Институты

күрделі, тұрақты жөне жеке композициялары пайда болады.
Негізінен бұл жастағылардың өрекеті қарапайым еңбек 
түрлерін орындауға бағытталады. Өз шама-шарқына лайықты 
тапсырмаларды ынталылыкпен орьшдау нөтижесінде қоғамдық 
еңбек м отиві ерекш е сип атқа ие болды. А й н аласы н д ағы
адамдарға пайдалы жұмыс түрін орындауға ынталанушылык 
көрініс табады. Сөйтіп, өз іс-өрекетін бағдарлап, басқара білу 
дағдыларын меңгеруге, олардың ж ан -ж ақты дамуына негіз 
болады.
Өз іс-өрекетін меңгере білу ойша орындалатын оқу ісінің 
ж ақсаруына өсерін тигізеді.
Төрбиеші ұсынған өртарапты тапсырмаларды өздігінен 
орындау дағдыларыньщ дамуы баланың оқу ісіне, білім алуға 
бейімделуіне ықпал етеді.
Оқу ісіндегі қарапайым формаларды калыптастырудың 
ерекше маңызы бар: бала төрбиеші алға қойған оқыту міндетін 
түсінуге; тапсырма бағытын ғана емес, сондай-ақ, іс-өрекет 
өдісін де а н ы қ т а й ты н н ү с қ а л ар ы н ө зд ігін ен о р ы н д а у ға
қабілетті болады.
Б алалар іс-өрекетті атқару жөнінде, алдағы міндеттерін 
өзара бөлісу ж айлы келісе алады. Бірлесіп ойнау, еңбек ету 
барысында олар өз қимыл-өрекетін үйлестіре білуге, бір-біріне 
көмек көрсетуге үйренеді.
Өздігінен еркін есте сақтау қабілеті пайда болады. Б ала 
б е л гіл і бір м ө тін ді ж а т т а ғ а н д а оны өдей і қ а й т а л а й д ы . 
М атериалдың нақты іс-өрекет үшін маңыздылығы өздігінен 
еркін есте сақтау қабілетін дамытуға көмектеседі (мысалы, 
ойынға қаты су үшін, ересек адамның тапсырмасын орындау 
үшін бір нөрсені есте сақтау).
Есте с а қ т а у , м ү қ и я т ты ң д ау д а ғд ы л а р ы н ы ң д ам у ы
балаларға өз бетімен орьшдау үшін берілетін материалдың 
н ақты лы ғы на (төрбиеші тарапы нан берілген түсініктерді, 
тапсырмаларды тиянақты тыңдау, естеу сақтау) байланысты.
Айналасын байқаудың жөне төрбиешінің ықпал-өсерімен 
баланың заттардың түсін, пішінін, бейнелеу өнері мен өдеби 
ш ы ғарм аларды ң ерекш елігін, м азм үны н түсінуі, оларды ң 
жанрлық өзгешеліктерін неғүрлым сезінуі жақсарады. Музыка 
үнінің ж уан -ж ің іш кел ігі, тембрі, күш і си яқты сипаттары
жөнінде балада белгілі бір үғымдар ж үйесі пайда болады. 
Мүндай үғымдар айналасындағыны жақсы бағдарлай білуге, 
б а й қ аған за т т а р ы мен күбы лы стары н ы ң ер екш ел іктер ін
неғүрлы м д өлірек айы ры п, бағал ай білуіне көм ектеседі. 
Кішкентай балаларға қарағанда ересектердің үғыну, қабылдау
3 4

ә р е к ет і неғүрлы м м ақ с а т т ы си п а тқ а ие бола бастайды : 
бейнеленген нөрсені немесе заттың түсіне қарай, төрбиеші 
көрсеткен бөлшектеріне ерекше назар аудара алады.
Ш ы ғарм аш ы лы қ элем енттер ай қы н ы р ақ бай қалады : 
жапсьфуда, суретті қиюда, өлең айтуда, музыкалық ойында 
балалар өсерлі бейнелерге саналы түрде талпынады. Алты 
ж а с қ а қ ар аған д а ойлауды ң ж о ғар ы ф ормасы — көрнекі 
(образды) ойлау жетіле түседі. Осының нәтижесінде ж алпы 
білімдік сипаты бар дағды -м аш ы қтарды калы п тасты руға 
мүмкіндік туады,
Көрген, танып-білген заттары мен қүбылыстарын талдау, 
кейбір белгілерін (мысалы: үзьшдығы, биіктігі, ені) ажырату, 
салыстыру, заттар арасындағы өзара реттілікті, теңдік пен 
теңсіздікті, бөлшек пен бүтінді т. б. анықтау жөне олар туралы 
қорытынды ж асау қабілеті дамиды. Өздері байқаған заттар 
жөнінде пікір айтып, қарапайым түжырым жасай бастайды.
Үлкендермен неғүрлым күрделі карым-қатынас жасауы, 
қимыл-өрекет түрлерін бірлесіп орындауға қатысуы, ойын мен 
с аб ақ кезд ерінд е ө зар а к ө м ектесу , отбасы мен б а л а л а р
бақшасында қарапайым міндеттерді орындау баланың жеке 
басының ерік пен инабаттылық касиеттерін одан өрі дамытады, 
жаңа сапалы сезімдерін туғызады.
Б ала өз тілегін ш ектеуге, алдына қойы лған м ақсатты
елестетуге, істелінетін жүмыстьщ орындалу әдісі мен төртібін 
мақсатқа бағындыруға, оған ж ету жолында кездескен азын- 
аулақ кедергілерді жеңуге, қол жеткен нөтижелерді дүрыс 
бағалауға үйренеді. «Төулік», «кеше», «бүгін» сөздері туралы 
үғымдарды меңгереді. Сөздік қоры дамып, сөйлеу тілі жетіле 
бастайды. Сөздің дыбыстық қүрамын біршама меңгеріп, сөз 
ішіндегі дыбыстарды көпшілігш дұрыс айтатын болады. Сөз 
тіркестерін, сөздің гр ам м ати кал ы қ формалары н меңгеріп, 
оларды ауызекі сөйлеу кезінде еркін қолдана бастайды. Сөйлеу 
тілі мен сөздік корының жетіле түсуі нөтижесінде сөйлемдегі 
сөздерді бір-бірімен байланыстырып айтуға төселеді. Шағьш 
сюжетті өңгімелер қүрастыруға төселе бастайды. Үлкендермен 
сөзбе-сөз қарым-катынас ж асау формалары, түрлері (диалог, 
монолог) кеңейеді.
Ересектермен болатьш қарым-қатынастың сапалы бола 
түсуі дербес өрекеттің ж ақсаруы н а әсерін тигізеді. Дербес 
өрекетін үлкендердің м адақтауы н қалайды. Өзі жөніндегі 
пікірді тыңдауға, өзара түсінісуге өрекеттенушілік байқалады.
Ересектермен неғүрлым күрделі формада қарым-катынас 
ж а с ау , бірлесіп өрекет ету, ойын үстінде, сабақта өзара
35

көм ектесу, қар ап ай ы м тапсы рм аларды оры ндау ар кы л ы
б ал ал ар д ы ң сезім , е р ік ж өне ж е к е басы ның м ор ал ьд ы қ 
сапалары қалыптасады.
Б алаларды ң өзара қаты н ас ж асауы оларды бір-біріне 
ж а қ ы н д а та д ы , бірін -бірі түсініп, ү н ататы н , үдайы бірге 
ойнайтын шағын балалар тобы (2—3) дүниеге келеді, сонымен 
қ а т а р олар өз күрбы лары на сын көзбен қарайты н болады. 
Олардың кейбір балалармен достық қатынасы нығая түсуімен 
бірге өз топтарына да жақындық сезімі пайда больш, осыдан 
балалардың топтық-бірлестік формасы қалыптасады.
Алты ж асқа қараған балалардың белгілі жағдайға орай 
тү р л і сезім эм оциялары пайда болады. Олар өз сезімдерін 
теж еп , ж а л п ы о р т а қ м үдде үш ін кө п ш іл ікп ен сан асу ға 
үйренеді. Осының негізінде олардың ерік-күш сапасы жетіледі.
Өз талап-тілектерін тежеп, алдына белгілі мақсат қояды 
жөне оған ж ету жолындағы кездескен қиындьщтарды жеңуге, 
өз іс-өрекетін дүрыс бағалауға мүмкіндік алады.
Б А Ғ Д А Р Л А М А Л А Р
БАЛАЛАР ДЫҢ КҮНДЕЛПСТІӨМІРІМЕН ТӨРБИЕ 
ЖҮМЫСЫН ҮЙЫМДАСГЫРУ 
(Күн төртібінін үлгісі)
Сәбилердің бірінші тобы
№
Отбасында және балабақшада 
жүргізілетін жүмыс
Уақыт
1.
Отбасында: түру, жуыну, киіну, бала- 
бакшага дайындалу
ерікті
2.
Балабакшада: кабылдау, тексеру, карау,
ойындар, ертенгілік жаттығулар
үоо §30
3.
Ертенгі тамак
830—900
4.
Ойындар, төрбие жүмысына дайындьщ
900_915
5.
Сабактар
915—Э45
6.
Серуенге дайынлык
945_1()00
7.
Серуендегі ойын, бакылау, еңбек, өз
бетімен жүмыстар
Ю00—ЦЗО
8.
Серуеннен оралу
I I 30—Ц 50
9.
Түскі тамакка өзірлік. Тамак
I I 50—1230
10.
Күндізгі үйкыға жаткызу. Үйкы
1230—1500
11.
Үйкыдан біртіндеп түрғызу, шыныктыру
шаралары
15°°—І530
12.
Бесін тамак
1530—І600
13.
Төрбие жұмыстары, ойын-сабактар
1600—1630

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: