Үй жануарлары

Түлкі – тамаша аңшы. Байқампаздық пен зеректілікпен қатар, түлкінің есте сақтау, иіс сезу қабілеті күшті және ол сақ құлақ. Мысалы, сұр тышқанның шиқылын 100 м қашықтықтан естиді. Жыртқыш аң ретінде түлкі түрлі жануарларды қорек етеді.  Ол тышқандарды, қояндарды, ор қояндарын, қосмекенділерді, бауырымен жорғалаушыларды сүйсініп жейді, жауыннан кейін шұбалшаңдарды қазып алады, өзендерде балық пен шаян аулайды. Бірақ бұл жануардың ең сүйікті тағамы – құстар. Сондықтан да ол тауық қораларын жиі аңдиды. Айтпақшы, түлкіні адаммен көршілес өмір сүру еш қаймықтырмайды, сол себепті түлкінің інін ауыл жанынан кездестіруге болады. Жануар жидек, алма, көкөніспен де тағамаданады.

Әр түлкінің өзінің дара қоректенетін жер телімі болады. Ол бар ынтасымен оны басқа біреулердің басып енуінен қорғайды, інінің маңында не болып жатқанынан хабарлы. Әдетте түлкі аң аулауғу кеш бата не түнде шығады, бірақ ерекшеліктер де болып тұрады. Кейбіреулері тышқан мен бақаларды елемей, қоянның жатын жерлерін аңдуды, құс аулауды артық көреді де тек қана ірі жабайы құстарды қорек қылады.

Түлкі ашықауыздынып қалған қоянды жеп қою, құрды аулап алу немесе құстың ұясын ойрандап тастаудың амалын жібермейді, соған қарамастан орман ішіне ол әлдеқайда зор пайда әкеледі. Түлкілердің негізгі азығы ауыл шаруашылығына зиянын келтіретін сұр тышқандар, тышқандар, сарышұнақтар сияқты кеміргіштер болып табылады. Жас өскін мыршайлар көп мөлшерде орман алқаптарына белгілі зияны бар жәндік зауза қоңызын жайпайды.

Түлкілердің жүктілігі 51-52 күнге дейін созылады. Еркегі ін қазуға көмектеседі, ұрғашысы жаңа туылған мыршайларын әлі қалдырып кете алмаған жағдайларда оны қоректендіреді, жас мыршайларды асырау міндеттемелерін бөліседі. Мыршайлар көбінесе сәуірдің соңында немесе мамырдың басында дүниеге келеді.

Әуелгіде олардың терісінің түсі қоңыр және күшіктерге ұқсайды, бірақ олардың бір ерекшелігі бар – құйрығының ұшының түсі ақ болады. Жас ұрпақ тез есейеді, туылғанына 20 күн болғанда олар іннен шығып тірі азықтармен қоректене бастайды. Еркегіне барлық мыршайларды асырап шығу оңайға соқпайды, сондықтан оған ұрғашысы да көмектесе бастайды. Ата-анасы тек қана інге тірі тышқан, құс және ұсақ аңдарды ғана әкеліп қоймай, сонымен қатар мыршайларды аң аулауға баулиды. Бастапқыда мыршайлар зауза қоңыздарын, шегірткелерді аулайды, алайда бара-бара сұр тышқан, кесіртке, бақа сияқты ірірек жануарларды аулауды үйрене бастайды.

Мыршайлар тез өседі, тамыз айына қарай оларды ересек түлкілерден ажырату қиынға соғады. Қараша айында жасөспірім ұрпақ бағынышсыз тұрмыс бастайды да әрқайсысы әр жаққа ыдырап кетеді.

Түлкілер әрдайым інді мекен етпейді. Інді тек қана тұқым өсіру үшін қолданады да, қалған кездері жазық даланы қоныстанады. Түлкілерде үйге деген ыстық сезім жоқ – ол ұнаған жерінде жүре береді. Түлкі інін адам мекендейтін жерде қуана-қуана қазады, кей кезде олар үлкен қалаларға да барып қалады. Түлкі жиі өзі інді қазғысы келмейді, басқа аңдар қазып кеткен індерді мекендейді, түлкі борсық қазған інді рахаттана мекендейді.

Жетілген түлкілер індерін тек қана тұқым шығару және ұзаққа созылған қолайсыз күн райынан қоршалу үшін ғана емес, сонымен қатар қауіп төнген кезде баспана ретінде пайдаланады.

Әдетте жасы ұлғайған түлкі тұқымы сыйысатын бір ғана інді иеленбейді, бірнеше інді қатарынан иелігіне алады. Бұл індер ерекше жағдайларда сенімді бассауға болып табылады.

Негізінде түлкінің тұқым шығаратын іні сайдың беткейлерінде, жылғалардан таяу жерлерде, ну ормандарда адам аяғы баспайтын жерлерде орналасады. Кей-кезде түлкі жыл сайын өзі қазып кеткен інге қайта береді. Ондай кездері індер тұрақты түрде кеңейтіледі, аздап жаңаланады, 2-3 қабатта орналасатын тағы бірнеше “бөлме” пайда болады. Аңшылар індердің бұндай түрлерімен етене таныс және оларды “ғасырлық” індер дейді.

Панда, бамбук аюы (лат. Ailuropoda melanoleuca) – аюлар тұқымдасына жататын сүтқоректі. Кейде үлкен панда жанат тұқымдасына жатқызады немесе кіші пандамен пандалар тұқымдасына (Ailuropodidae) белгілейді.

Дене ұзындығы 120-180 см, құйрығы 12 см. Салмағы 30 дан 160 келеге дейін жетеді. Терісінің түсі жартысы ақ жартысы қара. Денесі ірі аяқтары қысқа. Аюлардан айырмашылығы тіс құрылысында және құйрығы ұзын. Түсі ақ тек аяқтары, құлақ ұштары, көз айналасы, көлденең иық жолағы, құйрық ұшы қара. Арттағы сирақтары қысқа әрі жуан, тырнақтары өткір. Табандардың және бақайлардың ерекшіліктері пандаға жылтыр бамбук сабақтарында тайып кетпей берік ұсталуға мүмкіндік береді.

Панда аю жыртқыш сабына кірсе де, негізінде өсімдік жейтін жануарлар секілді бамбук сабақтарымен қоректенеді. Бамбук чиптерінен қорғайтын өңеш пен асқазан серпімді шырышты тіннің қалың қабатынан тұрады. Пандаларды тамақтандыру үшін ттар бағында сығымдалған бамбук талшықтарынан жасалған арнайы жасалды. Қатаң түрде айтсақ, көптеген жануарлар сияқты пандалар да баршылық. Сондай-ақ, пандалардың жұмыртқаны, , жануарларды сондай-ақ бамбукпен тамақтану кезінде карионды жейтіні белгілі. Пандаға арналған жануарлардың тамағы ақуыздың маңызды көзі болып табылады. Егер бамбук гүлденгеннен кейін қайсыбір жерде өліп кетсе, онда тұратын пандаларға аштықтан өлім қаупі төнеді (ұқсас жағдайлар 1975 және 1983 жылдары болған).

Батыс зерттеуші ғалымдардың арасында үлкен панданы алғашқы көріп зерттеген Арман Дэвид еді. Бұл 1869 жылында болды. 1936 жылы панда аю Чикаго, ал 1938 жылы Лондон хайуанат бақтарында алғашқы рет пайда әкелінді. 70-шы жылдарында Қытай үкіметі кейбір шет елдерге панда аюларды жалға беруші еді. Панда аюларды АҚШ және Жапонияның хайуанат бақтарына беру дипломатияның бір бөлігі. Алайда, 1984 жылынан кейін Қытай осындай практикадан бас тартты.

Заманауи өнерде панда аюның келбеті кейіпкер ретінде жиі қолданылады. Үлкен панда әлемге әйгілі "Кунг-Фу панда" мультфильмнің бас кейіпкері. Storm Spirit (дауылдың рухы) атты панда аю Warcraft компьютер ойынының (дотаның) кейіпкерлерінің бірі. Араб елдерінде кең тараған «Panda Cheese» деген ірімшіктің жарнамасының бас кейіпкері - панда аю. Үлкен панда Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының (WWF) төлтаңбасы (белгісі) ретінде пайдаланады.

Пандаға жоғалып кету қаупі төніп тұр. Соңғы деректер бойынша, Қытайда қазір 239 панда адам қолында тіршілік етіп жатыр. 27 панда өзге елдердің хайуанаттар бағында жүр. Панданың мекен ететін ортасы ЮНЕСКО-ның қарамағына алынған.