Имашева турсынай бахытжановна
жүктеу/скачать 6,21 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың теориялық негіздері»
- «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық негіздері
- «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың тәжірибелік-эксперименттік жұмысы»
- Қорытындыда
- 1 БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың генезисі
| Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі дәлелденіп, ғылыми аппараты: нысаны, пәні, мақсаты, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы, теориялық негіздері, зерттеу көздері, әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық маңыздылығы, нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі көрсетілді.
«Болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың теориялық негіздері» атты бірінші тарауда болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесінің зерттелу генезисіне, алғышарттарына сипаттама жасалып, зерттеу мәселесінің теориялық-әдіснамалық негіздері айқындалды. Болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудағы педагогикалық тұғырларының ерекшеліктері анықталған. «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық негіздері» атты екінші тарауда болашақ әлеуметтік педагогтардың жеке тұлғалық, кәсіби өзін-өзі дамыту сапаларының өзара байланысы ашып көрсетіліп, жеке тұлғалық, әлеуметтік-психологиялық, ұйымдастырушылық-іскерлік сапалары анықталып, педагогикалық шарттары анықталып және моделі жасалынып, оның өлшемдері мен көрсеткіштері, деңгейлері айқындалған. «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың тәжірибелік-эксперименттік жұмысы» атты үшінші тарауда болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың әдістемелік кешені: «Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамыту» элективті курсының бағдарламасы әзірленеді. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың ұйымдастырылу барысы анықталып, оның нәтижелері өңделеді. Қорытындыда зерттеудің негізгі қағидалары, нәтижелері тұжырымдалып, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар берілген. Қосымшада зерттеудің тәжірибелік-эксперимент жұмыстарында қолданылған әдістемелер, студенттерге арналған сауалнамалар ұсынылған. 1 БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың генезисі Қазіргі қоғамның әлеуметтік тапсырысы бойынша бәсекеге қабілетті, үздіксіз өзін-өзі дамытуға және өз қабілетін жетілдіруге бағытталған тұлға талап етіледі. Осыған орай, жоғары оқу орындарында оқыту-тәрбие беру процесінің маңызды элементі ретінде студенттердің кәсіби өзін-өзі дамыту процесін қамтамасыз ету керек. Кәсіби өзін-өзі дамыту феноменінің генезисіне тарихи-педагогикалық тұрғыдан мазмұндық сипаттама жасау және болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың теориялық негіздерін қарастыру «кәсіби өзін-өзі дамыту» ұғымына берілген анықтамаларды айқындауды қажет етеді. Осы мақсатты жүзеге асыруда антикалық философиялық, ғылыми педагогикалық, психологиялық және әлеуметтік педагогикалық әдебиеттерге талдау жасауда тарихилық қағидасының маңызы ерекше. Зерттеудегі тарихилық – нақты тарихи жағдайларға байланысты құбылыстардың қалыптасуы мен дамуын анықтайтын, табиғаттың ғылыми бейнесін және оның даму заңдылығын ашып көрсететін таным қағидасы. Тарих нәтижесі алдын ала анықталатын үдеріс емес, ол тарихи дамудың объективті заңдылықтарының әртүрлі жолымен өтеді. Кәсіби өзін-өзі дамыту феноменіне адамзат қоғамында барлық уақытта ерекше назар аударылған. Осы ұғымдардың маңызын ашу мақсатында бастапқыда оны талдаудың философиялық, психологиялық және педагогикалық қырларын зерттеу керек. Философиялық қырынан, кәсіби өзін-өзі дамыту «ішкі қайшылықтармен және сыртқы факторлармен анықталатын құбылыстың өз-өзінен қозғалысы; материалдық және идеалды объектілердің қайтымсыз, бағытты, заңды өзгерістері ретінде» қарастырады. Тек барлық аталған үш қасиеттің бір мезгілде болуы ғана басқа өзгерістер арасында барлық даму процесін бөліп алады А.К. Маркова кәсіби өзін-өзі дамыту – бұл тек позитивті өзгерістер; даму – бұл кез келген өзгерістер: позитивті де, жағымсыз да, регрессивті де, прогрессивті де [46]. В.И. Андреев кәсіби өзін-өзі дамыту ретінде «анағұрлым жалпы заңдылығы оның даму жағдайынан өзін-өзі дамытуға ауысуы болып табылатын жүйенің мақсатты өзгеру процесін және нәтижесін» түсінеді [47]. Отандық психологияда «кәсіби өзін-өзі дамыту» ұғымы сыртқы – экологиялық, социомәдени, сондай-ақ ішкі –организмнің мөлшерлі және сапалы өсуін байланыстыратын физиологиялық, психикалық, тектік-биологиялық процестермен анықталады. С.Л. Рубинштейн адамның дамуын тоқыраған, істеліп бітуге айналған, жүре пайда болған жаңа даму күйінің негізі ретінде сапалы жаңа реттеу процесімен қатар жүретін операцияларды, әрекеттерді жалпылау және бекіту арқылы қабілеттерін дамыту ретінде түсіндірді [48]. Көріп отырғандай, авторлардың көпшілігі кәсіби өзін-өзі дамыту өзгеру арқылы түсіндіреді. Осы кезде кәсіби өзін-өзі дамыту процесінің қозғаушы күші ретінде, біздің көзқарасымызша, табиғи, әлеуметтік және педагогикалық факторлар қатыса алады. Адам туралы түрлі ғылым (философия, психология, педагогика) өкілдері осы факторлардың даму процесіне әсері туралы өз пікірлерін ұсынады. Мысалы, ағылшын философы және педагогы Джон Локк, «адамның жаны таза тақта болып табылады, оған тәрбие өзінің жазбасын салады» деп санады [49]. Басым көпшілігі, адам «таза тақта» болып туылмайды, себебі табиғат, тұқым қуалаушылық оның тектік бастауына болашақ дамуын алдын ала анықтайтын қасиеттерді қалыптастырғанын дәлелдейді. Осы қарама-қайшы көзқарастармен күресуге ғалымдардың үшінші тобы кіріседі, олар кәсіби өзін-өзі дамыту процесі әлі жеткілікті зерттелмегені және көбінесе оның стихиялы жүретіні туралы айтады. Шындығында, кәсіби өзін-өзі дамыту процесі, қайсыбір дәрежеде спонтанды болып табылады, бірақ адамның дене бітімінің, психикалық және әлеуметтік қасиеттерінің дамуы биоәлеуметтік жүйелерді дамытудың жалпы заңдары әсерінен жүреді. В.Г. Маралов, адамның биоәлеуметтік тіршілік иесі ретінде анықтамасын басшылыққа ала отырып, қажеттіліктерді биологиялық (тамақ, су, жылу, ауа және тағы басқаларының қажеттілігі) және әлеуметтік (еңбек, таным, даму, қарым-қатынас, жетістіктер және т.б. қажеттілігі) түрге бөледі. Автор кәсіби өзін-өзі дамыту процесс ретінде ерекше белсенділік түрінің көрінісі ретінде көреді [50]. Осыған орай, оның негізінде даму қажеттілігі деп атауға болатын қажеттілік жатыр. Гуманисттік психологияның мойындалған беделінің бірін америкалық ғалым К. Роджерс адамдарда кейде өздерінде болмайтын қабілеттер мен негізгі нышандарды жан-жақты дамыту үшін емес, өз қабілетін жетілдіру үшін шексіз әлеует болатынын атап өтті [51]. Жеке тұлғаның кәсіби өзін-өзі дамыту процесінің психологиялық негіздерін К.А. Абульханова-Славская, А. Адлер, Л.С. Выготский, В.П. Зинченко, И.С. Кон, А. Маслоу, К. Роджерс, С.Л. Рубинштейн, Г.А. Цукерман және т.б. қарастырды. Отандық психолог В.В. Столин, адамның үш ұйымдастыру деңгейін: организм, әлеуметтік индивид және жеке тұлғаға бөле отырып, соңғысын таңдау жасау, өз өмір жолын құру, өз тәртібін айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жүйесінде үйлестіру қабілеті ретінде сипаттады. Басқаша айтқанда, кәсіби өзін-өзі дамыту субъектінің өзінің «өзіндігін» дамыту бойынша белгілі бір саналы қызмет енеді, жеке тұлғаның социумнан, мәдениеттен идеалды, эталонды танымдық іздеуі енеді, өзін, өзінің «Менін» қалыптастыру бойынша оның эмоциялық-ерік шиеленісі енеді. «Өзіндік» процестері, басында толық мойындалмайтын, ал уақыт өте анағұрлым айқын және анық жеке басының тұжырымдасын орнату, клиенттің өзіне- өзі әрі философ, әрі психолог, әрі педагог болған кезде басталады. Дәстүрлі отандық педагогикада осы кәсіби өзін-өзі дамыту процестері өзіндегі қоғамдық маңызды сипаттар мен қасиеттерді жетілдіру, санасы мен тәртібінде кемшіліктерді жеңу ретінде талқыланды. Бүгінде кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесі мазмұны жағынан иерархиялық тұрғыдан әртүрлі тарихи-әлеуметтік деңгейге ие. Кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесінің тамыры тереңде адамзаттық өзара қарым-қатынас тарихында ерекше орын алады. Бұл кездейсоқ емес, өйткені кәсіби өзін-өзі дамыту адамның жеке тұлға ретінде, өз өмірінің авторы ретінде, қоғамның, табиғаттың және өзін-өзі түрлендіргіш ретінде қалыптасуын сипаттайтын объективті факт болып табылады. Кәсіби өзін-өзі дамытуды зерделеуде айтарлықтай жетістіктерге жеткен білімнің ең ірі салалары антикалық философия, педагогика және психология деп атауға болады. Тұлғаның өзіндік дамуын талдаудың философиялық қыры оның іргелі мәндік сипаттамаларын танумен байланысты. Өзін-өзі дамыту нәтижелі санат емес, динамикалық құбылыс болып табылады. Кәсіби өзін-өзі дамыту көріністері туралы, тұлғаның өз ойының мазмұнын түсінуі, өзін-өзі тануы Гераклитке тиесілі («Мен өз-өзімді зерттеймін»), сосын біз оны Сократтан табамыз, ол Дельфиялық Оракулдың ізінше өз шәкірттерін өзі-өздерін танып-білуге шақырды. Ішкі әлеміне жүгінушілік және өзін-өзі бағалауды кеңінен пайдалану Марк Аврелий мен Плотинда кездеседі («жан дүниесінің өзіне жүгінуі»), ал кейінірек Августинде де (IV-V ғғ. аралығы) кездеседі, ол өзін-өзі танып-білуді және өзін-өзі анықтауды рухани тақуалық ретінде қарастырады. Бұл өзін-өзі дамыту түсінігіне алғашқы қадамдар болды. Кәсіби өзін-өзі дамыту идеяларын белсенді зерделеуге және жүзеге асыруға шешуші қадам Ағарту дәуірінде жасалды, оның қайраткерлері К.А. Гельвеций, И.Г. Гердер, Ж.-Ж. Руссо) ең алдымен, өзін-өзі тәрбиелу және өз бетінше білім алу көрінісі ретінде санаға (ойлау және сезіну) көзқарастарын нығайтуға ықпал етті. Сол уақыттың идеологиясы мәдениетті адамның жаңа моделінің және гуманисттік білімнің субъективті мазмұнының контурларын анықтады. Ол тұтастай оның өзін-өзі дамытуын зерделеу үшін көп іс жасады (мысалы, А. Гумбольт өзін-өзі тәрбиелеуді адамның табиғи дамуының жалғасы ретінде көрсетті, ал Сен-Симон: «Өз-өзімді зерттей отырып, бір мезгілде барлық адамдарды зерттеймін» деді). Жеке тұлғаның кәсіби өзін-өзі дамытудың кең мәдени және адамгершілік мәнмәтіні – бұл И. Канттың негізгі гуманисттік идеясы. Ол білім беру философиясында одан әрі ізденістер бағытын анықтады. Г. Гегель «Құқық философиясында» адамның өзін-өзі дамытуы туралы өзін мәдениет процесінде «қайта өңдеу» ретінде айтады. И. Канттың антропологиялық және гуманисттік идеялары Л. Фейербахтың еңбектерінде, атап айтқанда, оның бәрі өзіндікке, өзін-өзі қабылдауына, басқаларды «Мен» арқылы танып-білуге бағытталған «Этикасында» одан әрі даму алды. Нақты түрде барлық философтар кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесіне өзінің үлесін енгізеді. И. Фихте ілімінде «өзіндік» – бұл ойлардың өздігінен қозғалысы, ал «Мен» - белсенділіктің негізгі алғышарты. Г. Спенсер өзіне деген көзқарасын қарым-қатынастың басты типтерінің бірі деп атайды және оған өзінің ішкі дүниесіне көз салатын сананы және субъектінің өзіне және қоршаған ортаға қарым-қатынасына алаңдау енеді [52]. В. Дильтей өзін-өзі анықтау туралы өзін-өзі анықтаудың негізгі түрі ретінде айтады. Э. Шпрангер – өзінің «Менін» ашу туралы. М. Вебер жеке тұлғаның бостандығы мен өзін-өзі анықтауынан сананың жоғары жетістігін табады. Одан әрі өзін-өзі қозғаудың мәні Бруно, Гольбах, Лейбниц, Кант және т. б. еңбектеріндегі қараудың нысанасы болды. Өзін-өзі қозғаудың ең жоғары дәрежесін Гегельдің философиясы алды. Алайда, ол материяның өзін-өзі қозғалуын емес, логикалық ойлаудың нысандарын зерттеді, «абсолютті рухтың» (ұғымның) өзін-өзі дамыту идеясын ұсынды, бұл сыншылардың идеалистік және өзін-өзі дамыту туралы философиялық түсініктерінің метафизикалығына өкінуіне себеп болды. Дегенмен, олар әзірлеген өзін-өзі дамыту және кәсіби өзін-өзі дамыту жүйелері категориялық аппарат кейінгі зерттеулерге негіз болды. Гегель өзін-өзі қозғалту мазмұнын сипаттау үшін өздігінен қозғалу атрибуциясы үшін пайдаланылатын өздігінен қозғалу, имманенттілік, дербестік ұғымдарын қолданды. Сонымен қатар, қазіргі әдістемелік ойлау үшін жүйелілік принципін қолдану өзекті болып қалуда, оны жүйелі түрде жүргізу Гегельді өзіндік жүйелік сипатты – өзін-өзі дамытуды болжауға алып келді: «Гегель тұжырымдамасында жүйелілік пен өзін-өзі дамыту туралы түсінік тығыз байланысты: шын мәнінде жүйе түрінде ғана, екінші жағынан, өзін-өзі дамытатын жүйе тек шынайы болуы мүмкін». Материяның іргелі қасиеттері ретінде өзін-өзі қозғалудың диалектикалық-материалистік дамуын К. Маркс, Ф. Энгельс жүргізді. Даму туралы диалектика-материалистік ілімнің негізгі жағдайы даму көзін жүйеге қатысты емес, жүйенің ішіне жатқызу болды, басты назар «өзін»-қозғалыс көзін тануға ұмтылады. Материалистік диалектикада кәсіби өзін-өзі дамыту өз еркімен өзгеру ретінде қарастырылады, тек сыртқы факторлардың әсерінен болатын қозғалысқа қатысты қарама-қарсы қою өзін-өзі дамыту кезінде сыртқы ықпалдар модифициялық немесе жанама рөл атқарады». Философиялық энциклопедиялық сөздікте кәсіби өзін-өзі дамытуға келесі анықтама берілген. «кәсіби өзін-өзі дамыту – бұл сыртқы факторларға тәуелсіз ішкі себептердің күшімен жүретін даму; ішкі қайшылық негізінде өздік қозғалу» [53]. Бұны бірізді философиялық категориялар тізбегінің көмегімен толық қарастырамыз: қозғалыс – өздігінен қозғалыс – қарама-қайшылық. жүктеу/скачать 6,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|