Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| Рəбиға Сыздық
курстан алатын болды. Екі жылда бітіретін болдым. Арманым орын- далды. Ауылға барып, құжаттарымды дұрыстап алып келемін», – деп, қоштасып қалдым. Ақтөбеден келгеннен кейін жатақханаға орналастым. Сіңлімді алып келгенмін. Ол Қыздар институтына құжаттарын тапсырды. Бі- реуді сұрайтындай, іздейтіндей уақытым болған жоқ. Оқуға келгеннен кейін Қасымды екі-ақ рет көрдім. Бір рет ҚазМУ-да студенттермен кездесу болды ғой деймін. Қай жерде ақын-жазушылармен кездесу бар, содан қалмайтынмын. Күндіз болсын, түн болсын. Сосын бір рет өзімізде болды. Əлі күнге дейін есімде. ҚазПИ-дің оқу корпусында 6-аудитория бар. Белгілі аудитория. Сонда «Раиса Григорьевна Лем- берг» дейтін Ленинградтан келген профессор «Педагогиканың та- рихынан» сабақ беретін. Соның лекциясын орыс тобымен қосылып тыңдайтынмын. Ондай сабақ қазақ тілінде жүрген жоқ. Сол аудито- рияда кездесу болды. Ақын-жазушылар келді. Түннің бір мезгілі: 11-лер болып қалған кез. Бір уақытта бір нəрсе сытыр ете қалды да жұрт дүрлігіп, шулап кетті. Бұл кезде Қасым сөйлеп жатқан. «Пай, табиғат та мен сөйлегесін сілкініп жатқаны ғой!» – дегені есімде. Жер сілкінген екен. Кейін газеттен оқып отырсам, жылы, күніне шейін жазыпты. Соны бір жерге мен де жазып қойып ем. Таба алма- дым. Бұл – сірə, 1947 жылдың қысы əлде 1946 жылдың аяғы ма екен... Əйтеуір, 1946 не 1947 жылғы қыстың бір күні болатын. Қасымды енді білетінім – Алматыда Қыздар институтында сабақ беретін «Жұмазия Өтеуова» дейтін немере апамыз болды. Сіңліміз екеуміз оқуға келгенде алдымен сол үйге түскенбіз. Үйі жатақханаға жақын. Кейде шай ішіп кетем. Ара-арасында көмектесіп тұрамын. Бір күні апамның үйіне келсем, сондай əдемі, өзі аппақ, сөзі биязы, ылғи күліп сөйлейтін жас əйел отыр. Асбөлмеге шығып: «Бұл кім?» – деп едім апамнан: «Жездеңнің қарындасы ғой», – деді. Жездем Нұрман – Арқаның жігіті болатын. Баянауыл не Қарқаралыдан. «Аты – Сəпен. Бұрын жұбайымен Оралда тұрған. Күйеуі соғысқа кетіп, бірінші жылы-ақ опат болыпты. Ауылдан келді», – деп, апам мəн-жайды түсіндірді. Бұл дəл қай жылы екенін білмеймін: 1946 не 1947, осы жылдардың бірі. 1946 жыл болуы керек. Сəпен кеткеннен кейін Жұмазия апам үлкен сыр айтты: «Сəпен – сұлудың сұлуы, ақылды қыз. «Пəлен» деген жігітке күйеуге тиіп, оларды кейін Оралға жұ- мысқа жіберген. Оралда тұрған. Қасым да Оралға барып жұмыс істейді. Қасым Сəпенге өлердей ғашық болған. Бірақ оның күйеуі болғасын «қиянатқа бармайын», – деп, «сіз-біз» десіп жүрген. Соғыс басталады да Сəпеннің күйеуі майданда қаза табады. Жалғыз қызы бар. Төрт-бес жасар деді ме... Осында келіпті...». Сосын көп ұзамай Жұмазия апамнан естідім: Қасым Сəпенге үйленіпті. 21 Тіл-ғұмыр Қасым ғашықтық жырларын Сəпенге арнаған ғой. Үйленбей тұрып арнаған. Біз «Сəпен» дейміз. Шын аты – Сақыпжамал. «Бір өзіңде екі жанның есімі бар...» деген өлеңі бар Қасымның. Сəпенге Қасым түгілі, менің өзім қызықтым. Сондай сұлу, сондай биязы, күліп сөй- лейді. Магниттей өзіне тартып тұрады екен. Керемет! Көркіңе ақылың сай, Жанымның жайлауына жарасатын, – дейтін өлеңі бар ғой Қасымның. Шынында да, көркіне ақылы сай бо- латын. Бір өкінішім бар. Қасым қайтыс болғаннан кейін 60-70-жылдар - дың ішінде ме... Сəпен: «Жұмазиядан сұрап, телефоныңды тауып алдым. Қасым туралы естелік кітап шығарайық деп жатырмыз. Бірнəрсе жазып бересің бе?» – деп телефон шалды. Ол кез – Шахаңа тұрмысқа шыққан кезім. Үйде төрт бала бар. Мұрын сіңбіруге уақыт жоқ. Сосын бойға сіңген дағды – не істесем де ұялмайтындай етіп істеуім керек. Сол кезде уақыт болғанда да дайындығым жоқ бола - тын. «Қазір қолым тие қоймайды. Жазып бере алмаймын ғой», – деп жауап бердім. «Сəпен өзі сұрағанда бəрін тастап, бір-екі ауыз сөзді неге жазбадым екен?!» – деп қазір өкінемін. Сол жинақ шықты ма, шықпады ма, – білмедім. Реті келгенде тағы бір үлкен қателігімді айтайын, бүкіл өмірімде өзім кешпейтін қателігім: бір-екі сөйлем болса да, күнделік жазып жүру керек екен. Сонда есіңде ең болмаса жылы я адамдардың аты қалады. Бұл кейін бір нəрсені еске алғанда, ойлағанда керек екен. Қазір жалпы оқиға есімде бар. Қай жылы болғаны есімде жоқ. Бір жылы Қуандық, қасында біреу бар: «Үшеуіміз Қасымдікіне барайық. «Бүгін барамыз», – деп қойып едім», – деді. Студент кезім. «Жақсы!» – дедім. Бардық. Бұл – сірə, 1946 жыл болуы керек. Осы күнгі «Достық даңғылы» аталатын көшенің ар жағында ма, бер жағында ма – кішкентай өзен бар. Сол өзеннің жағасында Күлəштің саяжайы болған екен. Қасымдар сонда тұрады екен. Ағаштан не қа- мыстан салынған. Өте жұпыны. Баспанасымақ. Қасыммен ең ұзақ, ашыла сөйлескеніміз – сол. Сəпен де, тіпті кішкентай баласы да бар ғой деймін үйде. Бірақ бізге əкеп көрсеткен жоқ. Шай іштік. Қасым- ның домбыра шертетіні бар екен. Əйгілі «Дариға, сол қызы» əнін Қасымның өз аузынан тыңдадым. Арасында өлеңдерін оқыды. «Жі- гіттер, нашарсыңдар, нашарсыңдар» дейтін өлеңі бар ғой. Соның та- рихын айтты. Ашық-жарқын əңгіме болды. Мен де əдебиет, өнерге қатысты ойларымды ортаға салдым. Ол кезде театрға жиі баратынбыз. Жас- тықтың əсері болар, кейбір бас кейіпкерлердің монологтарын лез- |