Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| Рəбиға Сыздық
нылу сипатын анықтауға зор жауапкершілікпен кірісіп, өзіне тəн ұқыптылықпен ғылыми талдаулар жасады. Р.Сыздықтың тіл тарихын зерттеуге ерекше ден қойған тілші-ғалым екені көпшілікке мəлім. Егер Рəбиға апамыздың ғылым жолындағы өміріне қысқаша тоқ- талсақ, ол 1961–1967 жылдар аралығында өз алдына жеке құрылған Тіл білімі институтында қазақ тілінің тарихы мен диалектологиясы бөлімінде меңгерушілік қызметін атқарса, 1969–1975 жылдар ара- сында филология ғылымдары бойынша Тіл жəне əдебиет институт- тары жанында жұмыс жасайтын біріккен диссертациялық кеңестің ғалым-хатшысы болады. Сөйтіп, 1971 жылы «Абай шығармаларының тілі» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. 1975 жыл - дан бастап Тіл білімі институты жанындағы Ғылыми кеңестің мү - шесі. 1979 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясының мүше-коррес- понденті болып сайланды. 1980-94 жылдары Тіл мəдениеті бөлімінің меңгерушісі ретінде қызмет жасады. Одан кейінгі жылдары осы институттың бас ғылыми қызметкері болып жемісті еңбек етіп келеді. Қазақ тілінің теориялық негізін салушы Құдайберген Жұбанов- тың өмірбаяндық деректері мен ғылыми еңбектерін саралап, «Ға - лым-азамат» деген кітап жазса, қазақ тіл білімінің практикалық негізін салушы А.Байтұрсынұлы туралы да кітап жазып, оның ең- бектерін жинақтап, «Тіл тағылымы» деген атпен мақалалары мен оқулықтар жинағын жарыққа шығаруға мұрындық болды. Рəбиға Сəтіғалиқызы – 400-ден астам ғылыми еңбектің жəне 30 шақты мо- нографияның авторы. Адамдардың тағдыры неше түрлі бола береді ғой, бірақ солардың ішінде тағдыры ұқсас адамдар да бар. Рəбиға апай мен Құдекеңнің балаларының, соның ішінде менің тағдырымның кейбір ұқсас тұс- тарын аңғаруға болады. Біріншіден, əкелеріміздің жалған жаламен репрессияның құрбаны болуы, екіншіден, кезінде апайдың 12-13 жа - сынан «халық жауының қызы», ал менің дүние есігін ашқаныма алты-ақ күн болған күннен бастап «халық жауының ұлы» деген атпен əкелеріміз ақталғанға дейін өмірде біраз қиындықтар көрген- дігіміз. Бірақ бұл жаладан қайсарлықпен құтылып, қазіргі өмірге жеткеніміз де ұқсас. Бабаш Əбілқасымовтың сөзімен айтсақ: «Рəкең өзіне тəн қайсарлықпен, ешкімге бас имейтін өрлікпен шыққанын... жəне отбасының тұрмыстық ауыртпалығы мойнына түскенде учи- лищенің 2-курсын аяқтамай жатып мұғалім болуы, оны да місе тұт - пай Мұғалімдер институтын «экстренно» бітіруі талантымен қоса, оның алдына қойған мақсатына жетпей тынбайтын қайсарлығы мен өрлігін көрсетсе керек. ... Бұны да ерлік деуге тұрарлық іс» [2, 63]. Қазақтың ғалым қызы Рəбиғаның осыншалықты зор ғылыми ізденістерін республикамыздың ғалымдар жұртшылығы аса жоғары 133 Тіл-ғұмыр бағалап, оны 1979 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясының коррес- пондент мүшелігіне сайлады. Бұның өзі тек істелген істердің өтеуіне ғана емес, болашақта орындалатын маңызды ғылыми жұмыстарға де- ген үлкен сенім де болатын. ...Рəбиға Сыздықованың қоғам игілігі үшін атқарып жүрген аса бір сүбелі жұмыстарының бірі – ғылым-білімді көпшілікке насихат - тау. Бұл ретте оның Құдайберген Жұбановтың творчестволық өмір- баянын түсіндіретін мақалалар сериясы мен «Ғалым-азамат» атты кітабын, «Қазақ əдебиеті» газетінің жүлдесін алған «Сөздер сөйлей - ді» (1980) жəне «Сөз сазы» (1983) атты ғылыми-публицистикалық монографияларын атап өтуге болады» [3]. Рəбиға апайдың жоғарыда аталған өмірбаяндық деректері мен ғылыми еңбектерін саралауға арналған «Ғалым-азамат» атты кітап «ғылымның бірінші дəрежелі жарық жұлдызы» (Ғабит Мүсірепов), кешегі аға буын қазақ тіл мамандарының ұстазы, бұрынғы Кеңес Одағындағы ірі түркітанушылардың бірегейі, қазақ тіл білімінің ғы - лыми-теориялық негізін қалаушы профессор Құдайберген Жұбанов- тың өмірі мен қызметіне арналып, 1966 жылы «Ғалым-азамат» атты еңбек «Қазақстан» баспасынан көп өзгеріссіз екінші басылым ретінде қайта жарыққа шықты. Мұнда сол кезеңдегі (XX ғасырдың 50-60-жылдарындағы) терминдер мен танымдар, жер-су аттары т.б. қазіргі қолданыстарға сəйкес келтіріледі. Сонымен қатар бұл басы - лымға Қ.Жұбанов мұрасын танып-білу проблемаларына арналған ке - йінірек жазылған ғылыми бір мақала [4] мен Қ.Жұбановтың 100 жыл - дығына арналған ғылыми конференцияда осы кітапша авторы жасаған баяндамадан үзінділер де енгізілді [5]. Ал кітаптың тақы- рыптық құрылымы мынандай мəселелерді қамтиды: Құдайберген Жұбановтың өмірі мен қызметі; Құдайберген Жұбановтың ғылыми мұрасы; Құдайберген Жұбановтың лингвистикалық мұрасын танып- игеру проблемалары; Құдайберген Жұбанов – ғылым көгінің жарық жұлдызы; Құдайберген Жұбанов – ағартушы, педагог; Құдайберген Жұбанов – ұстаз, азамат, дарын иесі. «Ғалым-азамат» кітабының авторы – Рəбиға апайдың Құдайбер- ген Жұбановтың «сегіз қырлы бір сырлы» болғандығы жайлы, яғни ғалымның тек филология саласымен ғана емес, басқа да ғылым са- лаларымен шұғылданғандығын аса сүйсіне сөз ететіндігін мына тө- мендегі абзацтардан байқауға болады: «Жұбановтың психология, логика, философиямен шын мəнінде айналысқанын оны білушілер де айтады, бұл өзінің еңбектерінде де байқалады. Оны рефлексология қызықтырғанына да сүйсіне таңға- ласың». |