>м. Жцмабаев. Педагогика. Алмат ы

көретін түстері де болады. Осы түстерді пайдаланып, сурет 
салуға өркім өр түрлі икемділіктерін байқатып, бүрьшғыдай 
емес сөредегі сурет кітаптарын ж иі пайдаланады. Олардың 
ендігі бір аса қүштарлықпен кірісетін сабактары би билеп, өн 
айтуға, өр түрлі өуендерді тыңдауға көбірек мөн береді. Кейбір 
өндерді ерекше үнатқандықтарынан оны саналы түрде жаттап 
алуға да тырысады. Бүл кездегі олардың талғамдарына арнайы 
көң іл а у д а р ға н ж өн. Ә йтпесе ө зар а тү с ін іс п е у ш іл ік тің
салдарынан, өте ыңғайсыз қайш ы лы қтар да тууы мүмкін. 
Б аланы ң өзіне үнайты н түсініктеріне барынш а зер салып 
тыңдау керек, оны дамытып отыруға көңіл бөлу керек.
Т өрт ж а с тағы б а л а н ы ң тәу л ік тік тірш ілігі
Бөбекжай мен балабақшадағы төуліктік тірпгілігі, жалпы 
алғанда көп жағдайда бір-бірімен үксас болып келеді. Негізгі 
ай ы рм аш ы лы к, б а л а л а р д ы ң ж а с ы н а қ а р а й ү й ы қ т а у
м ер зім д е р ін ің ү за қ т ы ғ ы м ен ө зін е-ө зі қ ы зм е т етуд ің
б ая у л ы ғы м ен с и п а т т а л а д ы . Б ө б ек ж ай д а тө рб и ел ен етін
сөбилердің уақыты тамақтануға, жуынуға, киінш-Епешінуге 
көбірек кетсе, 4 жастан ары қарай балабақшадағы балалардың 
уақы ты негізінен сабаққа, ойынға, еңбек етуге жүмсалады. 
Қалай болғанда да балалардың қай тобының болмасын дүрыс 
дамып жетілулері үшін, белгілі бір мөлшердегі режім қажет. 
Ал қандай болмасын режімдер тек қана ғылыми түрде жан- 
ж ақты зерттеліп, сонан кейін ғана төжірибеде қолданылып, 
белгілі болады. Баланың тәулік бойындағы тіршілік ырғақтары 
үнемі бір мезгілде қайталанып отыратьш болғандықтан, оның 
орындалу шарттары да бірте-бірте жеңілдей береді. Осындай 
бір қалыпты ырғаққа түскен балалардың үйықтауы да, түруы 
да, тіп ті үғы м тал д ы қ қ аб іл еттер і де ж ы лд ам қал ы п таса 
бастайды.
Т а м а қт а н д ы р у. Б а л а б а қ ш а д а ғ ы б ал ал ар д ы ң дүры с 
дамып-жетілуі үшін, төуліктік режімдердің қатаң сақталуы 
қандай каж ет болса, олардың там ақтануы ны ң мерзімі де, 
сапасы да, мөлшері де өте үқыпты қадағалауды талап етеді. 
Өйткені, әсіп келе жатқан ағзаға сапалы тамақты саналы түрде 
ғылыми негізде пайдаланған жөн. Сонда ғана оның жемісі мен 
жетістіктерін көреміз. Балалар ағзасына қаж етті тамақты — 
м өлш ерден көп бергенде немесе б ел гіл і бір м өлш ерден 
а з а й т қ а н д а — б алан ы ң д үры с ө с іп -ж е тіл у ін е ж а й с ы з 
ықпалдарын тигізеді. Ңазіргі кезде балабақшада қолданылып
29

жүрген тамақтану кестесі: үш сағат сайын төрт рет тамақтану 
негізінен дұрыс екенін айтқан жөн, осыған орай, балаларды 
там ақтанды ру барысындағы төрбиеге айрықш а мөн берген 
абзал. Мөселен, балаларды там ақ ішуге өзірлеуде олардың 
ж у ы н ы п -с ү р т ін у л е р і, ү стел басы нда оты р у м өн ері мен 
жаны нда отырған сөбилермен қары м -қаты настары , там ақ 
ішуге өзін-өзі өзірлеуі сияқты толып ж атқан төрбиелік мөні 
зор дағдылардың өрқайсысын баланың м інез-қүлықтарьш а 
дүрыс сіңістіріп, күнд елікті өдеттеріне айналтуды ң өзі аз 
ш аруа емес.
Даладан жуыньш-шайьшып тамақ ішуге келгенде жаю лы 
түрған дастарқанның көркем де әдемі болғанын сөбилер өте 
жақсы көреді. Алпақ түсті дастарқанның үстіндегі ыдыс-аяқтар 
түрлі-түсті суреттерімен көз тартып түрса, айнала отырған 
сөбилердің де көңіл-күйлері тасып, тамақ іпгуге деген төбеттері 
күшейе түседі.
С онды қтан т а м а қ т ы у а қ ы т ы л ы беру м ен а с ы қ п а й
тамақтандырудың мерзімдерін қатаң сақтау қаж ет. Ж алпы
айтқанда тамақтану кезіндегі тазальщ сақтау мен қайырымды 
қ а р ы м -қ а т ы н а с б а л а л а р д ы ң б ой лары н д ағы із г іл ік т е р д і 
б а й қ а т а т ы н н ағы з сы н д ар л ы сөт деуге өбден болад ы . 
Там ақтану үстінде бөрі де байқалады. Мүнда тазалы қ пен 
с ү л у л ы қ қ а б а у л у д а, ө д е п тіл ік пен и н а б а т т ы л ы қ қ а
талпындыру да, тіпті өділет пен ж ом арты ққа төрбиелеу де 
жарыса жүретінін үнемі есімізден шығармағанымыз жөн. Егер 
бала мөдениетті тамактануды игерген болса, жинастырып, ол 
көп нөрсені іштей түсінуге жетілгендігін аңғартады. Бүл аса 
үлкен жетістік.
Ү йц ы . Т а з а л ы қ қ а ү й рен ген 4—5 ж а с а р б а л а л а р
төрбиеш інің көм егінсіз-ак, өздері келіп, төсек-орындарын 
ж иы сты ры п, ж а й ғаса бастайды. Әуел бастан балаларды ң 
үйқыға өзірленуі дүрыс қалыптасқан болса,олар ешқандай 
а р ты қ қи м ы л -ө р екеттер сіз-ақ тез ар ад а ү й ы қ тап кетеді. 
Балабақшадағы режімдердің ауысу сөттері ың-шьщсыз болса, 
бүл төрбие мен төлімнің дүрыс жүргізілгендігін байқатады. 
Оның толы п ж а т қ а н іш к і за ң д ы л ы қ т ар ы бар. М өселен, 
үйы қтар алдында төрбиеш і балаларды сабырлы ж ағдай ға 
ауыстырып,осы сөттегі ж ақсы қыльщтарымен көңілдендіруге 
тиісті. Осы тектес істер төулік бойы өз міндеттерін дүрыс 
атқаратын болса, жетістік соғүрлым мол болмақ.
3 0

Б а л а л а р ұ й қы дан ж а й б а р а қ а т ояны п, ж а қ с ы көңіл- 
күйлерімен жуынып-шайына бастайды. Олардың осы сабырлы 
да, төрбиелі қалыптары өрі қарай өзінід жалғасын тауып, ойын 
үстінде де, жүргізілетін өр түрлі сабақтар үстінде де, серуенде 
де бүзылмауға күш-жігер жүмсала беруі керек.
Тәрбие ж цмыстарын уйы м даст ы ру. Б а л а б а қ ш а д а ғы
тө рб и ен ің м ө н ін е р е к ш е а т а ғ а н ж ө н . Б а л а н еғү р л ы м
көпшіліктің ортасьгада төрбиеленсе, соғүрлым көппгіл, жан- 
ж ақты жетілетіндігі зерттеліп анықталған. Мүндай төрбие 
баланы ең б ексү й гіш тікке қал ы п тасты р ад ы . Өйткені, ол 
ең б егін ің ж е м іс ін б а сқ а б а л а л а р д ы ң ең б егім ен ү н ем і 
салыстыра отырып, айқын да анық бағалай алатын жағдайда 
өседі. Б ал а үш ін өз еңбегінің ж етістіктер ін сезіну үлкен 
қуаныш. Оны алға үмтылдырып, үнемі жетістікке жеткізетін 
де осы қуаныш. Көптеген ғалым-педагогтар ер жете бастаған 
балаларға ж ан-ж ақты төрбие берудің мөнін қүптай отырып, 
оның ж еке-дара белгілерін де көздің қарашығындай сақтау 
керектігін айтады. Төрбие сабақтары нда оларды барынша 
ескеруге тырысады. Балабақшадағы төуліктік жөне ж үмалык 
сабақтардың ж оспары н алды н-ала ж асағанда осы ж ай л ар 
ескеріледі.1
БЕС Ж А С А Р Б А Л А Н Ы Ң ТӘ РБИ ЕСІ
5 ж асқа қараған балаларға төн сипаттар — ағзаның жедел 
өсу кезеңі болып табылады. Бір ж ы л аралы ғында баланың 
салмағы 1,5—2 кг артады, бойы — 6—7 см өседі. Бес жастағы 
баланың салмағы — 19 кг, бойы — 110 см, көкірек аумағы 54— 
55 ъм-ге жетеді. Миы жедел толысып, мидьщ үлкен жарты іпар 
қаб ы ғы н ы ң қ ы зм е т і ж е тіл ед і, ас ты ң ғы ми қ ы р ты сы
орталығыньщ мінез-қүлыққа қатысты ықпалы айтарлықтай 
болады. Баланың негізгі кимылдарының жетілуінде * сапалы 
өзгерістер пайда болып, мүны оңай өрі табиғи орындауы 
артады.
Өз өрекетін ж оспарлау, белгілі бір ойын накты түрде 
көрсетіп, іске асыра білу пайда болып, жетіле түседі. Мүның 
ж ай талпынудан, ниет білдіруден өзгеш елігі сол — бала өз 
мақсатын үғынумен қатар, оған жетудің тәсілдерін де түсіне 
бастайды. Бірлесіп ойнайтын сюжетті-рөлдік ойындардьщ мәні

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: