Ислам дәуіріндегі әдеби ескерткіштердің зерттелуі. Түркі халықтары әдебиеті тарихында ислам дәуірі (X-XII ғасырлар) ерекше орын алады. «Ислам дәуірі әдебиеті»
жүктеу/скачать 303,2 Kb.
|
| 75-сұрақ
. Тарихи шежіріелердегі қазақ хандығы туралы мәліметтердің берілуі Птм жазып жберем жауабын Өөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөө 76-сұрақ Асан қайғының «Әй, хан, мен айтпасам білмейсің» толғауына әдеби-теориялық талдау жасаңыз. Асанның “Жәнібекке айтқаны” деп аталатын 33 жолдан тұратын толғауы Ә.Марғұлан материалдарынан алынып, “Ертедегі әдебиет нұсқалары” атты 1967 жылы жарық көрген жинаққа енгізілген. Кейін 1989 жылы М.Мағауин мен М.Байділдаев құрастыруымен шыққан шыққан “Бес ғасыр жырлайды” жинағының 1-томына бұл толғаудың 11 жолы қысқартылып, жаңадан 16 жол қосылып, барлығы 39 жол болып, бұрынғы атауы алынып тасталғандықтан шартты түрде “Ай, хан, мен айтпасам білмейсің” деген алғашқы жолының атауымен жаңа нұсқасы енгізілді. 1993 жылғы ЖОО-на арналған “Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет” деп аталатын хрестоматиялық оқу құралында бұл жыр алғашқы нұсқаларынан 3 жол қосылып, жаңадан 6 жолмен толықтырылып, 49 жолдан тұратын жаңа нұсқасы шықты. Жырдың шыққан уақыты туралы пікір әр алуан. Жырда көтерілетін тақырыптар: Асан Қайғының бұл көлемді толғауында жалпы алғанда халық пен хан арасындағы қарым-қатынас, мемлекеттік, елдік мәселелер, ханның іс-әрекеттері негізінен жыраудың осы мәселелерге жеке көзқарасы арқылы сөз болады. Толғаудың шығу тарихы: Әз-Жәнібек ұлысының Еділ-Жайық атырабында саны өсті, әлеуетті елге айналды, малы көбейді. Жаны өсіп, малы өскен елге қоныс тарлық етті. «Бір жігіттің кайратына қырық жігіт мас болар» дегендей, Әз-Жәнібек енді байтақ ұлыстың билеушісі болып алғаннан кейін Қырымға көз алартты. Бірақ, Қырымдағы тұрақты жұртты ығыстыра отырып көшпелі халыққа қонысын кеңейтердей далиған жайылым табу мүмкін-емес еді. Оның үстіне бұндай тұста әліптің артып аңдып, ағайынды қауым араздаса қалса, өз пайдасына асырмақ болын, бағумен отырған Ресей жұртының да мұндай кезде қарап қалмасы ақиқат еді. Осының бәрін Асан қайғы жырау көре білді. Және соны Жәнібекке ескертті. Ханның қалын жұрты береке табу үшін қонысты басқа жақтардан іздеп кеңейту керек деп түсінді. Сондықтан өзінің желмая мініп, жер шолып, егер қоныс тапса, күн сайын аумағы өсіп бара жатқан елін сол бетке апару керек деп білді. Бірақ, ол ойын Жәнібек хош алмаған. Сонан кейін жырау ашуға мінеді. Бұл атырапқа енді қайырылып соқпайтындығын, ханның бетін көрмейтіндігін кесіп айтады, Яки Жәнібекпен атқұйрығын үзіседі. Осы кезде осы толғау шыққан болатын. Толғаудың құрылысы: Бунақ саны:2-3 Буын саны: негізі 7-8 бірақ арасында 3-4 9 буынды тармақтар бар Тармақ саны: 49 Шумақ саны: 1 Ұйқас түрі: жалпы алғанда толық нұсқасы ерікті ұйқасқа келеді. Ал жеке ішіне үңіліп зерттер болсақ қара өлең ұйқасы, кезекті ұйқас, егіз ұйқас түрлері көрініс тапқан. Қара өлең ұйқасы Ай, Хан ием, мен айтпасам, білмейсің, Айтқаныма көнбейсің. Шабылып жатқан халқың бар, Аймағын көздеп көрмейсің. Қатын алдың қарадан, Айрылдың хандық жорадан, Ел ұстайтын ұл таппас, Айрылар ата мұрадан! Құладын құстың құлы еді, Тышқан жеп жүнін түледі. Аққу - құстың төресі, Ен жайлап көлді жүр еді. Кезекті ұйқас Қымыз ішіп қызарып, Мастанып, қызып терлейсің, Өзіңнен басқа хан жоқтай Елеуреп неге сөйлейсің?! Аңдып жүрген көп дұспан Елге жау боп келеді: Құладын қуды өлтірсе - Өз басыңа келеді! Егіз ұйқас Бұл арадан көшпесең, Айтқаныма түспесең, Кәуір алар қалаңды, Шулатар қатын-балаңды! Көркемдегіш құралдары: жүктеу/скачать 303,2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|