Отбасында: түру, жуыну, киіну, бала-  бакшаға дайындалу ерікті 2

сөздермен сөйлем қүрастыру, сөйлемді сөзге, сөзді дыбысқа 
талдау, дыбыстан буын, буыннан сөз құрап айту төсілдерін 
төжірибелік ойын-жаттығулар орындату арқылы меңгеретін 
болады.
Белгілі тақы ры п төңірегінде ж аң а сөздерді меңгерту. 
Ж аңадан бағдарлап отырған заттар мен табиғат өзгерістері, 
ж ан-ж ануарлар тіршілігі, ұлттьщ құрал-жабдық, ыдыс-аяқ, 
к и ім -к е ш е к , о л ард ы ң қ а л а й а та л а ты н ы , қ а й д а, неден, 
жасалатыны, кімдер жасайтыны, тұрмысқа қажеттілігі, пігггіні, 
түр-түсі, сапасы, ай р ы қш а белгілері туралы үғымдары н 
жетілдіру. Таным қабілеттілігін арттыру. Заттың атын атап 
айтуға, заттарды, ж ан-ж ануарларды , табиғат өсімдіктерін 
салыстыра білуге жаттықтыру. Түрлі мамандыққа байланысты 
сөздерді меңгерту (тігішпі, сауьшшы, малшы, шопан). Сөздік 
қорларын сан жағынан молайту жөне оның сапалық жағына 
да назар аударту.
Көп мағыналы жөне қарама-қарсы мағынаны (антоним) 
білдіретін, м ағы насы ж у ы қ (синоним) сөздерді түсіндіру, 
ауызш а сөйлем, қүратуда оларды орынды пайдалана білуге 
ү й р е ту . Т ө ж ір и б е л ік ж а т т ы ғ у л а р ор ы н д ату ар қ ы л ы
тиянақтап отыру.
/фдеби ш ығармалар тыңдату, әңгімелеу кезінде өздеріне 
үнаған көркем, бейнелі сөздерді тауып айтуға (төрбиешінің 
басқаруымен) ж атты қты ру. Ол сөздерді өңгімелесу кезінде 
қолдана білуге үйрету. Мысалы: «өдемі айна көл», «ботаның 
көзіндей», «ақ с а қ а л д ы денелі», «түтілген түбіттей», 
«мамықтай», «садақтай мойны иілғен» төрізді сөздерді аңғарьш, 
өңгіме, ертегі, өлең-тақпақтарды төрбиеші қайталап оқығанда 
тыңдап отырып, өңгіме, өлең жолынан тауып айтуға үйрету. 
«Әдемі сөзді кім ойлап табады?» деген ой ы н -ж атты ғулар 
аркылы саналы меңгертіп отыру. Төжірибеде қолдана білуін 
бақы лау^
Заттьщ сынын білдіретін сөздерді (қьт-қызыл, ақ, ап-пақ, 
көкпеңбек, жібектей, кілемдей түрленіп), сапалық үғымдар 
туралы (қатты, қалың, ж ү қ а , жүннен, ағаш тан, темірден) 
сөздррді меңгерту.
Ч Іс-ким ы л өрекетті білдіретін сөздерді, сөз тіркестерін 
(мақал-мөтел) түсініп айтуға үйрету. Шомылды, жуынды, өсті, 
пісті, гүлдеді, бүршіктеді, түйін тастады, суарды, бақты, жайды, 
баптады, «мал баққанға бітеді», жинады, тазартты, бастырды, 
тапсырды. \
Сандық үғым беретін сан есім сөздерді (он, оныншы, оннан, 
бірден, екіден) т. б. меңгерту.
125

Затты ң кең істікте орналасуы н а қар ай қолданы латы н 
(шетінде, астьгада, үстінде, ішшде, жоғарыда, төменде, қасында, 
жанында) сөздерді үйрету, күнделікті жүмыс кезінде дүрыс 
қолдана білуге ж аттықтыру.
Т ілдің д ы б ы стал у м әдениетін төрбиелеу. Ана тілінің 
барльщ дыбыстарын дүрыс айта білу машықтарын тиянақтау: 
р—л, б—в, п—ф, ж —з, с—з, ш —щ—ч дыбыстарының айтылу 
ерекшелігін байқап, бір-біріяен ажыратып, айта білуге үйрету; 
үн ырғагын, дауыс өуенін реттей білуге баулу; фонетикалық 
естуін жетілдіру.
Т іл д ің г р а м м а т и к а л ы қ қ ү р ы л ы с ы н к а л ы п т а с т ы р у . 
Әңгімелеу кездерінде жалаң, жайылма сөйлемдерді қолдана 
білуге үйрету. Сөздік корындағы ж иі қолданылатын сөздерді 
өр түрлі грам м атикалы қ формада (септеп, жіктеп, жекеше, 
көпше) түрлендіріп айта білуін ж етілдіру. Сөйлеу кезінде 
г р а м м а ти к а л ы қ кем ш іл іктерд і байкап , сөзді дүрыс, таза, 
мөнерлі етіп айтуға төселту.
Түрлі м ам анды ққа, ж үм ы с түрлеріне қатысты сөздерді 
(қүры лы сш ы , м үғалім ) айта білу. Ж аң а сөздердің мөнісін 
өздігінен түсіне білу дағдысын дамыту.
Тілімізде ж аңа орныға бастаған — Елтаңба, көгілдір түсті 
ел туы, Әнүран, үш ақ т. б. сөздерді түсіндіру, дүрыс айтуға 
үйрету. Ж алпы үғым беретін: қала, ауыл, мал, үй, киім, ыдыс, 
адам, ағаш, өзен, көл, жеміс-жидек, көкөніс т. б. сөздерді қалай 
түсінгендерін аны қтап, кай тал ап отыру, сөздік қорындағы 
сөздерді өр түрлі грам м атикалы қ формада (септеп, жіктеп, 
төуелдеп, жекеш е, көпше түрде) қолдана білуге үйретуді өрі 
қарай тереңдете жалғастыру. Дербес логикалық жаттығулар 
орындату.
Ауызша сөйлескен кезде сөзді дүрыс, анық, таза, мөнерлі 
айтуға үйрету. Өнер шеберлерінің үнтаспаға жазылған сөздері, 
кеш кі ертегі сияқты хабарларды тыңдату. Әдеби үйірмелер 
ү й ы м д ас т ы р у а р қ ы л ы б а л а л а р д ы ң д а р а қ а б іл е т т іл іг ін
ж е т іл д ір у . 
Өз 
б е тте р ім е н
ө р екет 
ж а с а й
б іл у ге, 
ш ыгармаш ылыққа үйрету.
Қ азак тіліне төн, түбір сәз тудыратын жүрнақтарды (шы, 
ші) қолдана білуге, сөз тудыру төсілдеріне үйрету. Тірек сөздер 
беріп, сөйлем қү рату . Түбір сөзден сөз туды ру үшін ойын- 
ж атты ғулар орьшдату (қой, шөп, мал, комбайн т. б.).
Айтылуы қиын дыбыстарды дүрыс айтуға үйрету. Дауыс, 
үн ырғағын келістіре, мөнерлі сөйлеуге төселдіріп отыру.
Б а й л а н ы с т ы р ы п сө й л еу ін д а м ы т у . О қы лған ертегі, 
өңгімелерді, сюжетті суреттер мазмүньш өздігінен әңгімелей
126

білуге, көрген кинолары, естіген-білгені туралы басқалардың 
көмегінсіз өңгімелеп беру. Төрбиеші нүсқаған немесе өзі 
қалаған тақырыпта өңгіме құрап айту. Өңгімелегенде оқиға 
кейіпкерлерінің көңіл-күйі, іс-өрекет ерекшелігін келістіре, 
ерекше екггін мен салтанатты үн-ырғағымен айтуын жетілдіріп 
отыру. Белгілі бір оқиға туралы өңгімелеп беру.
Ш ығармаш ылық шеберлікке баулу. Өздігшен өңгімелеуде 
о қи ған ы ң орны , м ер зім і, бұры н не болғаны н, кей ін не 
болатынын, немен, қалай аяқталаты ны н ойластыра білуге 
жаттықтыру. Кейіпкерлердің мінезін, сыртқы бет-гашінін, ішкі 
кө ң іл -к ү й қү б ы л ы сы н сезін е білу, ер тегі, өң гім ел ерді 
кейіптендіруде оқиға желісін үзбей түтас өңгімелеу.
Оқьш түсіндірілген көлемді шығармаларды ауызекі талдау 
кезінде бөліктерге бөліп, өр бөлігіне ат қоя білуге үйрету. 
Ауызш а ж оспар күра білу. «Тақия жасыру», «Ағаш атпен 
ж ар ы су» , «О рам ал алу», «Белбеу тастау» т. б. ү л т т ы қ
ойьшдарды бала жасына лайыктап ойнату. Ол ойьшдардың 
мөнісін түсініп ойнауға үйрету. Өзі білетін ойын ережесін 
басқаларға түсіндіре білу. Ойынға каж етті материалдардың 
аты, неден ж асалғаны туралы басқаларға айтьш, үғьшдыра 
білу. Өз қүрбылары жасаған жүмыс нәтижесі, сапасы жайында 
өділ баға беріп, талдау жасай білу.

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: