Изучение подлежащего как структурно-семантического компонента простого двусоставного предложения

Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай жуан дауыстылар (а, ы, о, ұ) және жіңішке дауыстылар (ә, е, і, ө, ү) болып екіге бөлінетіні өздеріңізге белгілі. Ендеше, тіл үндестігі деп – бір сөз көлеміндегі буындардың не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып, үйлесіп келуін айтамыз. Айталық, сөздің бірінші буыны жуан болса, одан кейінгі буындар да жуан болады: қа+ла+лық+тар+ға, мал+шы+лар+ы+мыз+дың т.б. Сөздің бірінші буыны жіңішке болса, одан кейінгі буындар да жіңішке болады: дәп+тер+лер+ің+ді, кел+тір+ің+дер т.б.

Бұл заңға бағынбайтындар – кірме сөздер мен кірме қосымшалар және жазылуы дұрыс қалыптаспаған бұралқы сөздер ғана. Мысалы: кітап, мұғалім, қошемет, мәслихат, рахмет, мейрам, қабілет, қасірет, қажет, қадір, қазір, кәмшат, қаріп, қауіп, қате, қатер, қорек, мейірбан, саудагер, айлакер, білімдар, арбакеш, ақылгөй, сәнқой, бәлеқор, тілмар, әсемпаз, гүлстан, сөзуар, емхана т.б.

Бұл заңға бағынбайтындар – кірме сөздер мен кірме қосымшалар және жазылуы дұрыс қалыптаспаған бұралқы сөздер ғана. Мысалы: кітап, мұғалім, қошемет, мәслихат, рахмет, мейрам, қабілет, қасірет, қажет, қадір, қазір, кәмшат, қаріп, қауіп, қате, қатер, қорек, мейірбан, саудагер, айлакер, білімдар, арбакеш, ақылгөй, сәнқой, бәлеқор, тілмар, әсемпаз, гүлстан, сөзуар, емхана т.б.

Өз тілімізде де тіл үндестігіне бағынбайтын бірлі-жарым қосымшалар бар. Олар ат(а)+еке, көке+жан, өсім+тал, қас+күнем, бала+нікі т.б. Бұлар негізінен жұрнақтар. Олардың ішінде кездесетін бір ғана септік жалғауы бар. Ол – мен/бен/пен көмектес септігі. Мысалы: қағаз+бен, қалам+мен т.б.

Өз тілімізде де тіл үндестігіне бағынбайтын бірлі-жарым қосымшалар бар. Олар ат(а)+еке, көке+жан, өсім+тал, қас+күнем, бала+нікі т.б. Бұлар негізінен жұрнақтар. Олардың ішінде кездесетін бір ғана септік жалғауы бар. Ол – мен/бен/пен көмектес септігі. Мысалы: қағаз+бен, қалам+мен т.б.

Жуан және жіңішке дауыстылар ерін мен езудің қатысына қарай – езу дауыстылары (А, Ә, Е, Ы, І) және ерін дауыстылары (О, Ө, Ұ, Ү) болып бөлінетінін білеміз. Ендеше, буын (тіл) үндестігі өз ішінде езу үндестігі және ерін үндестігі болып, тағы да екіге бөлінеді. Оны сызбанұсқа түрінде былайша көрсетуге болады: