Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тіл-ғұмыр
– Сəтекеңнің Батыс Алашордаға қатысы болған ба? – Ілгеріде айтып өткенімдей, Алашорда үкіметінің Батыс бөлім- шесі Ойыл қаласында орныққан жылдарда оның бірқатар басшы адамдарымен бірге жүріп-тұрып, аса жақын аралас-құралас болған. Мұны біз анамыз Жеміс Қалуқызының əңгімелерінен кейін білдік. «Алаштың» көрнекті өкілі болмағанмен, сірə, біздің əкеміз де бұл ұлттық қозғалыстан шет қалмаған болуы керек. «Алаш» партиясында болды-болмады не үкіметіне қызмет етті-етпеді», – деп бізге, балала- рына ешкім айта алмады. Анамыз не айтуға қорықты, не өзі де жақсы білмеген болар. Əкеміз 1937 жылы бірден ұсталып, сол жылы-ақ атылып кеткеніне қарағанда, оның 1917–1920 жылдары Қаратөбеде, Оралда, Ойылда қызмет істеуі, Алаш қайраткерлерімен бірге жүруі негізгі себеп болғаны даусыз. Анамыз мұның бəрін көп бажайлап айтып отырудың қауіпті екенін білді-ау деймін. Соның өзінде де ол кісі 1965 жылға дейін, дүниеден өткенше біраз əңгіме айтып кетті. Мысалы, ХХ ғасырдың оныншы жылдарында Қаратөбеге атақты татар ақыны Ғабдолла Тоқайдың келгенін, оған татар байлары бой- кот жариялап, күндіз терезелерінің ағаш қақпақтарын тарс жауып алғанда, қазақ зиялылары жақсы қабылдап, өз үйлерінде сый-құрмет көрсеткенін айтқан болатын. Осыларды біліп: «Тегіміз осал болмаған екен!» – деп, іштей əкемізді мақтан тұтатынбыз. – Мына деректен Сəтекең 1910 жылдары-ақ негізгі мамандығы – байланысшы қызметінің құлағын ұстағаны көрінеді екен. Себебі арада төрт-бес жыл өткенде, яғни 1916 жылы Қаратөбеде бай- ланыс бөлімін басқарғаны жайлы нақты дерек бар (оған кейінірек тоқталамыз). Ендеше, «ол кісі қазақтан шыққан алғашқы байла- ныс саласы мамандарының бірі» десек, қателеспейміз. Ең ғажабы – осы бір ғана салада отыз жылдай табан аудармай, ақтық демі таусылғанша еңбек етуі. Бұрын мен де Сəтекеңді «Алашордадан құр емес-ау» деп ойлайтынмын. Объективті түрде алғанда, со- лайы-солай: ол кезде жоғары атқару органы – Алашорда үкіметі мен жергілікті билік органы – земство мекемелерінің қызметі мидай араласып кеткендіктен, тек соңғы жүйеде қызмет атқарғаны үшін ғана Алашордаға жатқызылғандар бар. Бірақ земстволықтардың «Алаш» партиясына мүше болғандарынан басқасын «алашордалық- тар» деу жөн емес. Алашорда – елді Құрылтайға дейін басқарып тұру үшін уақытша құрылған орган. Ал ауылдық, болыстық, уездік жəне облыстық земство мекемелері, оларға қараған мектептер, ауруханалар, Қазақ Земство банкі, уақ несие серіктестіктері, баспа- хана, «Еркін қазақ» газеті, тағы басқа құрылымдар дербес жұмыс істеп, шартты түрде болса да, орталыққа – Ресей өкіметіне қа - 34 Рəбиға Сыздық раған. Ал енді осы «Еркін қазақты» шығарған Ахмет Мəметовтің, не тіпті Халел Досмұхамедовтың ресми түрде алғанда Батыс Алашор - даға қатысы – олардың «Алаш» партиясына мүше екені. Басқа жа - ғынан, бұлар – алдымен жергілікті билік құрылымының, яғни земствоның қызметкерлері. Олай болса, Сəтекең сияқты қайрат- керлердің қызметін тұңғыш ұлттық автономиялық тармақ – əлеуметтік-шаруашылық өзін-өзі басқару мекемелерінің керегесін керісіп, уығын шаншысқан еселі еңбегімен бағалау лазым. Мұрағат құжаттары да солай дейді. Мəселен, алғашқы қазақ дəрігерлерінің бірі – қаратөбелік Бисенғали Əбдірахманов ҚР Президентінің мұра- жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|