Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| – «Ұстаздың да ұстазы бар», – демекші, өзіңізді ғылым əлеміне
еліктірген қандай ғалымдарды айтар едініз? – Ұстазымыз болған Ахмеди Ысқақов, Мəулен Балақаевтың оқы- ған дəрістері, бірге қызметтес болған Ісмет Кеңесбаев, Ғайнеддин Мұсабаевтардың т.б. ғылымдағы өнегелі істерін атауға болады. – «Қазір ғылымда адалдық жоқ», – деп жүр. Жел болмаса, шөптің басы қимылдамайды. «Бірақ осыған кінəлі – ғылым қуып жүрген ізденушілер. Ғылымдағы табансыздығы мен əлсіздігін пара - мен бүркемелейді. Өткен «Жас Алаш» газетінде (19.06.04) біздің 84 Рəбиға Сыздық ҚазҰУ ректоры Төлеген Əбдісағиұлы Қожамқұлов: «Бұл да – қо- ғамымыздағы жат құбылыстың бірі... «Қазіргі жағдайда диплом сатылады» десе, жүз студенттің сексені сол дипломды сатып алуға əрекет жасайтыны сөзсіз» дегені бар. Шынында, студент кезінен ауызданған пысық кейінде сол əдетінен танбай, ғылымға да кірісіп кетеді. Бұған не дейсіз? – Басқа салада бар болса, оны білмеймін, біздің институтта тіл білімінде, өзің де көріп жүрсің, қорғаудың алдындағы талқылау жан алып, жан берумен бірдей етеді ғой. ҚазҰУ-да солай. Тіпті бір емес, кейде 3-4 рет қорғауға дейін талқылауға қойып жатамыз. Өзім білетіндердің ішінде мұндай жағдайды көрмедім. Сатып алған білім – білім бола ма? Ал ғылымда өйтіп жүргендер болса, оның ғұмыры көпке бара қоймайды. Өйткені ғылымда бəрібір адалдық үстем болып тұрады. – Қазақ тілінің жанашыры ғана емес, тіл білімінің ғалымы ре - тінде «жазушылар мен ғалымдардың жазған-сызған дүниелерін кейінгі ұрпақ тұшынып оқып, елжіреп отырады» деп ойлайсыз ба? – Қазақтың тілі сақталса, халқы сақталады. Ең соңғы құлайтын қамал – тіл. Барлық амал-əрекет – сол қамалды құлатпау. Мен, əрине, тілші ретінде «қазақ тілі», «қазақ тілі» деп мінбеден түспей жүргендерден емеспін. «Ұлтымның тілін өз еңбегіммен, яғни ғы- лымыммен қорғап жүрмін», – деп айта аламын. Мəселе – болашақ ұрпақ тұшынып оқитындай дүние жазып қалдыруда. Тілді білетін көпшілік жас ұрпақ қалыптасып келеді. Тек солар баба тілін елжіреп оқитын жағдайдың негізі қазірден басталса. – Ғылым жолындағы адамның бүкіл болмысында ерекше тəртіп болады. Ол – ғалымдық формадан, яғни ізденіс жолынан шықпау. Қытайдың: «Бірінші келмесең – келме, бірақ жолдан шығып кет - пе», – деген мақалы бар. Көп ғалымның өзі бастап жүретін жолы бар немесе ғалымдық мектептің ішінде өмір-бақи шəкірт сияқты- лары да бар. Сіздің ғалымдық формаңыз (қалпыңыз) ерекше сақтал- ған. Əрине, еңбекқорлық – басты қағида. Дегенмен де жұмыс істеу қабілетіңіз – ғылымда жүргендерге үлгі. Əлде ерте тұрған əйелдің бір ісі артық... – Аз ұйықтайтыным рас, аз ұйықтаймын. Ерте тұрғанның несі - бесі бөлек. Бірақ «уақытымның барлығын ғылымға арнаймын», – деп айта алмаймын. Еш уақытта əйелге тəн үй тіршілігін ысырып тас- тап жазу жазған жоқпын. Қашан да əйелдік міндет бірінші орында тұрды. Жазу үшін тыныштық тілеймін. Қонақ шақыратын кезде бүкіл ойым соған арналса да, 1-2 күннен кейін өз қалпыма келемін. Анау көп жұмыстың ара-арасында, мысалы, кір жуу, үтіктеу сияқты кез- 85 Тіл-ғұмыр де де басымда ойларым жоспарланып жазылып жатады. Бір нəрсені аяғына дейін жеткізу ылғи ойымда жүреді. Жаяу жүрген кезде ойла- рымды жүйеге жақсы түсіремін. Бірде академик Сокольский екеуіміз қатар отыра қалдық. Сонда ол: «Менің уақытымның 30 пайызы осындай жиналысқа, басқа жұмыстарға, 70 пайызы ғана ғылымға ке- теді», – деді. Мен əзілдеп: «Оныңыз жақсы екен. Менікі, керісінше, 30 пайызым ғылымға, қалғаны басқаға: үйге, жиналыстарға кете- ді», – дедім. Отбасының, ошақтың иесі болу, үйдегі тəртіп – бəрінің басы-қасында жүру – əйелдің – менің міндетім. «Қазақ əдебиеті», «Жас Алаш», «Ана тілі», «Алтын Орда» газеттері мен журналдар жəне көркем əдебиетті көп оқимын. Көркем əдебиеттің орны бөлек. Бұған да уақыт көп кетеді. – Қасым Аманжолов сізге арнаған өлеңін «Көп туса қазақ дəл сіздей қызды» деген тілекпен бастайды. Онда сіз 22 жастасыз. Жал- пы осы өлеңнің тарихын айтыңызшы. – Бұл өлеңнің бар екенін кейін естідім. Қасымның тұңғыш үш- томдығын дайындағанда Тəкен Əлімқұлов: «Қасымның блокнотында «Рəбиға Құтқожинаға» деген сізге арнаған өлеңі бар екен, жинаққа енгізіп жатырмыз», – деді. Өлең 1946 жылы жазылған екен. Жас кезімізде Қасыммен бірге біраз жерде басқосулар мен жиын-кеш - терде кездесіп қалып жүрдік. «Замандас құрбы ретінде сүйсінген болу керек» деп ойлаймын. – Өлең тұтастай есіңізде жоқ па? – Былай бар ғой, осы өлеңде «тойыңыз жақын» деуіне қарағанда, сірə, мен тұрмысқа шығайын деп жүрген кезім бе, білмеймін. – Қасым Аманжоловтың Сізге арнаған өлеңінің толық мəтіні мынау: Тіліңіз тəтті, ойыңыз қандай! Тыңдадым, ұқтым жай күйіңізді. Болар ем күнде бір жасағандай. Көп туса қазақ дəл сіздей қызды. Ойыңыз жарқын, тойыңыз жақын Қуаныш, бақыт бір өзіңізде. Жүрегіңізге тимесін салқын, Ұрынба, жаным, ертелей күзге. – Иə, осылай болатын. Есіме көп оқиғалар оралып отыр. Оның бə - рін əңгімелеп қайтеміз. – Жасы тоқсаннан асқан көзі нашар көретін кейуанаға жас кезде біреулермен бірге түскен суреті туралы əңгіме айтып отыр- са, əлгі кəрия əйел: «Менің үстімде ол кезде мынандай көйлегім бол- 86 Рəбиға Сыздық ған», – деп, əр киімінің тарихын тəптіштеп еске түсіріпті. Бірде сіз студенттермен кездесуге келер кезде қатты жаңбыр жауып кетіп, үсті-басыңыз су болып жеттіңіз. Асығып, енді жиын болатын жерге кірейік деп жатқанда: «Шашым қалай?» – деп сұрағаны - ңызда мен осы əңгіме есіме түсіп, іштей күліп алдым. Орыстар- да əйелге тəн нəзіктіктен құралақан, кітапқа тым беріліп кеткен ғалым əйелдер туралы «синий чулок» дейтін бар. – Құдай сақтасын ондай аттан! Қайда жүрсек те, қазақ əйелінің нағыз кейпін сақтауға тырысамыз. Мұхаң айтатын (Əуезов): «парик- махерская культура», – деп. Ол – шашты сəндеп қою, əдемі киіну сияқты сыртқы мəдениет қой. «Əйелдер заманға қарай ер адамдар- дың шашын, шалбарын, баскиімін т.б. киімдерін тартып алды» де- гендей. Бірақ бұларды орнымен кие білу де – үлкен мəдениет, өнер. Шашымның түсіне лайықтап, жасыма қарай киімдерімдегі жалпы үйлесімдікті сақтауға тырысамын. Əсіресе жасы келген əйелдердің киімінде бір байсалдылық, жайлылық көрініп тұрса. Əйелдердің жүрген жері əсемдік болу керек. Тіпті иіссуға да көңіл бөлемін. – Рақмет, апай, маған көп əңгіме айттыңыз. Əлі де сұрағым келетін, білгім келетін ойларым бар еді. Құдай бұйырса, сіз тоқсанға келгенге дейін сұрап алармын. жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|