н.А. Бердяев [6], П.А. Шавир [7], О.Н. Крутова [8], М.К. Мамардашвили [9], М.М. Рыскулова [10], т.б. адам тұлғасының ерекшелігіне, өзгешелігі мен өзіндік құндылығына, адамның рухани дамуына, өзінің өмірлік орнын айқындау мен экзистенционалдық таңдауға дайындығын көрсетеді. Ал, психологиялық тұрғыдан, өзін-өзі дамытудың маманның бағытына қарай К.А. Абульханова-Славская [11], А. Адлер [12], Л.С. Выготский [13], В.П. Зинченко [14], И.С. Кон [15], А. Маслоу [16] тұлғаның өзін-өзі дамытуы мен шығармашылық өзін-өзі айқындау механизмі ретінде саналық және мәндік сипатын зерделеді. Әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамыту, жетілдіру мәселесін педагогикалық тұрғыдан өзін-өзі дамытудың жоғары рухани құндылықтары адамның еркін дамуы мен өзін-өзі анықтауы өзіндік қабілетін жүзеге асырудағы құқықтарын Я.А. Коменский [17], Ж.-Ж. Руссо [18], В.А. Сухомлинский [19], К.Д. Ушинский [20] педагогикалық процесінің маңыздылығы мен маманның ерекшелігін айқындау В.И. Андреев, [21], О.С. Газман [22], Н.Б. Крылова [23], Л.Н. Куликова [24] зерттейді; педагогикалық қызметте жеке тұлғаның кәсіптік дамуын Ф.Н. Гоноболин [25], В.А. Крутецкий [26], Н.В. Кузьмина [27], А.К. Маркова [28], В.А. Сластенин [29]; әлеуметтік іс-әрекетте жеке тұлғаның кәсіптік дамуын Н.М. Ахмерова [30], В.Г. Бочарова [31], Т.А. Макаренко [32], Л.М. Митина [32] әлеуметтік педагогтың кәсіптік қасиеттерін Н.Р. Битянова [33], Ю.В. Василькова [34]; болашақ маманның қалыптасуына және кәсіби қабілетін А.А. Деркач [35], Н.В. Кузьмина [36], В.И. Волынкин [37] сонымен қатар Қазақстандық ғалымдар А.Р. Ерментаева [38], Б.А. Тұрғынбаева [39], Г.Ж. Меңлибекова [40], Қ.Қ. Шалғынбаева [41], Н.Б. Ковалева [42] және т.б. зерттеулерінде қарастырылды. Қазақстандық ғалымдардың әлеуметтік педагогтардың сан салалы мәселелерін қарастырғандарына көп уақыт өте қойған жоқ. Мәселен, Р.И. Бурганова [43] олардың кәсіби дайындығының үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың студент жастармен жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі. Батталханов Е.З. оқушы жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды [44]. Меңлібекова Г.Ж. болашақ ұстаздарды әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындаудың жүйесін құруда теориялық-әдіснамалық негіздерін қарастырды, әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке тұлғалық білім беру ретінде анықтады. Ал М.Т. Баймұқанованың зерттеу нысаны болашақ әлеуметтік педагогтардың студент жастарды мен отбасын құру және отбасылық өмірге дайындау жұмысы бойынша кәсіби біліктілігін қалыптастыру [45]. Жоғарыда талданған зерттеулердің барлық маңыздылығына қарамастан, болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттарының негізделмеуі осы мәселенің өзектілігін білдіреді. Осылайша, зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми әдебиеттер мен практиканы талдай отырып, аталмыш мәселе тұтас және жүйелі қарастырылмағанына көз жеткіздік, бұл келесідей қарама-қайшылықтар туғызады: әлеуметтік педагогтардың қызметінің сапасын көтеруде кәсіби әлеуметтік педагогикалық білім жүйесін жетілдіру үшін болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамытудың ғылыми негіздерінің жеткілікті деңгейде зерттелмеуі арасында; болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамытуға жоғары талаптардың қойылуы мен оларды жүзеге асырудың педагогикалық шарттарының нақтыланбауы; болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамытудың объективті қажеттілігі мен бұл процесті ұйымдастыруды ғылыми-әдістемелік қамтамасыздандырудың жеткіліксіздігі арасында қарама-қайшылықтар туындап отыр. Осы анықталған қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру, біздің мәселемізді айқындауға және зерттеу жұмысымыздың тақырыбын «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттары» – деп таңдауымызға негіз болды. жүктеу/скачать 6,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|