Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тіл-ғұмыр
бұрын ден қойдым. Өйткені өзім тіл маманы болсам, қазақ тілінің қамын жеушілердің бірі болсам, сол тілдің неғұрлым нормалы бо - луын, көркем болуын қадағалаушылардың бірі болуым керек қой... «Тіл мəдениеті» деген тек сөйлеу мəдениеті болмау керек, дұрыс, сауатты жазу да – тілдің мəдениеті. Қазақ тілінің де басқа тілдер сияқты дыбысталу заңдылықтары, нормалары болады. Мысалы, «бала кезде» деп жазамыз, «бала гезде» деп айтамыз. «Алматы қа - ласы» деп жазамыз, «Алматы ғаласы» деп айтамыз. Осы заңдылық- тардың барлығын қадағалап отыратын бүгінде мекеме бар. Ол – біздің Ғылым академиясының Тіл білімі институты, оның ішінде Тіл мəдениеті бөлімі. Сонымен, тіл мəдениеті үшін жұмыс істеу дегені- міз – тілді қорғау. Бұл – қазір бүкіл жұртшылық болып қолға алатын, əсіресе, мектеп балалары көңіл аударатын мəселе. Неге десең, тілді адам кішкене кезінен бастап меңгереді ғой. – Тіл болғанда, дұрыс сөйлеп, дұрыс жазып қана қоймай, соны жеткізе білу жағын да айтасыз ба? – Əлбетте, тілдің құдіреті де – сонда. Белгілі жайды жай хабарлай салу бар да, əсерлі етіп, сезімге тигізе, селт еткізетіндей жеткізу бар. «Тілді пайдалану» дегенде осы жағына да көңіл аударуымыз қажет. Бұл жағынан келгенде, мен мына бір жайды мақтана айтар едім: біздің қазақ тілі – аса бір образды тіл, сондай əдемі, айшықты тіл. Өткен ғасырда қазақ тілін зерттеген В.В. Радлов, Н.И. Ильмин- ский, П.М. Мелиоранский сияқты даңқты ғалымдар: «Қазақтар тілге сондай шешен, кез келген оқымаған қазақ сөйлеп кетсе, төгіле сөй - лейді. Жəне де сонда образбен сөйлейді», – деп, оның осындай құдіретіне қайран қалған болатын. Мысалы, «лезде» деп те айтуға бо- лады, осыны енді «қас пен көздің арасында» деп те жеткіземіз. Сол сияқты «мына жақын жерге жете алмай отырмын», – деп те айтуға болады, енді осы ойды «қарға адым жер мұң болды», – деп те бей- нелеп бере аламыз. Міне, осы жердегі «қарға адым жер мұң болды», «қас пен көздің арасында» деген сөздер – нағыз барып тұрған əдемі образдар. Біз осыларды ұмытпауымыз керек. Демек, «тіл мəдениеті» дегеніміздің ұшығы əдемі сөйлеуге, əсерлі сөйлеуге де келіп тіреліп жатады екен... – Тарихтың дамуына, халықтардың тағдырына қарасақ, жоға - лып жататын ұлттар да бар. Мысалы үшін алсақ, біздің бəрімізде де латын тілі барын білеміз, ал қазір латын деген ұлт жоқ. Осы орайда қазақ тілінің болашағы, ертеңі туралы не айтар едіңіз? – Кейбір ғалымдар: «Тілдің тағдыры халықтың тағдырына байла- нысты», – дейді. Өте дұрыс айтылған. Сол халық ұлт болып қалып- тасты ма, жоқ шағын ғана халық тобы болып отыр ма; сан жағынан 60 Рəбиға Сыздық өсіп бара ма əлде өшіп бара ма, – осыған əбден байланысты. Содан кейін тілдің тағдыры оның əлеуметтік қызметіне, яғни сол қоғамда - ғы алатын орнына да байланысты. Памирді көптеген халықтар мекендейді. Солардың бірқатары саны жағынан аз болғандықтан, олардың тілдерінде ешқандай газет-журнал шықпайды, мектептер жоқ. Міне, осы халықтар өз тілдерінің əлеуметтік қызмет аясы тар болғандықтан, екінші бірқатар отырған үлкендеу халық тілінде сөй- леуге мəжбүр болады. Памирдегі осындай халықтардың бəрі дерлік тəжік тілін қоса біледі. Демек, тілдің тағдыры – сол тілде сөйлейтін адамдардың тілімен əбден байланысты. Ал қазақ тіліне келетін бол - сақ, ол еліміздегі үлкен тілдердің қатарына жатады. Оның үлкен болатыны – 6, 5 миллион адам сөйлейтіндіктен ғана емес, үлкен əдебиетпен мыңдаған тиражбен шығып жататын газет-журналдар, күнделікті хабар тарататын телевизия, радио орталықтарына қызмет етіп отырған тіл болғандығында. Бізде бастауыш мектептерден бас- тап, жоғары оқу орындарының кейбір факультеттерінің өзінде сабақ ана тілімізде жүргізіледі, ісқағаздары толтырылады. Осындай əлеу - меттік қызметі кеңігеннен кейін, қазақ тілі үлкен тілдердің қатарында саналып отыр. Бұдан шығатын қорытынды: қазақ тілінің əрі қарайғы жолы ашық, дами беретін, кемелдене беретін тілдердің бірі. Жəне де бұл – жеке адамдар осылай есептегендіктен емес, əрине. Бұл – біздің партиямыздың программасындағы ұлттық тілдер мен ұлттық мəдениеттің дамуы жөніндегі қағидаға сай келіп отырған шындық... жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|