Issn 2518-7236 Индексі 74621 Индекс 74621 Қ ар ағ анд ы уни вер си тетiнiң

Торговля как фактор социокультурного… 
Серия «История. Философия». № 4(84)/2016 
29 
вредных для здоровья примесей. Горожане обязаны были соблюдать правила санитарной гигиены и 
пожарной безопасности.  
Решением  городской  Думы  произведен  сбор  средств  на  проведение  телеграфной  линии  Акмо-
линск–Петропавловск,  а  уже  в 1878 г.  стала  действовать  линия  Кокчетав–Атбасар–Акмолинск. 
В 1874 г. Дума приняла решение о строительстве зданий городского общественного и полицейского 
управления.  
Среди законодательных решений городской Думы — постановление 1915 г. «Об установлении 
правил трудового дня», в котором оговаривались обязательные единые правила организации трудо-
вой недели. Вводились единые сроки обеденного времени, праздничных дней. Строго нормировалась 
работа детей. Малолетних служащих, не достигших 15 лет, следовало освобождать для занятий и по-
сещения школы на 3 часа каждый день — с 9 до 12 часов. Все работодатели обязаны были следовать 
правилам [31; 87].  
Другое  постановление 1915 г.  определяло  порядок  открытия  и  содержания в  городе  заведений 
трактирного промысла: гостиниц, постоялых дворов, харчевен, столовых, буфетов при театрах и клу-
бах, пивных лавок и кумысниц с продажей горячей пищи, ресторанов и пр. Устанавливались единые 
санитарные требования, режим работы заведений и продажи спиртных напитков. В заведениях, рас-
положенных  по  центральным  улицам  города,  запрещалась  продажа  крепких  спиртных  напитков. 
Обязательным  условием  функционирования  заведений  трактирного  типа  было  наличие  отдельной 
кухни, помещения для хозяина и кладовой. Содержатели заведений обязывались установить при вхо-
де в помещение фонари и зажигать их в ночное время [31; 74]. 
Утверждаемые  Думой  правила  подлежали  исполнению  в  обязательном  порядке.  Контроль  их 
исполнения возлагался на городскую управу либо назначались, а точнее, уполномочивались, специ-
альные члены городского правления. В крайних случаях надзор осуществляла местная городская по-
лиция. 
Городская реформа, ставшая одной из составных частей буржуазных преобразований в России, 
привнесла существенные изменения  в жизнь уездного города Акмолинска. При всей своей ограни-
ченности  реформа  местного  управления  способствовала  укреплению  позиций  зарождающейся  бур-
жуазии, в городском обществе усилилась роль прослойки купечества.  
Развитие города в качестве административного и торгового центра региона способствовало фор-
мированию  системы  образования.  Первые  учебные  заведения  появляются  в  городе  еще  в  середине 
XIX в. В статистическом описании города за 1864 г. упоминаются три одноклассных училища, соз-
данных в разное время [2; 63]. Первым учебным заведением в городе было одноклассное татарское 
училище  при  мусульманской  мечети,  построенной  старшим  султаном  округа  К.  Кудаймендиным. 
Школа содержалась за счет добровольных пожертвований прихожан, обучение в ней было бесплат-
ным. В ней обучались до 40 мальчиков разных национальностей мусульманского вероисповедания. 
Второе училище находилось в казачьей станице, здесь обучались дети из казачьего сословия. В 1863 г. 
было  создано  женское  училище.  В  нем  обучались  воспитанницы  из  разных  сословий:  купеческого, 
мещанского, солдатского и казачьего.  
С  введением  городского  самоуправления  вопросами  развития  просвещения  стала  заниматься 
Акмолинская  городская управа.  По  ее  инициативе  в  городе  открывались учебные  заведения,  из  го-
родской общественной казны выделялись средства на их содержание. Первым таким учебным заве-
дением  было  мужское  приходское  училище [28; 259]. Другим  мероприятием  Думы  в  области  про-
свещения стало создание в Акмолинске общества попечения о начальном образовании. Оно содейст-
вовало снабжению учебных заведений учебными пособиями и письменными принадлежностями, ока-
зывало  материальную  поддержку  учащихся  из  малообеспеченных  семей,  организовывало  благотво-
рительные  мероприятия:  театральные  представления,  концерты,  научные  лектории  и  пр.  В  центре 
внимания общества были не только вопросы материального плана, но и проблемы нравственного со-
стояния образования [28; 1].  
Недостатком в развитии  системы образования в области и городе было отсутствие профессио-
нальных школ. В этом плане Акмолинская область считалась наиболее отсталой. Развивающаяся эко-
номика Края требовала расширения подготовки профессиональных кадров. Потребность в них ком-
пенсировалась открытием при начальных училищах профессиональных классов и ремесленных отде-
лений.  При  Акмолинском  мужском  высшем  училище  производилось  обучение  переплетному  мас-
терству. 

Г.А. Алпыспаева, Ш.Н. Саяхимова, М.Н. Краснова 
30 
Вестник Карагандинского университета 
Кроме  проблем  с  финансированием  и  слабостью  материальной  базы  заведений,  острой  была 
проблема учительских кадров. Подготовкой кадров для заведений области занимались 2 учительские 
семинарии: в Омске и Акмолинске. Акмолинская семинария открылась в 1916 г., но вскоре она была 
реорганизована.  
По данным за 1916 г., в Акмолинске функционировали три мужских и два женских приходских 
училища. Всего же в городе, по сведениям 1913 г., обучались 620 школьников, в том числе в сельско-
хозяйственной школе — 39 чел, в женском училище — 29 чел, в Высшем начальном училище — 113 
чел. [32]. Кроме  того,  в  городе  работала  одна  библиотека.  Она  имела  в  своих  фондах 11000 книг 
[20; 54]. 
Реформы 60-х годов XIX в. почти не изменили ситуацию со здравоохранением в Казахской сте-
пи. На весь уезд приходился один врач (более чем на 100 тысяч человек). В 1892 г. был открыт город-
ской приемный покой, при котором в качестве вольнонаемного работал один фельдшер. В 1897 г. по 
ходатайству городской Думы он был утвержден в штатной должности городского фельдшера. Кроме 
того, в городе за счет средств земств содержалась больница на 8 кроватей [2; 108]. 
Таким образом, первоначально возникнув как военная крепость, Акмолинск за неполные сто лет 
превратился в провинциальный город. Обретение городом Акмолинском статуса уездного и област-
ного центра стало важным фактором его социально-экономического развития. В конце XIX– начале 
XX вв. город стал организующим центром всей экономической жизни уезда, экономика города и уез-
да втягивалась в товарно-денежные, рыночные отношения. Развитие торговли стимулировало разви-
тие в Крае кустарной промышленности, различных промыслов и ремесел, в которые активно вовле-
калось местное население. 
Социально-экономическое развитие Акмолинска в конце XIX– нач. XIX вв. способствовало рос-
ту численности населения, изменению его национальной, социальной структуры. Рост населения го-
рода  сопровождался  усложнением  его  этнокультурного  состава,  увеличением  в  составе  населения 
города  удельного  веса  торгово-промышленных  слоев  (купцов,  мещан,  ремесленников)  и  разночин-
цев-интеллигентов (учителей, врачей, служащих). Эти городские категории населения доминируют в 
разных  сферах  городской  жизни.  Отражением  сословной  и  социальной  структуры  населения  стала 
территориальная структура города.  
Введение в Акмолинске Городового положения стало основой для формирования системы мест-
ного самоуправления. Система управления городом была унифицирована, и это упорядочивало, а са-
мое главное, стимулировало развитие города. Городская Дума стала играть заметную роль в полити-
ческой и хозяйственной жизни города, возросла роль купечества. Усилиями депутатов Думы получи-
ли решение вопросы социокультурного развития города и его инфраструктуры. Изменился архитек-
турный  облик  Акмолы,  получило  развитие  градостроительство.  Особенностью  социокультурного 
развития  города  было  формирование  инфраструктуры  светской  культуры,  наряду  с  сохранением  и 
доминированием  в  общественной  жизни  города  культуры  духовной.  В  городе  формируется  сеть 
учебных заведений, создаются новые центры культуры: библиотеки, кинотеатр, обсерватория, клубы. 
С конца XIX в. городская территория благоустраивается, проводятся первые мероприятия по озеле-
нению города, положившие начало формированию зеленого массива. В рассматриваемый период на-
чинает формироваться образовательная среда города. Рост населения, становление системы образо-
вания стали важными градообразовательными факторами.  
 
 
Список литературы 
1  Смирнов А. Куяндинская ярмарка. — Семипалатинск, 1924. — 51 с. 
2  Касымбаев Ж.К., Агубаев Н.Ж. История Акмолы: XIX – нач. XX вв.: исследования, источники, комментарии. – Ал-
маты: Жеты жаргы, 1998 – 42 с. 
3  Гейнс А.К. Собрание литературных трудов. — СПб., 1897. — 405 с. 
4  Материалы по истории политического строя Казахстана / Сост. М.Г. Масевич. — Алма-Ата: Академии наук КазССР, 
1960. — 30 с. 
5  Госархив Омской области РФ. Ф. 3. Оп. 2. Д. 2027. 
6  Гейнс А.К. Собрание литературных трудов. — СПб., 1897. — 597 с. 
7  ГАОО. Ф. 366. Оп.1. Д. 454. 
8  ЦГА. Ф. 374. Оп. 1. Д. 2524.  
9  ЦГА. Ф. 345. Оп. 1. Д. 579.  

Торговля как фактор социокультурного… 
Серия «История. Философия». № 4(84)/2016 
31 
10  Абылхожин  Ж.Б.  Традиционная  структура  Казахстана:  социально-экономические  аспекты  функционирования  и 
трансформации (1920–1930 гг.). — Алматы: Ғылым, 1991. — 45 с. 
11  Государственный архив г. Астаны. Ф. 362. Оп. 4. Д. 31.  
12  ЦГВИА. Ф. 1265. Оп.11. Д. 78.  
13  Экономическое состояние городских поселений Сибири. — СПб.: Изд. хозяйственного департамента МВД, 1882. — 
113 с. 
14  Торговый путь из наших среднеазиатских владений в Акмолинскую область // Акмолинские областные ведомости. 
1871. — 8 сент. 
15  Красовский М. Область Сибирских киргизов. — СПб., 1868. — 307 с. 
16  Вебер М. Избранное: образ общества. — М.: Юрист, 1994. — 310 с. 
17  Абилов К.Ж. Торговые дома как форма организации предпринимательской деятельности в дореволюционном Казах-
стане // Вестн. Казахского национального ун-та. Сер. История. — 2005. — № 1 (36). — С. 63–66. 
18  Аполлова Н.Г. Хозяйственное освоение Прииртышья в конце XVI–XIX вв. — М.: Наука, 1976. — 344 с. 
19  Антонова И.В. К вопросу о складывании структуры обрабатывающей промышленности в городе Акмолинске // Со-
циально-политическая история Приишимья. — Целиноград, 1990. — 77 с. 
20  Госархив города Астаны. Ф. 286. Оп.1. Д. 38. 
21  Обзор Акмолинской области за 1914 г. Приложение. Ведомость о промышленности. — Омск, 1915. — 125 с. 
22  Обзор Акмолинской области за 1911 г. Приложение. Ведомость о ремесленниках. — Омск, 1912. — 64 с. 
23  Дубицкий А.Ф. Акмолинск — торговый город // Акмолинская  правда. — 1957. — 4 июля. 
24  Головачев П.М. Сибирь. Природа, люди, жизнь (со многими рисунками и двумя картами). — М., 1905. — 201 с. 
25  Казахско-русские  отношения  в XVIII–XIX вв. (1771–1867 гг.).  Сборник  документов  и  материалов. — Алма-Ата: 
Наука, 1964. — C. 484. 
26  Первая  Всеобщая  перепись  населения  Российской  империи. 1897. Изд.  центр.  стат.  комит.  МВД.  Под  ред. 
Н.А. Тройницкого. LХХХI. Акмолинская обл. — СПб., 1904. — С. 40–41. 
27  Головачев П.М. Экономическая география Сибири. — М., 1914. — 161 с. 
28  ЦГА РК. Ф. 369. Оп. 1. Д. 4566. 
29  Анциферов  Н.П.  Непостижимый  город…  Душа  Петербурга.  Петербург  Достоевского.  Петербург  Пушкина / Сост. 
М.Б. Вербловская. — СПб.: Лениздат, 1991. — 46 с. 
30  Государственный архив г. Астаны. Ф. 343. Оп. 1. Д. 1. 
31  ГАОО. Ф. 1617. Оп. 1. Д. 148. 
32  Государственный архив г. Астаны. Ф. 32. Оп. 11. Доп. Д. 41. 
 
 
Г.А. Алпыспаева, Ш.Н. Саяхимова, М.Н. Краснова  
Сауда қаланың əлеуметтік-мəдени даму факторы ретінде  
XIX–XX ғ. басындағы Ақмола қаласының құжаттары негізінде 
Мақалада  Ақмола  қаласына  қатысты  құжаттар  негізінде  қаланың  əлеуметтік-мəдени  дамуы 
қарастырылған.  Сауда-саттық  қала  дамуының  барлық  кезеңдеріндегі  əлеуметтік-мəдени  дамудағы 
басты фактор ретінде зерттелген. Авторлардың пайымдауынша, XIX аяғы — XX ғасырдың басындағы 
Ақмола  қаласының  əлеуметтік-экономикалық  дамуына,  халық  санының  өсуіне,  əлеуметтік 
құрылымының өзгеруіне сауда-саттық түрлерінің дамуы себеп болған. 
 
G.А. Alpyspayeva, Sh.N. Sayakhimova, M.N. Krasnova 
Trade as a factor of socio-cultural development of the city  
On the materials of the city of Akmolinsk in XIX – beginning of XX centuries 
In the article on materials of Akmola city discusses the problems of socio-cultural development of the city.  
Source base of the research accomplished through a variety of written, cartographic sources. Trade is regard-
ed as an important factor of socio-cultural dynamics of the city at all stages of its development. Socio-
economic development of Akmola in the late of 19th and early of the 20th centuries, growth in population, 
changes in its national, social structure contributed to the development and expansion of different forms of 
trade. Displaying indirect impact of trade on development of various spheres of city life: urban planning, 
landscaping, healthcare. 

Г.А. Алпыспаева, Ш.Н. Саяхимова, М.Н. Краснова 
32 
Вестник Карагандинского университета 
References 
1  Smirnov A. Kuyandinskaya fair, Semipalatinsk, 1924, 51 p. 
2  Kasymbaev J.K., Erubaev N. Well. Akmola's history: the XIX– early XX century: researches, sources, and comments,      
Almaty: Zhety Zhargy, 1998, 42 p. 
3  Gaines A.K. A сollection of literary works, Saint Petersburg, 1897, 405 p. 
4  Materials on the history of political system of Kazakhstan. Comp. M.G. Masjevich, Alma-Ata: Academy of Sciences of the 
Kazakh SSR, 1960, 30 p. 
5  The State archive of the Omsk region of the Russian Federation. f.3, op.2, q. 2027. 
6  Gaines A.K. A collection of literary works, Saint Petersburg, 1897, p. 597. 
7  Goo. f. 366, op.1, d. 454.  
8  October. f. 374, op. 1, d. 2524.  
9  October. f. 345, op. 1, d. 579.  
10  Abylkhozhin J.B. The Traditional structure of Kazakhstan: social and economic aspects of functioning and transformation 
(1920–1930), Almaty: Gylym, 1991, 45 p. 
11  The State archive of Astana city. f. 362, op. 4, d. 31. 
12  TSGVIA. f. 1265, op.11., d. 78.  
13  The Economic condition of the urban settlements of Siberia, Saint Petersburg: Ed. the economic division of the Ministry of 
interior, 1882, 113 p. 
14  Akmola regional statements, 1871, 8 p. 
15  Krasovsky M. Region Siberian Kirghiz, Saint Petersburg, 1868, 307 р. 
16  Weber M. Favorites: the image society, Moscow: Yurist, 1994, 310 p. 
17  Abilov K.Zh. Vestnik of Kazakh National University. Series history, 2005, 1 (36), p. 63–66. 
18  Apollova N.G. Economic development of the region at the end of the XVI–XIX centuries, Moscow: Nauka, 1976, 344 p.  
19  Antonova I.V. Socio-political history priishimje, Tselinograd, 1990, 77 р.  
20  The state Archives of Astana. f. 286, op.1, d. 38. 
21  Overview of the Akmola region in 1914, Statement about the industry, Omsk, 1915, 125 p.  
22  Overview of the Akmola region for 1911. App. The statement on the craftsmen, Omsk, 1912, 64 p. 
23  Dubitskiy A.F. Akmola true, 1957, July, 4.  
24  Golovachev P.M. Siberia. Nature, people, life (with many illustrations and two maps), Moscow, 1905, 201 p. 
25  The Kazakh-Russian relations in the XVIII–XIX centuries (1771–1867.). A collection of documents and materials. Alma-
ATA: Nauka, 1964, p. 484. 
26  The First General census of the Russian Empire. 1897. Ed. center. stat. komit. MIA. Ed. Troinitskiy. LХХХI. Akmola obl., 
Saint Petersburg, 1904, 40–41 p. 
27  Golovachev P.M. The Economic geography of Siberia, Moscow, 1914, 161 p. 
28  TSGA RK. f. 369, op. 1, d. 4566.  
29  Antsiferov N.P. Unfathomable city... the Soul of St. Petersburg. Petersburg of Dostoevsky. The Petersburg of Pushkin, 
M.B. Werblowskaya, Saint Petersburg: Lenizdat, 1991, 46 p. 
30  State archive of Astana city. f. 343, op. 1, d. 1.  
31  Goo.f.1617, op.1, d. 148. 
32  State archives of Astana. f. 32, op. 11, d. 41. 
 
 
 
 
 

Серия «История. Философия». № 4(84)/2016 
33 
ƏОЖ 316.4.063.7.94(574).082. 
С.У. Бақторазов  
М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті 
(Е-mail: nucha13-94@mail.ru) 
Оңтүстік өңірдегі саяси қуғын-сүргінді жүзеге асыру  
барысындағы жеке тағдырлар қасіреті 
Аймақта репрессияға ұшыраған қарағандылықтар хақында 
Жаппай  саяси  репрессиялар  кезеңінің  объективтілік  мазмұны  жеке  адамдардың  тағдырларын  жіті 
қарастырмай  толық  бола  алмайды.  Автор  деректемелік  негізде  жаппай  жəне  кең  ауқымды  жазалау 
шараларының  басталуына  белгі  ретінде  БК(б)П  ОК-нің 1937 жылдың 2 шілдесіндегі  шешімі  мен 
осыдан  кейінгі,  шұғыл  түрдегі    Ішкі  істер  Халкомы  Н.Ежовтың  қолы  қойылған  № 00447 бұйрықты 
айта отырып, бұл арқылы 268950 адамды репрессияға ұшыратып, оның 75950-ін  ату жазасына кесу 
көзделінгендігін,  Оңтүстік  Қазақстан  облысы  бойынша  бірінші  категориямен  150 адам  ең  жоғарғы 
жазаға  кесіліп,  екінші  категориядағылардың  саны 300 адам  болып  белгіленсе,  солардың  ішінде 30 
қарағандылықтардың да болғандығын нақты көрсетті.  
Кілт  сөздер:  репрессия,  БК(б)П,  Ішкі  істер  Халкомы,  Оңтүстік  Қазақстан  облысы,  айыптылық 
презумпциясы, қарағандылықтар. 
 
Жаппай  саяси  репрессиялар  кезеңінің  объективтілік  мазмұны  жеке  адамдардың  тағдырларын 
жіті қарастырмай толық бола алмайды. Қоғамдық өмірде болып өткен ірі ауқымдағы өзгерістер жеке 
адамдардың  өміріне,  олардың  сол  дəуірдегі  саяси  оқиғаларға,  əйтеуір  бір  қатыстылығына 
байланысты,  əсер  етпей  қалған  жоқ.  КСРО-дағы  кең  ауқымды  жазалау  шараларының  басталуына 
белгі ретінде БК(б)П ОК-нің 1937 жылдың 2 шілдесіндегі шешімі мен осыдан кейінгі, шұғыл түрдегі  
Ішкі  істер  Халкомы  Н.Ежовтың  қолы  қойылған  № 00447 бұйрықты  айтуға  болады,  бұл  арқылы 
268950  адамды  репрессияға  ұшыратып,  оның 75950-ін    ату  жазасына  кесу  көзделді [1]. Аталған 
цифрлар  тиісінше  КСРО  аймақтары  бойынша  «бөлініп»,  күтілгеніндей,  жергілікті  жердегілердің 
«жоспарды қолдауына» («қарсы жоспарларына») ұласты. Осылай Қазақстан  К(б)П  ОК бюросы 1937 
жылдың 19 қарашасында  репрессияланатын    антикеңестік  элементтердің  санын  ұлғайту  жөніндегі 
шешімін  қабылдады.  Репрессияланатындар  екі  категорияға  бөлінді.  Біріншісіне,  билік 
басындағылардың  пікірі  бойынша, «барынша  дұшпандық»  көзқарастағы  антикеңестік  элементтер 
жатқызылып,  оларға  ату  жазасы  қолданылса,  екінші  категориядағы  осындай  элементтер,  бəлкім, 
қауіпсіздеу  деп  есептелінгендіктен  болар,  лагерьлер  мен  түрмелерде 8-ден 10 жылға  дейін,  кей 
жағдайда 25 жылға бас бостандығынан айырылды. ОК бюросының шешімімен республика бойынша 
бірінші  категориядағы  «бекітілген  жоспар» 2000 адам  болып  белгіленді,  мұның  өзі  Орталық  бұдан 
бұрын  белгілеген 1925 адамдық  «нормадан»  асып  түсті. Тиісінше 275 жəне 350 адамнан  «қосымша 
резерв»  те  қарастырылып  қойды.  ОҚО  бойынша  бірінші  категориядағы 150 адамның  саны 
өзгертілмей,  екінші  категориядағылардың  саны  «жоспардағыдан»  жүзге  кемітіліп, 300 адам  болып 
белгіленді [2]. Соңынан,  Республика  бойынша  репрессияға  ұшырағандардың  саны  бірінші 
категориядағылар 600 адамға,  екіншісіндегілер 1000 адамға  асып  кетті [3; 253]. Репрессиялық  іс-
шараларды тікелей қолдану құқы бірқатар сот жəне соттан тыс органдарына берілді. Осылай КСРО 
Жоғарғы  Сотының    Жылжымалы  коллегиясы    Оңтүстік  Қазақстан  аймағының  ірі-ірі  партия  жəне 
кеңес  қызметкерлерінің  ісін  қарады.  Сəйкесінше  облыстық  соттың  шешімімен    сотталғандардың 
құрамы əлеуметтік статусы бойынша əр тақылеттес болып, түрлі деңгейдегі партиялық-шаруашылық 
қызметкерлерін, қатардағы партия мүшелерін жəне жай азаматтарды да қамтиды. Соттан тыс орган 
ретіндегі  «үштіктер»  құрамына  партияның  облыстық  комитетінің  бірінші  хатшысы,  облыс 
прокуроры жəне ІІХК (НКВД) облыстық басқармасының бастығы кірді. «Үштіктердің» сот тыс үкім 
шығарудағы жəне халықтың əртүрлі əлеуметтік топтарының істерін қараудағы шексіз өкілеттіліктері, 
өз кезегінде, олардың мүшелерінің жеке қауіпсіздігіне кепіл бола алған жоқ. Осылай КСРО Жоғарғы 
Сотының  Жылжымалы  коллегиясының  үкімімен  ОҚ  Қ(б)ПОК  бірінші  хатшылары  Ə.Ы.Досов  пен 
Б.Манкин, Қызылорда Қ(б)П ОК бірінші хатшысы Қ.А.Əміровтар репрессияға ұшырап кетті [4; 70]. 
Зерттеліп  отырған  кезеңдегі  ІІХК-ның  облыстық  басқармасыныңы  бастығы  С.Д.Пинталь,  бəлкім, 

С.У. Бақторазов 
34 
Вестник Карагандинского университета 
«үштіктің»  төрағасы  да  шығар  репрессияға  ұшырап,  басқа  бір  соттан  тыс  орган  КСРО  ІІХК-ның 
арнайы кеңесінің 1937 жылғы желтоқсандағы үкімімен ату жазасына кесілді [5; 4]. 
Заңдық  нормалардың  барынша  босаңсып,  саяси  негізде,  жеке  адамға  қарсы  жасалынған 
қылмысқа, адамгершілік-этикалық тұрғыдағы тосқауылдың алынып тасталуы, республиканың партия 
жəне  кеңес  басшыларын  қиын-қыстау  жағдайда  қалдырды.  Едəуір  жеткілікті  дəрежедегі  билікке  ие 
бола тұра, олар Орталықтың партиялық баспасөз арқылы жасаған тегеуіріні мен КСРО ІІХК-сының 
орталық  аппаратының  қысымына  төтеп  бере  алмады.  Республикадағы  «бастаушылық  жəне  жол 
көрсетушілік»  ролін  формальді  түрде  (ілдебайлап)  сақтай  алғанымен,  Қазөлкеком  жəне  кейіннен 
ҚК(б)П  ОК  халыққа  идеологиялық  жұмыс  жүргізу  құралы  ғана  болып  қалды,  олардың  республика 
территориясында ІІХК органдарының қызметін тексеруге шамасы келген жоқ, сондықтан тек БК(б)П 
ОК келген директиваларды орындаумен ғана шұғылданды. Республикадағы жазалаушы органдардың 
іс-жүзіндегі  еркіндігі  оларға  Н.Ежовтың  бағытын  республика  басшылығына  еш  алаңдамай-ақ 
жүргізуге мүмкіндік берді. Мұндай жағдайда Қазақстандағы партия жəне кеңес басшыларының саяси 
жəне  жеке  тағдырының  тəлкекке  ұшырайтындығы  анық  еді.  Саяси  репрессияларды  жүргізу 
механизмін  теңселмелі  (маятник)  түрінде  болды  десек,  оның  бір  шетінде  республикалық  орталық,  
траекториялық қозғалыстың орта бөлігінде — облыс орталығы, ал келесі  шеткі нүктесінде қалалар 
мен  аудандар  болғандығы  анық.  Республика  территориясында  жаңа  облыстар  құрылып,  жаңа 
аудандардың  саны  өскен  кезде,  Оңтүстік  Қазақстан  облысының  құрамында 19, ал  Қызылорда 
облысының құрамында 8 аудан болған еді [6; 22, 23]. Репрессиялық саясатты жүргізу барысындағы 
партия  жəне  кеңес  номенклатурасын  жаппай  тазалау  науқанында,  барлық  дерліктей  ауком 
хатшылары мен ауатком төрағаларының көпшілігі ІІХК органдарының құрығына түсті. Осылай, 1938 
жылдың 31 наурызындағы,  яғни,  жаппай  репрессиялар  əлі  жалғасып  жатқан  кездегі  «ҚК(б)П 
аукомдары  мен  қалкомдарының  коммунистерге  берген  партия  құжаттарына  халық  жаулары  болып 
кеткен  адамдардың  қолдары  қойылғандығы»  туралы  архив  материалында 70-тен  астам  ауком 
хатшыларының  фамилиялары  бар.  Олардың  ішінде  Оңтүстік  Қазақстан  облысы  мен  Қызылорда 
облысынан 14 фамилия  кездеседі [7]. Жалпы  аудандар  санына  қатысты  алсақ (19 аудан), 
репрессияланғандардың пайыздық үлесі 73,2 %-ды құрайды.  
Аудандық деңгейдегі кадрларға қарсы репрессиялар «стандартты» — «буржуазиялық ұлтшыл», 
«қаскүнемдікпен  шұғылданды», «сын  мен  өзара  сынды  тұқыртты»  деген  айыптауларға  қосымша 
«бүгінде əшкереленген халық жауымен байланыста болды» немесе «халық жауының қойған адамы» 
деу  негізінде  қылмыстық  іс  қозғауға  ұласты.  Соңғы  айыптаулар  сол  уақыттағы  кейбір  құжаттарда 
жетекші  партия  органдарына  «өз»  адамдарын  тартудың  дұшпандық  əрекеттері»  ретінде  көрсетілді 
[8].  Тиісінше,  егер  обком  хатшыларына  олардың  жаңа  ауком  хатшыларына  ұсынуына  байланысты 
айыптаулар  табылып  жатса,  соңғылары  дəл  осындай  кепті  ауатком  төрағалары  мен  өнеркəсіп  жəне 
ауыл  шаруашылығы  басшыларын  тағайындағаны  үшін  кешті.  Сондықтан  да  аудандық 
деңгейдегілерге «халық жауы ретінде» əшкерелену қауіпі «жоғарыдан» да, сол сияқты «төменнен» де 
төніп  тұрған  еді.  Осы  мəселедегі  республика  бойынша  жағдай  Алматы  обкомы  облыстық 
конференциясындағы  есепті  баяндамада  былай  сипатталады: «Обкомға  əбден  кірігіп  алған  халық 
жаулары,  ауком  хатшылығы  мен  аудандағы  басшылық  жұмыстарға  халық  жаулары  мен  кез  келген 
күдікті,  тексерілмеген  адамдарды  қоюмен  келді.  Əсіресе  қатты  былғанғаны  аукомның  бірінші 
хатшысының  орны  болды [3; 296]. Тиісінше,  сол  кезеңнің  талабына  сəйкес  ҚК(б)П  ОК 
өлекекомының бірінші хатшысы Л.И.Мирзоян ОҚО Қ(б)П-ның Қарсақбай АК-не (ол кезде Қарсақбай 
ауданы  Қарағанды  облысының  құрамында  емес  еді. — Авт.)  жеделхатында  «ұлтшылдығы  үшін» 
айыптаулар  фактілерімен  мұқият  танысып,  тексеріп  шығуды  тапсырды [9]. Осындай  аудандық 
деңгейдегі  кадрлерді  мұқият  «тексерудің»  нəтижесі 1937 жылдың 3–10 қарашасында  Оңтүстік 
Қазақстан облысы бойынша қабылданған «ҚК(б)П ОК бюросының партия жəне кеңес органдарының 
басшы  қызметкерлерін  жұмыстан  шығару  жөніндегі  шешімінде»  анық  көрінген  еді. «… 12 п. 
Қожахметовты  Ұлттар  Кеңесіне  сайлау  жөніндегі  Түркістан  аймақтық  сайлау  комиссиясының 
төрағасы  қызметінен  жəне  А. Избановты  аймақтың  сайлау  комиссиясының  орынбасарлығы 
қызметінен босату. 37 п. Оңтүстік Қазақстан обкомы К(б)П-ның Н.Данияровты Сарысу аукомының 
хатшылығы  қызметінен  алу  туралы  ұсынысын  қабылдау …38 п.  Оңтүстік  Қазақстан  обкомының… 
С.Баймахановты Мирзоян  аукомы  ҚК(б)П  хатшылығынан  алу  туралы    ұсынысы қабылдансын [10]. 
Осылай,  аудандық  комитет  хатшылары  мен  аудандық  шаруашылық  қызметкерлеріне  қарсы 
қолданылған  репрессиялардың  ОК  Бюросының  қаулысы  негізінде  жүзеге  асырылуы  кездесіп 
тұратын.  

Оңтүстік өңірдегі саяси… 
Серия «История. Философия». № 4(84)/2016 
35 
Əйтсе де бастамашылардың басқа да түрдегілері бар болатын. КазТАГ-тың облыстық бөлімшесі, 
күні  қойылмаған,  бірақ  аталған  ОК  Бюросы  шешімінен  бұрын  болса  керек, «Комсомолдар  халық 
жауларын əшкереледі» деген хабарламасында «Сарысу ауданының комсомол ұйымы өз қатарларын 
халық  жаулары–ұлтшыл — фашистер  мен  троцкистік-бухариндік  сатқындардан»  тазарту  үшін 
күресуде [11], — дей келе, ары  қарай ауаткомның бұрынғы хатшысы Дүйсенбековтің жəне аудандық 
«Астықдайындау» («Заготзерно») 
мекемесінің 
(кеңсесінің) 
меңгерушісі 
Оралбековтың 
«əшкереленгендігі»  туралы  айтады.  Аталған  адамдар – комсомолдар,  ал  оларды  ауаткомның  бас-
тауыш  комсомол  ұйымының  жиналысында  əшкерелеп  отыр.  Оларды  осы  уақытқа  дейін  
«əшкереленіп қойған» Сəдуақасовпен байланыста болғансыңдар деп кінəлайды. Бұларада «…ҚК(б)П 
Сарысу  аукомының  хатшысы  Данияровтың  осы  халық  жауларының  Сəдуақасовпен  байланысты 
екендігін  біле  тұра  үндемегендігі»  айтылады.  Алматыға  барған  кезінде  Данияров  Садуақасовпен 
кездесіп,  оған  Дүйсенбековтің  жазған  хатын  көрсетеді.  Комсомолдар  өз  сөздерінде  аукомхатшысы 
Данияровтың  таптық  қырағылық  танытпай  ұлтшыл-фашистік  элементтерді  əшкерелеуге  күш 
салмағандығын атап өткен. Əлі күнге дейін Сарысу ауаткомы төрағасының орынбасары болып халық 
жауы Сапарбековтың баласы (ҚК(б)П БҚО обкомының 1937 жылдың қазанына дейінгі бірінші хат-
шысы.  Авт.)  жұмыс  істеп  келеді.  Данияровтың  өзі  Дүйсенбековтің  көмегіне  сүйенген. 
Дүйсенбековтың  Сəдуақасовтан  сұрануы  бойынша  Данияров  Шаян  ауданына  жұмысқа  жіберіліп 
тұрған  жерінен,  Сарысу  аукомының  хатшысы  қызметінде  қалдырылды».  Осылай  АК  хатшысы 
Данияровқа «қырағылықты жойғаны», «халық жауларымен байланыста болғаны» жəне «халық жау-
лары  қойған  адаммен»  байланыстылығы  үшін  айыптар  тағылады.  Бұл  саяси  айыптаулардың  кез 
келгені  оңай  қауіп  емес  еді,  ал  басы  біріге  келе  көздегенін  құрдымға  жіберетіндігі  анық  болатын. 
Қорытындысында, Нұрыш Данияров (1899–1938) Солтүстік Қазақстан облысының қазағы, 1934–1937 
жж.  ОҚО  ҚК(б)П  Сарысу  АК  хатшысы  болған, 19.02.1938 ж.  КСРО  Жоғарғы  Сотының  əскери 
коллегиясының шешімімен ату жазасына кесіледі [3; 275]. 
Басқа  аудандардағы  осындай  жағдайлардың  өзіндік  ерекшеліктері  болғанымен,  жалпы  алғанда 
бəрі  де  ортақ  сценарий  бойынша  жүріп  жатты.  Осы  орайда  айта  кетер  болсақ,  жалпы,  солтүстік 
өңірден  Қазақстанның  оңтүстігіне  қызмет  бабымен  қоныс  аударып,  репрессияға  ұшыраған 
азаматтардың    ішінде  қарағандылықтардың  шоғыры  едəуір  болып  шықты.  Олардың  ішінде  тек 
Қазақстанның  Халық  Комиссарлары  Кеңесі  құрамында  қызмет  атқарғандарының  саны  жиырмаға 
жуықтайды.  Бірнешеуінің өмірбаяндық берілімдеріне мəн беруге болады: Саматов Мұхтар Саматұлы 
(1894–1938). Қарағанды облысы Қарқаралы округі Баянауыл ауданында туған, қазақ. 1917–1918 жж. 
«Алаш»  партиясының  мүшесі, 1920 жылдан  Коммунистік  партиясының  мүшесі. 1917 ж.  Ауыл 
шаруашылық  училищесін  (Омбы  қ.), 1919 ж.  Омбы  политехникалық  институтының 1-курсын 
бітірген. 1931–1932 жж. «Қазполиметалл»  комбинаты  директорының  орынбасары  (Шымкент  қ.). 
Қуғындалған. 1938 ж. ақпанда ату жазасына кесілген. Ақталған [12; 382].  
Қошанбаев  Хасен  (Хасан) (1896–1938). Қарағанды  облысы  Атбасар  ауданы  № 14 ауылында 
шаруа  отбасында  туған,  қазақ. 1920 жылдан  Коммунистік  партиясының  мүшесі. 1912 жылы  орыс-
қазақ училищесін бітірген, 1913–1914 жж. бір жылдық педагогикалық курсында оқыған. 1936–1937 жж. 
Қызылорда  аудандық  атқару  комитетінің  төрағасы.  Қуғындалған. 1937 ж.  наурызда  тұтқындалған, 
1938 ж. ақпанда ату жазасына кесілген. 1958 ж. мамырда ақталған [12; 272].  
Күленов Сəлемхат Күленұлы (1898–1938) Қарағанды облысы Баянауыл ауданында мал өсіруші 
отбасында туған, қазақ. 1928 ж. Коммунистік партиясының мүшесі. Екі жылдық мұғалімдер курсын, 
1933 ж. Бүкілодақтық социалистік егін шаруашылығы академиясын бітірген (Мəскеу қ.). 1936 жылы 
Алматы облыстық кеңшарлар басқармасының бастығы. Қуғындалған. 1937 ж. қазанда тұтқындалған, 
1938 ж. ақпанда ату жазасына кесілген. 1957 ж. қыркүйекте ақталған [12; 262].  
Əрине,  қиын-қыстау  замандағы  қарағандылық  қайраткерлер  туралы  баянымыз  барысында 
ұлтымыздың  ерекше  тұлғасы  Нұрмақов  Нығметтің (1896–1937) қоғамдық-саяси  өміріне  тоқталмай 
кетуге болмайды. Сол кездегі Семей облысы Қарқаралы уезі Қу болысында мал өсіруші отбасында 
өмірге  келген  бабамыздың 1911 ж.  Қарқаралы  орыс-қазақ  училищесін, 1915 ж.  Омбы  мұғалімдер 
семинариясын  тəмамдағанын,  Қарқаралы  уезінде  кеңестік  жұмыста  болып,  азамат  соғысы  кезінде 
осы  үшін 1918 ж.  қыркүйегінен 1919 ж.  желтоқсанына  дейін  ақгвардияшылардың  абақтысында 
тұтқында отырған. Өңірде большевиктер билігі қайта орнағаннан кейін 1920 ж. бастап  коммунистік 
партияның  мүшесі  ретінде  партиялық-кеңестік  жұмыстарға  араласып,  нəтижесінде 1924 ж. 
қырқүйегінен  қарашасына  дейін  ҚАКСР  Халкомкеңесі  төрағасының  орынбасары, 1924 ж. 
қарашасынан 1929 ж.  сəуіріне  дейін  Төрағасы  болып  сол  кездегі  ҚазақАКСР-ның  астанасы 

С.У. Бақторазов 
36 
Вестник Карагандинского университета 
Қызылорда  қаласында  қызмет  еткен. 1931 ж.  БК(б)П  ОК  жанындағы  Коммунистік  университетін 
бітіріп,  Мəскеу  қаласында  лауазымды  қызметтер  атқарған  атпал  азамат    қуғындалып,  1937 ж. 
қыркүйегінде ату жазасына кесілген. 1956 ж. тамызда ақталған [12; 328].  
Осы орайда,  халқына еңбегі сінген ер бабамыз Нұрмұхамедов Хасен Нұрмұхамедұлын (1900–
1938) да атап кету орынды болмақ. Қарағанды облысы Есіл ауданында шаруа отбасында туып,  1917–
1919  жж. «Алаш»  партиясының, 1920 ж.  Коммунистік  партияның  мүшесі  болған  Хасен 
Нұрмұхамедұлы 1921 ж.  Сібір  облыстық  кеңес-партия  мектебін  (Омбы  қ.), 1927 ж.  К.А. Тимирязев 
атындағы  Ауылшаруашылық  институтының  экономика  факультетін, 1932 ж.  Ұжымшар  ғылыми-
зерттеу  институтының  аспирантурасын  бітіргеннен  (Мəскеу  қ.)  кейін, 1932–1933 жж. 
Ауылшаруашылығын  социалистік  тұрғыда  қайта  құру  ғылыми-зерттеу  институтының  директоры 
(Алматы  қ.),  кейіннен 1936 ж.  шілдесінен 1937 ж.  қазанына  дейін  ҚазақКСР  Денсаулық  сақтау 
халкомы  болып  қызмет  атқарған  абзал  аға  қуғындалып, 1937 ж.  қазанында  тұтқындалған, 1938 ж. 
ақпанында ату жазасына кесілген. 1957 ж. желтоқсанында ақталған [12; 329].  
Осы қатардан Семей облысы Қарқаралы уезі Абралы болысы Ұзынбұлақ ауылында туып, 1918 ж. 
Коммунистік партияның мүшесі болған, 1932 ж. БК(б)П ОК жанындағы марксизм-ленинизм курсын 
бітірген  (Мəскеу  қ.), 1924 ж.  қарашасынан 1928 ж.  мамырына  дейін  ҚазақАКСР-і  Еңбек  халкомы, 
1928  ж.  мамырынан 1930 ж.  маусымына  дейін  ҚазақАКСР-і  Денсаулық  сақтау  халкомы  болып 
қызмет  атқарған  Тəтімов  Мұхамедғали  Қойшыбайұлының (1894–1938) да  орын  алатындығы  анық. 
Мұхамедғали  бабамыз  қуғындалған, 1937 жылдың  тамызында  тұтқындалып, 1938 жылдың 
ақпанында ату жазасына кесілген. 1956 жылдың  қарашасында ақталған [12; 430]. 
Қарастырылып отырған жылдары кеңестік биліктің қылбұрауынан аман қалып, Оңтүстік өңірге 
əйтеуір бір қатыстылығына байланысты табан тіреген  ағаларымыз тұрғысында айтсақ: 1932–1933 жж. 
Оңтүстік  Қазақстан  облыстық  Кəсіпшілер  одағы  кеңесі  төрағасының  орынбасары    болып    қызмет 
атқарған Қарағанды облысы Қарсақбай ауданының тумасы Қонысбаев Шопан (1906–1942) [12; 271].  
Қарағанды  облысы  Нұра  ауданы  Ивановка  селосының  шаруа  отбасында  өмірге  келіп, 1932 ж. 
Агрономиялық-политехникалық институтын (Ташкент қ.) бітіріп, 1933–1936 жж. Каучукты өсімдіктер 
оқу-өндіріс комбинатының техникалық директоры (Оңтүстік Қазақстан облысы Бурный с.), Оңтүстік 
Қазақстан  облыстық  жер  бөлімі  басқармасының  бастығы  (Шымкент  қ.)  болып  қызмет  атқарған 
Мыңбаев  Кəрім (1906–1948) [12; 316]. Қарқаралы  уезі  Қу  болысының  тумасы, 1932–1933 жж. 
«Қазполиметалл» комбинаты директорының орынбасары (Шымкент қ.) қызметін атқарған  Боранбаев 
Тұрсынбек (Тұрсын) (1898-?) [12; 128].  
Семей губерниясы Қарқаралы уезі Ақбота болысы № 4 ауылының тумасы, 1930 ж. Коммунистік 
партияның  қатарына  өтіп, 1932 ж.  жұмысшылар  факультетін  (Омбы  қ.), 1937 ж.  БК(б)П  ОК 
жанындағы  Я.М.Свердлов    атындағы  Насихатшылар  жоғары  мектебін  (Мəскеу  қ.),  бітірген. 
1938 жылы  ҚК(б)П  аудандық  комитетінің  бірінші  хатшысы  (Арыс  ауданы),  кейіннен  Оңтүстік 
Қазақстан  облыстық  атқару  комитетінің  төрағасы  (Шымкент  қ.)  қызметтерінде  болған  Бектасов 
Əшімбек Жүнісбекұлы (1910–1981) [12; 109] сынды ардақтыларымыздың атының тұяғы тиген жерде 
тұғыры  биік  болғандығын  бүгінгі  ұрпақтарының  жадында  жаңғырту  ісі  баршамыздың  бірлесіп 
атқарар міндетіміз болса керек. 
Ары қарай айтар болсақ, қалың қазақтың қабырғасын  қайыстырып, жаппай саяси қуғын-сүргін 
зұлматында  Оңтүстік  өңірде  опат  болған  қарағандылық  асыл  ерлеріміздің  тізбесі  мынадай:  
Абдуллин  Шамғон. 1908 ж.  Қарағанды  облысында  туылған,  қазақ,  мемлекеттік  сақтандыру 
инспекциясының  аға  инспекторы.  ОҚ  облысы  бойынша  Ішкі  Істер  Халық  Комиссариатының 
Басқармасы (ары қарай — УНКВД) «үштігі» 1938 ж. 26 тамызында соттаған. 1957 ж. 2 тамызында ОҚ 
облыстық соты ақтаған [13; 10].  
Александров  Александр  Иванович.  1909 ж.  Қарағанды  облысында  туылған,  орыс,  спорт 
жөніндегі нұсқаушы. ОҚ облысы бойынша УНКВД «үштігі» 1938 ж. 14 ақпанында соттаған. 1956 ж. 
1  қыркүйегінде    ОҚ  облыстық  соты  ақтаған [13; 25]. Алтыбаев  Мансур. 1908 жылы    Қарсақбай 
ауданында туылған, қазақ, Шымкент қорғасын зауытының тəбелшісі. ОҚ облысы бойынша УНКВД  
«үштігі» 1937 ж. 26 тамызында  соттаған. 1957 жылдың    2  тамызында  ОҚ  облыстық  соты  ақтаған 
[13; 26].  Аянов Ахан. 1898 жылы  Қарағанды облысында туылған, қазақ, «Қаратөбе» ұжымшарының 
мүшесі.  ОҚ  облысы  бойынша  УНКВД  «үштігі» 1937 ж. 28 қарашада  соттаған. 1980 жылдың  11 
маусымында  КСРО  Жоғарғы  Соты  ақтаған [13; 37]. Əбдіғалиев  Темірғали. 1912 ж.  Қарағанды 
облысында  туылған,  қазақ,  Түркістан  ауданы  бойынша  қаржы  тексерушісі.  ОҚ  облысы  бойынша 
УНКВД «үштігі» 1942 ж. 31 наурызында соттаған. 1957 ж. 17 шілдесінде ОҚ облыстық соты ақтаған 

Оңтүстік өңірдегі саяси… 
Серия «История. Философия». № 4(84)/2016 
37 
[13; 39]. Əлімбаев  Ибрагим.  1906 ж.  Қарсақбай ауданында  туылған.  ОҚ  облысы  бойынша  УНКВД 
«үштігі» 1937 жылы  26 тамызында соттаған. 1957 жылдың  2 тамызында ОҚ облыстық соты ақтаған 
[13; 42]. Əубəкіров  Құлтас  Қоңырбайұлы. 1916 ж.  Қарсақбай  ауданында  туылған,  облыстық  мал 
дайындау  мекемесінде  есепші.  ОҚ  облысы  бойынша  УНКВД  «үштігі» 1937 ж. 26 тамызында 
соттаған. 1957 ж. 2 тамызында ОҚ облыстық соты ақтаған [13; 44]. Бандурин Иван Васильевич. 1901 ж. 
Қарағанды  облысында  туылған,  Леңгір  көмір  кенішінде  істеген.  ОҚ  облысы  бойынша  УНКВД 
«үштігі» 1938 ж. 31 қаңтарында соттаған. 1989 ж. 19 сəуірінде ОҚ облыстық соты ақтаған [13; 49]. 
Бегенов  Баймахан. 1896 ж.  Қарсақбай  ауданында  туылған,  қазақ,  Шымкент  қорғасын  зауытының 
жұмысшысы.  ОҚ облысы  бойынша  УНКВД  «үштігі» 1937 жылы 26 тамызында  соттаған. 
1957 жылдың  2 тамызында ОҚ облыстық соты ақтаған [13; 51]. Болтаев Рахымбек Қошқар. 1901 ж. 
Қарағанды облысында туылған. Арыс мақта пунктінің жұмысшысы.  ОҚ облысы бойынша Ішкі Істер 
Халық  Комиссариатының  Басқармасы    (УНКВД) «үштігі» 1938 жылы    2  маусымында  соттаған. 
1957 жылдың  16 ақпанында ОҚ облыстық соты ақтаған [13; 57]. Бөкебаев Көбей. 1911 ж. Қарсақбай 
ауданында туылған, қазақ, машинист. ОҚ облысы бойынша УНКВД «үштігі» 1937 ж. 26 тамызында 
соттаған. 1957 ж. 2 тамызында  ОҚ  облыстық  соты  ақтаған [13; 58]. Бурханов  Ахмедия. 1897 ж. 
Қарсақбай  ауданында  туылған,  қазақ,  Шымкент  қорғасын  зауытының  жұмысшысы.  ОҚ  облысы 
бойынша УНКВД «үштігі» 1937 ж. 26 тамызында соттаған. 1957 ж. 2 тамызында ОҚ облыстық соты 
ақтаған [13; 60]. Есболғанов  Балабек. 1887 ж.  Қарағанды  облысының  Қарсақбай  ауданындағы  № 2 
ауылында  туылған,  қазақ.  ОҚ  облысы  бойынша  Орта  Азия  Əскери  Округі  (САВО)  əскери 
трибуналы 1940 ж. 11 сəуірінде  соттаған. 1958 ж. 13 мамырында  РКФСР  УПК-сы  ақтаған [13; 86]. 
Жихарев Михаил Андреевич. 1888 ж. Қарағанды облысында туылған. ОҚ облысы бойынша Бірлескен 
Мемлекеттік  Саяси  Басқармасының  Толықөкілетті  Өкілдігі  (ПП  ОГПУ) «үштігі» 1932 жылдың  
25 желтоқсанында  соттаған. 1989 ж. 16 қаңтарында    КСРО  Жоғарғы  Соты  ақтаған [13; 95]. 
Иманбеков  Оразбай. 1891 ж.  Қарсақбай  ауылында  туылған,  қазақ,  агент.  ОҚ  облысы  бойынша  
УНКВД  «үштігі» 1937 ж. 26 тамызында соттаған. 1956 жылдың  21 сəуірінде  ОҚ облыстық сотының 
Президиумы    ақтаған [13; 106]. Кунарысов  Сейіт. 1883 ж.  Қарағанды  облысындағы  Қарсақбай 
ауданында туылған, қазақ, колхозшы. ОҚ облысы бойынша 1937 ж. 7 желтоқсанында соттаған. 1958 ж. 
3  шілдесінде    ОҚ  облыстық  соты  ақтаған [13; 141]. Қазыбеков  Исмағұл  Сұлейменұлы. 1897 ж. 
Қарағанды  облысында  туылған,  қазақ.  ОҚ  облысы  бойынша  КСРО  Жоғары  Сотының  əскери 
коллегиясы 1938 ж. 20 ақпанында  соттаған. 1957 жылдың 21 желтоқсанында    КСРО  Жоғарғы 
сотының əскери коллегиясы  ақтаған [13; 142]. Қаратеміров Əбілдə. 1902 ж. Қарағанды облысының 
Қарсақбай  ауылында  туылған,  қазақ,  звено  жетекшісі.  ОҚ  облысы  бойынша  УНКВД  «үштігі» 
1938 жылдың 2 айында  соттаған  (құжатта  солай. — Авт.). 1957 жылдың 16 ақпанында    ОҚ 
облыстық  соты  ақтаған [13; 145]. Қарсақбаев  Бөстекбай. 1886 ж.  Қарағанды  облысының  Қарсақбай 
ауданында  туылған,  қазақ,  қазіргі  Төле  би  аудандық  шикізат  қоймасының  меңгерушісі  болған.  
ОҚ облысы  бойынша  УНКВД  «үштігі» 1937 жылдың 15 қыркүйегінде    соттаған. 1957 жылдың 
11 шілдесінде    ОҚ  облыстық  соты  ақтаған [13; 145]. Қодарқұлов  Қасымбек. 1911 ж.  Қарағанды 
облысының  Қарсақбай  ауданында  туылған,  қазақ,  цех  бригадирі.  ОҚ  облысы  бойынша  УНКВД 
«үштігі» 1937 ж. 26 тамызында соттаған. 1957 жылғы 2 тамызда ОҚ облыстық соты ақтаған [13; 148]. 
Оспанов Əбдірахман. 1890 ж. Қарағанды облысында туылған. ОҚ облысы бойынша УНКВД «үштігі» 
1937 жылы  26 тамызында соттаған. 1957 жылдың  2 тамызында ОҚ облыстық сотының  Президиумы 
ақтаған [13; 201]. Сағындықов Мұстафа. 1907 ж. Қарағанды облысы Қарқаралы ауданында  туылған, 
қазақ.  ОҚ  облыстық  дайындау  конторының  басқарушысы,  КСРО  Жоғарғы  Сотының  əскери  алқасы 
1937 жылдың 2 қарашасында соттаған. 1966 ж. 25 қарашасында ҚКСР Жоғарғы Сотының төралқасы 
істі қысқартқан [13; 232].  Сарсенбаев Мұқаш. 1898 ж. Қарағанды облысы Қарсақбай  ауданының № 4 
ауылында  туылған, қазақ, ШҚЗ-да тас қалаушы. УНКВД-ның ОҚ облысы бойынша «үштігі» 1938 ж. 
ақпан  айында    соттаған. 1957 жылдың  16 ақпанында  ОҚ  облыстық  сотының  төралқасы  істі 
қысқартқан [13; 237]. Тəукебаев  Абдулхамит. 1906 ж.  Қарағанды  облысы  Қарсақбай    ауданында 
туылған,  қазақ,  қазіргі  Түркістан  қаласының  Күшата  ауылындағы  балалар  үйінде  есепші. 1937 ж. 
26 тамызында  УНКВД    ОҚ  облысы  бойынша  «үштігі»  соттаған. 1957 жылдың  2 тамызында  ісі 
қысқартылған [13; 248]. Төртаев  Шахман. 1900 ж.  Қарсақбай  ауданында  туылған,  қазақ,  ШҚЗ-да 
инженер. 1938 ж. 26 тамызында КСРО Жоғарғы Сотының əскери алқасы соттаған. Жоғарғы Сот 1960 
жылдың 3 наурызында  істі  қысқартқан [13; 254]. Төлеубаев  Ыбырай. 1887 ж.  Қарағанды  облысы 
Қарааспан  ауданының  № 2 ауылында  туылған,  қазақ,  жұмысы  белгісіз.  1937 ж. 4 наурызында 
УНКВД «үштігі»  соттаған. 1989 жылдың 16 қаңтарында ақталған [13; 255]. Айтуғанов Жүніс. 1867 ж. 

С.У. Бақторазов 
38 
Вестник Карагандинского университета 
Қарсақбай  ауданында  туылған, қазақ, колхоз мүшесі. 1937 ж. 30 желтоқсанында УНКВД «үштігі»  
соттаған.  ОҚ    облыстық  сотының  төралқасы 1957 ж. 16 мамырында  істі  қысқартқан [13; 262].  
Усманов  Əбдірайым. 1903 ж.  Қарағанды  облысы  Қарсақбай    ауданында  туылған,  қазақ,  Келес 
аудандық қаржы бөлімінің меңгерушісі. 1937 ж. 19 қарашасында  УНКВД  «үштігі»  соттаған.  1957 
жылдың  16 қаңтарында  ОҚ    облыстық  сотының  төралқасы  істі  қысқартқан [13; 263].  Устжанов 
Кəрімбек. 1909 ж. Қарағанды облысы Қарсақбай  ауданындағы № 6 ауылда  туылған, қазақ, аудандық 
кеңестің инспекторы. 1937 ж. 26 тамызында УНКВД  «үштігі»  соттаған.  1957 ж. 2 тамызында ОҚ  
облыстық  сотының  төралқасы  істі  қысқартқан [13; 265]. Ыдырысов  Мəжіт. 1912 ж.  Қарағанды 
облысы Қарсақбай ауданындағы № 6 ауылда туылған, қазақ,  кенші.  ОҚ облысы бойынша  УНКВД  
«үштігі» 1938 жылдың 14 ақпанында  соттаған.  1957 жылдың 14 наурызында  ОҚ    облыстық  соты 
ақтаған [13; 288]. 
Əрине,  бұл  мəліметтер  Оңтүстік  Қазақстан  өңірі  бойынша 1937–1938 жж.  қуғын-сүргінге 
ұшыраған азаматтардың ашық баспасөз жəне мұрағат материалдары ақпараттары бойынша түзілген 
анкеталық  анықтамалар  екендігі  белгілі.  Ендігі  жерде    жоғарыда  аты  аталған  бабаларымыздың  өз 
халқына тигізген шарапаттарын қанықты етіп көрсету ұрпақтарының, яғни біздің, міндетіміз екендігі 
даусыз. 
 
 
Əдебиеттер тізімі 
1  Известия ЦК КПСС. — 1989. — № 10. — 82 с. 
2  Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты (ҚРПМ). — 708-қ. — 1-т. — 53-іс. — 112-п. 
3  Политические репрессии в Казахстане в 1937–1938 гг.: сб. док. — Алматы: Казахстан, 1998. — 336 с.  
4  Бақторазов С. Оңтүстік Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін (1937–1938 жж.) // Қазақ тарихы. — 2005. — № 5. — 
67–70-б. 
5  Из истории поляков в Казахстане. (1936–1956 гг.): сб. док. — Алматы: Қазақстан, 2000. — 344 с. 
6  Қазақстан Коммунистік партиясы дамыған социализм жағдайында. — Алматы: Қазақстан, 1983. — 366–367-б. 
7  ҚРПМ — 708-қ. — 1-т. — 39-іс. — 260-п.  
8  ҚРПМ — 708-қ. — 1-т. — 28-іс. — 2–3-п. 
9  Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты (ОҚОММ). — 759-қ. — 6-т. — 351-іс. — 25-п. 
10  ҚРПМ — 708-қ. — 1-т. — 39-іс. — 157–252-п. 
11  ОҚОММ — 121-қ. — 1-т. — 954-іс. — 18-п. 
12  Қазақстанның халық комиссарлары. 1920–1946: өмірбаяндылық анықтамалық. — Алматы: ҚазГЗУ баспа үйі, 2004. 
— 498 б. 
13  Азалы кітап — Книга скорби. Атылғандардың тізімі. Оңтүстік Қазақстан бойынша. — Алматы: Зерде, 1998. — 295 б. 
 
 
С.У. Бахторазов  

жүктеу/скачать 6,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: