Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| – Жазған мақалаларыңызда, əңгімелеріңізде заңғар жазушымыз
Мұхтар Əуезовке байланысты жылы лебіз білдіріп жүресіз. Осыған қарағанда, ұлы адамның ғалымдық жолыңызда үлкен əсері болған сияқты... – Баспада істеген соң шақыртумен Академияға келдім. Бұл – Тіл жəне əдебиет институтын кадрлармен толықтырып жатқан кез еді. Ғылыми диссертациялар қорғау үшін тақырыптар ұсынылып жат- ты. Екі-үш айдан соң ғылыми кеңестің отырысы болды. Кеңестің бір мүшесі – Мұхтар Əуезов екен. Сол басқосуда Мұхаң: «Абайдың қара сөздерінде «бармаққа керек», «айтарға дұрыс» деген сияқты сөздер бар. Осы – немене? Татар тілінің əлде шағатай тілінің əсері ме? Өлеңдерінде де бар ма екен? Осыны зерттемейсіңдер ме? Осыны тақырып етсе қайтеді?» – деді. Тақырып табу оңай емес. Ұстаздарым Кеңесбаев, Балақаев, басқа да тіл мамандары бар: «Дұрыс екен!» – деп қолдай кетті. «Жақсы болды. Дұрыс екен», – деп мен де келістім. Расын айтсам, менің ғылымдағы жолымды ашқан, жөн сілтеген – Мұхтар Əуезов. Құдайдың көрсететін рақымы болса, істейін деген жақсылығы болса, осы ғой деймін. «Мəдениетті, білімді болу керек, осылай сөйлеу керек» дегенді ұқтырған – Мұхаң болса, ғылымға кел- генде ғылымдық жолды көрсеткен де – Мұхаң болды. 27 Тіл-ғұмыр Тағы бір сəтті кездесуді айта кетейін. Тіл жəне əдебиет институты біргеміз. Бір институтта жұмыс істейміз. Тіл мамандары үшінші, ал əдебиетшілер екінші қабатта орын тепкен. Жұмыс істеуге бірер сағат қалғанда Мұхаң əдебиетшілердің біреуінің кабинетіне кірді. Сырт- та күтіп жүргендер бірге кірді. Солармен бірге мен де кірдім. Əңгіме үстінде Мұхаң: «Рəбиға, тіл мамандары, сіздер бастауыш, баянда- уыш, сын есім, зат есім... деп зерттеп келесіңдер. Солар біткесін не істейсіздер?» – деді. Мұны отырғандардың ішінде шала түсінгендер болды. «Мазақтап отыр екен» деп ойлап, бір-екі жігіт күліп жіберді. Сосын мен тұрып: «Ең алдымен, қажет дегендерді алып жатырмыз. Тіл мəселесінің тараулары, тарамдары көп қой. Бастап та жібергеніміз бар. Кірісеміз, əрине. Бастауыш, баяндауыштан кейін де талай жұ- мыстар бар ғой», – дедім. Мұхаң тіл жайын жақсы біліп отыр. Мұхаң- ның сөзі мені қатты ойландырды. Менің əдеби тіліміздің тарихын, ақын-жазушылардың тілін зерттеуге Əуезовтің бір сөзі, ойынды-қал- жыңды етіп қойған осы сұрағы себеп болды. Адам өмірінде осындай кездейсоқтық, бірақ мəн-маңызы зор жайттар болады екен. – Шахан ағамыз бір əңгімесінде əзілдеп, ғұмырында екі ерлік жасағанын айтады ғой: біріншісі: жер аударылып Колымада жүр- генде атақты ақын-жазушы, Жамбылдың алғашқы аудармашысы – Андрей Алдан-Семеновті өлімнен аман алып қалдым, ал екіншісі: ба- тылым барып, сізге телефон соққаным, – деп. Қазақтың ардақты азаматтарының бірі, сан қырлы өнер иесі – Шахан Мусинмен таныс- тығыңыз қалай басталып еді? – 1960 не 1961 жылдың жаңа жылында кешке ағамның үйіне ба- райын деп жатқанмын. Біреу телефонмен Жаңа жылмен құттықтады. Рақметімді айттым. «Мусинмін» дегендей болды. Маған «Қапан Мусин» болып естілді. Екі-үш күннен кейін жұмысқа келдім. Жа- нымдағы əйелдерге айтып жатырмын: «Қапан Мусин» деген бар ғой, маған телефон шалды. Қандай шаруасы бар? «Орал жақтың қаза - ғы», – деуші еді. «Жерлес» деп телефон шалған болар», – деп. Үш-төрт күннен соң тағы телефон шалды. Бұл жолы аңғарғаным театрда істейтін секілді. Мен ол кезде жалғыз болатынмын. Күйеуім бес-алты жыл бұрын қайтыс болған. Театрға да, қонаққа да көп бар- маймын. Көбінесе жалғызбын. Телефон шалған адамның театрда іс- тейтінін айтқанымда қызметтес əйелдер: «Онда ол – Шахан Мусин ғой», – деді. Он-он бес күннен соң тағы бір телефон шалғанда: «Жүздесіп, таныссақ деп едім. Айып етпесеңіз, мекенжайыңызды айтсаңыз», – деді. Алғашқы кездесуіміз былай болды: сол кезде Дзержинский (қа - зіргі Наурызбай батыр) көшесі мен Шевченко көшесінің қиылысын- |