Issn 1563-0242 Индекс 75869

Три ступени стереотипа восприятия информации  в материалах СМИ
128
Вестник КазНУ.  Серия журналистика. №2 (32). 2012
УДК 070
Н.С. Кенжегулова  
          Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы
Три ступени стереотипа восприятия информации  в материалах СМИ
Аннотация
.    В статье рассказывается о психологических особенностях гармоничного текста, на 
каком уровне должны быть написаны журналистские материалы, чтобы они  адекватно  воспринима-
лись аудиторией. В  истинно качественных  материалах должны использоваться все выразительные 
средства русского языка. Автор делит  журналистские  материалы  по качеству  написания на три 
ступени их  восприятия   аудиторией СМИ.  
Ключевые слова: восприятие,  убеждение, паронимы, лексическая  сочетаемость.
Публицистическое  творчество – это  творче-
ство    синкретического  характера,  содержащее 
в себе  теоретические и практические   основы 
создания  журналистских  материалов,  а  также  
навыки  написания    каждого  жанра,  состоящие 
из  определенных   методов и приемов  журна-
листского мастерства. 
Если обратиться   к словарю  иностранных 
слов,  то  «Публицистика    (от  лат. –  publicus 
– общественный) – вид литературы, посвящен-
ный  обсуждению  насущных социальных  во-
просов с целью  прямого воздействия   на обще-
ственное  мнение. Публицистика тесно связана 
с  текущей  прессой;  с  произведениями  этого 
вида    (статьи,  очерки,  фельетоны,  памфлеты  и 
др.)» [1].  В  других  источниках,  в  частности  в 
научных трудах, о публицистике говорится  как 
об  общественно-политической  деятельности, 
связанной    с  актуальным  воздействием  на  об-
щественное  мнение.
Публицистика,  отражая  текущую  действи-
тельность, базируется на строгих  фактах.  Как 
утверждал  исследователь  В.М.  Горохов:  «Без 
факта нет  публицистики, так же  как без образ-
ности  нет  художественной  литературы.  Если  в 
литературе главное  – образно-изобразительное  
творчество,  то  в  публицистике –  документаль-
но-логическая  основа,  фактическое  наполнение 
материала» [2].
Популярные  словари  объясняют    понятие 
факта как «действительное  событие, явление». 
Другими словами, факт – это уже  свершившееся  
явление, событие.  
Для  журналиста    факт –  это  объективные 
сведения,  документально  отражающие  про-
изошедшие  в действительности  события.  Это    
конкретные  человеческие дела, действия, циф-
ры, показатели и др. 
Обычно  в  своей    творческой    деятельности 
публицист  идет  от  единичного  факта  к  сумме  
фактов, от суммы  фактов к системе фактов, от 
них – к явлению, событию, а затем к раскрытию 
их    сущностей.    Именно  при  таких  условиях, 
осуществляется   публицистическое  творчество, 
то  есть  рождается  информация.   Журналист,  
оперируя  информацией, ищет пути разрешения  
проблемы, конфликта, или проясняет ситуацию.          
При создании журналистских произведений   
также  следует    учитывать    психологические  
фак торы  их    восприятия.  Существуют    опреде-
ленные  ступени стереотипов  воздействия   жур-
налистских материалов на   аудиторию. Условно  
можно  разделить их на три.  
Первая  ступень      стереотипа    восприятия 
–  это  когда    информация,  не  затрагивая  ни  со-
знания, ни  подсознания, проходит мимо, и чита-
тель, хотя вначале   восторгается или ужасается  
после  прочтения таких материалов, но  в конеч-

Н.С. Кенжегулова  
129
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
ном  счете,  остается  равнодушным  к  прочитан-
ному, очень быстро забывает о нем.  То есть  в 
таких   произведениях, во-первых, факты не  со-
всем  достоверны, в них отсутствуют мотивация, 
аргументация и оно написано не на должном вы-
соком   уровне. Можно с полной уверенностью 
сказать,  что    такие  произведения  написаны    с 
использованием больше приемов внушения, чем 
убеждения. «Внушение – это основной механизм 
манипулирования» [3]. Внушение  – это способ  
целенаправленного  коммуникативного  воздей-
ствия,  рассчитанный на некритическое  воспри-
ятие  информации.  Иными  словами    внушение 
не  содержит в себе  логического доказательства. 
Это эмоционально волевое воздействие.     В ма-
териалах  современных СМИ   такого рода мате-
риалы  во  многом      характерны  неубедительно-
стью, они являются  практически голословными. 
Такие  материалы,  хотя    и  построены  на  «жаре-
ных  фактах» и  обладают сенсационным харак-
тером,  но  не  запоминаются,  забываются    через 
определенное  время.   В них нет, как мы  уже 
раньше говорили,  мотивации, доказательности, 
аргументации.  Факты  в  них  не  подкреплены 
дополнительными  сведениями  и  комментария-
ми. Это серые, безликие  произведения – одно-
дневки.  Но  они  рассчитаны  на    манипулирова-
ние      сознанием    масс,  потому  что  психология  
толпы   больше  всего   поддается  манипуляции 
через внушение.  Очень  часто  после  публика-
ции   таких   «взрывных», но  бездарных, не за-
поминающихся  материалов люди, вернее толпа 
идет  на бой, совершает революционные перево-
роты.  Говоря  иными  словами,  такие  материалы 
рассчитаны на психологию  толпы, а толпа, как  
утверждал   ее исследователь Г. Лебон,   лучше 
воспринимает    эмоциональную    информацию,  
чем логическую [4].
Вторая  ступень    восприятия  информации 
–  это  когда    информация,  слабо    воздействуя   
на сознание   человека,  практически  остается 
без    особого  внимания.  Эти  материалы  напи-
саны    в  основном    с  использованием    только 
логики, без эмоциональных техник. Это сухие 
материалы,  пытающиеся      только    силой    ло-
гики и голого мышления довести до сознания 
масс   вроде бы  убедительную, но не  совсем 
достоверную  информацию.  В такого рода ма-
териалах отсутствует  использование  вырази-
тельных  средств    языка,  не    хватает    журна-
листского мастерства.        
Третья  ступень стереотипа восприятия – это 
когда информация,  мощно воздействуя на созна-
ние и подсознание  читателя, вызывает у него твор-
ческий отклик.  Такой  материал   обычно   бывает 
написан  на высшем   уровне  журналистского ма-
стерства с использованием   приемов  убеждения.  
Здесь  присутствуют и приемы аргументации и    в 
полной  мере имеются  приемы  мотивации и   до-
казательности. Каждый  журналист   должен ста-
раться  писать  материалы  для третьего  уровня  
стереотипа восприятия информации.         
  Материалы  третьей  ступени    восприятия 
информации  относятся    к  лучшим  образцам   
публицистического  творчества,  это    владение   
журналистами  языком и стилем, умение доход-
чиво  и  ясно  доносить  до  читателя    содержание 
материала.  Работа над материалом – это, прежде  
всего работа над его лексикой, так как слово – ос-
нова   речи вообще.  Неясность мысли влечет за 
собой явную  неясность  речи.   Информативная  
ценность текста, действенность его содержания  
напрямую зависят от   правильного использова-
ния  слова  журналистом  в  его  материалах.  Не-
правильный    выбор  слова  влечет  за  собой  ряд 
ошибок,  в  том  числе  и  логические.  Текст  при 
неправильном  употреблении  слова  искажается, 
теряется смысл  высказывания.   
Неясность речи    может быть вызвана   ее не-
брежностью. А небрежность речи – результат не-
четкого мышления. Следовательно, ясность речи 
непременно предполагает ее  логичность [5]. 
Следует отметить, что наблюдаются  различ-
ные  случаи нарушения ясности речи:
1.  Употребление    слова  без  учета  его    се-
мантики, то есть  присущего ему в литературном 
языке  значения.  Точность словоупотребления –  
одно их требований культуры  речи. Журналист  
в процессе творчества  должен найти  единствен-
ное  слово,  соответствующее  смыслу      того  или 
иного понятия.   Например,  «У клиентов боль-
шие запросы к ассортименту магазина» (газета 
«Караван», № 16 2004 г.)  В данном случае слово 
запросы    употреблено  неверно,  без    учета    его 
семантики. Здесь для ясности речи больше  под-
ходит  слово  «требования». 
   Все это означает то, что  неточно выбран-
ное    слово    может  стать  причиной      речевой  
ошибки.  Выбирая    слово  из  синонимического 
ряда, нужно учитывать, что синонимы, помимо 
смысловых   и стилистических различий,  могут 
иметь   различия  в лексической  сочетаемости 

Три ступени стереотипа восприятия информации  в материалах СМИ
130
Вестник КазНУ.  Серия журналистика. №2 (32). 2012
[6].   В противном случае могут в речи  появиться 
контаминированные образования.  
2.  
На страницах печати  часто встречаются 
ошибки  при введении в текст иностилевых  слов.  
Не следует без особого  задания сталкивать в од-
ном  предложении  слова,  резко  отличающиеся   
друг  от  друга  стилевым  значением.  Например, 
слова    книжные  и  просторечные,  официально-
деловые и жаргонные, разговорные и   книжные. 
Такие      факторы  могут  быть  оправданы  только 
в  том  плане,  если  имеется  в  тексте  речевая  ха-
рактеристика героев. Например, «Бабушка была 
недовольна, она все время ворчала:  «Да пропа-
ди пропадом эта жизнь, все нелады, да нелады». 
«Мегаполис», «Жизнь Анфисы Николаевны», 16 
апреля 2008 года. 
Выбирая  слово  из  синонимического  ряда, 
нужно учитывать,  что синонимы, помимо смыс-
ловых и стилистических различий,   могут иметь  
различия  в  лексической    сочетаемости.  Напри-
мер, слова «дефект» и «изъян» могут иметь раз-
личия  в  лексической    сочетаемости.  Слова  де-
фект и изъян – синонимы.  Но сочетаемость их 
не  совпадает. 
Слово  дефект  может    употребляться  в  от-
ношении предмета искусственного происхожде-
ния, а изъян – природного происхождения.   На-
пример, «Топаз с дефектом», «Дуб с изъяном».   
  Слово «внимание» употребляется в  составе 
словосочетаний    уделять  внимание,  обращать 
внимание.  В  газетных  материалах  часто  встре-
чается ошибочное его употребление.  Например, 
«Главный технолог  придает большое  внимание 
вводу в строй    новой полуавтоматической ли-
нии».   Или «Огромное  внимание  посетителей 
выставки вызвали экспонаты, созданные руками 
таразских  умельцев».   Тут вместо слова  внима-
ние  необходимо использование  слова  интерес.   
Здесь нарушения лексической  сочетаемости 
возникли  в  результате  контаминации,  то  есть 
смешения  оборотов,  уделять  внимание,  прида-
вать значение, вызывать интерес. 
Слово  роль    имеет  несвободное,  связанное  
значение в составе словосочетания: играть роль, 
который  имеет  такой  смысл:  оказывать  какое-
либо воздействие, влиять в той или какой-либо 
степени.  Нередко    слово    роль    под  влиянием 
близких  по  значению  сочетаний: приобрести 
значение,  иметь  значение,  занимать  место 
ошибочно  используется    в  сочетании  со  слова-
ми  приобрести,  иметь,  занимать,  выполнять, 
Например,  «Большую  роль  приобрело  на  нашем 
комбинате  наставничество»  Газета    «Звезда 
Прииртышья», 23 марта, 2007 г.
В периодической  печати часто встречаются  
ошибки  при  использовании  плеоназмов,  избы-
точных словосочетаний.   Например, в предло-
жении  «В  хлебной  житнице  Казахстана – на 
Кустанайщине,  началась  уборка  озимых»  (га-
зета  «Звезда  Прииртышья»,  № 23. 2004 г.).  В 
данном  предложении  плеоназмы – это  «хлеб-
ная  житница».  Иногда  в  газетных  материалах 
часто   допускается сочетание слов, полностью 
совпадающих  по  значению.  Примеры  из  рай-
онной  печати:  «Хаос  и  беспорядок    царили    в 
клубе  села», или «Гостям вручают сувениры и 
памятные подарки».
На страницах  газет часто встречаются  избы-
точные сложные  слова, состоящие из совпадаю-
щих по значению слов, например: «Важнейшей 
деятельностью  органов  здравоохранения    счи-
таются  предупредительно-профилактические 
работы». (Журнал «Кенгуру», № 3, 2003 г.)
Нередко избыточные словосочетания рожда-
ются  при  употреблении  заимствованных  слов. 
Вот пример из  спортивной газеты:  «Вот на зе-
леный    ковер  ипподрома  выезжает  кавалькада 
всадников». 
Смешение  паронимов  в  периодической  пе-
чати  также    приводит  к  ошибкам.  Смешение 
происходит  по  разным  причинам.  Смысловая 
близость паронимов приводит к неправильному 
употреблению слова.  Например, слова ощупью  
и  на  ощупь.  Также  незнание  точного  значения 
слова приводит к смешению паронимов.  В рус-
ском языке есть слова  гарант   и гарантия.  Пер-
вое – юридический  термин,  в  значении  «тот, 
кто  дает  гарантию  в  чем-либо – поручитель». 
А гарантия   – это ручательство, порука, или ус-
ловие, обеспечивающее успех  чего-либо. 
При  употреблении  паронимов следует  учи-
тывать     их многозначность и возможность си-
нонимических отношений  между ними. Трудно-
сти употребления паронимов связаны с тем, что 
эти  слова  однокоренные  и,  следовательно,  в  их 
смысле заключено нечто сходное. 
 В заключение  можно  сказать, что каждый 
журналист должен знать,  какие недочеты  могут 
быть  допущены    при  написании  материалов,  и  
стараться  писать  на третью  ступень  стереотипа 
восприятия информации. Только такие материа-
лы  смогут дойти до  сознания читателя,  запасть 

Н.С. Кенжегулова  
131
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
в его  подсознание и вызывая творческий отклик, 
в полной мере   влиять на     общественное  созна-
ние и формировать общественное  мнение, что и  
является  конечной   целью  каждого полноцен-
ного  журналистского материала. 
Литература  
1 Словарь иностранных  слов. – М., 1960. – 
С. 68.
2  Горохов  В.М.  Мастерство  журналиста. – 
М., 1969. – С. 75.
3 Рюмашина Л.И.  Манипулятивные приемы 
в рекламе. – М.,  2004. – С. 43.
4  Лебон  Г.  Психология толпы. – М., 1966. 
– С. 9.
5 Вакуров В.А. Стилистические особенности  
журналистских материалов. – М., 1979. – С. 15.
6  Тихомиров  В.А.  Стилистические осо  бен-
ности  русского языка. – М., 2009. – С. 54.
Н.С. Кенжеғұлова 
БАҚ   жарияланымдарындағы  ақпаратты  қабылдаудағы  қалыпты  үш сатылы деңгей
Бұл   мақалада  журналистік жарияланымдардың   оқырман  қабылдауындағы  калыптағы  үш  сатылы деңгейі  жайлы  
айтылды. Жан-жақты сапалы жазылған материалға  қойылатын талаптар жайлы  сөз  қозғалады.  Жарияланымның сапалы  
жазылуына бірнеше  факторлар  себепкер екенін  автор  басымырақ айта отырып, талдау жасайды.  Бірінші, психологиялық  
фактор, екінші, материалды  беру əдіс-тəсілдерге  тікелей байланысты, үшінші, тілдің  құнарлы жақтарын  журналист толық 
пайдалануға тиіс.   Осы  факторларға тікелей байланысты, автор журналистік жарияланымдарды    аудиторияның  қабылдау  
қалыпындағы  үш деңгейдегі  сатыға  бөліп  қарастырады.  Əрбір сапалы  жарияланым   үшінші  сатының деңгейінде  жазылуға  
тиіс деген тұжырым жасайды. 
Түйін сөздер: түйсіну, сендіру, паронимдер, лексикалық үйлесімділік.
N.S. Kenzhegulova
Three stereotype steps of gaining information in media materials 
     This article explains psychological characteristics of harmonious text. It’s about level of writing the Media materials, about 
audience’s perception. In the best materials must be used the most expressive properties of Russian language. The author classifi cate 
journalist’s materials  to three steps about audience’s perception. First step – psychological factor, second step –  no very audience’s 
perception. The third step – materials take the mind in two side: open and close of mind.
Keywords: рerception, belief, paronyms, lexical compatibility.
 

Журналистік мамандықты меңгерудің негізі – тəжірибеде
132
ҚазҰУ хабаршысы.  Журналистика сериясы. №2 (32). 2012
ƏОЖ  654.191  
К. Қабылғазина
  Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ.
E-mail: arayzhurnaly@mail.ru
Журналистік мамандықты меңгерудің негізі – тəжірибеде
Аңдатпа. Журналистік мамандықты меңгеруде тəжірибені молайту жағы басым болу керек екенін 
өмір көрсетіп отыр. Оқу газеті, оқу телеарнасы, оқу радиостудияларының факультет көлемінде ғана 
емес,  сол  жоғары  оқу  орны  көлемінде  жұмыс  істеп,  кəсіби  БАҚ  өнімдері  сияқты  күнделікті  өнім 
беріп тұрғанда ғана журналист шыңдалады, кəсіби дағдыланады, соны əрі қарай жетілдіру журна-
листикасы  бұрыннан  дамыған  мемлекеттер  баспасөзінен,  радиотелевизияларынан  үйрену  арқылы 
шыңдалады. 
Түйін сөздер:  тə жірибе, шетел журналистикасы, шыңдалу, журналистік этика.
Қазақстанның  жоғары  оқу  орындарындағы 
оқыту  процесі  мүлде  басқаша  арнаға  түсіп, 
жаппай  үдеріске  енді.  Жаһанданудың  жақын-
дап кіруіне байланысты əлемдегі болып жатқан 
үрдістерден,  жаңа  технологиялардан,  білім 
беру дегі алдыңғы қатарлы инновациялық тəсіл-
дерден  тысқары  қалу    мүмкін  болмай  отыр.
Яғни  дамыған  елдер  қатарына  қосылудың 
басты  шарттарының  бірі  де  осы  бəсекелестікке 
қабілетті мамандар даярлау. «Бəсекеге қабілетті 
экономика бұл,  ең алдымен, кадрлардың бəсекеге 
қабілеттілігі» деген болатын Елбасы Нұрсұлтан 
Назарбаев. Сол себептен де жастардың бойында 
өзіне-өзі  сенушілік,  барынша  мобильді  болу, 
тапқырлық, 
ақпараттылық, 
ізденімпаздық, 
ұйымдастырушылық,  қабілеттілік,  білімділік 
өз  бойындағы  өнерін  қоғам  кəдесіне  жарата 
алушылық, т.б. толып жатқан қасиеттер  қалып-
тасуы  тиіс.  Оны  қалыптастыратын  ұстаз дар, 
оқытушы-профессорлар  қауымы  екені  белгілі. 
Ал  ұстаздардың  заманауи    талаптарға  сəйкес 
оқытудың  инновациялық  тəсілдерін  ұста нып, 
ұсынуларының маңызы зор.
Оқытудың  сапасын  неғұрлым  жақсарту  
күннен-күнге  сұраныс  тудырып,  дəрістердің 
маз мұнын жақсартудың қажет фактор екендігіне 
көз жетуде.Өйткені интерактивті  əдіс-тəсілдерді 
пайдалана  отырып,  оқыту  білім  сапасын 
жақ сартады.  Презентациялық,  жеке  топтық, 
дебаттық,  баспасөз  конференциясы,  мəселелік 
сабақтар  сияқты  жаңаша  пішіндік  дəрістер  жиі 
қолданылатын  болды.  Теориялық  дəрістер  бір 
семестр аралығындағы он бес аптаға  лайықтал-
ған.  Лабораториялық  сабақтар,  тəжірибелік 
сағаттар  жəне  білімді  тексеру  сұрақтары  да 
қамтылады.  Сонымен  қатар  студенттердің 
теориялық  білімді  меңгеріп  қана  қоймай  оның 
игерілуіне  жағдай  жасап,  өзіндік  жұмыстарды 
орындауына  мүмкіндіктер  ұсынылады.  Өзіндік 
жұмыстардың  тапсырмалары  мен  оны  орындау 
талаптары  нақтыланды.  Студентке  пəнді  игеру 
барысында  қажетті  методикалық  нұсқаулар 
берілді.Мысалы,  телерадиохабар  жасауға  қа-
тысты  жаңадан  қолданылып  жүрген,  ұлттық 
жур налистиканың  озық  əдіс-тəсілдері  жиі 
ұсынылады. Хабардың қызықты мəнді шығуына 
студенттер  өздері  ат  салысады.  Көптеген  əдіс-
тəсілдер,  техникалық  «ойнату»  тəсілдері, 
шығармашылық  шарықтау,  еліктеу,  ой-қиялға 
еркіндік  беріледі.  Əр  журналистің  өзіндік 
пайдаланатын  тəсілдері  бар,  өзіндік  мақамы, 
стилі  бар.  Хабарлар  жасауда  қолданылатын 
əдіс-тəсілдердің қатып қалған формасы,  пішіні 
немесе  үлгісі  жоқ  екені  ескертіледі.  Ол – 
журналистің қиялына, ой-өресіне, біліміне бай-
ланысты,  қоғамдық  болмыстардың  өзгеруіне 
байланысты үнемі өзгеріп, жаңғырып, жанданып 
отыратын  нəрсе.  Сондықтан  жас  журналистер 
 

К. Қабылғазина 133
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
шетелдік,  отандық,  телевизия  тəсілдерін  мол 
игеріп,  өздерінің  өнімдеріне  пайдаланып 
отырулары  қажет  екендігін,  немқұрайлылық, 
хабар  тағдырына  жүрдім-бардым  қарау,  мəні, 
мағынасы  жоқ  дүниелерді  пайдалану  сияқты 
əрекеттерге  жол  бермеу  керектігін,  жалпы 
болашақ  журналистердің  үнемі  ізденіс  үстінде 
болуы керек екендіктерін əр дəріс үстінде айтып 
отыру оларға үлкен көмегін тигізеді. 
Шешен  тіл,  озық,  көркем,  жатық  құрылған 
тіркестер арқылы көрерменмен тілдесу, көпшілік 
қауым  алдына  шығу  кез  келген  журналистің 
қолынан келе бермейтін жай. Кейінгі кездердегі 
жас журналистер арасынан тіл  қасаңдығын жиі 
байқауға болады. Өйткені  оның себебі халық тың 
бай  фольклорын  пайдаланбайтын,  əдебиет терді 
аз оқитын лектің пайда болғаны. Көркем əдебиет-
ті  оқымаудың,  тек  интернет  пен  компьютердің 
жетегінде кетіп, əдебиет атты теңіздің жағалауын 
жағалауға  да  жарамай  жүрген  жастар  көп 
нəрседен  мақрұм  қалады.Тіпті  грамматикалық 
жағынан  сауатсыз  жастар  легінің  пайда  болуы 
да  осы  əдебиетті  оқымағандықтан.  Көркем 
əдебиетті көп оқығанда жастардың көзде сақтау 
қабілеті дамып, грамматикалық, орфографиялық 
тұрғыдан сөйлемдердің құрылымына, сөздердің 
жазылуына,  үндестіктен  болатын  өзгерістерге 
көздері  жаттығып,  қатесіз  жазуға  дағдыланады. 
Сондықтан осындай кемшілігі бар журналистер  
эфирге  шықпауы  қажет.  Ал  жоспарлы  хабар 
барысында  сол  тақырып  жөнінде  мағлұматтар 
көп жинап, соған қатысты сөз тіркестерін, жазып 
алып, қайталап, ойды бейнелеп жеткізуге қатысты 
тұрақты сөз тіркестерін жаттап алуға да болады. 
«Сөйлей-сөйлей шешен болады» дегендей хабар 
жасау барысында көркем жəне ауыз əдебиеттерін 
пайдалану  қажет.  Сонда  біртіндеп  сөздік  қоры 
молайып, тіл қасаңдығынан айырылуға болады.
Кез  келген  қоғамды  журналистикасыз 
елестету  мүмкін  емес.  Өйткені  қоғамдағы 
болып  жатқан  өзгерістер,  жаңалықтар,  заңдар, 
ережелер,  халыққа  осы  журналистика  арқылы 
ғана жетеді. Яғни қоғам мен халықтың, мемлекет 
пен халықтың арасындағы идеологиялық құрал. 
Ал  оны  жүзеге  асырушы,  механизмді  реттеуші 
журналистер.  Қазақстанда  кейінгі  кездері 
журналистік білім беретін оқу орындары көптеп 
ашылды.  Олардағы  материалдық,  техникалық 
базаның  нашарлығы,  ұстаздар  сапасы  жайлы 
жиі  жазылуда, айтылуда.  Оның  төрелігін уақыт 
көрсетер,  ал  жалпы  журналистік  білім  қандай 
деңгейде  берілуі  керек  деген  өзекті  мəселеге 
ой  тоқтата  қарау  керектігін  жиі-жиі  айтудың 
қажеттілігі заман ағымынан туындап отыр.
Журналистика –  өнер,  ол  табиғат  сыйы. 
Кеудесінде  осындай,  жаза,  сөйлей  білетін 
өнері бар адам ғана журналист бола алады. Тек 
жазудың өзі де аздық етеді. Көзі ашық, көкірегі 
ояу, жаны сезімтал, əр нəрсеге сараптама жасай 
алатын, озық ойлылық сияқты қасиеттер де аса 
қажет. Міне, осындай табиғи, туа біткен талантты 
оқытудың  не  керегі  бар  деген  ой  міндетті 
түрде  туындайды.  Алайда  журналистиканың 
қалыптасқан  теориясын  оқыту  арқылы  адам 
бойындағы  журналистік  қасиеттерді  ұштау,  қа-
нат  бітіру,  оның  қыр-сырын,  түрлі  əдіс-тəсіл-
дерді жазудың, айтудың, көрсетудің сан амалда-
рын оқытудың қажеттілігі жоғары.
Ақпарат  берудің  тəсілдері,  көрерменмен, 
тыңдарманмен,  оқырманмен  ақпарат  құрал-
дарының  байланысы,  аудиторияны  зерттеу, 
журналистік этика, т.б. сияқты көптеген өзіндік 
ерекшеліктер журналистік білім беруді тереңдете 
түсуді  талап  етеді.  Алайда  бұл  мамандықты 
меңгеруде тəжірибені молайту жағы басым болу 
керек екенін өмір көрсетіп отыр. Тəжірибе өткізу-
ге  жіберілген  студенттерге  өндіріс  орындары – 
бұқаралық  ақпарат  құралдары  ұжымдары  жете 
мəн бермейді. Алып кел, барып кел жұмыстарға 
материалдарды  теруге,  көмекшілік  қызметтерге 
пайдалану  сияқты  жайларды  студенттерден 
де  естіп,  өзіміз  де  көріп  жүрміз.  Бірлі-жарым 
мақала  шығарып,  қалған  уақыттарын  осындай 
шаруалармен өткізген, əрине, тиімсіз. Студенттің 
бойындағы жалындаған жалынын, айтайын деген 
ақиқат  ойын  пайдалануға  көптеген  мекемелер 
құлықсыз.  Жігерін  жанып,  ойына  қанат  бітіріп, 
ұшқыр қиялына жөн сілтеп отырғанда ғана жас 
журналистер  қияға  қол  соза  алады.  Сондықтан 
болашақ  журналистер  тəжірибеден    мүмкіндік 
болғанынша  шетелдік  ақпарат  құралдарында 
өткенінің  пайдасы  мол.  Оқу  газеті,  оқу 
телеарнасы,  оқу  радиостудияларының  факуль-
тет  көлемінде  ғана  емес,  сол  жоғары  оқу  орны 
көлемінде  жұмыс  істеп,  кəсіби  БАҚ  өнімдері 
сияқты  күнделікті  өнім  беріп  тұрғанда  ғана 
журналист  шыңдалады,  кəсіби  дағдыланады, 
ал  соны  ары  қарай  жетілдіру  журналистикасы 
бұрыннан  дамыған  мемлекеттер  баспасөздері-
нен,  радио  телевизияларынан  үйрену  арқылы 
шыңдалады.  Тек  жаңалықтар  ғана  емес,  əр 
түрлі  сұқбаттар,  репортаждар,  суреттемелер, 

Журналистік мамандықты меңгерудің негізі – тəжірибеде
134
ҚазҰУ хабаршысы.  Журналистика сериясы. №2 (32). 2012
этюдтер, т.б. жанрлық тəсілдерді пайдаландыру 
қаламының  ұшталуына  үлкен  əсер  жасайды. 
Сонымен қатар журналистік еркіндікке жол ашу 
да жастар шығармашылығын алға алып баратын 
факторлардың  бірі.  Əл-Фараби  атындағы 
Қазақ  ұлттық  университеті  журналистика 
факультетінің  радиостудиясында  студенттік 
шығармашылықтың  еркін  дамуына  жағдай 
жасалып, олардың  үлкен үзіліс кезінде тікелей 
эфирге  шығып,  еркін  сөйлеуге,  пікір  білдіруге 
дағдылануға  ұмтылыс  жасалуда.  Сұқбат  ала 
білу,  сұрақ  қоюдың  тəсілдерін  меңгеру  сияқты 
журналиске 
қажет 
кəсібилікті 
меңгеруге 
талпыныс  жасалып  отыр.  Көптеген  БАҚ-
тарда  бөлім  меңгерушілері  жас  журналистің 
əкелген мақаласын өз стиліне  немесе сол газет- 
журналдың  стиліне  түсіріп,  шимайлап  тастауға 
құмар. Əрине, əр басылымның өзіндік ерекшелігі 
бар.  Сондықтан  ол  БАҚ  өкілдерін    де  түсінуге 
болады.  Сол  себептен  оқу  орнында  ашылған 
мамандыққа  баулитын,  бейімдейтін  орындар 
шəкірттің  өз  мамандығын  еркін  меңгеруіне,  өз 
студиясында  сөйлеп,  аудиториямен  қатынас 
жасап үйренуіне, жастық шақ идеяларын жүзеге 
асыруына көмегін тигізетіні анық. Оның үстіне 
оқу газеті, оқу студиялары тек қана сол оқу орны 
басшыларының сөздері мен суреттерін басумен, 
берумен шектелуі қажет емес. Тіпті, дизайнерлік, 
режиссерлік, редакторлық міндеттердің де қыр-
сырын осында үйреніп, үлкен өндіріске жолдама 
алар болса, нұр үстіне нұр болар еді. Сондықтан 
оқу  газеті,  оқу  студияларына  кең  жол  ашылуы 
қажет.  Сонда  ғана  журналистік  мамандықты 
толық  игеруге,  халық  көкейінен  шығатын 
«идеология  жауынгерлерін»  дайындап  шығуға 
əбден болады.
Кейбір  жоғары  оқу  орындарында  жақсы 
бір  дəстүр  қалыптасқан.  Ол –  студенттердің 
өндірістік тəжірибелерін шетелде өткізу дəстүрі. 
Сол  игілікті  іс    жалғасын  тауып,  болашақ  жур-
налистер  Прагадағы «Radio Free Europe» 
радиосының қазақ бөлімінде 15 күндік тəжірибе 
өткізуге мүмкіндік алды, мен соларға жетекшілік 
жасадым. 21 мемлекет 28 тілде əлемдік деңгейде 
хабар  таратып  отырған  алып  өндіріс  үлкен 
ғимаратқа  орналасқан.  Студиялар  жоғары 
деңгейдегі  технологиямен  жабдықталған.  Кез 
келген  мемлекетпен  байланысуға,  ақпарат 
таратуға  толық  мүмкіндік  жасалған.  Біз 
тəжірибеден  өткен    «Азаттық»  радиосындағы 
журналистер  кем  дегенде 4 тілді  білетін, 
эфирдің  қыр-сырын  еркін  меңгерген  мамандар 
болып  шықты.  Жедел  ақпарат  таратудың  небір 
əдіс-тəсілдерін  пайдалану  биік  деңгейде.  Олар 
өздерінің  кəсіби    шеберліктерін  үйретіп,  əр 
журналист дəрістер өткізді. Студенттер дөңгелек 
үстел хабарына, тікелей эфирге қатысты. «Deb-
it» бағдарламасымен монтаж жасауды меңгерді, 
эфирге шықты. Интернет хабарлардың дизайнын 
жасап үйренді.
Ал  тəжірибеден  тыс  уақытта,  сенбі, 
жексенбі күндері студенттер тарихы өте ертеде 
қалыптасқан Еуропа мемлекеттерімен танысуға 
мүмкіндік  алды.  Мысалы,  Франция,  Австрия, 
Люксембург, Германия, Чехия мемлекеттерінің 
басты  қалаларында  болған  сапар  болашақ 
журналистердің  тамаша  публицистикалық 
шығар маларына  арқау  болары  анық.  Версаль, 
Лувр,  Наполеонның  жеңісіне  арналған  триум-
фальды  арка,120  метрлік  «Париж  сұлуы» – 
Эйфель  мұнарасы,  атақты  Монпарнас,  Вена-
ның əсем парктері, Праганың тарихи замоктары 
т.б.  толып  жатқан  сəттер  жас  журналистерге 
мол  қиял  сыйлады,  жастық  шақтарының 
тамаша бір сəті болып естерінде қалды, өмірге 
құштарлық  жəне  күш-жігер  берді.  Елдердің 
қаншама  қызықты  тарихымен  танысып,  мол 
мағлұмат  жинады.  Ұлттық  журналистиканың 
беделін  асқақтатып,  аясын  кеңейтуге  осындай 
шетелдік  тəжірибенің  берері  мол.  Отандық 
БАҚ 
редакцияларында 
тəжірибеден 
өту 
бастапқы  кезеңде  міндетті  болғаны  абзал.Ал 
сол алынған тəжірибе, үйренген əдіс-тəсілдерді 
шетелдік 
журналистика 
тағлымдарымен 
ұштастыра жүргізгеннің пай дасы мол болмаса, 
зияны  жоқ  екені  айқын.Сондықтан  шетелдік 
басылымдармен, 
арналар мен 
байланыстар 
орнатып,  барыс-келіс  жасаудың  нəтижелі 
тəжірибе алуға қосары мол екенін ескеру заман 
талабы. 
Əдебиеттер
1 Ким М.Н. Технология создания журналист-
ского произведения. – Санкт-Петербург, 2004.
2 Тертычный А.А. Аналитическая журнали-
стика. – М., 1998.
3 Рубинов А. Где растут темы // Журналисти-
ка и медиарынок. – №2. – 2004.
4  Омашев Н. Ақпарат əлемі. – Алматы, 2000.

К. Қабылғазина 135
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
    
К. Кабылгазина
Основы освоения журналистской профессии в практической деятельности
Жизнь доказывает, что в усвоении профессии журналиста в первую очередь необходимы навыки и стремления. Факультет-
ские стенгазета, телестудия, радиостудия должны работать  не хуже, чем професиональные СМИ нашей республики. Студенты 
как будущие профессионалы должны работать не только на уровне университета, но и на уровне журналистов зарубежных 
стран. Перенимая опыт зарубежных коллег, студенты должны  развивать практические навыки  ежедневно. 
Ключевые слова: практика, зарубежная журналистика, совершенствование, журналистская этика.
  
K. Kabylgazina
Bases of development of journalistic profession in practical activities
     
Life proves that in journalism, fi rst of all, skills and aspirations are necessary. Faculty wall newspaper, television station, radio 
studio have to work not worse, than professional mass media of our republic. Students as future professionals have to work not only at 
the level of university, but also at the level of journalists of foreign countries. Adopting experience of foreign colleagues, students have 
to develop practical skills daily. 
Keywords: practice, foreign journalism, improvement, journalistic ethics.

Ғылыми журналистикада тақырып таңдау жəне  ақпарат көздерін анықтау мəселелері
136
ҚазҰУ хабаршысы.  Журналистика сериясы. №2 (32). 2012
ƏОЖ 070 
Қ.Н. Мысаева
Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ.
E-mail: misayeva-kn@mail.ru
Ғылыми журналистикада тақырып таңдау жəне 
ақпарат көздерін анықтау мəселелері
Аңдатпа. Мақала авторы ғылыми журналистиканы оқытудың əдіс-тəсілдері мен ғылыми тақырыпта 
материал  жинақтаудың  ерекшеліктері  жəне  ақпарат  көздерін  табу  жолдарын  қарастырады.  Басқа 
тақырыптармен  салыстырғанда  ғылыми  жаңалықтарды  аудиторияға  жеткізу  күрделі.  Кез  келген 
жаңа  ғылыми  жаңалықты  оқырманға  жеткізу  үшін,  ең  алдымен,  ақпарат  көзінің  сенімділігі  жəне 
ғылыми нəтиженің қоғамға кері ықпалының болмауын ескеру қажет. Сондықтан ғылыми-танымдық 
тақырыпта жазатын журналистер үшін тақырып таңдау жəне ақпарат көзін анықтау маңызды.   
Түйін сөздер: ғылыми журналистика, ғылыми нəтиже, ғылыми ақпараттар,  ғылыми ақпарат көздері, 
ғалым, ғылыми-танымдық жарияланымдар. 
Ақпарат  ғасырының  журналистикаға  қояр 
басты  талаптарының  бірі – салалық  жур на-
лис тиканы  дамыту.  Өкінішке  орай,  қазақ  жур-
налистикасында  əлі  де  тереңдете  оқытуды 
қажет  ететін  салалар  баршылық.  Соның  бірі – 
ғылым  тақырыбына  сауатты  жазатын  ғылыми 
журналист даярлау. 
Ғылым  тақырыбына  қалам  сілтейтін  жур-
на листің  ақпарат  алуда  екі  варианты  бар, 
алғашқысы,  ақпаратты  өзі  келеді  деп  күту, 
екіншісі,  өз  бетімен  іздену.  Егер  алғашқы 
вариант  бойынша  ақпаратты  дайын  баспасөз 
хабарламаларынан аламын десеңіз, əрине, сізде  
жақсы таңдау болуы мүмкін, алайда сіздің жазған 
ақпаратыңыздың басқа да  ақпарат құралдарына 
берілген  жаңалықтан  айырмашылығы  жоқ. 
Сондықтан  оқиғаны  өзіндік  ерекшелікпен 
беру  үлкен  жұмысты  талап  етеді,  бірақ  егер 
ерекше  эксклюзивті  ақпарат  тапсаңыз  сəтті 
шығуы  мүмкін.  Бұл,  əсіресе  дамушы  елдердің 
журналистері  үшін  өз  елінде  болып  жатқан 
ғылыми  жаңалықтарға  зерттеу  жүргізудің  ең 
тиімді  жолы  болып  табылуы  мүмкін.  Сонымен 
қатар егер журналист осы тақырыпта алғаш рет 
ақпарат  беріп  отырған  болса,  өзгелерде    жоқ 
оқиғаны, жаңалықты ұсыну өте жақсы идея. Ол 
журналисті соншалықты керемет танымал етпеуі 
мүмкін,  дегенмен  жұмысты  алғаш  бастауға 
қолайлы.
Ең  алдымен,  жақсы  ақпарат  көздері  қандай 
болуы  мүмкін  деген  сауал  төңірегінде  ой 
өрбітсек. 
Ғылым  тарихындағы  жаңалықтардың  идея-
сы  əртүрлі  ақпарат  көздерінен  алынуы  мүмкін, 
сон дықтан  журналист  пайдаланатын  əрбір 
ақпарат көзі алынған ресурстарға соның ішінде 
интернет ресурстарына қол жетімділікке тікелей 
байланысты.  Негізгі  ақпарат  көзі  ол  ақпаратты 
алғаш    жария  еткен  тұлға  болып  есептеледі, 
яғни  ол  зерттеуші  ғалым  немесе  жүргізілген 
зерттеуге  тікелей  қатысушы,  емделуші  болуы 
мүмкін.  Оқиғаға  тікелей  қатысушы  болған 
жайтты  толық  суреттеп,  өзіндік  есебін  береді. 
Екінші  ақпарат  көзі – журналист  пен  бірінші 
ақпарат  көзі  арасындағы  электрондық  немесе 
басқа  да  бұқаралық  ақпарат  құралдары  арқылы 
жүргізілетін 
байланыс 
болып 
табылады. 
Сондай-ақ бұл тек журналистер үшін ғана емес, 
ол ғылым тарихы үшін де маңызды ақпарат көзі 
болуы мүмкін. Негізгі ақпарат көздері:
•  ғалымдарға  арналған  ғылыми-танымдық 
жарияланымдар; бұл саясаткерлерге, қарапайым 
халыққа  жəне  журналистерге,  басқа  да 
тұтынушыларға арналған;

Қ.Н. Мысаева
137
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
•   Ғалымдармен  жəне  басқа  да  ғылыми 
сарапшылармен алынған тікелей сұқбат.
•  Баспасөз-конференциялары.
Қосымша ақпарат көздері:
•  Басқа да бұқаралық ақпарат құралдары.
•  Баспасөз хабарламалары.
•  Электрондық бюллетеньдер.
•  Пікірталас форумдары.
•  Ғылыми  ұйымдар  мен  компаниялардың 
саиттары.
•  Жарияланымдар, мысалы, ғылыми-зерттеу 
жұмыстарының алғашқы нəтижелері.
Журналист ақпарат көзін таңдау барысында 
оқиғаның түрлеріне байланысты таңдау жасауы 
мүмкін. 
Күнделікті өмірден туындайтын идеялардың 
ғылыми жаңалықтар үшін маңызы зор. Ғылыми 
тақырыпқа  жазатын  журналист  күнделікті 
өмірдің жақсы ғылыми оқиғаға арқау болатынын 
есте  сақтағаны  дұрыс.  Ол  достарынан,  отбасы, 
көршілерден, базарда кездескен адамдар немесе 
басқа да журналистерден естіген ақпарат болуы 
мүмкін.  Күнделікті  тұрмыстық  мəселелер 
мысалы,  балаларға  арналған  тамақ  туралы  айт -
қанда  оны  ана  сүтімен  қоректендірудің  ба-
ла  ларға  арналған  тамақтардан  ерекшелігі 
немесе  балаларға  қант,  гидрогенделген  майлар, 
ароматтандыру мен басқа да қоспалар қосылған 
та мақтардың  қауіпсіздігі  мен  маңыздылығы 
туралы ескеру қажет. Кез келген мəселе халық-
тың күнделікті тұрмыс қажеттілігінен туындаған 
жағдайда журналистер жедел түрде ғылымды өз 
оқырмандары мен тыңдармандарының өмірімен 
байланыстыру тəсілі арқылы пайдаланады. 
Журналистердің  саяси  немесе  əлеуметтік 
мəселелерге  байланысты  қарама-қайшы  көз-
қарастар  немесе    даулы  мəселелерде  ғылыми 
көз қарасқа  жүгінетін  кездері  болуы  мүмкін. 
Яғни  ғылыми-зерттеулердің  берілген  есебі 
БАҚ-та  жарияланатын  ақпараттың  маңызын 
арттыруы мүмкін. Сонымен қатар халықаралық 
қарым-қатынастардың күрделілігіне қарамастан, 
ғылыми-зерттеулер  нəтижелері  ортақ  идея,  іс-
əрекетке  шақыруы  мүмкін.  Мысалы,  екі  елдің 
арасындағы  саяси  қарама-қайшылыққа  қа-
рамастан  Израиль  мен  Палестина  ғалымдары 
арасында  ғылыми-зерттеулердің  нəтижелері 
бойынша əріптестік қалыптасқан.  
Ғылым мен қоғамның мəдени жəне əлеумет-
тік  салалары  арасындағы  интерфейс  оқиға 
идеясын  іздеу  үшін  маңызды  болып  табылады. 
Журналистердің жаңа перспективаларды зерттеу 
арқылы  тамыры  тереңге  кеткен  нанымдарды 
жоққа  шығаруы  немесе  соған  байланысты 
күмəн  туғызуы  мүмкін.  Бұған  мысал  ғылыми 
негізі  бар  медицинаның  дəстүрлі  медицинамен 
өзара  байланысы  болуы  мүмкін.  Мысалы,  ВИЧ 
инфекцияларын  алғашқы  діни  құжаттарда 
табылған шөппен емдеуге байланысты туындаған 
даулар.  Мақала  авторы  Тамер El-Maghraby 
балансты  сақтау  жəне  ақиқатты  анықтау  үшін 
басқа да ғалымдардан сұқбат алады. Ол, сонымен 
қатар  көзқарас  тарапынан  алғандағы  зерттеудің 
шектеулері  жайлы  немесе  басқа  таңдаудың 
жоқтығы туралы ғылыми журналда жарияланған 
жарияланымды зерттеу арқылы тексергенін атап 
өтеді.  Басқа  бір  мақаласында    Кениядағы  ВИЧ-
ті  дəстүрлі  дəрілерді  қолдану  арқылы  емдеуге 
қатысты  қызығушылықтың  артуын  ғылыми 
стандарттарға  сəйкес  дəлелдеуге  тырысқан.  Бұл 
идеяның  тарихына  үңілсек  Кения  астанасы – 
Найроби  қаласындағы  болған  шөппен  емдеу 
медицинасы  жəне  денсаулық  сақтау  мəселелері 
туралы  халықаралық  конгрестегі  пікір  алмасу 
барысында 
шөппен 
емдеумен 
айналысып 
жүрген  медицина  саласындағы  мамандар  айт-
қан  пікірлердің  негізінде  туындаған.  Осы 
мақалада  дін  мен  ғылымда  өзара  ұқсас  идеялар 
бар  екенін  көрсетеді.  Ғылым  саласы  туралы 
жазатын  журналистер  жаңа  идеяларды  көрсете 
алады, мысалы, ғибадат қылудың адамды емдеуге 
күші  бар  ма  немесе  бұл  жай  ғана  биологиялық 
тұрғыдағы діни сенімдер ме? 
Көптеген  ғылым  тақырыбында  жазатын 
журналистердің  Интернетке  қол  жетімділігі 
жоғары  жəне  электронды  пошта  арқылы 
тұрақты  түрде  баспасөз  хабарламалары  мен 
ғылыми  жаңалықтар  туралы  жылдам  ақпарат 
алып  отырады.  Оның  қайсысын  таңдау  ол 
журналистің  жеке  стратегиясына  байланысты. 
Əрине,  кез  келген  журналист  ондай  жаңа-
лықтарды  өте  танымал  ақпарат  көздерінен 
немесе  онымен  салыстырғанда  танымалдығы 
төмен ақпарат көздерінен таба алады. Сонымен 
қатар  тек  электронды  пошта  ақпаратына 
сүйенуге  болмайды,  себебі  ол  тек  бір  ғана 
журналистке  ғана  емес  басқа  да  бұқаралық 
ақпарат құралдарына берілетін ақпарат. Оқиғаны 
басқа  қырынан  таныту  үшін  жергілікті  дамып 
келе  жатқан  көзқараспен  қарастырып  көріңіз, 

Ғылыми журналистикада тақырып таңдау жəне  ақпарат көздерін анықтау мəселелері
138
ҚазҰУ хабаршысы.  Журналистика сериясы. №2 (32). 2012
мысалы, шетелдерде ашылған ғылыми жаңалық 
туралы жергілікті ғалымның пікірін білу арқылы 
көрсетуге болады. 
Сонымен  қоса  электронды  поштамен  алын-
ған  ақпаратты  басқа  да  таяу  уақытта  болған 
ақпаратпен  біріктірген  пайдалы.  Мəселен, 
эектронды  пошта  арқылы  жаңадан  салынып 
жатқан геотермальдық электр станциясы туралы 
ақпарат  жіберілсе,  журналист  басқа  да  ақпарат 
көздерінен ол жайлы толық ақпарат іздеуі қажет. 
Берілетін  деректердің  мерзіміне  мұқият  болу 
керек.  Егер  журналист  келесі  айда  болатын 
баспасөз  конференциясы  немесе  нəтижелері 
бір жылдан кейін белгілі болатын жаңа ғылыми 
зерттеулер  туралы  хабарландыру  тапса,  сол 
жайлы  басқа  да  қосымша  ақпараттарды  осы 
кезден  бастап,  көрсетілген  мерзімге  дейін 
жинауға  тарысу  керек.  Сол  уақытқа  дейінгі 
зерттеуде  қолданылатын  қосымша  материал-
дарды даяр етіп қою қажет. Кез келген редактор 
тақырыптың өзекті кезінде зерттеулер жүргізген 
журналистерді қолдайды. 
Журналист  кəсібінің  басты  айырма шы-
лығының  бірі – олардың  əлемге  танымал 
атақты  адамдармен  тікелей  əңгімелесуге  мүм-
кіндіктерінің болуы. Басқа мамандық иелерінде 
мұндай  мүмкіндік  жоқ,  сондықтан  осындай 
мүмкіндікті  неғұрлым  дұрыс  пайдалана  алған 
дұрыс.  Тəжірибеде  қалыптасқан    ереже  бойын-
ша тілші, тіпті ол ғылыми тілші болсын күніне 
үш  адаммен  танысуы  керек.  Ғалымдармен  кез-
десу  көпшілікке  арналған  баспасөз  конферен-
ция, жабық мəжілістер секілді  шараларда емес 
жеке кездесу барысында, яғни қоғамдық қарым-
қатынаста қандай өзгеріс болып жатқаны туралы 
анықтауға болады. 
Егер  журналист  ғалымды  конференцияда, 
зертханада,  егістікте  немесе  басқа  да  орын-
дарда  кездестірген  жағдайда  олар  ақпарат 
құралдарымен  əңгімелесуге  əрдайым  дайын 
болады. Кез келген сұқбатта олар кейбір ғылыми 
нəтижелердің  көпшілікке  жариялауға  əлі  ерте 
екенін  айтуы  мүмкін.  Егер  ғылыми  зерттеудің 
алғашқы  нəтижелері  белгілі  болса  жəне  оны 
ғалым  қазір  жариялау  ерте  деп  есептесе  оны 
кештеу жариялауға келісу керек.  
Ғылым  тақырыбына  жазатын  журналист 
ғалымдардың  сеніміне  кіріп,  өзара  дұрыс    қа-
рым-қатынас  орнатуы  маңызды  жəне  болашақ-
та  осы  тақырып  бойынша  ғалымның  БАҚ-қа 
басқа да нəтижелерді жариялауға дайын болған 
кезде қайта оралуға келісу қажет. Ғалымдар мен 
тығыз  байланыста  болу  журналист  үшін  өте 
тиімді.  Сонымен  қатар  ғылыми  тақырыптарда 
жазатын журналистер үшін сұқбат өте қолайлы 
жанрлардың  бірі.  Бізде  журналистер  ғылыми 
жаңалықтар  жайлы  көп  ақпарат  ала  бермейді, 
басты  бір  себеп,  ғалымдардың  ақпараттық 
қолдауға қаржысы болмауы мүмкін. Кейбіреулері 
шетелдік  мекемелермен  байланыстың  жоқ-
тығынан  қиыншылық  көруі  мүмкін,  өйткені 
соңғы  кездегі  ғылымдағы  талаптардың  бірі 
ғылыми-зерттеулер жайлы ақпараттың шетелдік 
басылымдарда  жариялануы  болып  табылады. 
Журналист  қосымша  материалдарды  іздеу 
барысында  жергілікті  деңгейде  осы  зерттеумен 
кім  айналысып  жүргені  туралы  ақпарат 
алады.  Ғылыми  жаңалықтарды  табудың  жолы 
көп.  Мысалы,  медициналық  колледждерден, 
ауруханалардан  жəне  зерттеу  институттарынан 
ақпараттар  алуға  болады.  Конференциялар  мен 
семинарлар жайлы жарнама ақпараттарға назар 
аудару қажет. Ұйымдастырушыларға журналист 
ретінде қатысатыны туралы алдын ала ескерткен 
жақсы, себебі, негізінен, олардың басым көпші-
лігі  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  қатысқа-
нын қалайды. Осылайша, сіз жаңа байланыстар 
орнатасыз  жəне  жаңалықтарды  бересіз.  Егер 
сізде  ғылыми  мекемелерде  əңгімелесу  болса, 
сонда  істейтін  басқа  да  бөлімдермен  немесе 
ғалымдармен танысып, олардың зерттеу саласы 
жайлы  көбірек  білуге  тырысу  керек.  Көптеген 
ғалымдар  өздерінің  жаңа  бастаған  жобалары 
туралы айтуы мүмкін, сондықтан осы жобаның 
жүзеге 
асуына 
қызығушылық 
танытып, 
болашақта да хабарласуға келісім жасаған дұрыс. 
Ғылым  жайындағы  тағы  бір  ақпарат  көзі  ол – 
интернет.  Интернеттің  іздеу  жүйелері  арқылы 
конференция  бағдарламаларымен  танысып, 
қар жылық  мекемелермен,  үкіметтік  ведом ство-
лармен,  халықаралық  зерттеу  ұйым дарымен 
тақырып  аясында  туындаған  са уалдар  жайлы 
кеңестер  алуға  болады.  Ғы лыми  ақпараттарды 
іздеуге 
интернетті 
пайда ланудың 
өзіндік 
ерекшеліктері  бар.  Басқа  ақпарат  көздерімен 
салыстырғанда  интернеттің  басымдылығы  ақ-
па раттың  жиі  жаңартылуы  жəне  оны    табу 
жылдамдығы  мен  қолжетімді  ақпарат  санына 
байланысты.  Мəселен,  егер  журналист  АҚШ-
тағы  медицина  қызметкерінің  жұмысы  жайлы 
тереңірек білмек болса, интернеттің онлайндық 
деректер базасынан АҚШ Ұлттық медициналық 

Қ.Н. Мысаева
139
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
кітапханасының  PubMed секілді  саитын  пай-
далана  алады. [Http://www.ncbi.nlm.nih.gov/
entrez/query.fcgi?DB=pubmed].  Сонымен  қатар 
əртүрлі  ғалымдар  зерттеулерінің  ғылыми 
нəтижесіне сілтеме жасайтын жəне ғалым жай-
лы  ақпарат,  мамандану  саласы  туралы Google 
Scholar  іздестіру  жүйесін  пайдалануға  бола-
ды.  Ағылшын  тіліндегі  ғылыми  жаңалықтар 
мен  олардың  дамуы  туралы  сілтеме SciDev.
Net  саитында  беріледі. [Http://www.scidev.
net/en/science-communication/links/]. SciDev.
Net  ғылыми  коммуникациялық  ресурстарға 
сілтеме: [Http://www.scidev.net/en/ news/]
SciDev. Net тегін  пайдалануға  болатын  сурет-
терге  сілтеме [Http://www. scidev.net/en/content/
image-link-archive/].  Сондай-ақ  интернетті  пай-
далануда  бірнеше  шектеулер  бар  екенін  есте 
сақтау керек:
• интернеттен алынған ақпараттың шынайы-
лығына    əрдайым  сенімділік  таныта  беруге 
келмейді.  Сондықтан  фактілерді  бірнеше  ақ-
парат көзінен тексерген дұрыс.
Əсіресе  дамушы  елдерде  кез  келген 
ғалым,  ғылыми  мекемелер  немесе  ғылыми 
қоғамдастық  өз  ресурсын  немесе  өзі  жайлы 
ақпаратты интернет кеңістігіне орналастыруға 
мүмкіндігі 
жоқ. 
Интернеттен 
дамушы 
елдердегі ғылымның дамуы туралы ақпаратты 
толық  таба  алмау,  оларда  ғылыми-зерттеу 
жоқ  деген  ұғымды  білдірмесе  керек.  Алайда 
журналист  əрдайым    интернеттің  жай  ғана 
құрал  екенін  ұмытпағаны  жөн  жəне  оған 
толықтай  тəуелді  болудан  сақтану  қажет. 
Өкінішке  орай,  журналистер  көбінесе  кең-
седен  шығып,  университеттер  мен  зерттеу 
орталықтарында ғалымдармен кездесу секілді 
жергілікті  ақпарат жинаудың басқа да тиімді 
əдістерін  қолданудан  бас  тартады.  Дамушы 
елдерде  ғылыми-зерттеулер  жайлы  толық 
ақпарат беру үшін журналистердің интернетке 
қолжетімділік  мүмкіндігі  болмаған  жағдайда 
жеке тəжірибеге сүйенуі керек. 
Қорыта  келгенде,  ғылыми-танымдық  тақы-
рыптағы  ақпараттардың  шынайы  ақпарат 
көзінен алынуы жəне оның қоғамға кері ықпалы 
болмауын анықтау маңызды.
Əдебиеттер
1 [Http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.
fcgi?DB=pubmed].
2 [Http://www.scidev.net/en/science-com 
mu-
nica tion/links/]. 
3 [Http://www.scidev.net/en/news/]
4 [Http://www.scidev.net/en/content/image-
link-archive/]. 
К.Н. Мысаева
Основные проблемы выбора темы и определение источников информации научной журналистики
В  статье  рассматриваются  особенности  выбора  темы  и  определение  источников  информации  научной  журналистики, 
которая используется для написание материалов на научные темы. Сегодня в информационном обществе научные информации 
играют важную роль, поэтому студенты должны знать с
пецифику научной журналистики и популяризации научного знания, 
ее функции и типы аудитории.
Ключевые слова: научная журналистика, научный результат, научные информации, научные информационные источники, 
ученый, научно-познавательные публикации.
K.N. Myssayeva
The main problems of selecting a topic and retrieve information of the science journalism
In the article of K.N. Myssayeva “The main problems of selecting a topic and retrieve information of the science journalism”  the 
particular features of selecting a topic and retrieve information science journalism, which is used for writing materials on scientifi c top-
ics. Today, in the Information Society scientifi c information plays an important role, so students need to know the specifi cs of science 
journalism and the promotion of scientifi c knowledge, functions and types of audiences.
Keywords:  scientifi c journalism, scientifi c result, scientifi c information, scientifi c information sources, scientist, scientifi c  and 
informative publications.

Модель  казахстанского медиаобразования
140
Вестник КазНУ.  Серия журналистика. №2 (32). 2012
УДК 070
А.А. Ниязгулова 
          Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы
E-mail: nijasgulova@mail.ru
Модель  казахстанского медиаобразования
Аннотация
. В статье  поднимаются вопросы журналистского образования в Казахстане. Автор  рас-
сказывает о существующей модели казахстанского образования, прослеживает эволюцию  модели 
образования за последние годы и представляет новую модель медиаобразования,   по которой уже 
начали обучаться  студенты вузов Казахстана.
Ключевые  слова:  медиатренинг,  флештехнологии,  теле-  и  радиоформаты,  медиацентр,  компетент-
ностная модель,
 мультимедийность.
Перед  академической  школой  подготовки 
журналистов стоит ответственная задача – насы-
тить  рынок  СМИ  квалифицированными  кадра-
ми, не требующими переподготовки в различных 
медиацентрах    или  на  производстве.  Практиче-
ские  журналисты  любят  говорить  новоявлен-
ным  выпускникам: «Забудьте  все  то,  чему  вас 
обучали на журфаке и учитесь заново создавать 
журналистскую  продукцию».  Что  нужно  пред-
принять  в  академических  учебных  заведениях, 
чтобы изменить бытующее  мнение. Ведь акаде-
мическое  образование никакими ремесленными 
знаниями, полученными на краткосрочных кур-
сах не заменить. Медиатренинги предназначены 
в первую очередь для повышения квалификации 
журналистов. Ведь в быстроменяющейся сфере 
информационных  технологий  нужно  постоянно 
учиться. В мире каждый день появляются новые 
средства массовой информации, новые платфор-
мы,  современные  способы  передачи  информа-
ции,  флештехнологии,  теле-  и  радиоформаты. 
Соответственно,  меняется  законодательство, 
регулирующее деятельность новых медиа. Куда 
идти  обучаться  новым  технологиям  действу-
ющим  журналистам?  В  течение  двух  лет  пере-
учиваться в высших школах? Нет, конечно. Для 
этого и должны служить медиацентры, чтобы за 
короткий период времени – неделю-две, дать на-
выки  практического  использования  новых  тех-
нологий,  разъяснить    новое  законодательство  и 
т.д. А фундаментальную подготовку всегда осу-
ществляли и будут осуществлять высшие учеб-
ные  заведения,  дающие,  кроме    практических 
навыков,  фундаментальные  знания  в  области 
истории,  литературы,  языка,  экономические  и 
социологические знания.
В  соответствии  с  взятыми  обязательствами, 
Казахстан  должен  до 2020 г.  осуществить  ряд 
мероприятий  по  широкому  распространению  
образовательных  программ  мирового  уров-
ня,  введение единой системы образовательных 
кредитов (зачетных единиц),  одинаковых форм 
фиксирования  получаемых  квалификаций  и  их 
взаимного  признания,  формирование  развитых 
структур  по  обеспечению  качества  подготовки 
специалистов и др. 
В системе образования произошел прогресс.  
На  протяжении  последних 10 лет  автор  статьи 
работает  в  рабочей  группе  по  созданию  госу-
дарственных  стандартов  образования  по  пору-
чению  Министерства образования и науки РК. 
Если  в 2000 году, до введения кредитной техно-
логии обучения, студенты обучались по планам 
советского  периода,  где    все  дисциплины  были 
обязательными  и  одинаковыми  для  всех  вузов 
Казахстана,  где  студент  не  имел  права  выбора 
дисциплин,  где приоритетными были дисципли-
ны фундаментального характера, такие, как  «ка-
захская литература», «русская литература»,  «за-
рубежная литература»,  «история» в различных 

А.А. Ниязгулова 141
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
специализациях и др., то на современном этапе  
картина кардинально изменилась.
Новые стандарты образования разработаны в 
соответствии    с  требованиями    мировой  образо-
вательной системы, давая возможность студентам 
получать  знания  в  любом  вузе.  При  разработке 
новой  образовательной  программы  по  журнали-
стике  авторы  за  основу  взяли    модель  учебной 
программы ЮНЕСКО по журналистике.
Государственные  стандарты  разрабатыва-
лись  в 2004, в 2006 году.  Эволюционная  кар-
тина  налицо.  С  каждым  стандартом  увели-
чивалось  количество    выборных  дисциплин, 
делался  акцент  на  компетентностную  модель 
выпускника. В разработанной в  2012 году об-
разовательной программе  из 129 необходимых 
для  освоения  кредитов 71 кредит  являются 
элективными,  что  позволяет  каждому  вузу  и 
каждому  студенту  строить  собственную  тра-
екторию обучения,  специализироваться на тех 
направлениях,  которые  необходимы  ему  для 
его дальнейшей работы.
Кафедра  ЮНЕСКО,  международной  журна-
листики  и  связи    с  общественностью,  которая 
разрабатывает  учебные  программы  для  специ-
альностей «журналистика», «связи с обществен-
ностью»  учитывает  вопросы  необходимости 
академической  мобильности  студентов,  необхо-
димость практической подготовки студентов. 
Заложенные в новом стандарте обязательные 
20  кредитов  базовых  дисциплин  и 5 кредитов 
профильных  дисциплин  (из 129  кредитов,  не-
обходимых  для  освоения)  закладывают  основу 
профессии, позволяя  развивать  специализации, 
делая акцент на то или иное направление. 
Базовые  и  профильные    дисциплины    приз-
ваны сформировать творческую основу профес-
сионального журналиста,  познакомить его с  бу-
дущей  профессией.  Они  составляют  основную 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: