Issn 2306-7365 Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

30 
 
  АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
Жауабы 
…………………………………………………………………………………… 
Орындалған  тапсырмалар  саны:.........  Қателер  саны:.........  Оқытушының 
бағасы:......... 
Зертханалық  жұмысты  орындауға  дайындығын  тексеруге  арналған 
бақылау сұрақтары 
1. Жүктеме кедергісін арттырғанда, ондағы кернеу неге артады? 
Жауабы 
…………………………………………………………………………………… 
2.  Неліктен жүктеме  кедергісі  ішкі  кедергіден  өте  үлкен  немесе өте  аз  болғанда 
жүктемедегі бөлінетін қуат аз болады. 
Жауабы 
…………………………………………………………………………………… 
3. Жұмысты орындау ретін жазыңдар (айтыңдар) 
Жауабы 
…………………………………………………………………………………… 
Ескерту:  бланкі  үлгісінде  тапсырмалар  әдейі  артығымен  берілген,  кейбір 
оқушылар  (студенттер)  барлығын  орындай  алмауы  мүмкін.  Әрине, 
тапсырмаларды  әр  оқушының  шамасына  қарай  берген  дұрыс,  немесе  олар 
тапсырмаларды өздері таңдап алса да болады. Зертханалық жұмыстың нәтижесін 
және  қорытындысын  бланкіге  толтырып  оқушы  оқытушының  электрондық 
адресіне  жібере  алады,  немесе  өзі  мұғалімге  тапсырады.  Оқытушы    сабақ 
соңында немесе келесі сабақта оқушылардың бағаларын жариялайды. Жіберілген 
қателер міндетті түрде сарпталуы керек.   
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
 
1.
 
Назарбаев  Н.Ә.  «Болашақ  іргесін  бірге  қалаймыз».  Қазақстан  халқына 
Жолдауы.  www.bnews.kz. 28.01.2011 ж. –Астана.  
2.
 
Назарбаев  Н.Ә.  ««Қазақстан-2050»  стратегиясы  –  қалыптасқан  мемлекеттің 
жаңа саяси бағыты».  Қазақстан  халқына  Жолдауы.   
www.bnews
.  kz.  14.12.2012  ж.  –
Астана.  
3.
 
http:// www.phys.spbu.ru. «Физика колебаний», «Движение космических тел». 
4.
 
httr://www.elektronika.newmail.ru. Начало электроники.  
5.
 
httr://physics;nad.ru/pysics.htm. Физика в анимациях. 
6.
 
httr://www.college.ru/pysics. Каталог Интернет–ресурсов.  
7.
 
httr://www.nsu.ru/materials/ssi/. Каталог научной лаборатории по физике. 
8.
 
httr// lod-in.ru. «Открытая физика» (ФИЗИКОН). 
9.
 
httr// narod.ru. «Живая физика». 
10.
 
http://www.college.ru/laboratory/MainMenu.php3
.
 
. 
11.
 
http://shadrinsk.zaural.ru/~sda/project1/index.html
. «Сборка». 
12.
 
http://phdep.ifmo.ru/labor/common/
.  Дистанционный  лабораторный  практикум  по 
курсу физики средней школы на сайте СПбИТМО.  
13.
 
Кабылбеков  К.А.,  Туйебаев  М.К.,  Турмамбеков  Т.А.,  Иманбеков  Д.А., 
Сайдахметов  П.А.  Компьютерные  модели  опытов  и    демонстраций  по  курсу  физики  
«Электричество.  Часть  –  1.»  и  их  использование  в  учебном  процессе  //  Высшая  школа 
Казахстана, № 3. –С. 14-19. – Алматы, 2007. 

31 
 
    
 
              АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
14.
 
Кабылбеков  К.А.,  Туйебаев  М.К.,  Турмамбеков  Т.А.,  Иманбеков  Д.А., 
Сайдахметов  П.А.  Компьютерные  модели  опытов  и  демонстраций  по  разделу 
«Механика»  курса  физики  и  их  использование  в  учебном  процессе  //  «Ұлт  тағдыры».  – 
Алматы, 2007. –С. 128-132.  
15.
 
Кабылбеков  К.А.,  Турмамбеков  Т.А.,  Бердиева  М.А.,  Саидахметов  П.А., 
Иманбеков  Д.А.,  Омашова  Г.Ш.    Компьютерные  модели  опытов  и  демонстраций  по 
снятию вольт-амперной характеристики диода и петли  гистерезиса ферромагнетика и их 
использование  в  учебном  процессе.  /Труды  международной  научно-практич.  конф. 
«Современные  проблемы  подготовки  пед.  кадров  и  перспективы  развития  естественных 
наук-2». – Шымкент. 2008. –С. 532. 
16.
 
Кабылбеков К.А.  Компьютерные модели физических явлений  (механика): Свид-
во о госрегистрации прав на объект авторского права №685 от 29.04.2011. 
17.
 
Кабылбеков К.А. Компьютерные модели физических явлений (электричество). –
Свид-во о госрегистрации прав на объект авторского права №725 от 10.05.2011. 
18.
 
Кабылбеков  К.А.  Компьютерные  модели  физических  явлений  (магнетизм).  –
Свид-во о госрегистрации прав на объект авторского права.  №686 от 29.04.2011. 
19.
 
Кабылбеков К.А., Байжанова А. Использование мультимедийных возможностей 
компьютерных  систем  для  расширения  демонстрационных  ресурсов  некоторых 
физических явлений. /Труды  Всероссийской научно-практ, конф.с междунар. участием. – 
Томск, 2011. –С.365.  
20.
 
Кабылбеков  К.А.,  Иманбеков  Д.А.,  Арысбаева  А.С.  Мультимедианасыщение 
образовательных  ресурсов  динамическими  компьютерными  моделями.  /Труды 
международной научно-практической конференции «Ауезовские чтения-11: Казахстан на 
пути  к  обществу  знаний:  инновационные  направления  науки,  образования  и  культуры», 
посвященной 115-летнему юбилею Мухтара Ауэзова, 2012. –С. 471.  
21.
 
Кабылбеков  К.А.,  Саидахметов  П.А.,  Баубекова  Г.,  Арысбаева  А.С.  
Использование  ИНТЕРНЕТ-ресурсов  в  преподавании  физики.  Сообщение  1. 
Использование  возможности  программы  «Начала  электроники»  на  практических 
занятиях.  /Труды  международной  научно-практической  конференции  «Ауезовские 
чтения-11:  Казахстан  на  пути  к  обществу  знаний:  инновационные  направления  науки, 
образования и культуры», посвященной 115-летнему юбилею Мухтара Ауэзова, 2012. –С. 
471.  
22.
 
Кабылбеков  К.А.,  Серкебаев  С.К.,  Арысбаева  А.C.,  Баубекова  Г.  Использование 
ИНТЕРНЕТ-ресурсов в преподавании физики. Сообщение 2. Использование возможности 
«Начала  электроники»  на  практических  занятиях.  /Труды  международной  научно-
практической  конференции  «Ауезовские  чтения-11:  Казахстан  на  пути  к  обществу 
знаний: инновационные направления науки, образования и культуры», посвященной 115-
летнему юбилею Мухтара Ауэзова, 2012. –С. 57-60.  
 
РЕЗЮМЕ 
Предлагается  модель  бланка  компьютерной  лабораторной  работы  «Исследование  мощности 
источника  тока  и  согласование  внутреннего  и  внешнего  сопротивлений»,  проводимого  с 
использованием виртуального конструктора. 
 (Турмамбеков  Т.А.,  Кабылбеков  К.А.,  Иманбеков  Д.А.,  Арысбаева  А.С.  Модель  бланка 
компьютерной лабораторной работы) 
 
SUMMARY 
Le modèle du formulaire du travail informatique de laboratoire «l'Étude de la capacité de la source du 
courant  et  la  coordination  des  résistances  intérieures  et  extérieures»  de  l'ingénieur  virtuel  passé  avec 
l'utilisation est propose.  
(Turmambekov T.A., Kabilbekov K.A., Imanbekov D.A., Arusbayeva А.С. Model of the Form of Computer 
Laboratory Operation) 

32 
 
  АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
ӘОЖ 005.131 
 
М.А.СҰЛТАНОВ  
физика-математика ғылымдарының кандидаты,   
Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің доценті   
 
М.А.АЗЫБАЕВ  
Шымкент университетінің магистранты  
 
КӨЛІК ЖЕЛІСІНДЕГІ ПУНКТТЕРДІ ҚАРАСТЫРЫП ШЫҒУ АЛГОРИТМІН 
РЕКУРСИЯ ПРОЦЕДУРАСЫ НЕГІЗІНДЕ  ҚҰРУ 
 
Жұмыста 
шағын 
көлемді 
жүктерді 
тасымалдау 
есебінің 
математикалық  моделі  құрылған.  Мұндай  көліктік  тасымалдау  есебінің 
ерекшелігі  көліктің  жүк  көтергіштік  мүмкіндігінің  толық  пайдаланбай 
қалуы. Шағын көлемдегі тауарлар тобын тасымалдау бағытын жоспарлау 
есебінің  математикалық  моделі  құрылған.  Құрылған  модель  ашық  түрдегі 
тасымалдау  есебіне  жатады.  Есептің    ерекшелігі  тауарды  жөнелтушіде 
тұйықталатын 
бірнеше 
тасымалдау 
бағыттарын 
анықтаумен 
байланысты. 
Сонымен 
қатар, 
жүктерді 
тасымалдау 
есебіндегі 
бағыттардың мүмкін болған барлық комбинацияларын қарастырып шығуды 
қамтамасыз  ететін  арнайы  алгоритм  рекурсия  процедурасы  көмегімен 
құрылған. 
 
Кілт  сөздер:  басқару  шешімдері,  тасымалдау  есебі,  жоспарлау, 
математикалық  модель,  оптималдық,  коммивояжер  есебі,  алгоритм, 
процедура, рекурсия.  
 
Түрлі  меншік  түріндегі  шағын  кәсіпорындар  мен  фирмалардың 
нарықтық  экономика,  бәселестік  жағдайында  өз  орнын  тауып,  орнықты 
жұмыс  істеуі  бүгінгі  күнде  олардың  тиімді  басқару  шешімдерін  қабылдай  
алуына    байланысты  болып  отыр [1, 2].  Қазіргі таңда көптеген автокөлік 
кәсіпорындары  мен  жеке  меншік  фирмаларда  олардағы  жалпы  тасымалдау 
көлемінің  үлесінде      шағын  көлемдегі  тауарларды  тасымалдау  елеулі  орын 
алады.  Мұндай  жағдайдың  ерекшелігі,  жүк  көлігінің  жүк  көтергіштік 
мүмкіндігінің  толықтай  пайдаланбауы.  Оны  толық  пайдалану  үшін 
тасымалдау  бағыттарын  анықтау  қажет  болады.  Нақты  жағдайларда  бұл 
есепті  шешудің  түрлі  нұсқалары  болуы  мүмкін,  сондықтан  бағыттардың 
ішінен тасымалдаудың жалпы қашықтығы минимал болған оптимал  бағытты 
таңдай білу мәселесі келіп шығады. 
Осы түрдегі оптимизация есептерін дәл әдістермен шешу мүмкіндіктері 
қазіргі  күндегі  практика  талаптарына  жауап  бермейді  [3,  4].  Дәл  әдістердің 
мүмкіндіктері  өнімдерді  тұтынушы  пункттердің  саны  20-25  –  тен  көп 
болмаған  жағдайлармен  шектеледі.  Сондықтан,  тауарларды  тасымалдауды  

33 
 
    
 
              АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
жоспарлауда    дәстүрлі  әдістерді  практика  талаптарына  сай  жетілдіру    және 
компьютер мүмкіндіктерін пайдалану  бүгінгі күннің манызды мәселелеріне 
жатады.  
Мөлшері  шағын  болған    тауарларды  тасымалдау  бағыттарын  анықтау 
есебінің қойылымы мынадай екі түрде болады: 
1.
 
Коммивояжер  есебі  –  тұтынушылар  орналасқан  барлық  пункттерде 
болып шығудың бір  бағытын (маршрутты) анықтау.  
2.
 
Тасымалдау  есебі  –  тауарды  жөнелтушіде  тұйықталатын  бірнеше 
тасымалдау бағыттарын анықтау. 
Есептің екінші түрдегі қойылымы практикалық жағынан маңыздырақ, 
себебі,  жүктерді  тасымалдауды  жоспарлаудың  нақты  жағдайларына  көбірек 
сәйкес келеді. 
Жұмыста  тасымалдауды  жоспарлау  есебінің  математикалық  моделін 
құру мәселелері ашық тасымалдау есебі мысалында қарастырылған. 
Есепті  толық  сипаттау  үшін  практикада  кездесетін  шағын  көлемдегі 
жүктерді  тасымалдауды  жоспарлау  есептері  жиынын  реттеу  қажет  болады. 
Ол үшін көліктік тасымалдауды жоспарлау есептерінің классификациясынан 
пайдаланамыз  [5].    Шағын  көлемдегі  жүктер  тобын  көліктік  тасымалдауды 
жоспарлау есебінің классификациясы төмендегі  1-ші кестеде келтірілген. 
 
    Кесте 1. 
Тип 
Белгілер 
1. 
Коммивояжер есебі 
Бір жөнелтуші 0 
Q<=q 
2. 
Тасымалдау есебі 
Q>q 
    
Шағын  көлемдегі    тауарлар  тобын  тасымалдаудағы  бағытты  анықтау 
есебін қарастырамыз, бұл есеп:  
                                            
Q
q
q
p
max
 ,                                      
болғанда  келіп  шығады,  мұнда     
max
p
q
   
N
-  пункттердің  қандайда  біріне 
әкелінетін  тауардың  максимал  көлемі  (егер 
max
p
q
q
  болса,  онда  мұндай 
пункттерге  тауарды  сұраныс  көлемін  қанағаттандырғанша  бірнеше  рет  
жеткізу қажет болады). 
Көліктің жүк көтергіштік немесе жүк сыйымдылығы жеткізілетін жүктің 
жалпы  көлемінен  кіші  болғандықтан  тасымалдау  бағытын  жоспарлау  есебі 
көліктің  бір  рейсте  барлық  N    пункттерді    айналып  бастапқы  пунктке  келуі 
мүмкін  болмауы  себепті  қиындайды.    Сол  себепті,  бір  жөнелтушіде 
тұйықталатын бірнеше шеңбер бағыттарды құру қажет болады.  
Шағын  көлемдегі  тауарлар  тобын  тасымалдау  бағытын  жоспарлау 
есебінің математикалық моделі төмендегідей болады: 
K
k
N
j
i
ij
ij
ij
K
k
k
k
l
l
l
L
R
L
1
1
,
1
0
0
1
m in
0
m in
0
min
)
(
)
(
,           (1) 

34 
 
  АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
                               
)
,
,..,
1
(
,
1
K
k
q
q
q
Q
K
N
n
pn
                                  (2) 
                                             
K
k
k
K
N
N
N
N
N
1
2
1
...
                     (3) 
                                             
q
q
Q
k
k
k
N
n
pn
pk
1
,                                          (4) 
                                             
Q
q
Q
K
k
N
n
pn
K
k
pk
k
k
k
1
1
1
)
(
,                             (5) 
                                             
Q
q
N
n
pn
1
,                                                     (6) 
                                              
,
0
k
Y
                                                         (7) 
                                             
X
L
.                                                            (8) 
 
Мұнда  (1)    көліктің  минимал  жүрісін  қамтамасыз  ететін,  барлық 
N
 
тұтынушыларға  тасымалдау  жоспарын  құру  қажеттілігін  білдіреді,  яғни 
сондай 
K
-бағыттарды  құру  қажет,  олардың  әрбірі  0  –  ші  төбеден  басталып 
осы төбеде аяқталуы тиіс. Барлық тұтынушыларға тауарларды жеткізу үшін 
қажет бағыттар саны (2) қатынаспен берілген. Бағыттың үзіліссіздігі мынадай 
мағынаны  білдіреді:  егер  көлік  қандайда  бір  жеткізу  пунктіне  барған  болса, 
ол  оны міндетті түрде тастап шығуы керек. (3) қатынас мағынасы мынадай: 
барлық  бағыттардағы  жүк  тасымалданатын  пункттер  саны  әрбір  бағыттағы 
жүк жеткізілетін пункттер санына тең болуы керек. (4) қатынас көліктің жүк 
көтергіштік  мүмкіндігіне  шектеу  болып  табылады.      (5)  қатынас  барлық 
бағыттар  бойынша  тасымалданатын  жүк  көлемі  жүкті  жөнелтушіден 
тасымалданатын  жүк  көлеміне  тең  болуын  білдіреді,  ал  (6)  қатынас 
тұтынушыларға  жеткізілетін  жалпы  жүк  көлемі    жүк  жөнелтушіден 
жөнелтілетін  жүк  көлеміне  тең  болуын  сипаттайды.  (7)  қатынас 
ijk
l
 
айнымалыларға  бүтіндік  шартын  қояды  және 
j
i
  дұға  көліктің 
k
-ші  
бағытына  енгізілгенін  немесе  енгізілмегендігін  көрсетеді.  Сондай-ақ, 
ijk
l
 
айнымалылардың  жарамды  комбинациясы  есептің  шешімі  болады.  (8) 
қатынас 
ijk
l
 комбинациялардың жиынын өз ішіне алатын жарамды бағыттар 
тізімін анықтайтын Х  жиынды береді. (1) - (8)   есептің шешімі тасымалдау 
бағыттарының жиынтығы болады.  
Жоғарыда  келтірілген  шарттарға  сәйкес  жүктерді  тасымалдау  есебін 
шешу екі кезеңнен тұрады: 
1.
 
Көліктік  желінің 
N
  пункттерінің  қайсысы  1-ші,  2-ші,  ...,  k-ші 
бағыттарға кіретіндігін анықтау қажет. 
2. Әрбір k-ші бағытқа кіретін пункттерді айналып өту тізбегін  

35 
 
    
 
              АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
оңтайландыру қажет. 
Осы  екі  кезеңнің  қиыны  және  аз  зерттелгені  бірінші  кезең  болып 
табылады.  Жүктерді жеткізу пункттері саны аз болған жағдайда бұл мәселе 
жүк  көлігінің  қозғалыс  бағыттарының  барлық  нұсқаларын    қарапайым 
қарастыру  жолы  арқылы  шешіледі.  Бірақ  осы  бағыттар  нұсқаларын 
қарастырып шығу жүйесін қалай ұйымдастыру белгісіз қалады.  
Жұмыста жүктерді тасымалдау есебінің бірінші кезеңін зерттеуді жүзеге 
асыру  үшін  бағыттардың  мүмкін  болған  барлық  комбинацияларын 
қарастырып  шығуды  қамтамасыз  ететін  арнайы  алгоритм  рекурсия 
процедурасы көмегімен құрылды [6].  
Негізгі  қиындық  осы алгоритмді жүзеге  асыруда,  яғни  қарастырылатын 
нұсқалардың қайталанбайтындығын  қамтамасыз етуде, сондай-ақ, жарамсыз 
нұсқаларды алдын ала тастап кету процедурасын жазу. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Альбеков  А.У.,  Митько  О.А.  Коммерческая  логистика.  –  Ростов-на  Дону: 
Феникс, 2002. – 416 с. 
2.
 
Подиновский  В.В.,  Потапов  М.А.  Методы  анализа  и  системы  поддержки 
принятия решений. – М.: МФТИ, 2003. – 273 с.  
3.
 
Конюховский  П.В.  Математические  методы  исследования  операций.  –  СПб: 
Питер, 2001. – 192 с. 
4.
 
Литтл  Дж.и  др.  Алгоритм  решения  задачи  коммивояжера.  //  Экономика  и 
математические методы, 1965. –№1. –С. 94-107. 
5.
 
Житков  В.А.  Планирование  автомобильных  перевозок  грузов  мелкими 
партиями. – М.: Транспорт, 1976. – 112 с. 
6.
 
Роджер Х.Н. Теория рекурсивных функций и эффективная вычислимость. –
М.: Кибернетика, 1972. – 589 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
В работе построена математическая модель транспортировки грузов небольших объемов. 
Построенная  модель  относится  к  открытой  задаче  транспортировки.  А  также  построен 
специальный  алгоритм,  обеспечивающий  перебор  всех  возможных  комбинаций  маршрутов  в 
задаче перевозки грузов на основе алгоритма процедуры рекурсии.  
(Султанов  М.А.,  Азыбаев  М.А. 
Построение  алгоритма  перебора  пунктов  в 
транспортной сети  на основе процедуры рекурсии) 
 
SUMMARY 
In  this  paper  is  constructed  a  mathematical  model  of  transportation  of  small  volumes.  The 
constructed model is an open problem of transportation. And also built a special algorithm providing 
search  of  all  possible  combinations  of  routes  in  the  problem  cargo  based  algorithm  recursion 
procedure. 
(Sultanov  M.A.,  Azibayev  M.A.  Construction  of  Enumeration    Algorithm  in 
Transport Network Based on the Procedure  of Recursion)  
 
 

36 
 
  АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
УДК 333.793 2 
Н.Т.РУСТАМОВ 
доктор технических наук,  
профессор МКТУ им. Х.А Ясави 
 
А.Е.АБИЛЬДАЕВА 
магистрант МКТУ им. Х.А.Ясави 
 
К ВОПРОСУ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ТОКА УТЕЧКИ 
 
В  данной  работе  рассматривается  вопрос,  связанный  с  измерением 
тока  утечки.  При  этом  делается  акцент  на  порождения  тока  утечки  на 
основе  процесса  короткого  замыкания.  Предлагается  расчет  тока  утечки  
делать  на  основе  расчета  тока  короткого  замыкания.  В  этом  случае 
источник  работает  в  режиме  КЗ.  Измерения  тока  утечки  можно 
осуществить с помощью АС. 
 
Ключевые слова: ток утечки, ток короткого замыкания, режим КЗ, режим 
холостого хода, замыкание, нейтраль. 
 
Введение.  Известно,  что  при  передаче  электрической  энергии  часть  ее 
теряется  в  проводах  линий  электропередачи,  обмотках  трансформаторов, 
измерительных 
приборов, 
токоведущих 
проводах 
подстанций 
и 
распределительных  устройств,  что  вызывает  и  бесполезный  нагрев.  В 
основном такой нагрев осуществляется током утечки. Поэтому расчет этого 
тока имеет очень большое народнохозяйственное значение. С другой стороны 
задача  обеспечения  надежности  системы  внутреннего  электроснабжения 
является  актуальной  и,  в  первую  очередь,  подразумевает  применение 
мероприятий  и  средств,  направленных  на  снижение  вероятности  появления 
тока утечки  [1]. 
В  системах  электроснабжения  предприятий  имеет  место  существенное 
увеличение тока утечки в сетях 6-10 кВ вследствие значительного увеличения 
мощностей 
эксплуатируемого 
электрооборудования 
и 
расширения 
производства.  Механизмы  возникновения  и  процессы,  происходящие  при 
однофазных замыканиях тока утечки имеет актуальный характер  [2]. 

жүктеу/скачать 6,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: