С. Ғаббасов. «1 згіліколіппесі», 1-кітап, А лмат ы , 1991 жыл

ерекше арта түседі. Ойын — бүл кезде бала өрекетінің басты 
тү р і болы п табы лы п , м ін ез-қү л қы н ы ң б ар л ы қ ж а ғы н а н
өзгеруіне себепші болады.
5 ж асқа қараған балалар сюжетті ойьш материалын өздері 
ойлап тауып, рөлдерді өзара келісіп, бөлісе алады. Сондай-ақ, 
қи м ы лды ж өн е д и д акти кал ы қ ойындардың мөні ерекш е. 
Мүндай ойындарда балалардың таным үрдістері қалыптасып, 
б ақы л ам п азд ы ғы , ер еж еге бағы на білуі ж етіл ед і, м інез- 
қүлы қтары орныға бастайды. Негізгі қимылы жетіле түседі.
Ойынмен қ а та р бес ж а с қ а қараған балалар өрекетінің 
өнімді түрлері (қүрастыру, таңданымпаздық) тез өседі. Олардың 
түпкі ойы өлі де айкын, түрақты болмағанымен, суреттерішң 
сю ж еті, қү ры лы сы сан т ү р л і бола бастайды. Т өң іректегі 
қүбылыстарды қабы лдаулары бүрынғыдан гөрі айқы ндала 
түсед і. Б а л а л а р за т т а р д ы зер ттеу д і, о л ар д ы ң ж е к е
б ө л ш ек те р ін ің бір ізд і б олуы н , б ө л іктер а р а сы н д а ғы
арақатынасын белгілей білуді меңгереді.
Б үл ж аста балалар негізгі үлгілермен танысу арқы лы
з а тт ар д ы ң сы р тқы қаси еттер ін ; түсін, піш інін, көлем ін, 
за тт а р д ы ң а р а қ а ш ы қ т ы гы н ы ң к аты н асы н , м у зы к а л ы қ
д ы б ы стар д ы ң ы р ға ғы н д ү ры с б ағал ай д ы . Б а л а н ы ң ой 
қабілетінде ж етілгендік, алға басқандық байқалады . Олар 
заттардың жалпы белгілерін сыртқы қасиеттеріне, материалы- 
на, қаж етіне қарап аж ы рата бастайды, заттарды топтайды, 
қүбылыстар арасындағы қарапайым себепті байланыстарды 
түсіне бастайды. Б алалар белгісізді анықтауға бағытталған 
төжірибесіне сүйеніп, өздері көптеген сүрақтарға жауап беруге 
талаптанады.
Бес ж а с қ а қ ар аған б алал ар байланы сты ры п сөйлеуді 
белсенді тү рд е м ең геретін , ш ағы н өдеби ш ағы р м алар д ы
қайталап айтып беретін, өзінід жеке өмірінен кейбір оқиғалар 
туралы , суреттер, ой ы нш ы қтар ж ай л ы өңгімелеп беретін 
жағдайда болады.
Б елгілі бір ж ағд ай ға сөйкес туатын эмоциямен қ а та р
төрб и ен ің ы қ п ал ы м е н б а л а л а р д ы ң бойы нда а д а м д а р ға , 
қ ү б ы л ы с қ а т ү р а қ т ы қ а т ы н а с ы н б а й қ а т а т ы н сезім д ер
ж и нақтала бастайды, айналасына пайдалы болуға, біреудің 
қаж етіне ж арау ға талпынады, қүрдастары на деген достық 
қаты насты байқатады; өзінің тілегін үлкендердің талабьша 
бағындыра білуі, тапсьфылған іске жауапкершілікпен қарау 
сезім інің б астап қы ны ш аны (ай н ал асы н д ағы л ар ға оның 
нөтижесі өте мөнді) қалыптасады.
Е с т и я р л а р тоб ы н дағы б а л а л а р өз м ін е з-қ ү л қ ы н
жолдастарының мінез-күлкымен саналы түрде үйлестіре алады,
32

өзінің ж әне өзгелердің мүмкіндігін бағалайды, негізінен іс- 
өрекет саласында кұрдастарьша көмектесіп, жалпы мақсатқа 
жетуге бағытталған өрекетін достарымен келісіп, бірлесіп істей 
алады.
Адамгершілік сезімнің өсуіне қарай эстетикалық сезімі де 
жетіліп, өлең, өңгіме, ертегі, иллюстрация, сурет жөне өннің 
мазмұнына пікір айту қабілеті артады, көркем піығарманың 
жағымды кейіпкерлеріне ниеттестік білдіруі айқьш көрінеді. 
Бұл ж астағы балалар нақты көркем құралдарды , өуеннің 
ж о ға р ғы ды б ы сы е ж өн е ы р ғ а қ т ы қ су ретін , өр тү р л і 
музыкалық аспаптардың тембрін, музыкальщ дыбыстьщ күшін, 
өлеңнід ырғағын сезінеді; прозаны, өлеңді, пьесаны, өнді есте 
сақтайды, таниды; өлеңді инотанциялық жағынан таза айта 
алады; ырғақпен қозғалады; жапсыру мен салған суретінде 
бейне пайда болады.
А Л Т Ы Ж А С А Р Б А Л А Н Ы Ң ТӘ РБИ ЕСІ
А л т ы жасқа қараган балаларга т ән сипат т ар. А лты 
ж асқа караған бала денесінің дамуында ерекш е өзгерістер 
байқала бастайды. Оньщ салмағы айына шамамен 200 грамнан 
қосылып, бойының үзындығы 0,5 см өседі. алты жасқа қараған 
бала бойының үзындығы орта есеппен 116 см, салмағы 21,5 кг, 
көкірек аумағы 56—57 см-ге жетеді. Баланьщ 7 жасындағы 
денесінің орташ а салмағы 22—23 кг, бойы — 119 см, кеуде 
аумағының көлемі — 58—59 см болуға тиісті. Баланьщ мінез- 
қүлы қ өрекетін реттеуде ми қабының рөлі артып, ж оғары 
жүйке жүйесшің қызмет процессі жетіле түседі. Оның қимыл 
белсенділігі едөуір жеделдейді. Бүл жастағылар негізгі қимыл- 
өрекеттерін ж етік меңгеретін болады.
Балалардың үлкендермен жөне қүрдастарымен арадағы 
қары м -қаты насы күрделіленіп, іс-өрекетінің мазмүны мен 
формасы молығып, байи түседі. Сюжетті-рөлдік ойындарда 
олар адамдар арасындағы қарым-қатынасты, қоғамдық өмірдің 
түрлі оқиғаларын бейнелейді. Үйымдасқан түрде бірлесіп ойнау 
бары сы нда б а л а л а р д ы ң ө за р а қ а р ы м -к а т ы н а с ж а с а у
дағды лары (ж ақсы , ж ам анды аж ы рату, ж ақсы ға еліктеп, 
жаманнан жирену т. б.) қалыптасады.
Ойын үстінде қарапайым еңбек дағдылары ж етіледі Сурет 
салу, құрылыс ж асау сияқты жүмыстар кезінде балалар өздері 
ойлаған істерін кенінен жүзеге асыратын болады. Дербес еңбек 
түрін орындау нөтижесінде олардың бойында бастаған істі 
тиянақты аяқтау өдістері қальштасады. Сезіну мен ойлаудьщ

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: