Ислам және өнеге
жүктеу/скачать 1,62 Mb. Pdf көрінісі
|
| слам мәдениетінде кітап
оқудың орны Ғаламдық мәдениеттің бір бөлігін кітап құрайды. Кітап оқу – білімге ұмтылысты, дүниетанымды кеңейтуді, адамның өзін тануын білдіреді. Күнделікті өмірде кітап оқитын кісі мен оқымайтын кісінің айырмашылығын тез байқауға болады. Кітап оқитын адам ақыл-парасат, таным, білім, елмен қарым- қатынас, тіл байлығы, сыпайылығы мен мәдениеттілігі секілді бірсыпыра ізгі қасиеттерімен ерекшеленіп тұрады. Иә, алғашқы бұйрығы «Оқы!» 139 деп келген Ислам діні оқуға қатты көңіл бөледі. «Құранда оқы деген мағынаны білдіретін «қирағат» сөзінен тарай- тын 87, жазу мағынасына келетін үш бөлек сөзден тарайтын 336, ғылым деген мәндегі және сол мәннен тарайтын 780 cөздің кездесуі бізге ой салуы тиіс» 140 . Бұл Жаратушы иеміздің мұсылмандарды оқуға көңіл бөлуге шақыратындығын ұқтыруда. Бұған қоса, қалам мен сиясауытты (нун) жеке-дара атап серт беруі де осы мағынаны үстемелейді. «Екі күні бірдей өткен адам зиянда» деп, күн сай- ын білімге білім жамап отырудың қажеттігін ескерткен сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммедтің де (с.а.с.) оқуға, ілім үйренуге шақыратын хадистері көп. «Садақаның 139 «Алақ» сүресі, 1-аят. 140 Асым Шарк. Гүзел аһлақ сахиби олмақ. Стамбул. Ышык йайынлары. 2010. Б. 186. 96 Ислам және өнеге ең жақсысы – ілім үйреніп, оны басқаларға үйретуі» 141 , «Көк пен жердің арасындағылар, илеуіндегі құмырсқа, теңіздердегі балықтарға дейін (бүкіл тіршілік иелері) ілім үйренушіге игі дұға тілейді» 142 , «Аллаһ ілім арқылы бірқатар ұлттардың абыройын биіктеді, жақсылықта басқаларға жолбасшы етеді, ел солардың ізіне еретін болатын» 143 деген хадистерін осылардың қатарында атап өтуге болады. Х – XII ғасырларда Ислам әлемінде ғылым-білімнің шарықтап дамуымен кітап шығару ісі өркендеп, кітапханалар саны көбейді. әл-Мәмун дәуірінде (786- 833) Бағдатта «Бәйтүл-хикма» (Даналық үйі) атты алғашқы кітапхана әрі обсерваториялар салына ба- стады 144 . Бір Бағдат қаласының өзінде 36 кітапхана жұмыс істеген деген деректер кездеседі 145 . Ең соңғы кітапхана он мың том кітабы бар уәзір Ибнул-Алқамаға тән болған. Бірақ бұл кітапхана да 1258 жылғы монғол- татар шапқыншылығы кезінде қиратылып, Отырар кітапханасының кебін киген 146 . Харұн Рашид дәуірінде араб тарихшысы Омар Уақидидің (736-811) жеке басында жүз жиырма түйеге жүк боларлық кітабы болған 147 . Көне мәліметтерде 141 Тирмизи, Илм, 7. 142 Тирмизи, Илм, 19. 143 Ибни Абдулбәрр, Жамиу бәйанил-Илм, 66. 144 Үмит Ергүл, Календер Йылдыз. Мүслүман илим өнжүлери, Ышык йайынлары. Измир, 2005. Б. 31. 145 James Westfall Thompson The Medieval Library (New York, Hafner, 1957), Müslim Libraries бөлімі, Аударғандар: Osman Ersoy, Özer Soysal. 146 A. Von Kremer, Culturgeschichte des Orients ünler den Chalifen (Vienna, 1877), II, 483. 147 Margoliouth, op. cit.,192; A. Grohmanıı, «Bibliotheken und Bibliophilen in islamiscben Orient», Festschrift der Nationalbibliothek in Wien (Vienna, 1926), 439. s. 97 Адами мінез – арға сын Александрия кітапханасында 900 000 (тоғыз жүз мың) том қолжазба сақталғандығы айтылады 148 . Иранда да халыққа арналған жалпы және жеке кітапханалар көп болған. Ең жақсы кітапханалары Ши- раз бен Мәру қалаларында еді 149 . Бұл ғасырларда жинақ шығару, кітапхана әдістемесі тұрғысынан Ислам әлемі Еуропа кітапхана жүйесінен үш-төрт ғасыр озып кеткен. Орта дәуір Еуропасы бұл кезде кітаптарды сөрелерге шынжырлармен байлап тізіп қоятындай әлі дамымаған еді. Оқырманға кітап осы шынжырымен бірге берілген. Тіпті ашық темір торға салып қойып, сыртынан парақтатып оқытқан кездері де кездескен 150 . Бұл кезде мұсылмандардың мәдениет ошағы болған Андалусияда әл-Хакам атты халифаның кітапханасында 600 000 (алты жүз мың) кітап болса, ал одан төрт ғасыр кейінгі Еуропаның өзінде «Білімпаз Чарлз» деп аталған Франция королі V Чарлздың кітапханасы небәрі 900-ақ (тоғыз жүз) еңбектен аспаған 151 . Кітапқұмарлық тұрғысынан үш-төрт мұсылман ғалымның өмірін мысал ете кеткен де орынды. Айталық, 63 жасында қайтыс болған әйгілі мұсылман ғалымы Фахраддин ар-Рази артына ғылыми маңызы зор екі жүз еңбек қалдырған. Жазған кітаптарын қаттап тізгенде, 148 Ирфан Йылмаз. Йитик хазиненмн кашифи Фуат Сезгин. Йитик хазине йайынлары. Стамбул. 2009. Б. 78. 149 James Westfall Thompson The Medieval Library (New York, Hafner, 1957), Müslim Libraries бөлімі, Аударғандар: Osman Ersoy, Özer Soysal. 150 Нежип Асым Языксыз, Китап ондан өзетле. Илетишим йайынлары, Стамбул, 1993. 151 Мұстафа Кара, Теккелер ве Завиелер, Дергаһ йайынлары, Стамбул,1990. |